1. Mée ní ea beè naa kọ é láá ló bel é?

 GE LÓ bel dú dõ̀ònù ea aa bá Bàrì ea vulèi. Tṍó e Bàrì dem Ádàm lọ̀l, Ádàm beè zọ̀ a Tẹ̀ ea di káála loá bel. A beè láá tẹlẹ̀ bá ló bé ea ló bel naa tení dú ló gè ló ãa-ãa bel. Ádàm beè tú dõ̀ònù ge loomá belí nèèmà béè gbò nom. (Jén. 2:19) Vaá nyíée beè palàge ẹẹ túá tṍó ea zọ a vaà Íìv loá bel!​—Jén. 2:​22, 23.

2. Mósĩ́ deè ní e ba beè tú dõ̀ònù ge ló bel siimá tóm boo bá e náa bọ́ló deè kéléá nè deè nieí é?

² Ba náa beè tuná dõ̀ònùí siimá tóm boo bá ea bọ́ló. Sétàn ea dú pọ́lọ́ nyómá beè kpọ́ kyáá bel nè Íìv, vaá kyáá belá beè naa kọọ̀ gbò nen á sí pọ́lọ́. (Jén. 3:​1-4) Ádàm beè tú dõ̀ònùí siimá tóm mm̀ lọ̀ sĩ́deè tṍó ea gba bel Íìv nè Jìhóvà boo béè ńlẹ́ẹ̀ lọ̀. (Jén. 3:12) Kéìn beè kpọ́ kyáá bel nè Jìhóvà tṍó ea fẹ́ a vígà Ébẹ̀l. (Jén. 4:9) Tṍó e tṍó téní, nvín Kéìn ea kọlà Lémèk beè ọlí sọ́l ea tẹ́lẹ bàlà kẽ bé e gbóò togó beè zoogá mm̀ a deeá naa. (Jén. 4:​23, 24) Vaá deè nieíà? È monì kọọ̀ kẹ́ẹ náa ólò sii gbò bìlà bẹbẹ̀l ge ló pọ́lọ́ bel gbẹá gbàà gbò. Vaá à tavàlà ge mòn fíìm e bà náa ló pọ́lọ́ bel m. Gbò nvín tọọ̀ kpá nè gbò e bà gé sí tóm ólò dãgági pọ́lọ́ bel gbẹá tọọ̀ kpá nè ól tóm. Ge kọọ̀ pọ́lọ́ bel palàge tọla kẽ deè nieí zógè bé e bàlà booí kpáá palàge dú pọ́lọ́ naa.

3. Mókà nuù gẹẹ-gẹẹ ló ní ea dú bíi kọ é ọẹ̀ dẽe kilma ló é, vaá éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó belí é?

³ Be née ọ́ẹ̀ dẽe, ge dã́ pọ́lọ́ bel é láá ọ̀ọ̀lài ló naa ní eé daamà togó gè lò. Dì belí gbò nyòòne nvéè Kráìst, be è  gbĩ́ gè naa nú ea léémá Jìhóvà, èé náa èlmà áá gè òòa aa ló gè ló pọ́lọ́ bel. À bọ́ló kọ é tú bẹẹ bel lèèmà Jìhóvà. Mm̀ nakà togó belí, èé bugi togó boo bé eé láá naa vó naa (1) tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a, (2) tṍó e di nònù, nè (3) tṍó e gé zọ dõòna gbò loá sọ́l. Sõò, èé zẹ́ẹ́ ló bel boo nú ea náa vaá bé e lóò bel naa à palàge bọọ́ ló Jìhóvà.

4. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Málakaì 3:​16, éé ní ea náa vaá bẹẹ bel à palàge bọọ́ ló Jìhóvà ẹ?

⁴ Bugi Málakaì 3:16. É kọọ̀ òó láá bugi togó boo bug ea náa vaá Jìhóvà é tú béè gbò e ba bel zógè kọ bà sííáẹ pọ̀ ló vaá bugi togó boo a bée “emí mm̀ kpá kẽ̀èa boo?” Bẹẹ bel ólò zogè nú ea dìí nyíe. Jíízọ̀s beè kọọ̀: “Bel ea aa gã́ nen ní ea zógè nu ea dìé bùlà ẹ.” (Máát. 12:34) Nú e saà ge ló bel kilma ló zógè bé e vulè Jìhóvà naa. Vaá Jìhóvà gbĩ́ kọọ̀ gbò e bà vulèèe á dé kpéè ló dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè mm̀ ãa bàlà booá.

