1. Twarutire kũ ũhoti wa kwaria?

 ŨHOTI wa kwaria nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai witũ ũrĩ wendo. Rĩrĩa mũndũ wa mbere Adamu oombirũo, nĩ aahotaga kũhũthĩra ciugo kwaranĩria na Ithe witũ wa igũrũ. Ningĩ aarĩ na ũhoti wa gũtunga ciugo ingĩ njerũ. Nĩ aahũthĩrire ũhoti ũcio kũhingia wĩra ũrĩa aahetwo wa kũhe nyamũ ciothe marĩĩtwa. (Kĩam. 2:19) Na no mũhaka akorũo nĩ aakenire mũno rĩrĩa aaririe riita rĩa mbere na mũndũ ũngĩ thutha wa kũheo Hawa arĩ mũtumia wake.​—Kĩam. 2:22, 23.

2. Ũhoti wa kwaria ũhũthĩrĩtwo na njĩra njũru atĩa mahinda mahĩtũku na mahinda-inĩ maya?

² Ihinda inini thutha ũcio, ũhoti wa kwaria nĩ wahũthĩrirũo na njĩra njũru. Shaitani ũrĩa Mũcukani nĩ aaheenirie Hawa na maheeni macio magĩtũma andũ matuĩke ehia na makuage. (Kĩam. 3:1-4) Adamu nĩ aahũthĩrire na njĩra njũru kĩheo gĩa kwaria rĩrĩa aamenereirie Hawa na akĩmenereria Jehova nĩ ũndũ wa mahĩtia make mwene. (Kĩam. 3:12) Kaini nĩ aaheenirie Jehova thutha wake kũũraga mũrũ wa nyina Habili. (Kĩam. 4:9) Thutha ũcio, mũndũ wa rũciaro rwa Kaini wetagwo Lameki, nĩ aandĩkire irebeta rĩoonanirie ũrĩa kwarĩ na ũhinya matukũ-inĩ macio. (Kĩam. 4:23, 24) Ĩ ũmũthĩ kũhaana atĩa? Nĩ tuonaga ũrĩa ateti mahũthagĩra ciugo njũru mbere ya mũingĩ matekũmaka. Ningĩ mahinda-inĩ maya nĩ hinya kuona thenema ĩtarahũthĩra mĩario mĩũru. Arutwo nĩ maiguaga mĩario mĩũru marĩ cukuru, na andũ agima o nao nĩ mamĩiguaga marĩ kũrĩa marutaga wĩra. Gũkorũo atĩ mĩario mĩũru nĩ ĩtheremete mũno ũmũthĩ kũronania atĩ thĩ ĩrathiĩ o ĩthũkĩte.

3. Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera? Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

 ³ Nĩ ũndũ wa kũigua mĩario mĩũru kaingĩ, tũngĩaga kwĩmenyerera o na ithuĩ no twĩkore tũkĩaria mĩario mĩũru. Tondũ tũrĩ Akristiano, nĩ twendaga gũkenia Jehova, na ũndũ ũcio nĩ ũhutĩtie makĩria ma gwĩthema mĩario mĩũru. Twendaga kũhũthĩra kĩheo kĩa magegania gĩa kwaria na njĩra njega ya kũgooca Ngai witũ. Gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ gĩkwarĩrĩria ũrĩa tũngĩka ũguo (1) tũrĩ ũtungata-inĩ, (2) mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano, na (3) tũkĩaria na andũ arĩa angĩ. No rekei twambe tuone ũrĩa Jehova aiguaga igũrũ rĩgiĩ mĩario itũ.

4. Kũringana na Malaki 3:16, nĩ kĩĩ gĩtũmaga Jehova arũmbũyanie na maũndũ marĩa twaragia?

⁴ Thoma Malaki 3:16. Ũgwĩciria nĩ kĩĩ kĩngĩtũma Jehova andĩke thĩinĩ wa “ibuku [rĩake] rĩa kĩririkano,” marĩĩtwa ma andũ arĩa monanagia kũgerera mĩario yao atĩ nĩ mamwĩtigĩrĩte na nĩ mecũranagia igũrũ rĩgiĩ rĩĩtwa rĩake? Tondũ mĩario itũ nĩ ĩguũragia maũndũ marĩa marĩ ngoro-inĩ citũ. Jesu aaugire ũũ: “Kanua karagia kĩrĩa kĩiyũire ngoro.” (Mat. 12:34) Maũndũ marĩa twaragia nĩ monanagia twendete Jehova na gĩkĩro kĩrĩkũ. Na Jehova endaga andũ arĩa mamwendete magaatũũra tene na tene thĩinĩ wa thĩ njerũ.

