1. Wapi katukaka dikoki na beto ya kutuba?

 DIKOKI yina beto kele na yau ya kutuba kele dikabu yina mekatuka na Nzambi na beto ya nzola. Ntangu kaka Adamu, muntu ya ntete salamaka, yandi vuandaka na dikoki ya kusadila bampova samu na kusolola na Tata na yandi ya dizulu. Yandi lendaka buela diaka ntubulu na yandi na kubimisaka bampova yankaka ya yimpa. Adamu sadilaka dikoki yango samu na kukokisa kiyekua na yandi ya kupesa bibulu bankumbu. (Kuy. 2:19) Mpe yandi vuandaka na kiese mingi ntangu yandi sololaka samu na mbala ya ntete na muntu yankaka—nketo na yandi ya kitoko, Eva!—Kuy. 2:22, 23.

2. Yinki mutindu bampova bebisamaka na ntama mpe bubu yayi?

² Yazingilaka ve dikabu ya kutuba bebisamaka. Satana Diabulu vunaka Eva, mpe luvunu yango nataka bantu na kusala disumu mpe bakumaka bantu ya kuzanga kukoka. (Kuy. 3:1-4) Adamu sadilaka dikabu na yandi ya kutuba na mutindu ya yimbi ntangu yandi teminaka Eva—ata mpe Yehova—samu na banzimbala na yandi mosi. (Kuy. 3:12) Kaina vunaka Yehova na manima ya kufua mpangi na yandi Abele. (Kuy. 4:9) Na manima, nkuna mosi ya Kaina na nkumbu ya Lameke salaka poeme mosi yina vuandaka monisa ti bantu kumaka na kinkesi mpenza na ntangu na yandi. (Kuy. 4:23, 24) Bantu kele yinki mutindu bubu yayi? Na bantangu yankaka bamfumu ya politiki kemonaka nsoni ve samu na kutuba na ntubulu ya yimbi na ntuala ya bantu. Mpe bafilme mingi bubu yayi kevuandaka na ntubulu ya yimbi. Bana ya kalasi kekuwaka bampova ya yimbi na bakalasi na bau, mpe bambuta diaka kekuwaka yau na bisika na bau ya kisalu. Diambu ya kiadi, kumona mutindu ntubulu mekuma ya yimbi na bisika nionso bubu yayi kena kumonisa ti yinza mebeba.

3. Yinki diambu yina beto fueti kenga samu na yau, mpe yinki beto ketadila na disolo yayi?

³ Kana beto kenga ve, beto lenda kuma na kifu ya kuwa ntubulu ya  yimbi yina kesala ti beto banda kusadila yau. Kasi lokola beto kele Baklisto, beto kele na nsatu ya kusepedisa Yehova, yau yina beto fueti sadila ata fioti ve bampova ya yimbi. Beto fueti sadila dikabu ya kitoko ya kutuba na mutindu ya mbote—samu na kupesa Nzambi na beto lokumu. Na disolo yayi, beto ketubila mutindu beto lenda sala yau (1) na kisalu ya kusamuna, (2) na balukutakanu ya kimvuka, mpe (3) na masolo na beto ya konso kilumbu. Kasi, beto tadila ntete samu na yinki Yehova ketulaka dikebi na bampova na beto.

4. Na kutadila Malaki 3:16, samu na yinki Yehova ketulaka dikebi na bampova na beto?

⁴ Tanga Malaki 3:16. Nge lenda zaba mfunu yina kesala ti Yehova sonika na ‘mukanda [na yandi] ya mbambukulu’ bankumbu ya bantu yina bampova na bau kemonisaka ti bakebangaka yandi mpe bakekanisaka na mpinda na zulu ya nkumbu na yandi? Bampova na beto kemonisaka mambu yina kele na ntima na beto. Yesu tubaka: ‘Yinua ketubaka mambu yina mefuluka na ntima.’ (Mat. 12:34) Mambu yina beto keponaka kutuba kemonisaka kitezo ya nzola yina beto kele na yau samu na Yehova. Mpe Yehova zola bantu yina kezolaka yandi, bazinga mvula na mvula na yinza ya yimpa.