5. (a) Mósĩ́ deè ní e bẹẹ fã̀ tọ́á ló bá e lóòmà bel é? (b) Dì belí bé ea dọa bàlà kẽ mm̀ fùtóá naa, éé ní ea bọ́ló kọ é ọẹ̀ dẽe kilma ló tṍó e lóò bel é?

⁵ Bé e lóò bel naa é láá naa kọọ̀ Jìhóvà á tú bẹẹ fã̀. (Jém̀z 1:26) Sìgà gbò e bà náa vulè Bàrì ólò tú súng, gboo-gboo ló, nè dàlà kpá ló boo loomá bel. (2 Tím. 3:​1-5) Née gbĩ́ gè belí va. À taníi kọọ̀ bẹẹ bel á leemá Jìhóvà. Sõò é kọ àé léémá Jìhóvà be è tú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló loomá bel gbẹá nònù àbèè tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a, vaá tú gboo-gboo ló loomá bel nè pá bẹẹ tọ tṍó e ínà tọ?​—1 Pít. 3:7.

6. Mókà lé nu ní ea beè sìlà aa mm̀ bá e Kimberly lóómá bel é?

⁶ È zógè kọ è gé fã̀ Jìhóvà tṍó e túù dõ̀ònù ge ló bel siimá tóm leevè. È náà kọọ̀ gbò e bà dìí kuló á palàge mòn kele ea di “zẹ̀ẹ̀ nen ea gé sí tóm nè Bàrì nè nen e náa gé sí tóm nèe.” (Mál. 3:18) Níà nú ea beè naaá ló vígà pábia ea bée kọlà Kimberly. * Ba beè túe tẹlẹ ló dõòna kà pábia kọ bàá gbá sí tóm boo nu gè naa gbẹá tọọ̀ kpá. Tṍó e bà sí  tómá lọ̀l, nen e ba beè tẹlẹ̀ẹ́ lóá beè mòn kọọ̀ Kimberly dú kele ló nagbò nvín tọọ̀ kpáá. Náa beè gbẹ́ dõòna gbò, a bel beè palàge dú lé. A beè palàge leemá nvín tọọ̀ kpáí naa ní ea beè zìgà kọọ̀ Kimberly á noòmàèe Kpá Káí. Nyíè Jìhóvà ólò palàge ẹẹ tṍó e lóò bel mm̀ sĩ́deè ea náa kọọ̀ gbò nen á nó nu ea kilìèé ló!

7. Éé ní eo é bééláfùl ge tú dõ̀ònù ge ló bel e Bàrì né ni naamá ẽ́?

⁷ È gbĩ́ gè ló bel mm̀ sĩ́deè ea é nveè ka ló Jìhóvà vaá naa kọ é láá tõo bã ló pá vígà. Vóà naa, naanii èé ló bel boo sìgà nú ea é nveè bá nèi kọ é zogè lé ‘nu dòòmà bá . . . tení dú ló bá e lóòmà bel.’

8. Mókà nu dòòmà bá ní e Jíízọ̀s beè zogè ea kil ló gè ló lé bel tṍó ea géè kọ́ kpẹ̀a ẹ́?

⁸ Tú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló nè fã̀ dẽe loomá bel tṍó e bà náa nuù súng nè ni. Tṍó e Jíízọ̀s géè kọ́ kpẹ̀a boo kunukẽ̀í, gbò nen beè kpọ́ẹ kyáá bel ló kọọ̀ ẹ̀ẹ̀ neǹ õ̀ míí, neǹ gọ̀l òò, nen ea gé tú kpóó pọ́lọ́ nyómá siimá tóm, nen ea dọ log ea bẹl Deè Bõ̀séi, nè nen ea on Bàrì. (Máát. 11:19; 26:65; Lúùk 11:15; Jọ́ọ̀n 9:16) Sõò Jíízọ̀s náa beè tú súng aamá bel nèva. Dì belí Jíízọ̀s, náa bọ́ló kọ é tú súng aamá bel nè nen bã̀àna tṍó e bà ló pọ́lọ́ bel nèi. (1 Pít. 2:​21-23) Sõò náa ólò bọọgẹ̀ valí kọ é tú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló loomá bel tṍó e nen náa nuù súng nèi. (Jém̀z 3:2) Éé ní ea é láá nvèè bá nèi ẽ́?

9. Éé ní ea é láá nvèè bá nèi kọ é lẹ̀ẹ̀là bel ló bẹẹ bel tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a ẹ́?

