1. Tshipedi tshitudi natshi tshia kuakula ntshifuma penyi?

 TSHIPEDI tshitudi natshi tshia kuakula ndipa dia kudi Nzambi wetu udi mutunange. Diakamue pakafukabu Adama, wakatuadija kukuata mudimu ne miaku bua kuakula ne Tatuende wa mu diulu. Uvua kabidi ne dimanya dia kupatula miaku mipiamipia bua kusakidila ku ikavuaye mumanye. Tshipedi tshivua natshi Adama atshi ke tshivua tshimuambuluishe bua kukumbaja mudimu uvuabu bamupeshe wa kuinyika nyama yonso mêna. (Gen. 2:19) Bivua ne bua kuikala bimuenze disanka dia dikema pakakulaye bua musangu wa kumpala ne muntu mukuabu uvua bu yeye, Eva wende mukaji muimpe kumona!​—Gen. 2:22, 23.

2. Mmushindu kayi uvua tshipedi tshia diakula tshinyanguke pa kale ne mmunyi muditshi tshilue kunyanguka mu matuku etu aa?

² Matuku makese pashishe, bakanyanga dipa dia kudi Nzambi edi. Satana Diabolo wakashima Eva, nanku dishima adi diakafikisha bantu ku mpekatu ne ku dipanga bupuangane. (Gen. 3:1-4) Adama wakenza malu bibi ne tshipedi tshiende tshia diakula, kuelaye Eva tshilumbu pambidi bua mibi yende yeye, kutshielaye too ne Yehowa pende. (Gen. 3:12) Kayina wakashima Yehowa panyima pa yeye mumane kushipa muanabu Abele. (Gen. 4:9) Panyima pa bidimu, Lemeke umue wa ku ndelanganyi ya Kayina wakela kasala mu mêyi avua aleja ne: mu tshikondo tshiabu bantu bavua ne tshikisu. (Gen. 4:23, 24) Malu adi enzeka mushindu kayi matuku etu aa? Imue misangu bamfumu ba tshididi kabatu bumvua bundu bua kuakula malu a busenji munkatshi mua bantu to. Filme ya bungi idiku lelu eu itu payi ne ndambu wa ngakuilu mubi. Mu kalasa, balongi batu bateleja mêyi mabi, bantu bakulumpe pabu baateleja miaba yabu ya midimu. Ngakuilu mubi udi mutangalake mu bantu lelu eu udi uleja ne: bulongolodi ebu mbulue kunyanguka bikole.

3. Mbualu kayi butudi ne bua kudimukila? Ntshinyi tshituamona mu tshiena-bualu etshi?

 ³ Tuetu katuyi badimuke, tudi mua kudisangana tukadi petu ne ngakuilu mubi bualu tudi tutamba kumumvua kudi bantu. Tuetu bena Kristo, dijinga dietu ndia kusankisha Yehowa; nunku mukana muetu kamuena ne bua kupatuka mêyi mabi nansha. Mbimpe tuikale tukuata mudimu bimpe ne dipa dia diakula bua kutumbisha Nzambi. Mu tshiena-bualu etshi netumone mutudi mua kuenza nanku 1) patudi mu buambi, 2) patudi mu bisangilu, ne 3) patudi tuyukila ne bakuabu dituku dionso. Bua mpindieu, tuanji tumone bua tshinyi ngakuilu wetu udi ne bualu ku mêsu kua Yehowa.

4. Bilondeshile Malaki 3:16, bua tshinyi ngakuilu wetu udi ne bualu ku mêsu kua Yehowa?

⁴ Bala Malaki 3:16. Udiku mua kuikala mumanye bua tshinyi Yehowa utu ufunda mêna a badi ne ngakuilu udi uleja mudibu bamutshina, ne belangana meji a dîna diende mu ‘mukanda wende wa tshivulukilu’ anyi? Ngakuilu wetu utu uleja meji atudi nawu munda. Yezu uvua muambe ne: “Mukana mudi muamba anu malu adi mavulangane mu muoyo.” (Matayi 12:34) Mêyi atutu tupatula mukana atu aleja ni tudi banange Yehowa bikole. Yehowa pende mmusue bua badi bamunange bapete muoyo wa kashidi mu bulongolodi bupiabupia.