5. (a) Na yinki mutindu nsambudulu na beto kevuandaka na nguizani na mambu yina beto ketubaka? (b) Na kutadila foto, yinki beto fueti zaba na yina metadila bampova na beto?

⁵ Mutindu na beto ya kutuba lenda monisa kana Yehova kendima nsambudulu na beto. (Yak. 1:26) Bantu yina kezolaka Nzambi ve ketubaka na nganzi, kondua kimpombo mpe na lulendo. (2Tm. 3:1-5) Kondua ntembe beto kesepela ve kuvuanda lokola bau. Beto kele na nsatu ya ngolo ya kusepedisa Yehova na bampova na beto. Kasi Yehova kesepela na beto kana beto kena kusadila bampova ya mbote mpe ya kimpombo na balukutakanu na beto ya Buklisto to na kisalu ya kusamuna, kasi beto kena kutuba na nganzi to kondua nzola na bantu ya dibuta na beto kana beto kele kintuadi na bau kaka?—1 Pi. 3:7.

6. Yinki mambote bampova ya mbote ya Kimberly bimisaka?

⁶ Kana beto kena kusadila dikabu ya kutuba na mutindu ya mbote, beto kekukimonisa ti beto kele bisadi ya Yehova. Beto kesadisa bantu yina kele nzinganzinga na beto samu bamona puelele lusuasanu yina kele ‘kati na muntu yina kesadilaka Nzambi mpe muntu yina kesadilaka yandi ve.’  (Mal. 3:18) Beto tadila diambu mosi yina kuminaka mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Kimberly. * Yandi bakaka devuare yina yandi fueti sala kintuadi na nkundi na yandi ya kalasi. Na manima ya kusala devuare yango kintuadi, nkundi na yandi ya kalasi monaka ti Kimberly vuandaka ya kusuasana na bana ya kalasi yankaka. Yandi vuandaka vueza ve bantu yina vuandaka vana ve, yandi vuandaka tuba na kimpombo, mpe yandi vuandaka sadila ve bampova ya yimbi. Nkundi ya Kimberly vuandaka na kiese mpe nsukansuka yandi ndimaka kulonguka Biblia. Yehova kevuandaka mpenza na kiese ntangu beto ketubaka na mutindu yina kebenda bantu na kedika!

7. Nge kele na nzengolo ya kusala yinki na dikabu yina Nzambi mepesaka nge ya kutuba?

⁷ Beto nionso beto kesepelaka kutuba na mutindu yina kepesa Yehova lokumu mpe na mutindu yina kesala ti beto pusana penepene ya bampangi na beto. Ntangu yayi beto tadila mua mitindu yina beto lenda tatamana kuvuanda ‘kifuani . . . na kutuba.’

8. Yinki kifuani Yesu bikilaka beto na diambu metadila mutindu ya kusadila bampova na beto na kisalu ya kusamuna?

⁸ Tuba na kimpombo mpe na luzitu ntangu nge mekutana na ntotolo. Ntangu Yesu vuandaka sala kisalu na yandi, bafundaka yandi na mutindu ya yimbi ti yandi kele muntu yina kekoluaka malavu, muntu yina kekudiaka mingi, muntu ya Diabulu, muntu yina kezitisaka ve Sabata, mpe muntu yina kefingaka Nzambi. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Yoa. 9:16) Kasi, Yesu vutudilaka bau ve na bampova ya nganzi. Mutindu mosi na Yesu, beto fueti vutula ata fioti ve na mutindu ya yimbi ntangu bametubila beto bampova yina mekondua kimpombo. (1 Pi. 2:21-23) Kasi yakele pete ve kumonisa kimpombo ntangu bantu kena kutubila beto na mutindu ya kukondua kimpombo. (Yak. 3:2) Yinki lenda sadisa beto?

