1. Opi kuatuka ounongo wetu wokupopia?

 OUNONGO wetu wokupopia otyipuka tyimwe otyiwa tuapewa na Huku. Etyi omunthu wotete, Andau, atungwa ankho upondola okupopia opo ahipulule na Tate yae. Tupu ankho upondola okuyawisa vali kuevi apopia mokuhinda onondaka ononkhuavo. Andau wakuatele nawa otyiawa otyo etyi aluka ovinyama omanyina. (Gên. 2:19) Mokutala wahambukilue unene monthiki yotete apopia nomunthu omukuavo, omukai wae Eva! — Gên. 2:22, 23.

2. Oñgeni ovanthu kohale vahakuatele nawa elao liokupopia, nomononthiki mbuno?

² Kapakaleliale ehimbwe, elao liokupopia aliahakuatwa vali nawa. Satanasi Eliapu akembe Eva, iya otyipuka otyo alinga atyeetela ovanthu aveho onkhali. (Gên. 3:1-4) Andau kakuatele nawa elao apelwe, etyi atatesila mu Eva nomu Huku mokonda yonkhali alinga. (Gên. 3:12) Kai akembe Siovaa etyi aipaa ondenge yae Abele. (Gên. 4:9) Konyima, omukulu umwe watukile mu Kai utiwa o Lameke aimbi otyiimbo tyipopia vipuka ovivi ankho vilingua pomuvo opo. (Gên. 4:23, 24) Iya pahe hono? Tumona ovatumini vapopia ovipuka viasila pokati kovanthu. Mono nthiki mbuno, tyipuilisa unene okuvasa onosinema mbupopia ovipuka oviwa. Ovalongwa veiva ovanthu vapopia ovipuka viasila kosikola iya ovakulu veiva ovanthu vapopia ovipuka viasila apa vaundapa. Ovipuka tuiva ovivi vipopiwa novanthu mouye ono, vilekesa okuti ouye uno kaukahi nawa.

3. Omokonda yatyi atuho tuesukisila okulunguka iya oityi matulilongesa monthele ei?

³ Inkha katulunguka, tupondola otyiliya omupopio wouye, pahe nonthwe atuhimbika okupopia ngotyo tyina tuhipulula navakuetu. Mokonda Tuvakilisitau, tuhanda okuhambukiswa Siovaa iya opo tutyivile katuesukisile vala okuyekapo okupopia  ovipuka viasila. Mahi tupu tuhanda okukuata nawa ounongo wokupopia opo tuhilivike Siovaa. Monthele ei, matutale oñgeni tupondola okutyilinga (1) tyina tuli movilinga viokuivisa, (2) tyina tuli meliongiyo, (3) tyina tuhipulula navakuetu. Mahi tete matutale omokonda yatyi Siovaa esukila unene nevi tupopia.

4. Ngetyi tyipopia Malaquias 3:16, omokonda yatyi ovipuka tupopia viesukisa unene ku Siovaa?

⁴ Tanga Malaquias 3:16. Ove utyii omokonda yatyi Siovaa ahonekela omanyina ovanthu vapopia ovipuka vilekesa okuti vena onthilo nae nenyina liae “momukanda wokuhinangela?” Ovipuka tupopia vilekesa etyi tyili momutima wetu. Sesusi wati: “Omunthu upopia etyi tyeyula momutima.” (Mat. 12:34) Evi tupopia ovio mavilekesa inkha tuhole Siovaa. Iya Siovaa uhanda aveho vana vemuhole vakakale mouye omupe pala apeho.

5. (a) Oñgeni efendelo lietu lielikuata netyi tupopia? (b) Ngetyi tyilekesa olutalatu, omokonda yatyi tuesukisila okusoka nawa kovipuka tupopia?

⁵ Onkhalelo tupopia oyo ilekesa ine Siovaa metavela efendelo lietu. (Tia. 1:26.) Ovanthu vana vehehole Huku vapopia vala ovipuka viokuleva. (2 Tim. 3:1-5) Onthwe katuhande okukala ngavo, mahi tuhanda okupopia evi vihambukisua Siovaa. Mahi okuti Siovaa mahambukwa inkha tyina tuli momaliongiyo nomovilinga viokuivisa tupopia nawa, mahi pahe tyina tuhipulula nonombunga mbetu tupopia ovipuka viehekahi nawa? — 1 Pet. 3:7.

