1. Kuiko vua tunda vuhasi vuetu vua ku handeka?

 KU HANDEKA, ca pua vuana vua tu hana Njambi yetu ua cilemo. Andama, yala ua katete va mu tangele na vuhasi vua ku pua na ku simutuila na Ise ua muilu, Yehova. Ka kele lika na vuhasi vua ku handeka, vunoni na vua ku vueza naua mezi ku handekesi yeni. Ngeci mukemuo, ua hasele ku puisamo cipanga ca mu kundikile Njambi ca ku luka tusitu vose mazina. (Njen. 2:19) Vunoni Andama, ua vuile ndzolela ya kama mua putukile ku handeka na mukuavo muntu, mpueyeni Eva!—Njen. 2:22, 23.

2. Vati vuana vua ku handeka va vu pangesele mua ku vihia ku laza na ku ntsimbu ino?

² Mu nima ya ntsimbu ya indende, vuana vua ku handeka va putukile ku vu pangesa mu njila ya ku vihia. Satana Ndiavu uongele Eva kaha visaki viaco via lingisile vantu ku vulumuna na ku zimbalesa vutantuluke. (Njen. 3:1-4) Andama ua pangesele mua ku viha lilimi lieni mu ku tuika mulonga ua visevuka vieni kati lika kuli Eva vunoni na kuli Yehova. (Njen. 3:12) Kaini ua kuisile ku meso a Yehova, mu nima ya ku tsiha ntsongo yeni Avele. (Njen. 4:9) Mu nima ya ntsimbu, umo mukua cikota ca Kaini ua lizina Lameke, ua sonekele amo mezi a muesele ku lana ca vukenia ku ntsimbu ya yoyelele. (Njen. 4:23, 24) Amba lelo co, vati va na fu vantu? Vintsimbu vimo, tue ku mona vantuamena va pulitika, va handeka mezi a ntsuamua ha mbunga. Kaha ca cikalu ku uana video ka mua kele mezi a ku vihia. Vandongesi ve ku ivua mezi a ku vihia ku visikola, vakuluntu co ve ku evua ku vipanga. Ca vusiua ku handeka ngecize, mezi a ku vihia a pua lika cimueso ca ku vihia ca vilinga via vantu ku matangua ano.

3. Vusonde vuka tua pande ku tantekeya kaha vika tu simutuila mu cilongesa cino?

³ Nga ka tua zangamene, tu hasa ku izilila ku halakana mezi a ku vihia, mu cifua ca ku linga netu tu ka a putuka vene ku a pangesa.  Mu ku pua Vakua Kilistu, tua tonda kuya Yehova ku mutima. Ngeci mukemuo, ka tue ku lengela lika ha ku pangesa mezi a ku vihia. Vunoni tue ku tonda naua, ku pangesa vuana vua ku handeka mu njila ya cili ize i sangaziala Njambi. Mu cilongesa cino, tu hilula vati tu hasa ku lingamo (1) mu lihia, (2) ku viuano, kaha (3) mu ku simutuila cetu ca tangua na tangua. Vunoni ha katete, tu ci hilulenu omo lia vika Yehova ua haka seho ya kama ku vihandeka vietu.

4. Kuliya na Malakiya 3:16, omo lia vika vihandeka vietu via kala na seho kuli Yehova?

⁴ Tandenu Malakiya 3:16. Mu ku mona cenu, vika via lingisa Yehova a soneke mu livulu lieni lia civuluiso, mazina a vaze ve ku muesa ku hitila mu vihandeka viavo ngecize ve ku mu vuila liova na ku singanieka ha lizina lieni? Vihandeka vietu, vie ku muesa vika vili mu mutima uetu. Yesu ua handekele ngueni: “Kanua ke ku handeka vize vi na sula mu mutima.” (Mateo 12:34) Vi tue ku hangula ku handeka, vie ku muesa vukama vua cilemo cetu kuli Yehova. Kaha Yehova ua tonda vaze va mu lema, va ka yoye miaka yose mu ndzolela mu mavu a aha.

5. (a) Vati ku lemesa cetu, ca likuata na vihandeka vietu? (b) Ngue mu ci na muesa cikupulo, vika tua pande ku tantekeya ku tuala ha vihandeka vietu?

⁵ Vihandeka vietu, vi hasa ku lingisa Yehova a tave ni ku viana ku lemesa cetu. (Tia. 1:26) Vamo ha kati ka vaze ka va lemene Njambi ve ku handeka na vukenia kaha na ku lihalesa. (2 Tim. 3:1-5) Mua vusunga, ka tu tondo ku fua ngeci muavo. Muomu tua lema vihandeka vietu vi ye Yehova ku mutima. Vuno Yehova a hasa ku vuahelela netu nga tu handeka mu cifua ca ngozi na kasingimiko omo tuli ku viuano ni mu ku ambulula, vunoni tu handeka mezi a ku vihia na vavusoko vuetu ni kuze ka kuesi vakuetu Vakua Kilistu ni?—1 Pet. 3:7.