9. Yinki lenda sadisa beto samu beto zaba mutindu ya kutuba ntangu beto kele na kisalu ya kusamuna?

⁹ Kana muntu mosi metubila nge na mutindu yina mekondua kimpombo na kisalu ya kusamuna, meka kusala nionso samu nge bika fuema. Mpangi mosi na nkumbu ya Sam metuba: “Munu kemekaka kukanisa na mutindu muntu yango kele na nsatu ya kuzaba kedika yina metadila Nzambi, mpe munu kebambukaka ti yandi lenda soba.” Mbala yankaka muntu yango kele na nganzi kaka samu beto mekuenda na ntangu yina yandi kena kukimona mbote ve. Ntangu beto kena kusolola na muntu yina kele na nganzi, beto lenda sala mutindu mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Lucia salaka. Beto lenda sala mua kisambu ya nkufi, samu na kulomba Yehova yandi sadisa beto samu beto vuanda na kiyenge mpe beto bika tuba diambu kondua kimpombo mpe kondua luzitu.

10. Na kutadila 1 Timoteo 4:13, yinki lukanu beto fueti vuanda na yau?

¹⁰ Kuma nlongisi ya makoki. Timote vuandaka  nsamuni mosi ya makoki, kasi yandi diaka yandi vuandaka na nsatu ya kutatamana kubongisa diaka mambu na yandi na kimpeve. (Tanga 1 Timoteo 4:13.) Yinki mutindu beto lenda vuanda banlongisi ya makoki na kisalu ya kusamuna? Beto fueti bongisa mbote. Diambu ya kiese, beto kele na bisadulu ya mutindu na mutindu yina lenda sadisa beto samu beto kuma banlongisi ya makoki. Yakevuanda na mfunu samu na nge nge tadila mua mukanda Bongisá ndenge na yo ya kotánga mpe ya koteya mpe kitini “Omipesa na mosala ya kosakola” yina kele na Mokanda ya likita Bomoi mpe mosala ya bakristo. Nge kena kubaka mambote na kusadilaka mikanda yango? Ntangu nge kena kubongisa mbote, nge kekukitungisa mingi ve, mpe nge kekukitudila ntima ntangu nge kena kutuba.

11. Yinki mutindu bampangi yankaka kumaka banlongisi ya mbote?

¹¹ Beto lenda kuma diaka banlongisi ya mbote na kutalaka bantu yankaka na kimvuka mpe na kubakaka malongi na nzila na bau. Sam, yina beto tubilaka na ebandeli, kekukiyuvusaka yandi mosi, yinki kesalaka ti bampangi yankaka vuanda banlongisi ya mbote. Yandi kelongukaka mayele yina bakesadilaka mpe na manima yandi kemekaka kulanda kifuani na bau. Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Talia ketulaka mpenza dikebi na mutindu bampangi yina kele na makoki kesalaka badiskur na bau. Na kusalaka plina, yandi longukaka mutindu ya kutuba mpe kukanisa na zulu ya masolo yina bantu keyuvusilaka biuvu mingi na kisalu ya kusamuna.

12. Yinki kevuandaka mpasi samu na bantu yankaka?

¹² Beto nionso beto lenda pesa maboko samu balukutakanu na beto ya kimvuka luta mbote na kusangisaka bandinga na beto samu na kuyimbila mpe kupesa bakomantere yina mebongisama mbote. (Nk. 22:22) Bantu yankaka kemonaka mpasi samu na kuyimbila to kupesa komantere na ntuala ya bantu mingi. Yakevuandaka diaka mpasi samu na nge? Kana yakele mutindu yina, yakevuanda mbote samu na nge nge zaba mambu yina sadisaka bantu yankaka banunga kubanga na bau.