⁹ Tṍó e tẹ̀ íè tọ ló bel súng nè ni gbẹá ól tóm kọ̀ kpẹ̀a, ó gá nvèè súng. Ene kà vígà págbálà ea beè kọlà Sam kọ́ọ̀, “M̀ ólò pììga boo gè ká bùlà gbẹẹ́ boo bíi e tẹ̀ íè tọá íe gè dã́ kà kà bel nè ge kọọ̀ àé láá nyaaá.” Sìgà tṍó, tẹ̀ íè tọ ólò biiléi nyíe ló boo béè kọọ̀ tṍó e dúù ẽ́ènà tṍó e nyíée géè bììlà. Tṍó e zọọ̀ nen e súng bã́e nyòònà, èé láá naa nu e vígà pábia ea bée kọlà Lucia beè naa. Èé láá tú ńkem̀ tṍó tã̀àmà ló Jìhóvà kọ á nvèè bá nèi naa ní eé láá tú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló nè fã̀ dẽe loomá bel.

10. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ 1 Tímotì 4:​13, éé ní ea bọ́ló kọ é noo gè naa ẽ́?

¹⁰ Kpáá palàge noòmà nu. Tímotì beè nyimá tẽ́ gè kọ́ kpẹ̀a, sõò a beè dú bíi kọ á kpáá sìm kilsĩ́. (Bugi 1 Tímotì 4:13.) Mósĩ́ deè ní eé láá kpáá sìm kilsĩ́ mm̀ bẹẹ kalì ge kọọmá kpẹ̀a ẹ́? Èé íè ge kpoogá dee ló leevè. À dú lé kọ è íè gã́bug kpá ea é nveè bá nèi kọ é noòmà nu leevè. Àé nveè bá nè ni be ò bugi bróshọ̀ ea kọlà Nvèè Sĩ́ Ló Gè Olòó Bugi Nu Nè Ge Noòmà  Nu nè “Nvèè Sĩ́ Ló Gè Kọ́ Kpẹ̀a” ea di mm̀ kpá ea kọlà Kpá Bõ̀ònaló Sìtóm​—Bẹẹ Dùm Dìbelí Gbò E Gé Nyoone Nvéè Kráìst Nè Bẹẹ Sìtóm Kọ̀ Kpẹ̀a. É kọ ò gé tú gé gbò kpáí siimá tóm? Tṍó e kpóògà dee ló leevè, èé tú agẹló loomá bel vaá pọ̀ náa é sííi.

11. Mósĩ́ deè ní e sìgà pá vígà ni nó gè láá dú lé neǹ noòmànù ẽ?

¹¹ Èé láá noòmà nàgé nu leevè tení dú ló gè nó nu lọl ló dõòna gbò e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Sam e beè kó nu ea kil lóá beè bĩiná a bá nú ea náa vaá pá vígà págbálà nè pábia à láá noòmà nu leevè. A beè palàge pãane tṍ ló bé e bà nóòmà nu naa vaá nó va. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Talia beè palàage pãane tṍ ló bé e pá vígà ne lòbèl naa. Ge naa vó beè naa kọ á láá nó bé ea é ló bel boo gbò togó bel ea ólò bọọgẹ̀ eláẹ́ sĩ́ gbẹá ól tóm kọ̀ kpẹ̀a naa.

12. Éé ní ea ólò tavala ló sìgà gbò ge naa ẽ́?

¹² Dénè bẹ̀ì é láá naa kọọ̀ bẹẹ nònù á kpe ló tení dú ló gè gbá kũune mon ọlmá sọ́l nè ge aalá bel ea é síè kpóó ló nen. (Ps. 22:22) À ólò tavala ló sìgà gbò ge ọlí sọ́l àbèè ge aalá bel gbẹá gbàà gbò. É kọ à ólò tàvàlà nàgé ló olo? Beè vó, àé léémá ni gè nyimá nu ea beè nvèè bá nè sìgà gbò kọ bàá láá bé èlbá.

13. Éé ní ea é láá nvèè bá nè ni kọ ó ọlí sọ́l lọa nyíe gbẹá nònù ẽ?