5. a) Mmunyi mudi ngakuilu wetu uleja tshidi ntendelelu wetu? b) Anu mudibu baleje mu tshimfuanyi, ntshinyi tshitudi ne bua kumanya bua ngakuilu wetu?

⁵ Ngakuilu wetu ke udi mua kuleja bikala Yehowa mua kuanyisha ntendelelu wetu. (Yak. 1:26) Ku bantu badi kabayi banange Nzambi, bamue batu ne ngakuilu wa dikanyinangana, kabayi ne lutulu, ne bikale bena lutambishi. (2 Tim. 3:1-5) Katuena basue kubafuana to. Tudi ne dijinga dikole dia kusankisha Yehowa ku ngakuilu wetu. Kadi, tudi mua kumusankisha tuetu bikale ne ngakuilu muimpe anu mu bisangilu ne mu buambi, pashishe ne bena mu dîku dietu tuakula ne mêyi mabi adi kaayi aleja dinanga, bualu kakuena bantu badi batumona ne batumvua anyi?​—1 Pet. 3:7.

6. Mbualu buimpe kayi buakenzeka bua muvua Kimberly ne ngakuilu muimpe?

⁶ Tuetu tuenza malu bimpe ne tshipedi tshia kuakula, netumanyike mutudi batendeledi ba Yehowa kudi bantu bakuabu. Nebienze bua  bantu badi batumona bafike ku dimona dishilangana didi “pankatshi pa muntu udi wenzela Nzambi mudimu ne udi kayi umuenzela mudimu.” (Mal. 3:18) Tumonayi muvua tshivua tshienzekele muanetu wa bakaji mukuabu diende Kimberly tshileje mudi bualu ebu bulelela. b Bavua babapeshe mudimu wa kuenza mu kalasa, yeye ne mulongi wabu mukuabu. Bu muvuabu benze mudimu wabu au pamue, mulongi wabu wakafika ku dimona ne: Kimberly uvua mushilangane ne balongi bakuabu. Kavua ubipisha bakuende to, uvua ne mêyi mimpe a bulunda, mukana muende kamuvua mupatuka mêyi mabi to. Bivua bikemesha mulongi wabu au, ne ndekelu wa bionso kuitabaye bua kulonga Bible. Yehowa utu usanka bikole patudi tuakula ne mêyi adi enza bua bantu banyishe bua kulonga bulelela!

7. Ntshinyi tshiudi musue kuenza ne tshipedi tshia kuakula tshidi Nzambi mukupeshe?

⁷ Tuetu bonso tudi basue bua ngakuilu wetu ikale wambika Yehowa bunême ne utusemeja pabuipi ne bena Kristo netu. Tumonayi mpindieu imue mishindu mishilashilangane itudi mua kutungunuka ne kuikala “tshilejilu . . . mu ngakuilu.”

8. Ntshilejilu kayi tshivua Yezu mutushile bua ngakuilu uvuaye nende pavuaye uyisha?

⁸ Akula ne kanemu ne dîyi dimpe padibu bakubunda. Pavua Yezu uyisha, bantu bavua bamushiminyina malu bamba muvuaye munu wa mvinyo, mudiavi, muena mudimu wa Diabolo, bamba kabidi ne: uvua upenda Nzambi, kayi unemeka Nsabatu to. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Yone 9:16) Kadi Yezu kakandamuna ne mêyi mabi to. Padi bakuabu batuamba mêyi makole, mbimpe tuenze malu anu bu Yezu, katubandamunyi ne mêyi mabi nansha kakese. (1 Pet. 2:21-23) Kadi kabitu bipepele bua kudikanda mushindu au to. (Yak. 3:2) Tshidi mua kutuambuluisha ntshinyi?

9. Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kulama ludimi luetu patudi mu buambi?

⁹ Paudi mu buambi, dienzeja bua kubenga kufiika munda padi muntu ukuandamuna ne mêyi mabi. Muanetu mukuabu diende Sam, udi wamba ne: “Ntu dienzeja bua kuikala kumona ne: bantu bonso aba badi ne dijinga dia kulonga malu a Nzambi, ne ntu nteka mu lungenyi ne: badi mua kushintuluka.” Imue misangu, bantu batu bafiika tshiji anu bualu tudi baye kubatangila dîba didibu kabayi bimpe to. Patudi tuakula ne muntu udi ne tshiji, tudi mua kuenza tshivua muanetu wa bakaji mukuabu diende Lucia muenze. Tudi mua kuenza ka disambila kîpi, tulomba Yehowa atuambuluishe tushale anu bapuwe bua katupatudi mêyi mabi peshi katupangi kanemu to.

10. Bilondeshile 1 Timote 4:13, ntshipatshila kayi tshitudi ne bua kudifundila?

¹⁰ Dienzeja bua kulua mulongeshi mupiluke. Timote uvua mulongeshi muena Kristo mupiluke, kadi nansha nanku bivua bikengela atungunuke  ne kuakaja mushindu wende wa kulongesha. (Bala 1 Timote 4:13.) Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kulua balongeshi bapiluke? Tudi ne bua kuikala tudilongolola bimpe. Diakalenga dietu, tudi ne bintu bishilashilangane bidi mua kutuambuluisha bua kulua balongeshi ba dilambu. Udi mua kupeta malu a bungi adi mua kukuambuluisha mu broshire wa Difila ku dibala ne ku dilongesha ne mu tshitupa tshia mu Mabeji a tshisangilu tshia Nsombelu ne mudimu wetu tshia ne: “Difila ku mudimu wa buambi.” Utu ukuataku mudimu ne bintu ebi anyi? Patudi tudilongolola bimpe, tudi tuakula badilekelele ne batuishibue ne bitudi tuamba.

11. Mushindu kayi udi bamue bena Kristo balue balongeshi bapiluke?

¹¹ Tudi kabidi mua kulua balongeshi bapiluke tuetu tutangila mushindu udi bakuabu balongesha mu tshisumbu. Sam utukadi bakuile ku mutu eku, utu udiebeja tshidi tshienza bua bamue bena Kristo bikale balongeshi bimpe. Utu uteya ntema padibu balongesha bua amone mua kubidikija. Muanetu mukuabu wa bakaji diende Talia, uvua ulonda ne ntema mushindu uvua bangamba-malu bapiluke bumvuija malu pavuabu bela miyuki ya patoke. Nanku wakalonga mua kumanya kuandamuna nkonko itu bantu batamba kuela mu buambi.

12. Ntshinyi tshitu tshikolela bakuabu?

¹² Tuetu bonso tudi mua kuambuluisha bua bisangilu bietu bienzeke bimpe, tuetu tuimba misambu pamue ne tufila mandamuna malongolola bimpe. (Mis. 22:22) Bitu bikolela bakuabu bua kuimba mu bisangilu anyi bua kuandamunamu. Ke muutu umvua pebe anyi? Biobi nanku, udi mua kukeba bua kumanya tshivua tshiambuluishe bakuabu bua kutshimuna buôwa buvuabu nabu.