13. Yinki lenda sadisa nge nge yimbila na ntima na nge ya mvimba na balukutakanu?

¹³ Yimbilaka na ntima na nge ya mvimba. Ntangu beto keyimbilaka miyimbu na beto ya Kimfumu, diambu meluta mfunu yina ketindaka beto beto yimbila kele samu na kukumisa Yehova. Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Sara vuandaka kukimona ti yandi zaba yimbila mbote ve. Kasi, yandi vuandaka na nsatu ya kukumisa Yehova na nzila ya miyimbu. Samu na yau, yandi monaka mbote kubanda kubongisa miyimbu na yinzo, mutindu kaka yandi kebongisaka bitini yankaka ya lukutakanu. Yandi kevutukilaka miyimbu mpe yandi kemekaka kumona mutindu bampova na yau kele na nguizani na disolo yina baketubila. Yandi metuba: “Yasadisaka munu samu munu tula dikebi mingi na bampova kasi ve na makoki na munu ya kuyimbila.”

14. Kana nge kele muntu ya nsoninsoni, yinki lenda sadisa nge nge pesa bakomantere na balukutakanu?

¹⁴ Pesaka mbala na mbala bakomantere. Samu  na kutuba kedika, yalenda vuanda mpenza mpasi samu na bantu yankaka. Talia yina beto tubilaka na ebandeli metuba: “Munu kekukimonaka yimbi, kana yamelomba munu tuba na ntuala ya bantu yankaka samu ndinga na munu kevuandaka na yinsi. Na yau kupesa komantere kele diambu ya mpasi samu na munu.” Kasi, Talia kekukipekisaka ve samu na kupesa bakomantere. Kana yandi kena kubongisa balukutakanu, yandi kelundaka na makanisi ti komantere ya ntete samu na disolo mosi fueti vuanda ya nkufi mpe yina kena kubimisa mbala mosi mvutu na kiuvu yina bameyuvusa. Yandi metuba: “Yazola monisa, yakevuanda diambu ya mbote kana mvutu na munu kele ya nkufi, ya pete, mpe yina kele na guizani na dibanza ya ngudi, samu bamvutu ya mutindu yina nde mpangi yina kena kutuadisa ndongokolo kesosaka.”

15. Yinki beto fueti zimbakana ve na diambu metadila bakomantere na beto?

¹⁵ Ata Baklisto yina kevuandaka nsoninsoni ve lenda vuanda na mukakatano samu na kupesa bakomantere. Samu na yinki? Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Juliet metuba, “Na bantangu yankaka, mukevuandaka na mukakatano ya kupesa bakomantere samu munu kebangaka ti komantere na munu kele pete mingi to mbote mingi ve.” Atako plina, kuzimbakana ve ti Yehova kevuandaka na nsatu beto pesa bakomantere yina beto kele na makoki ya kupesa. * Yandi kesepelaka mingi na nzengolo na beto ya kusosa kukumisa yandi na balukutakanu ya kimvuka kasi na kubikaka ve nzila ti wonga vutula beto manima.

16. Bampova ya yinki mutindu beto fueti manga?

¹⁶ Mangaka mitindu nionso ya ‘bifingu.’ (Efe 4:31) Mutindu beto tubaka yau na ebandeli, Muklisto fueti tuba ve bampova ya yimbi. Kasi yakele na mitindu ya bampova ya bifingu yina beto fueti keba na yau. Na kifuani, beto fueti keba ntangu beto kena kusolola, beto bika fuanikisa na mutindu ya yimbi bantu, banzingulu, to babuala ya bantu yankaka. Diaka, beto fueti meka ata fioti ve kuluadisa bantu yankaka na kutubilaka bau bampova yina samu na bau baketadila yau lokola nge kena kuvueza bau. Mpangi mosi ya bakala metuba: “Munu vuandaka tuba bampova yina munu vuandaka kanisa ti yakele kuandi maseki to yakeluadisa ve, nzokande bampova yango konduaka kimpombo mpe yavuandaka luadisa bantu yankaka. Bamvula mingi na manima, nketo na munu sadisaka munu mingi na kusololaka na munu na kisika ya beto zole kaka kana munu metuba bampova yina kele mbote ve mpe yina keluadisa yandi mpe bantu yankaka.”