¹³ Ọlí sọ́l lọa nyíe. À bọ́ló kọọ̀ nú eé sẹẹ̀a sĩ́ tṍó e gé ọ́lí bẹẹ gbò sọ́l nònù á dú gè lèèlà Jìhóvà. Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Sara beè bugi togó kọ náa ólò láá ọlìè sọ́l. Sõò a beè gbĩ́ gè ọlí sọ́l lèèmà Jìhóvà. Boo béè vó, à ólò nó sọ́l gbẹá be belí bé ea ólò kpoogá dee ló nyòòmà dõòna kà gbò nu gè naa gbẹá nònù naaá. À ólò tení boo sọ́lá vaá pììga boo ge nyimá bé ea gbááá ló gbò nú e bàé nó gbẹá nònù naa. À kọ́ọ̀, “Níí ólò nvèè bá nèm kọ ḿ ká bùlà gbẹẹ́ boo gbò moǹ bel ea di mm̀ sọ́lá e bè níì bé em ọ́lì naa nì.”

14. Éé ní ea é nveè bá nè ni kọ ó láá aalá bel gbẹá nònù beè pọ̀ ólò sií ni ẽ́?

¹⁴ Olòó aalá bel. Mm̀ kà kà, níí é láá tavala ló sìgà gbò. Talia e beè kọ́ nu ea kil lóá beè kọọ̀, “Pọ̀ ólò palàge siím gè ló bel gbẹá gbàà gbò, sõò gbò nen náa ólò nyimá boo béè kọọ̀ m̀ ólò ló bel ọọ. Boo béè vó, à ólò palàge tàvàlàḿ ló gè aalá bel.” Sõò Talia náa beè òòà aa ló gè aalá bel. Tṍó ea gé kpóógá dee ló, à ólò kẽ̀èa boo kọ à bọ́ló kọọ̀ túá kà aala á gá bọọ́ beg. À kọ́ọ̀: “Níí tõó dọ̀ kọọ̀ náa íe  bel beè nà aala dú ńkpulu vaá bà dã́tẽ́ ló, boo béè kọ níà íb ààla ea léémá nen ea gé sẹlẹ nònùá ẽ́.”

15. Éé ní ea bọ́ló kọ é kẽ̀èa boo ea kil ló bẹẹ ààla bel é?

¹⁵ À ólò tàvàlà nàgé ló gbò e kẹ́ẹ àbèè pọ̀ náa ólò sií va gè aalá bel gbẹá nònù sìgà tṍó. Ló éé? Ene kà vígà pábia ea bée kọlà Juliet kọ́ọ̀: “Sìgà tṍó, ním ólò zìgà ge aalá bíb boo béè kọọ̀ pọ̀ ólò siím kọọ̀ nà aala bel é dú ńkpulu vaá náa é léémá gbò nen.” Kẽ̀èa boo kọọ̀ Jìhóvà gbĩ́ kọ é aalá bel dẹ̀ẹ̀a bé e bẹẹ kói sim tùlà naa. * Nyíée ólò ẹẹ tṍó e née sọọ̀ tọ́ deè kọọ̀ pọ̀ á òòmài lọl ló gè aalá bel gbẹá nònù.   

16. Mó íb bel ní ea bọ́ló kọ é òòà aa ló gè lòe?

¹⁶ Òòà aa ló kọ̀láá íb gè ‘òn nen.’ (Ẹ́fẹ. 4:31) Belí bé e beè kọ́ naaá, náa bọ́ló kọọ̀ tọ́ọ̀ íb pọ́lọ́ bel á aa gã́ neǹ Kráìst. Sõò à íe gbò bel gbẹ́a ea é tõoí ló kọ náa agabá ea dú bíi kọ é ọẹ̀ dẽe ea kil ló. Dì belí nu dòòmà bá, à dú bíi kọ é ọẹ̀ dẽe kọbé née lóò pọ́lọ́ bel ea kil ló gbò e bà dú dõòna kà dó, tẽ́ gã, àbèè gbò e ba nàànù dú kele ló ńbeele. Nagé, née gbĩ́ gè naa nu ea é kyẽ́ dõòna gbò tení dú ló gè òn va. Ene kà vígà págbálà kọ́ọ̀: “Sìgà tṍó m̀ ólò ló gbò bel ea tõo ḿ ló belí pọ́ì nuù mang, sõò tṍó e tṍó téní à ólò biile nyíè nená. Ńdáà va a palàge nvèè bá nèm tení dú ló gè kọ́ nèm gbẹá kiẽ́e ea dú áá bẹ̀ì kọọ̀ bel em beè lòa náa dú lé.”

17. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Ẹ́fẹsọ̀s 4:​29, mósĩ́ deè eé láá ló bel ea é síè kpóó ló nen ẽ́?