6. Viuma vika viezile omo lia Kimberly ku kala na handekesi ya cili?

⁶ Ku pangesa vuino vuana vua ku handeka, ce ku tu solola ku pua vakua ku lemesa Yehova. Ce ku kuasa naua vantu vose, ku nongonona “ha kati kou a pangela Njambi no uze ke ku mu pangela.” (Mal. 3:18) Tu talenu vati lungano lua  ndumbuetu Kimberly lua muesa ovu vusunga. * Neni na umo mukuavo ku sikola, va va hanene cimo cipanga ca ku lingila hamo. Kaha mu va putukile ku pangela hamo, mukuavo ua nongonuene ngecize Kimberly ka lifuile na vakuavo ku sikola. Ua muene ngecize Kimberly ka kele na ku fueya vantu kaha naua ka kele na ku handeka mezi a ku vihia, vunoni ua kele na ku handeka na ngozi. Evi, via komouesele cikuma uze mukuavo. Ngeci mu nima ya ntsimbu ua tavele ku lilongesa Mbimbiliya. Cili vene, tue ku vuisa Yehova ndzolela mu tue ku handeka mu cifua ci koka vantu veze mu vusunga!

7. Cizango cika muli naco ku tuala ha ku pangesa vuana vua ku handeka vua mi hana Njambi?

⁷ Tu vose, tu tonda ku handeka mu cifua ci hana vumpahu kuli Yehova na ku tu lingisa ku likata na vamuanetu. Hano honi, tu simutuilenu vimo vinjila vi tu hasa ku tualelelaho ku pua ‘cimueso . . . mu vihandeka.’

8. Lungano luka ua tu sila Yesu ku tuala ha cifua ca pangeselelemo vuana vua ku handeka mu ku ambulula?

⁸ Puenu na ku handeka na kasingimiko na ngozi nga vakuenu va mi sangumuka. Mu miaka ya kele na ku ambulula, Yesu va mu vangeyele ku pua cinua vuala, mukua mutupu, kanganda ka Satana, mukua ku tsiha lisiko lia Sapalalo kaha vene na mukua ku sahula Njambi. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Yoa. 9:16) Vutuhu ngoco, Yesu ka linguile ni ku va kumbulula na mezi a vutenu. Ngeci mua Yesu, netu ka tua pandele ku lingula ambe nga va tu handeka mezi a ku vihia. (1 Pet. 2:21-23) Mua vusunga, ku muesa eci ku lipokuesa, ka ca puile ca casi. (Tia. 3:2) Vika vi hasa ku tu kuasa?

9. Vika vi hasa ku tu kuasa ku pokuesa vihandeka vietu nga tuli mu lihia?

⁹ Nga muntu i mu na uana, a mi kumbulula mua ku viha, kati mu niengue. Umo muanetu ua lizina Sam ngueni: “Ange nje ku lihakela kapandi ka ku tuala mana ku ndzala ya mu lutsilielo yali nayo muntu na ku vuhasi vueni vua ku aluluka.” Vintsimbu vimo, vantu va tue ku uana ve ku niengua, muomu tu na vendela ha ntsimbu ya ku viha. Nga tua liuana na muntu ua ku niengua, tu hasa ku linga vie ku linga ndumbuetu Lucia. Tu hasa ku linga ka civundilo ka vuasi-vuasi ka ku vundila Yehova a tu kuase ku simpa linga kati tu kumbulule na kasahuntu ni na vukuse.

10. Kuliya na 1 Timoteo 4:13, cizango cika tu hasa ku lihakela?

¹⁰ Puenu mulongisi ua cili. Timoteo ua puile mukua ku ambulula ua vutongue. Vutuhu ngoco, neni ua tondekele ku tualelelaho ku kola mu lutsilielo. (Tandenu 1 Timoteo 4:13.) Vati tu hasa ku pua valongisi va cili mu cipanga ca ku ambulula? Tua pande ku liviukisila vuino. Kali-kali tua kala na vikuata via vingi, vize  vi hasa ku tu kuasa ku pua valongisi va cili. Mu hasa ku uana vukuasi mu mukanda Vuezenu ku Vutongue vua ku Tanda na ku Longesa na mu mutamba Tualenu ku Lutue Cipanga Cenu ca ku Ambulula, ca mu mukanda uetu ua viuano. Vuno mue ku pangesa evi vikuata ni? Ku liviukisila vuino ce ku tepulula ku ku lisosomua na ku tu kuasa ku handeka na ku simpa.

