1. Swi yentxise kuyini ku va mhunu a va ni wuswikoti bya ku vulavula?

 A WUSWIKOTI byezru bya ku vulavula i xihanano lexi pfaka ka Yehovha. Nkama lowu Adamu a vumbiwiki a tekele ku vulavulisana ni Papayi wake wa le matilweni. Loko nkama wu ya wu famba Adamu a ye a khandha mazritu mampswha. Nakone a tizrise wuswikoti lebyo nkama lowu a nyikiwiki xiyavelo xa ku txhula swihazri mavito. (Gn 2:19) Yanakanya ndlela leyi a nyonxiki ha yone loko a sungule ku vulavula hi khambi dzra ku sungula ni mhunu mun’wana ku nga nkatake wa ku xonga, Evha!—Gn 2:22, 23.

2. Xana vhanu va yi tizrisa hi ndlela yini nyiko ya ku vulavula?

² Ntsrhakunyana ka nkama xihanano lexi xa ku vulavula xi tizrisiwe hi ndlela ya ku biha. Sathana Diyavulosi a hembele Evha, nakone madzrimi lawo ma vangele vhanu xidoho ni ku pfumala ku hetiseka. (Gn 3:1-4) Na yene Adamu a nga xi tizrisanga ha hombe xihanano lexi hi ku teka nandzru wake a nyika Evha na Yehovha. (Gn 3:12) Khayini na yene a hembele Yehovha ntsrhaku ka loko a dlaye makwavu Abele. (Gn 4:9) Hi ku famba ka nkama Lameki, ntukulu wa Khayini, a hambe xitlokovetelo lexi a xi kombisa ndlela leyi madzolonga a ma kule ha yone a nkameni wake. (Gn 4:23, 24) Swi li yini namunhla? Minkama yin’wana, nambi vazrangeli va politika va tizrisa mazritu ya nhlambha loko va vulavula ni xitsrhungu. Nakone swa kazrata ku kuma mafilme lama ngeke na nhlambha. A swikole ni le mintizrweni ku tale mavulavulela ya nsila. Lexi vavisaka hi leswaku matizrisela wolawu ya nyiko ya ku vulavula, ma kombisa ndlela leyi mahanyela ni mavulavulela swi yaka swi biha ha yone a misaveni leyi hi hanyaka ka yone.

3. Xana hi fanela ku tivonela ka yini nakone hi ta vona yini ka xidondzro lexi?

³ Loko hi nga tivoneli, hi nga ha tsrhamela ku yingela mavulavulela wolawu ya ku biha hi va hi sungula ku ma tizrisa. I ntiyiso  leswaku swanga vakriste hi djula ku nyonxisa Yehovha ni ku va hi nga ma tizrisi mavulavulela lawo. Hi djula ku tizrisa nyiko leyi ya ku vulavula hi ndlela leyinene akuva hi dzrumisa Yehovha. Ka xidondzro lexi hi ta vona leswaku hi nga swi yentxisa kuyini leswo: 1) a ku zrezreni, 2) a mintlhanganwini, 3) ka mabulu yezru ya siku ni siku. Kambe ku sungula a hi voneni leswaku ha yini Yehovha a zron’weka hi mavulavulela yezru.

4. Hi ku ya hi Malaki 3:16, ha yini Yehovha a zron’weka hi leswi hi swi vulavulaka?

⁴ Dondzra Malaki 3:16. A Bibele dzrili Yehovha a ni ‘buku dzra xidzrimuxo’ lani a tsraliki, mavito ya lava tizrisaka mavulavulela yavu akuva va kombisa leswaku va yanakanya hi vito dzrake. U vona leswaku ha yini a ni buku ledzro? Hikusa leswi hi swi hlayaka swi kombisa leswi hi nga swone hi le ndzreni. Yesu a te: “Hikusa a nomu wu vulavula leswi taliki mbilwini.” (Mt 12:34) Leswi hi hlawulaka ku vulavulaka ha swone swi kombisa leswaku hi mu zrandzra ku ya tlhasa kwini Yehovha. Nakone Yehovha a djula leswaku lava mu zrandzraka va tikholisa hi wutomi lebyi nga helikiki a misaveni leyimpshwa.

5. a) Xana mazritu yezru ma byi khumbisa kuyini wugandzreli byezru? b) Hi ku ya hi xifaniso ni ntlhamuxelo wa xone, i yini leswi hi fanelaka ku swi dzrimuka loko hi tizrisa nyiko ya ku vulavula?

⁵ Mavulavulela yezru ma nga ha yentxa leswaku Yehovha a yamukela wugandzreli byezru kumbe a nga byi yamukeli. (Yk 1:26) Van’wana lava kalaka va nga mu zrandzri Xikwembu Nkulukumba va vulavula hi ndlela ya tihanyi, ya ku biha ni ya ku tikulisa. (2Tm 3:1-5) Handle ka ku ganaganeka a hi swi djuli ku fana ni vhanu lavo. Hi djula ku yentxa hinkwaswu akuva hi nyonxisa Yehovha. Kambe a swi pfuni ntxhumu ku va hi dzringisa ku nyonxisa Yehovha hi ku tizrisa mazritu lamanene loko hi ni vamakwezru, a bandleni ni le nsin’wini, kambe hi vulavula hi ndlela ya ku biha ni va ndangu wezru kumbe loko hi li wuswezru.—1Pe 3:7.