¹⁷ Ló bel mm̀ sĩ́deè ea é síè kpóó ló dõòna gbò. Vàlẹ̀ bá lèèlà nen tãa vó eo gbẹ́ẹ̀ẹ àbèè ge nuumi bel kìlmàé ló. (Bugi Ẹ́fẹsọ̀s 4:29.) Pá Ízràẹ̀l beè ié gã́bug nu ea gáẹ̀ beè naa kọọ̀ nyíé va á ẹẹ, sõò ba beè bọọgẹ̀ nuumi bel. Dùm ge nuumi bel é láá zilá. Òó láá kẽ̀èa boo kọọ̀ pọ́lọ́ bel ea aa gã́ òb nen e ba beè sì gé ẹ̀b kẽá beè naa kọọ̀ “dénè pá Ízràẹ̀l [á] . . . nuumi bel ló Mózìs.” (Nóm. 13:31–14:4) Boo dõona bá, nyíè dénè nen é láá ẹẹ tṍó e leelà dõòna gbò. Boo béè kọọ̀ pá kóò sílà Jẹ́ftà beè lèèlàẹ beè naa kọ á ié kói gè siimá a tóm. (Jọ́j. 11:40) Sara e beè kọ́ nu ea kil lóá kọ́ọ̀: “Tṍó e leelà dõòna gbò, è náà kọ bàá nyimá kọọ̀ Jìhóvà nè pá vígà vulè va.” Vóà naa, gbĩ́ gbò nèà deè eo é leemà dõòna gbò.

18. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Psalm 15:​1, 2, éé ní ea náa vaá à bọ́ló kọ é ló kà kà bel é, vaá éé ní ea bãàa m ẽ́?

 ¹⁸ Ló kà kà bel. Née é láá naa nu ea léémá Jìhóvà be è ólò kpọ́ kyáá bel. À ọ́bví kọ̀láá íb kyáá bel. (Pró. 6:​16, 17) Náa kal ló béè kọọ̀ gã́bug nen náa ẹbna kyáá bel belí pọ́lọ́ nu, beele nyímà kọ à dú pọ́lọ́ boo béè kọọ̀ Jìhóvà ọ́bví. (Bugi Psalm 15:​1, 2.) À dú kà kà kọọ̀ née ólò gbĩ́ gè sẹlẹ kpọ́ kyáá bel, sõò à bọ́ló kọ é òòà aa ló gè ló gbò bel ea é dagẹ̀ dõòna gbò.

19. Dõòna kà éé ní ea bọ́ló kọ é ọẹ̀ dẽe kilma ló é?

¹⁹ Òòà aa ló gè bã̀ pílì. (Pró. 25:23; 2 Tès. 3:11) Juliet e beè kọ́ nu ea kil lóá, baatẽ́ bé e pílì beè tọàẹ̀ẹ́ ló naa. À kọ́ọ̀: “Ge pãane tṍ ló pílì beè ọọvẹ́m ló, vaá naa kọ ḿ gá dẹlẹ na nyíé boo nen ea bã pílìa. A beè tõo ḿ ló kọ à gé bã nàgé pílì ea kil ló nda nè dõòna gbò?” Be ò mon kọọ̀ bọọ loa sọ́l a kiià dú pílì pììga boo gè maaná òòmà kẽ.​—Kọ́l. 4:6.

20. Éé ní eo béèlàfùl ge naa ẽ́?

²⁰ Tã́gíní bé e di mm̀ bàlà boo e gã́bug nen gé ló pọ́lọ́ belá, èé íè ge pììga boo gè naa kọọ̀ bẹẹ bel á leemá Jìhóvà. Kẽ̀èa boo kọọ̀ ge ló bel dú dõ̀ònù ea aa bá Jìhóvà, vaá bé e síìmà tóm naa palàge bọọẹ́ ló. Àé tã́ànèi deè bá tṍó e piìga boo gè tú dõ̀ònùí nvèèmà bá nè gbò nen tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a, tṍó e di nònù, nè tṍó e gé zọ gbò nen loá sọ́l. Tṍó e Jìhóvà é kyọsĩ́ nakà pọ́lọ́ bàlà booí lọ̀l, àé beè palàge valíí ló gè ló bel ea é nveèe ka ló. (Júùd 15) Besĩ́ à kálá dọ̀ tṍóá, beeláfùl ge “naa kọọ̀ gbò bel ea aà [ní] gã́” á leemá Jìhóvà.​—Ps. 19:14.