11. Vika via kuasa vamo vamuanetu ku pua valongisi va cili?

¹¹ Tu hasa naua ku pua valongisi va cili, mu ku tala na ku lilongesela ku vakuetu mu cikungulukilo. Muanetu Sam u tu na tumbuile laza, ue ku lihula ku tuala ha vika vie ku kuasa vamo vamuanetu ku pua valongisi va cili. Ngeci ue ku lihakela kapandi ka ku va halakana vuino na ku va tambuluisa. Umo ndumbuetu ua lizina Talia, ue ku tuala mana ku cifua ci ve ku hanenamo vamuanetu va ku kuhia, vimpande mu cikungulukilo. Mu ku lingamo, ua lilongesa mua ku simutuililamo vimo vimpande vi ve ku katula cikuma vantu mu lihia.

12. Vitanga vika ve ku pinda navio vamo vamuanetu?

¹² Tu vose, tu hasa ku vueza ku ku tovala ca viuano vietu, mu kuimba na ku hana vikumbululo vi tua livuahesela vuino. (Visa. 22:22) Vunoni vamo, kuimbila ha mbunga na ku hana vikumbululo ce ku va kaluuila cikuma. Nenu mukemuo mu mue ku livua ni? Nga mukemuo, ku tantekeya vika via kuasele vakuenu ku vula citanga caco, ci hasa ku mi kuasa.

13. Vika vi hasa ku mi kuasa kuimba na mutima uose ku viuano?

¹³ Puenu na kuimba na mutima uose. Vutumbe vua kama vue ku tu lingisa kuimba miaso ku viuano vietu, vua pua, cizango cetu ca ku sangaziala Yehova. Umo ndumbuetu ua lizina Sara, ke ku limona ku pua mukua kuimba ua vutongue. Vutuhu ngoco, ua tonda ku sangaziala Yehova na miaso. Cuma ce ku mu kuasa ku puisamo ovu vutumbe vueni, ca pua ku liviukisila miaso ku ndzivo ngue vene mue ku liviukisila mitamba ikuavo ya ciuano. Ue kuimba miaso ku ndzivo na ku seteka ku mona vati mezi a mu miaso yaco a likuata na vimpande vili mu mitamba ya viuano. Ivene ngueni: “Eci ce ku nji kuasa ku tuala mana ku muzimbu uli mu miaso kati ku vutongue vuange vua kuimba.”

14. Nga mua pua va muekulu, vika vi hasa ku mi kuasa ku kumbulula ku viuano?

¹⁴ Puenu na ku kumbulula ku sua kumo. Mua vusunga, eci ci hasa ku pua citanga ca kama kuli vamo. Ndumbuetu Talia, u tu na tumbuile laza ngueni: “Ku handekela ha mbunga ce ku nji kaluuila cikuma-kuma. Vutuhu vakuetu ka ve ku monako, muomu lizi liange lia pua lia civuovuo. Ngeci mukemuo, ku kumbulula ku viuano, ce ku nji kaluuila cikuma.” Vutuhu ngoco, ndumbuetu Talia ke ku likela ku  kumbulula. Mue ku liviukisila viuano, ue ku vuluka ntsimbu yose ngecize cikumbululo ca katete ha nkala cinanga, ca pande ku pua ca cihi kaha cize mpundu ci kumbulula cihula. Ndumbuetu Talia ngueni: “Eci ca lomboloka ngecize ku kumbulula mu vuihi kaha mu cifua ca casi, ka ca puile citanga. Muomu ikeyo kumbuluisi ye ku lavelela mukua ku endesa.”

15. Vika tua pande ku vuluka ku tuala ha vikumbululo vietu?

¹⁵ Vunoni, cipue vene vamuanetu ka va puile va mue kulu, vintsimbu vimo ve ku likanuuela ku kumbulula. Omo lia vika? Umo ndumbuetu ua lizina Juliet ngueni: “Vintsimbu vimo nje ku likanuuela ku kumbulula, muomu nje ku livua ngecize cikumbululo ci nji tonda ku hana, ca casi cikuma kaha ka ca puilemo.” Vunoni vulukenu ngecize Yehova ua tonda tu hane vikumbululo via cili kuliya na vuhasi vuetu. * Kaha ua haka seho ya kama ku kapandi ka tue ku lihakela linga tu mu sangaziale ku viuano na ndzili i tue ku lihakela linga ku lisosomua cetu kati ci tu hiluisile mu nima.