6. Ouwa patyi Kimberly akala nao mokupopia ovipuka vikahi nawa?

⁶ Tyina tupopia ovipuka vikahi nawa, tulekesa okuti tuvafendi va Siovaa. Tupu tukuatesako ovomunthele yetu okuimbuka oñgeni omunthu “ulingila Huku nou wahalingila Huku” velikalela. (Mal. 3:18) Tala oñgeni otyo tyalekeswa umwe nawa netyi tyaendele nomphange umwe utiwa Kimberly. b Oe nou  valongeswa nae vatuminwe okuundapa kumwe motyilinga tyimwe tyokosikola. Etyi vamana otyilongo otyo, ou valongeswa nae amono okuti Kimberly welikalela unene novalongwa ovakuavo. Kapopi omapita vakuavo, upopia ovipuka vikahi nawa, tupu kapopi onondaka mbokuleva. Otyipuka otyo atyimuhuvisa unene iya etavela okulilongesa Ombimbiliya. Siovaa uhambukwa unene tyina tupopia ovipuka vikuatesako ovanthu okulilongesa Ombimbiliya!

7. Oityi ove uhanda okulinga notyipuka otyiwa Huku ekuavela, ounongo wokupopia?

⁷ Onthwe tuhanda okupopia ovipuka vitukuatesako okunkhimaneka Huku, nokukala omapanga ovakuatate vetu. Pahe matutale ovipuka vimwe tupondola okulinga opo tutualeko okukala “ongeleka ongwa . . . mokupopia.”

8. Ongeleka patyi Sesusi etusila iya oñgeni ankho apopia movilinga viokuivisa?

⁸ Tyina pamwe wamalewa, popia nokankhenda nonthilo. Etyi Sesusi ali pano pohi, wahungilwe okuti ulia unene, unwa unene ovinyu, kalandula otyitumino tyo Tyasapalo, uundapela kumwe Neliapu, iya atee umwe ankho vapopia okuti upopia omapita Huku. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Suau 9:16) Mahi, Sesusi ankho kevekondolela nonondaka mbokuanumana. Nga Sesusi, nonthwe kapondola okukondolela vakuetu namphila pamwe vetupopia omapita. (1 Pet. 2:21-23) Mahi tyili, okulinga ngotyo katyapepukile. (Tia. 3:2) Oityi tyipondola okutukuatesako?

9. Oityi matyitukuatesako okutala nawa ovipuka tupopia tyina tuli movilinga viokuivisa?

⁹ Tyina uli movilinga viokuivisa umwe ekukumbulula omapita, linga ononkhono mbokuahanumana. Omukuatate umwe utiwa Sam wati: “Ame haunene ndyisoka omokonda yatyi omunthu oo esukisila okutehelela otyili noñgeni matyimukuatesako okupiluluka.” Pamwe omunthu tuavasa, wanumana vala mokonda tueya moola yehekahi nawa. Tyina tuamavasi omunthu movilinga viokuivisa utukandukila, tupondola okulinga ngetyi tyilinga omphange umwe utiwa o Lucia. Tupondola okulikuambela liwa-liwa okuita opo Siovaa etukuateseko okutula omutima, opo tuahapopie evi viehekahi nawa.

10. Ngetyi tyipopia 1 Timotiu 4:13, oityi tuna okulinga?

¹⁰ Kala omulongesi omunongo. Timotiu ankho omulongesi omunongo, mahi nongotyo ankho wesukisa okutualako okuyawisa kounongo wae. (Tanga 1 Timotiu 4:13.) Oityi matyitukuatesako okulongesa nawa movilinga viokuivisa? Tuna okulifuiika nawa. Onthwe tuna omikanda ovinyingi vipondola  okutukuatesako okukala ovalongesi ovanongo. Ove upondola okutanga Ombulusula Linga Ononkhono Mbokutanga Nokulongesa Nawa ya nonthele yati “Kala Nombili Movilinga Viokuivisa” momukanda Omuenyo Wetu Woukilisitau Novilinga Vietu. Okuti ukahi nokupola ouwa komikanda ovio? Tyina tulifuika nawa matutyivili okuahanumana liwa movilinga viokuivisa, nokupopia nonthumbi ovipuka tulongesa.