13. Ntshinyi tshidi mua kukuambuluisha bua kuimba misambu ne muoyo mujima mu bisangilu?

¹³ Ikala wimba misambu ne muoyo mujima. Bualu bua mushinga menemene bututu tuimbila misambu yetu mbua kutumbisha Yehowa. Muanetu wa bakaji mukuabu diende Sara katu udimona bu muimbi wa misambu muimpe to. Nansha nanku, utu musue kutumbisha Yehowa ne misambu. Nanku utu wambulula misambu kumbelu anu mushindu utuye udilongolola bua bisangilu. Patuye uyambulula apu, utu udienzeja bua kumanya mudi mêyi ayi apetangana ne malu atualonga mu bisangilu. Udi wamba ne: “Bitu bingambuluisha bua kutuma meji anyi ku mêyi a misambu pamutu pa kumona anu muntu ngimba.”

14. Wewe muikale muntu wa bundu, ntshinyi tshidi mua kukuambuluisha bua kuandamuna mu bisangilu?

¹⁴ Ikala wandamuna mu bisangilu. Bushuwa, bitu bikolele bakuabu bua kuandamuna mu bisangilu. Muanetu Talia utukadi batele udi umvuija wamba ne: “Bitu bingenza buôwa bua kuakula kumpala kua bantu nansha mutu bakuabu kabayi bamona. Bualu pantu ngakula dîyi dianyi kaditu dizakala to. Ke bualu kayi bitu binkolele bua kuakula mu bisangilu.” Nansha nanku  kabitu bipangisha Talia bua kuandamuna mu bisangilu to. Patuye ubilongolola, utu uteka mu lungenyi ne: diandamuna dia kumpala ku lukonko didi ne bua kuikala dia tshitupa ne dilenga anu pa bualu. Udi wamba ne: “Ntu mmona ne: diandamuna dianyi diodi dia tshitupa ne dilenga anu pa bualu, mmumue ne: ndimpe. Bualu mandamuna a nanku ke atu muntu udi ulombola dilonga musue.”

15. Ntshinyi tshitudi ne bua kuvuluka bua mandamuna atutu tufila mu bisangilu?

¹⁵ Nansha muena Kristo udi kayi ne bundu udi mua kupanga kuandamuna mu bisangilu imue misangu. Muanetu wa bakaji kampanda diende Juliet udi umvuija bua tshinyi bitu bienzeka nanku, wamba ne: “Imue misangu ntu ngelakana bua kuandamuna bualu ntu ngela meji ne: diandamuna dianyi didi anu dia pamutu pamutu kadiyi dimpe menemene to.” Vuluka ne: Yehowa mmusue bua ufile mandamuna mimpe audi ukumbana mua kufila. c utu wanyisha bikole patutu tuenza muetu muonso bua kumutumbisha mu bisangilu nansha tuetu tumvua buôwa imue misangu.

16. Tudi ne bua kuepuka mêyi a mushindu kayi?

¹⁶ Epuka “bipendu” bia mishindu yonso. (Ef. 4:31) Anu mutukadi baleje ku mutu eku, muena Kristo kena ne bua kupatula mêyi mabole mukana muende to. Kadi kudi ngakuilu mikuabu itudi ne bua kuepuka, itu ne mêyi mabi a muinshi muinshi adi kaayi umvuika menemene bu mabi to. Tshilejilu, mbimpe tuikale badimuke bua katuikadi tuakula bibi bua bantu ba bisamba bikuabu, peshi ba mu matunga makuabu. Kabidi, ki mbimpe kutapa bakuabu ne mêyi a dibapetula nawu to. Muanetu mukuabu udi wamba ne: “Kudi misangu imvua ngamba anu mu bilele mêyi amvua mmona ne: kaavua mua kutonda muntu, nga kusekeshangana nawu patupu, pinapu mikale mabi ne atapa bakuabu ku muoyo. Mu kupita kua bidimu, mukajanyi uvua ungambuluisha bikole patuvua pa nkayetu, undeja muvua amue mêyi amvua ngamba atapa bakuabu, amutapa ne yeye muine.”