5. (a) Ũthathaiya witũ ũhutagio atĩa nĩ maũndũ marĩa twaragia? (b) O ta ũrĩa mbica yonanĩtie-rĩ, twagĩrĩirũo gwĩthema gwĩka atĩa angĩkorũo nĩ tũrenda gũkenia Jehova?

⁵ Njĩra ĩrĩa twaragia nayo no ĩtũme Jehova etĩkĩre ũthathaiya witũ kana aũrege. (Jak. 1:26) Andũ amwe arĩa matendete Ngai maragia na njĩra ĩtarĩ ya ũtugi, marakarĩte, na marĩ na mwĩtĩo. (2 Tim. 3:1-5) Hatarĩ nganja tũtingĩenda kũhaana tao. Nĩ twendaga mũno gũkenia Jehova kũgerera mĩario itũ. No hihi Jehova no akenio nĩ ithuĩ angĩkorũo tũkũhũthĩra mĩario mĩega na ya ũtugi rĩrĩa tũrĩ mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano na ũtungata-inĩ, no rĩrĩa tũrĩ na andũ aitũ a famĩlĩ tũkamarĩria na njĩra ĩtarĩ ya wendo?​—1 Pet. 3:7.

6. Kimberly aagĩire na maumĩrĩro marĩkũ mega nĩ ũndũ wa kũhũthĩra mĩario mĩega?

⁶ Rĩrĩa twahũthĩra kĩheo gĩa kwaria na njĩra  njega, tuonanagia atĩ tũrĩ athathaiya a Jehova. Nĩ tũteithagia andũ arĩa matwĩroragĩra kuona ngũrani “gatagatĩ ka [mũndũ] ũrĩa ũtungatagĩra Ngai na ũrĩa ũtamũtungatagĩra.” (Mal. 3:18) Ũguo nĩguo gwathiire harĩ mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Kimberly. b Arĩ sekondarĩ, nĩ maaheirũo wĩra wa cukuru marĩ na mũirĩtu ũngĩ marutithanie hamwe. Thutha wa kũrutithania wĩra hamwe, mũirĩtu ũcio nĩ oonire atĩ Kimberly aarĩ ngũrani na arutwo arĩa angĩ. Ndaaragia ũũru igũrũ rĩgiĩ andũ arĩa angĩ, aaragia na njĩra ya ũrata, na ndaahũthagĩra mĩario mĩũru. Mũirĩtu ũcio nĩ aagucĩrĩirio nĩ ũndũ ũcio na thutha-inĩ makĩambĩrĩria kwĩruta Bibilia na Kimberly. Jehova nĩ akenaga mũno rĩrĩa twaria na njĩra ĩratũma andũ magucĩrĩrio ũhoro-inĩ wa ma.

7. Ũngĩenda kũhũthagĩra kĩheo gĩa kwaria na njĩra ĩrĩkũ?

⁷ Ithuothe no twende kwaria na njĩra ĩratĩithia Jehova na ĩgũtũma tũkorũo na ũrata wa hakuhĩ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Rekei rĩu twarĩrĩrie maũndũ mamwe tũngĩka matũteithie gũthiĩ na mbere gũkorũo tũrĩ ‘kĩonereria kĩega ũhoro-inĩ wĩgiĩ kwaria.’

8. Nĩ kĩonereria kĩrĩkũ Jesu aatũigĩire kĩgiĩ kũhũthĩra mĩario mĩega ũtungata-inĩ?

⁸ Aragia na njĩra ya ũtugi na gĩtĩo rĩrĩa warĩrio ũũru. Rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, andũ nĩ maamũigĩrĩire igenyo atĩ aarĩ mũndũ mũkoroku na mũrĩĩu, ũhũthagĩra hinya wa Mũcukani, ũtarũmagĩrĩra Thabatũ, o na nginya mũrumi Ngai. (Mat. 11:19; 26:65; Luk. 11:15; Joh. 9:16) No Jesu ndaamacokagĩria na ciugo njũru arĩ na marakara. O ta Jesu, o na ithuĩ tũtiagĩrĩirũo gũcokia ũũru rĩrĩa twarĩrio na njĩra njũru. (1 Pet. 2:21-23) Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, mũndũ kwĩgirĩrĩria ndakarie ũũru ti ũndũ mũhũthũ. (Jak. 3:2) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gwĩka ũguo?

9. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia kwaga gũcokia ũũru rĩrĩa tũrĩ ũtungata-inĩ?

⁹ Rĩrĩa mũndũ akwarĩria ũũru ũrĩ ũtungata-inĩ, geragia kwaga kũrakara. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Sam aaugire ũũ: “Ngeragia gwĩciria ũrĩa mwene nyũmba ũcio arabatara kũigua ũhoro ũrĩa wa ma na ngaririkana atĩ no eke mogarũrũku.” Rĩmwe mwene nyũmba no arakare tondũ twamũceerera ihinda rĩrĩa rĩtamwagĩrĩire. Rĩrĩa twarĩrio ũũru nĩ mũndũ ũrakarĩte, no twĩke ta ũrĩa mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Lucia ekaga. Ahoyaga na njĩra nguhĩ, akera Jehova amũteithie gũikara ahoreire na amũteithie kwaga kuuga ũndũ o wothe mũũru kana ũtarĩ wa gĩtĩo.

10. Kũringana na 1 Timotheo 4:13, twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gwĩka atĩa?

¹⁰ Wĩrutanĩrie gũtuĩka mũrutani mwega. O na gũtuĩka Timotheo aarĩ mũhunjia ũrĩ na ũmenyeru, nĩ aabataraga gũthiĩ na mbere kwagagĩria ũrutani wake. (Thoma 1 Timotheo 4:13.)  Tũngĩagagĩria atĩa ũrutani witũ tũrĩ ũtungata-inĩ? Nĩ twagĩrĩirũo kwĩhaaragĩria wega. Tũrĩ na indo nyingĩ tũhaarĩrĩirio cia gũtũteithia gũtuĩka arutani ega. No ũgunĩke mũno ũngĩhũthagĩra ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa broshua ya Wĩrutanĩrie Gũthoma na Kũrutana, na gacunjĩ ka “Wĩrutanĩrie Biũ Ũtungata-inĩ” thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ wa Gĩkristiano. Hihi nĩ ũkoretwo ũkĩhũthĩra indo icio? Rĩrĩa twehaarĩria wega nĩ tũrĩniinaga guoya na tũkaaria tũrĩ na ũmĩrĩru.

11. Akristiano amwe mekaga atĩa nĩguo makorũo marĩ arutani ega?

¹¹ Ũndũ ũngĩ ũngĩtũteithia gũtuĩka arutani ega nĩ kwĩruta kuumana na andũ arĩa angĩ kĩũngano-inĩ. Sam, ũrĩa ũkũgwetetwo hau rũgongo, nĩ endaga kũmenya kĩrĩa gĩteithagia Akristiano amwe gũkorũo marĩ arutani ega. Nĩ amathikagĩrĩria na kinyi rĩrĩa mararutana na akerutanĩria kwĩgerekania nao. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Talia nĩ athikagĩrĩria na kinyi ariũ a Ithe witũ marĩ na ũmenyeru makĩruta mĩario ya andũ othe. Gwĩka ũguo nĩ kũmũteithagia kwĩruta ũrĩa angĩarĩrĩria na andũ ciũria iria ciumĩraga kaingĩ ũtungata-inĩ.

12. Andũ amwe maritũhagĩrũo gwĩka atĩa?

¹² Ithuothe no tũnyitanĩre mĩcemanio-inĩ na njĩra ya kũina hamwe na kũruta macokio mahaarĩrie wega. (Thab. 22:22) Andũ amwe nĩ maritũhagĩrũo kũina kana kwaria mbere ya andũ. Hihi ũguo nĩguo ũiguaga? Angĩkorũo nĩ ũiguaga ũguo, nĩ ũgũteithĩka weruta kĩrĩa gĩteithĩtie andũ angĩ kwaga gwĩtigĩra kũina kana kũruta macokio mĩcemanio-inĩ.

13. Nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia kũinaga kuuma ngoro ũrĩ mĩcemanio-inĩ?

¹³ Inaga kuuma ngoro. Rĩrĩa tũraina nyĩmbo citũ cia Ũthamaki, gĩtũmi kĩrĩa kĩnene gĩkoragwo arĩ kũgooca Jehova. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Sara ndonaga ta we arĩ mũini mwega. O na kũrĩ ũguo, nĩ endaga kũgooca Jehova na nyĩmbo. Kwoguo nĩ ahaaragĩria nyĩmbo iria ikũinwo mĩcemanio-inĩ arĩ mũciĩ, o ta ũrĩa ahaaragĩria icunjĩ ingĩ cia mĩcemanio. Nĩ erutaga nyĩmbo icio, na akageria kũrora ũrĩa ciugo cia nyĩmbo ciratwarana na kĩrĩa gĩkwarĩrĩrio. Aaugire ũũ: “Gwĩciria ũhoro wa ciugo cia nyĩmbo nĩ kũndeithagia kwaga gũtindanĩra na mũinĩre wakwa.”

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩgũteithia gũcokia mĩcemanio-inĩ angĩkorũo nĩ ũiguaga guoya kwaria mbere ya andũ?

¹⁴ Rutaga macokio kaingĩ. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, andũ amwe nĩ maritũhagĩrũo gwĩka ũguo. Talia ũrĩa ũkũgwetetwo na hau kabere aaugire ũũ: “Nĩ njiguaga guoya mũno rĩrĩa ndĩrabatara kwaria mbere ya andũ. Kwoguo nĩ nditũhagĩrũo mũno kũruta macokio.” O na kũrĩ ũguo, Talia ndagaga kũruta macokio mĩcemanio-inĩ. Rĩrĩa arahaarĩria mĩcemanio nĩ  aririkanaga atĩ macokio ma mbere harĩ ũndũ ũrĩa ũrarĩrĩrio mabatiĩ gũkorũo marĩ makuhĩ na ma ĩmwe kwa ĩmwe. Aaugire ũũ: “Ũguo nĩ kuuga atĩ hatirĩ thĩna angĩkorũo macokio makwa megũkorũo me makuhĩ, me na ciugo hũthũ, na ma ĩmwe kwa ĩmwe, tondũ nĩmo macokio marĩa ũrĩa ũratongoria gĩcunjĩ akoragwo akĩenda.”

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkanaga wĩgiĩ macokio maitũ?

¹⁵ O na Akristiano arĩa matarĩ na guoya rĩmwe no maremwo kũruta macokio mĩcemanio-inĩ. Nĩkĩ? Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Juliet aaugire: “Rĩmwe nĩ ndĩtigagĩra kũruta macokio tondũ wa kuona ta macokio makwa marĩ mahũthũ mũno.” No ririkanaga atĩ Jehova endaga tũrute macokio marĩa mega biũ tũngĩhota. c Nĩ akenaga mũno rĩrĩa twerutanĩria kũmũgooca mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano, o na gũtuĩka rĩmwe no tũkorũo na guoya.

16. Nĩ mĩario ta ĩrĩkũ twagĩrĩirũo gwĩthema?

¹⁶ Wĩthemage “irumi.” (Ef. 4:31) O ta ũrĩa hekũgwetetwo na hau kabere, Mũkristiano ndagĩrĩirũo kũhũthĩra mĩario mĩũru. Ĩndĩ no tũbatare kwĩmenyerera tondũ no twĩkore tũkĩhũthĩra mĩario mĩũru na njĩra ĩhithanĩtie kana ĩtarĩ ya ĩmwe kwa ĩmwe. Kwa ngerekano, nĩ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera tũtikarie maũndũ moru megiĩ andũ a ũndũire ũngĩ, rũthiomi, kana bũrũri ũngĩ. O na ningĩ tũtingĩenda gũtuurithia arĩa angĩ na ciugo njũru. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe aaugire, “Kũrĩ hĩndĩ ndanaria ciugo ngĩciria atĩ nĩ cia gũthekania na ti njũru, no ciugo icio igatuurithia andũ arĩa angĩ. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, mũtumia wakwa nĩ aandeithagia mũno tondũ nĩ aanjĩraga keheri-inĩ rĩrĩa ndaria ciugo iramũtuurithia na igatuurithia arĩa angĩ.”