11. Oñgeni ovakuatate vamwe vakala ovalongesi ovanongo?

¹¹ Onthwe tupondola okukala ovalongesi ovanongo tyina tutalela kuvakuetu mewaneno, atuvehetekela. Sam, tuapopiale konyima, uhole okulipula oityi tyikuatesako ovakuatate vamwe okulongesa nawa. Ngwe utala nawa tyina valongesa, konyima pahe evehetekela. Omphange umwe utiwa o Talia welilongesa okulongesa ovipuka vimwe apeho ankho apulua movilinga viokuivisa, mokuatalela kuvakuavo ovanongo oñgeni valongesa.

12. Ovitateka patyi vamwe vena?

¹² Onthwe tupondola okukuatesako omaliongiyo etu aende nawa tyina tuimba navakuetu nokuava omakumbululo apameka. (Sal. 22:22) Ovanthu vamwe tyivepuiya okuimba nokuava omakumbululo momaliongiyo. Okuti noove tyikupuiya? Inkha noove tyikupuiya, opo mohambukwa okunoñgonoka etyi tyakuatesako vakuenyi navo ankho vekahi ngoove.

13. Oityi matyikukuatesako okuimba nomutima auho momaliongiyo?

¹³ Imba nomutima auho. Tyina tuimba oviimbo vietu Viouhamba, etyi tuhanda vali okuhilivika Siovaa. Omphange umwe utiwa o Sara ulitehelela okuti ketyivili okuimba nawa. Mahi ngwe uhanda okuimba opo ahilivike Siovaa. Mokonda yotyo ulifwikila keumbo ngetyi afwiika ononthele ononkhuavo mbomaliongiyo. Tyina eli meumbo wiimba oviimbo otyo atala oñgeni etyi vipopia tyelikuata nononthele mbeliongiyo. Sara wati: “Otyo tyinkhuatesako okutala etyi otyiimbo tyikahi nokupopia anehesuku nondaka yange yehekahi nawa.”

14. Ine una ohonyi, oityi matyikukuatesako okuava omakumbululo momaliongiyo?

¹⁴ Ava omakumbululo apeho. Ku vamwe okuava omakumbululo katyapepukile. Talia tuapopiale konyima, wapopia okuti: “Ndyikala notyiho tyina ndyili povanthu, mokonda ame hipopi unene. Pahe pamwe tyimphuiya unene okuava omakumbululo momaliongiyo.” Mahi, Talia kayekepo okuava omakumbululo. Tyina ekahi nokutanga etyi matulilongesa meliongiyo, ngwe utyii  okuti ekumbululo liotete lina okukala esupi mahi alilikuate umwe nepulo. Wati: “Otyo tyilekesa okuti inkha ekumbululo liange likala esupi alipepuka nawa iya elilikuate nepulo, otyo tyikahi nawa, mokonda ekumbululo ngolio, olio omuendesi akevelela tyina amalingi epulo.”

15. Tyina tuava omakumbululo, oityi tuesukisa okuhinangela?

¹⁵ Ovakuatate vokuehena ohonyi tyivepuiya okuava omakumbululo. Omokonda yatyi? Omphange umwe utiwa o Juliet wapopia okuti: “Pamwe hiave omakumbululo mokonda ndyisoka okuti omakumbululo ange apepuka unene, kaesilivilale.” Hinangela okuti, Siovaa uhanda tuave omakumbululo ekahi nawa okutalela kuetyi tuvila. c Siovaa upandula unene ononkhono tulinga mbokuava omakumbululo momaliongiyo namphila tuna ohonyi.

16. Ovipuka patyi tuesukisa okulityilika tyina tupopia?

¹⁶ Wahapopie “onondaka mbuleva.” (Efe. 4:31) Ngetyi tuapopia-le konyima, omukilisitau kapopi ovipuka viasila. Mahi pena ononkhalelo mbumwe mbokupopia onondaka mbokuleva tuesukisa okulityilika. Mongeleka, tuesukisa okulunguka opo tuahaeleke ovanthu vomihoko novivala ovikuavo, novotyilongo otyikuavo. Tupu, katuhande okunumanesa vakuetu novipuka tupopia. Omukuatate umwe wapopia okuti: “Pamwe ame ankho ndyipopia ovipuka vimwe ndyisoka okuti viyolesa, mahi tyehetyii, naina ankho pena omunthu ndyikahi nokuleva. Mokueenda komanima omanyingi omukai wange wankhuatesako unene. Tyina na mapopi otyipuka tyimwe tyemuihama, tupu tyanumanesa omunthu omukuavo, tyina tuamatundupo etyimphopila.”