17. Na nguizani na Baefezo 4:29, yinki mutindu beto lenda tunga bantu yankaka?

¹⁷ Tubaka na mutindu yina ketunga bantu yankaka. Vuanda pene ya kupesa bantu yankaka felisitasion na kisika ya kuvueza to kuvunguta samu na bau. (Tanga Baefezo 4:29.) Bayisaele vuandaka  na mambu mingi yina bafueti monisina butondi, kasi mbala mingi bavuandaka vunguta. Kana beto kele na kikadulu ya kuvunguta, yalenda tinda bantu yankaka diaka babanda kuvunguta. Kuzimbakana ve ti nsangu ya yimbi yina bantu yina kuendaka tala buala ya Kanana nde salaka ti ‘bantu nionso ya Yisaele vunguta . . . samu na Mose.’ (Kut. 13:31–14:4) Na ndambu yankaka, kana beto kena kupesa bantu yankaka felisitasion, yalenda sadisa konso muntu samu yandi vuanda na kiese. Beto lenda ndimisama ti bafelisitasion yina muana ya Yefeta ya nketo vuandaka baka na bankundi na yandi, yakindisaka yandi mingi samu na kukokisa kiyekua na yandi. (Baz. 11:40) Sara, yina beto tubilaka na ebandeli, metuba: “Ntangu beto kena kupesa bafelisitasion, beto kesalaka bantu bakukimona ti Yehova kezolaka bau mpe bakele na kisika na kati ya nkubukulu na yandi.” Na yau sosaka maluaku ya kupesa bafelisitasion yina mekatuka mpenza na ntima.

18. Na kutadila Nkunga 15:1, 2, samu na yinki beto fueti tuba kedika, mpe kutuba kedika mesangisa yinki mambu?

¹⁸ Tubaka kedika. Beto lenda sepedisa Yehova ve kana beto kevunaka. Yandi keyinaka mitindu nionso ya luvunu. (Bin. 6:16, 17) Atako bantu mingi bubu yayi ketadilaka kuvuna lokola diambu ya mbote, beto kemanga yau samu Yehova metuba ti yakele yimbi. (Tanga Nkunga 15:1, 2.) Ya kedika, beto kemangaka kuvuna, kasi beto fueti manga diaka kutinda bantu yankaka bakuma na makanisi ya yimbi.

19. Yinki diambu diaka beto fueti keba na yau?

¹⁹ Mangaka kutonga. (Bin. 25:23; 2Te 3:11) Juliet, yina beto tubilaka na ebandeli metuba mutindu kutonga kesalaka yandi. Yandi metuba: “Kuwa bampova ya kutonga kelembisaka munu nzutu, mpe yalenda sala ti munu bika diaka kutudila muntu yango yina kena kutonga ntima. Kutu, yinki mutindu mulenda zaba kana yandi ketongaka diaka munu na ntuala ya bantu yankaka?” Kana nge memona ti masolo mebanda kuenda na kutonga bantu, sala nionso nge balula masolo yango na mambu ya mbote.—Kol. 4:6.

20. Yinki nzengolo nge mebaka na yina metadila bampova na nge?

²⁰ Lokola beto kele na yinza yayi bantu mingi kesadilaka bampova ya yimbi, beto fueti sala ngolo samu beto ndimisama ti bampova na beto kesepedisaka Yehova. Kuzimbakana ve ti bampova na beto kele dikabu yina mekatuka na Yehova, mpe yandi ketulaka dikebi na mutindu beto kesadilaka yau. Yandi kesakumuna bangolo yina beto kena kusala na ntima ya mvimba samu na kusadila bampova na beto na mutindu ya mbote na kisalu ya kusamuna, na balukutakanu, mpe na masolo yina beto kesololaka na bantu konso kilumbu. Ntangu Yehova kebebisa yinza yayi ya yimbi, yakevuanda pete mpenza samu na kukumisa Yehova na nzila ya bampova na beto. (Yude 15) Kasi tekila ntangu yango koka, baka nzengolo ya kusepedisa Yehova na ‘bampova ya yinua na [nge].’—Nk. 19:14.