16. Tua pande ku liniunga ku handekesi ya cifua cika?

¹⁶ Liniungenu ku handekesi yose ya ku vihia. (Efe. 4:31) Ngue mu tu na handekele laza, ku tuka ka ca pandele ku kala na cihela mu kanua ka Mukua Kilistu. Vunoni kua kala imo handekesi ya ku vihia i hasa ku tu kovela ku ndzimba. Ca ku muenako, tua pande ku liniunga ku ku setekesa viuma mu njila ya ku vihia, nga tu handeka via vantu va ku visemua, miyati na vifuti vieka. Cikuavo naua, ka tua pandele ku vavalesa vakuetu ku mitima mu ku va handeka mezi a va sahula. Umo muanetu ua litavelele ngueni: “Vintsimbu vimo, nje ku handeka amo mezi ku tuala ha vakuetu, eku soloka ngue a ku zolesa, vunoni eku vavala ku mitima. Mu ku hita ca miaka, mpueyange ue ku nji sanena kua lika lietu mu ku nji kuasa ku tuala ha amo mezi a ku vihia a nje ku handeka, eku vavalesa kati ikeye lika ku mutima, vunoni na vantu veka.”

17. Kuliya na Efeso 4:29, vati tu hasa ku kaniamesa vakuetu?

¹⁷ Puenu na ku handeka mu cifua ci kaniamesa vakuenu. Puenu na ku tuntila ku sangala vakuenu, kati ku va paya ni ku linienieta. (Tandenu Efeso 4:29.) VaIsaleli va kele na vusunga vua vuingi vua ku santsela Yehova. Vunoni vi va kele na ku linga mua kama, ku linienieta. Cimbembesi ca ku linienieta, ce ku sambukila. Vulukenu ngecize muzimbu ua ku viha ua vandondzi likumi, vua lingisile “vana vaIsaleli vose va liniengele kuli Mosesa.” (Num. 13:31–14:4) Vunoni ku sangala, ce ku vueza ku ndzolela ya vose. Tuli na vusunga nguetu, visangala via tambuile muana Yefeta  ku vakuavo vampuevo via mu kaniamesele cikuma ku tualelelaho mu cipanga ceni. (Vang. 11:40) Ndumbuetu Sara u tu na tumbuile laza ngueni, “Mu tue ku sangala vakuetu, tue ku va lingisa va livue ngecize Yehova ua va lema kaha va pua mutamba ua lukungulukilo luetu.” Ngeci mukemuo, puenu na ku tonda vukovelelo vua ku sangala vakuenu mu vusunga.

18. Kuliya na Visamo 15:1, 2, omo lia vika tua pande ku handeka vusunga kaha vika ca lomboloka?

¹⁸ Puenu na ku handeka vusunga. Ka tu hasa kuya Yehova ku mutima nga ka tua puile vakua vusunga. Yehova ua zinda makuli a vifua viose. (Visi. 6:16, 17) Vutuhu vantu vavengi lelo lino, va puisa makuli ngue ku simutuila ca ngoco, vunoni etu tue kava cifua ce ku vi muenamo Yehova. (Tandenu Visamo 15:1, 2.) Kaha vutuhu etu tue ku viana kuonga citona meso, vunoni tue ku liniunga naua ku handekesi ize ka ye ku muesa vusunga vuose.

19. Vika vikuavo vi tua pande ku zangama navio?

¹⁹ Kati mu pue na ku fueya ni ku tuaha vakuenu. (Visi. 25:23; 2 Tes. 3:11) Ndumbuetu Juliet u tu na tumbuile kuilu, ua lombolola vati ku fueya ce ku mu vuisa ku mutima ngueni: “Ku halakana ku mezi a ku fueya ce ku nji vuisa vusiua. Kaha ce ku nji lingisa nji likele ku kulahela mu muntu ali na ku fueya mukuavo. Muomu halumo nange ue nji fueya ku vantu veka.” Nga mu mona ngecize ku simutuila ci li na ku uila mu ku fueya, setekenu ku alulula cimpande na ku ci talekesa ku viuma via cili.—Kolo. 4:6.

20. Kapandi kaka mu lihakela ku tuala ha vi handeka vienu?

²⁰ Mu ku linga tua yoya mu mavu a sula na viuma via ku vihia, tua pande ku lihakela kapandi ka kama linga vihandeka vietu viye Yehova ku mutima. Vulukenu ngecize ku handeka capua vuana vua tu hana Yehova kaha ua haka seho ku cifua ci tue ku vu pangeselamo. Kaha a ka vezikisa kapandi ka tue ku lihakela mu ku pangesa vuana vua ku handeka mu njila ya cili ku hitila mu ku ambulula, ku viuano na mu ku simutuila ca tangua na tangua. Omo ano mavu a ku vihia a ka tundako, ci ka tu puila ca casi ku sangaziala Yehova na vuana vuetu vua ku handeka. (Yun. 15) Vunoni omo tu lavelela ku heta ca ntsimbu yaco, tu lihakelenu kapandi ka kuya Yehova ku mutima na “mezi a kanua” ketu.—Visa. 19:14.