17. Mu diumvuangana ne mêyi adi mu Efeso 4:29, ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kukolesha bakuabu?

¹⁷ Akula ne mêyi adi akolesha bakuabu. Ikala ne lukasa ku diela bakuabu kalumbandi pamutu pa kubabipisha. (Bala Efeso 4:29.) Kuvua malu a bungi avua bena Isalele mua kulejila dianyisha, kadi bavua anu badiabakena misangu yonso. Tuetu ne tshibidilu tshia kudiabakena bidi mua kuambulukila bakuabu pabu. Vuluka ne: luapolo lubi luvua batentekedi dikumi bafile luvua lufikishe ‘bena Isalele bonso ku dinungana bua Mose.’ (Nom. 13:31–14:4) Kadi tuetu tuela bakuabu kalumbandi, bidi mua kuenza bua muntu yonso ikale ne disanka. Tudi kabidi bajadike ne: muana wa bakaji wa Yefeta uvua mupete dikima  dia kutungunuka ne mudimu wende bualu balunda bende bavua bamutumbisha. (Bal. 11:40) Sara utukadi bakuile kuulu eku, udi wamba ne: “Patutu tuela bakuabu kalumbandi, bitu bienza bua bamone ne: Yehowa mmubanange ne badi ne mushinga mu bulongolodi buende.” Nunku, ikala ukeba mpunga ya kuela bena Kristo nebe kalumbandi.

18. Bilondeshile Misambu 15:1, 2, bua tshinyi tudi ne bua kuikala tuamba bulelela? Kuamba bulelela kudi kumvuija kabidi tshinyi?

¹⁸ Ikala wamba bulelela. Tuetu katuyi tuamba bulelela katuena mua kusankisha Yehowa to. Mmukine dishima dia mishindu yonso. (Nsu. 6:16, 17) Nansha mudi bantu ba bungi kabayi bamona kushima bu bualu bubi lelu eu, tuetu tudi basue kumona malu mudi Yehowa uamona. (Bala Misambu 15:1, 2.) Mu bulelela, tutu tuepuka diamba malu a dishima, kadi tutu kabidi tuepuka kupesha bantu lungenyi ludi mua kubafikisha ku ditaba malu adi kaayi malelela.

19. Ntshinyi tshikuabu tshitudi ne bua kuepuka?

¹⁹ Epuka bijanu bibi. (Nsu. 25:23; 2 Tes. 3:11) Muanetu Juliet utukavua bakuile kuulu eku udi umvuija mutu bijanu bimuenza bibi. Udi wamba ne: “Kuteleja bijanu kutu kuntonda be, bitu bimfikisha ku dibenga kueyemena muntu udi wenda ne bijanu au. Tshidi mua kunjadikila ne: kena mua kunjana panyi kudi bakuabu ntshinyi?” Wewe mumone ne: muyuki wenu udi wenda uya ku bijanu bibi, dienzeja bua kuukudimuna utuadije kuakula bua malu adi akolesha.​—Kolos. 4:6.

20. Ntshinyi tshiudi mudisuike bua kuenza ne ngakuilu webe?

²⁰ Bu mutudi mu bulongolodi mudi ngakuilu mubi mutampakane mu bantu, tudi ne bua kuenza muetu muonso bua wetu ngakuilu asankishe Yehowa. Vuluka ne: tshipedi tshia kuakula ndipa dia kudi Yehowa, udi utabalela mushindu utudi tukuata natshi mudimu. Tuetu tudienzeja ne muoyo wetu mujima bua kuakula mu mushindu udi umutumbisha mu buambi, mu bisangilu, ne mu diyukila ne bakuabu dituku dionso, neatubeneshe. Patua ndongoluelu wa malu mubi eu ku tshibungubungu, nebikale bipepele menemene bua kuambika Yehowa bunême ne ngakuilu wetu. (Yuda 15) Patutshidi bindile dikumbana dia bualu ebu, ikala mudisuike bua kusankisha Yehowa ne “mêyi a mukana [muebe].”​—Mis. 19:14.