17. Kũringana na Aefeso 4:29, tũngĩaka arĩa angĩ atĩa?

¹⁷ Aragia ciugo cia gwaka arĩa angĩ. Hiũhaga kũgaathĩrĩria arĩa angĩ handũ ha kũmamenereria kana gũteta. (Thoma Aefeso 4:29.) Aisiraeli maarĩ na itũmi nyingĩ cia gũcokia ngatho, no maaikaraga magĩtetaga. Mwerekera wa gũteta no ũgwatanio. Ririkana atĩ riboti njũru ĩrĩa yarehirũo nĩ athigani arĩa ikũmi yatũmire “Aisiraeli othe [mambĩrĩrie] kũnugunĩra Musa.” (Ndar. 13:31–14:4) Ngũrani na ũguo, kũgaathĩrĩria andũ arĩa angĩ no gũkorũo na maumĩrĩro mega. No tũkorũo na ma atĩ mwarĩ wa Jefitha nĩ eekĩrirũo ngoro mũno gũtũũra ũtungata-inĩ wake nĩ ũndũ wa kũgaathĩrĩrio nĩ arata ake. (Atiir. 11:40) Sara ũrĩa ũkũgwetetwo na hau kabere aaugire ũũ: “Rĩrĩa twagaathĩrĩria arĩa angĩ nĩ tũmateithagia kuona  atĩ Jehova nĩ amendete na atĩ marĩ na itemi rĩa bata ithondeka-inĩ rĩake.” Kwoguo ethaga mĩeke ya kũgaathĩrĩria arĩa angĩ kuuma ngoro.

18. Kũringana na Thaburi 15:1, 2, twagĩrĩirũo kwaragia ma nĩkĩ, na ũguo nĩ kuuga twĩtheme gwĩka atĩa?

¹⁸ Aragia ma. Tũtingĩkenia Jehova angĩkorũo tũtiaragia ma, tondũ Jehova nĩ athũire maheeni ma mĩthemba yothe. (Thim. 6:16, 17) O na gũtuĩka andũ aingĩ meciragia atĩ kwaria maheeni nĩ ũndũ mwĩtĩkĩrĩku, ithuĩ twĩthemaga kwaria maheeni tondũ nĩ ũndũ mũũru maitho-inĩ ma Jehova. (Thoma Thaburi 15:1, 2.) Hatarĩ nganja, nĩ twĩthemaga kwaria maheeni ma ĩmwe kwa ĩmwe, na ningĩ tũgethema kũhithĩrĩra maũndũ mamwe nĩguo tũhĩngĩce andũ arĩa angĩ.

19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera?

¹⁹ Wĩtheme kwaragia ndeto njũru ciĩgiĩ andũ arĩa angĩ. (Thim. 25:23; 2 Thes. 3:11) Juliet ũrĩa ũkũgwetetwo na hau kabere, nĩ aataarĩirie ũrĩa ndeto njũru cia andũ arĩa angĩ imũhutagia. Aaugire ũũ: “Nĩ nguaga ngoro ndaigua mũndũ akĩaria ndeto njũru cia andũ arĩa angĩ, na ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga njage kwĩhoka rĩngĩ mũndũ ũcio ũraciaria. Na githĩ to kũhoteke mũndũ ũcio no ekwaria ndeto ciakwa njũru kũrĩ mũndũ ũngĩ?” Ũngĩona ndeereti yambĩrĩria gũkorũo na ndeto njũru cia arĩa angĩ, garũrĩra na warĩrĩrie ũndũ ũngĩ wa gwaka.​—Kol. 4:6.

20. Ũtuĩte itua rĩa kũhũthĩra mĩario yaku na njĩra ĩrĩkũ?

²⁰ Tondũ tũratũũra thĩ ĩrĩ na andũ aingĩ maragia mĩario mĩũru, nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũtigĩrĩra atĩ mĩario itũ nĩ ĩrakenia Jehova. Ririkanaga atĩ ũhoti wa kwaria nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Jehova na nĩ aroraga ũrĩa tũrakĩhũthĩra. Nĩ arĩtũrathimaga rĩrĩa twerutanĩria kwaria mĩario mĩega tũrĩ ũtungata-inĩ, mĩcemanio-inĩ, na tũkĩaranĩria na andũ arĩa angĩ. Rĩrĩa Jehova akaaniina thĩ ĩno njũru nĩ ũgaakorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũmũgoocithia kũgerera mĩario itũ. (Jud. 15) Kamũira ihinda rĩu rĩkinyĩte, tua itua rĩa gũkenagia Jehova kũgerera “ciugo cia kanua [gaku].”​—Thab. 19:14.