17. Ngetyi tyipopia Ova Efesu 4:29, oñgeni tupondola okupameka vakuetu?

¹⁷ Popia ovipuka vipameka vakuenyi. Apeho pameka vakuenyi, tyipona okuvepopia vala omapita ine okuliyava. (Tanga Ova Efesu 4:29.) Ova Isilayeli ankho vena ovipuka ovinyingi pala okupandula, mahi ankho vakalela vala okuliyava. Omunthu wokukalela vala okuliyava, upondola okutambulisa vakuavo. Hamwe uhinangela okuti mokonda yetyi tyapopile ovalavi ekwii, “ova Isilayeli aveho . . . avahimbika okupopia omapita ovo Muisesi.” (Núm. 13:31–14:4) Mahi tyina tupopia nawa vakuetu tyipondola okuvepameka nokuvehambukiswa. Tupondola okukala nonthumbi yokuti omona wa Sefetee wahambukilue unene notyilinga tyae, mokonda  yovipuka oviwa omapanga ae vemupopailile. (Juí. 11:40) Sara, tuapopiale konyima wati: “Tyina tupamekua navakuetu tyitukuatesako okunoñgonoka okuti Siovaa utuhole, nokunoñgonoka okuti tuna omphangu meongano liae.” Naina ovola onomphitilo mbokupameka vakuenyi.

18. Mokutalela kuetyi tyipopia o Salmo 15:1, 2, omokonda yatyi tuesukisila okupopia otyili iya otyo tyakutikinya-tyi?

¹⁸ Popia otyili. Katupondola okuhambukiswa Siovaa tyina tupopia omatutu. Siovaa uyele omatutu. (Pro. 6:16, 17) Namphila ovanthu ovanyingi hono vatala omatutu ngotyipuka tyahapengele, mahi onthwe tuesukisa okutala omatutu ngetyi Siovaa eetala. (Tanga Salmo 15:1, 2.) Onthwe katulityilika vala okupia omatutu mahi tupu tulityilika okuliholeka kuvakuetu etyi tukahi.

19. Oityi vali tuesukisa okulityilika?

¹⁹ Lityilika okuamba vakuenyi. (Pro. 25:23; 2 Tes. 3:11) Juliet, tuapopiale konyima, wapopia oñgeni okuamba tyikalesa vakuetu. Wati: “Okuiva omunthu upopia omatutu novityapi tyisoyesa, iya omunthu upopia ovipuka ngovio ame himuyumbu onthumbi. Oityi tyinkhalesa nonthumbi yokuti naame kamakamphopia omapita kuvakuetu?” Ine umona okuti etompho likahi nokuyemba kokupopia viaamuene, elekela okupopia otyipuka otyikuavo tyipameka. — Kol. 4:6.

20. Oityi wakoya okulinga tyayemba kovipuka upopia?

²⁰ Mokonda mouye tukahi ovanthu ovanyingi vapopia vala ovipuka viasila, tuesukisa okulinga ononkhono mbokupopia ovipuka vihambukiswa Siovaa. Hinangela okuti okupopia otyiawa tuapewa na Siovaa iya ngwe wesuka netyi tupopia. Siovaa utuyamba unene mokonda yononkhono tulinga mbokupopia ovipuka vikahi nawa tyina tuli movilinga viokuivisa, na tyina tuli momaliongiyo, na tyina tuhipulula na vakuetu. Tyina Siovaa amahanyeko ouye uno wovivi, matyiketupepukila okuhambukiswa Siovaa novipuka tupopia. (Sunda 15) Tyina onthiki oyo yehenehikepo, linga atyiho uvila opo uhambukiswe Siovaa ‘nonondaka mbomulungu wove.’ — Sal. 19:14.