6. Xana kuva Kimberly a vulavule hi ndlela leyinene swi mu khumbise kuyini mudondzrikulobye?

⁶ Loko hi yi tizrisa hi ndlela leyinene nyiko ya ku vulavula hi komba vambeni leswaku hi gandzrela Yehovha. Hi ndlela leyo hi pfuna  vambeni akuva va vona ku hambana a makazri ka ‘lwa tizrelaka Xikwembu Nkulukumba ni lwa nga mu tizrelikiki’. (Mlk 3:18) Hi leswi yentxekiki hi makwezru wa xisati lwa vitaniwaka Kimberly. * A yaveliwe ku hamba ntizro wa xikole ni mudondzrikulobye. Ntsrhaku ka loko va hambe xikan’we ntizro lowo, mudondzrikulobye a xiye leswaku Kimberly a a hambanile ni vadondzri vambeni. A a nga hlevi, a a nga zruketeli nakone minkama hinkwayu a a khanela hi ndlela leyinene. Leswo swi yentxe mudondzri lweyo a pfumela ku fambiseliwa xidondzro xa Bibele ha Kimberly. Nakunene Yehovha a nyonxa swinene loko hi vulavula hi ndlela leyi yentxaka vhanu va nyonxela ku dondzra Bibele.

7. I yini lexi fanelaka ku hi susumetela ku tizrisa ha hombe nyiko ya ku vulavula?

⁷ Hinkwezru hi djula ku vulavula hi ndlela leyi dzrumisaka Yehovha ni leyi yentxaka vamakwezru va hi zrandzra. Kutani a hi voneni leswi hi nga swi yentxaka akuva hi tama hi va xikombiso a ku vulavuleni.

8. He xini xikombiso lexi Yesu a hi bekeliki xone mayelanu ni ku tizrisa nyiko ya ku vulavula a ku zrezreni?

⁸ Vulavula hi ndlela ya ku zrula ni ya xitxhavu nambi loko va ku hlundzrukela. Na a li lani misaveni Yesu a lumbetiwe ku va mhunu wa ku nwa ngopfu, wa magolo, muyimeli wa Diyavulosi, lwa nga landzriki nawu wa Savata, ni leswaku a a zruka vito dzra Xikwembu Nkulukumba. (Mt 11:19; 26:65; Lk 11:15; Yh 9:16) Nambi tanu Yesu a nga va tlheliselanga hi mazritu ya ku biha. Ku fana na Yesu na hine a hi fanelanga hi hlamula hi ndlela ya ku biha lava va hi zrukaka. (1Pe 2:21-23) Kambe a hi minkama hinkwayu swi nabyalaka ku yentxa leswo. (Yk 3:2) I yini lexi nga hi pfunaka?

9. I yini lexi nga hi pfunaka kuva hi yangula hi ndlela ya ku zrula loko hi li ku zrezreni?

⁹ Loko mhunu wa kukazri nsin’wini a ku hlundzrukela, u nga kwati. Makwezru lwa vitaniwaka Sam, a li: “Ni zama ku tibyela leswaku mhunu lwiyani a fanela ku twa ntiyiso nakone a nga swi kota ku txintxa.” Minkama yin’wana vhanu va hi hlundzrukela hi leswi hi va kumaka na va nga li ka xiyimu lexinene. Loko hi kuma mhunu lwa hlundzrukiki nsin’wini hi nga ha yentxa leswi makwezru Lucia a swi yentxaka. Hi nga ha hamba xikhongoto xa ku goma hi kombela kuva Yehovha a hi pfuna kuva hi zrula ni kuva hi tikhoma hi nga hlayi swa ku huma ndleleni.

10. Hi ku ya hi 1 Timoteo 4:13, he dzrini kungu ledzri u nga ha tibekelaka dzrone?

¹⁰ Yampswisa wuswikoti byaku bya ku dondzrisa. Timotewu a a li mukriste lweyi a nga ni wuswikoti bya ku dondzrisa kambe a a ha vilela ku tama a yampswisa wuswikoti byake. (Dondzra 1 Timoteo 4:13.) Xana hi nga byi yampswisa hi ndlela yini wuswikoti byezru bya ku dondzrisa a ku zrezreni? Swi djula hi tilulamisela  ha hombe. Nakone hi nga swi kota hikuva hi ni swi ntizro swinyingi leswi nga hi pfunaka. Xibukwana lexi liki Tihite Ku Dondzreni Ni Le Ku Dondzriseni ni xiyenge lexi liki “Tihite A Ntizrweni Wa Nsimu” ka Xibukwana Xa Ntlhanganu Wa Wutomi Ni Wutizreli Byezru Bya Wukriste, swi nga ku pfuna. Xana u swi londzrovota ha hombe switizro leswo akuva u yampswisa madondzrisela yaku? Loko u lulamisela ha hombe u nga ti zruzrumela nakone u ta vulavula hi ku tiyiseka loko u li ku zrezreni.

11. I yini lexi pfuniki vamakwezru van’wana ku yampswisa wuswikoti byavu bya ku dondzrisa?

¹¹ Hi nga tlhela hi yampswisa wuswikoti byezru bya ku dondzrisa hi ku xiyisisa vamakwezru vambeni a bandleni. Sam lweyi hi buliki ha yene ku sunguleni a hlaya leswaku a xiyisisa xikombiso xa vamakwezru lava va nga vadondzrisi lavanene bandleni a va a va yetisela. Makwezru lweyi a vitaniwaka Talia a dondzre swinene ka xikombiso xa vamakwezru lava nga ni wuswikoti bya ku beka wukaneli bya le livaleni. A dondzre ku bula ni ku yanakanyisisa ni vhanu hi timhaka leti tolovelekiki nsin’wini.

12. He swini swikazratu leswi van’wana va langusanaka na swone?

¹² Hinkwezru hi nga hlengela a mintlhanganwini ya bandla hi ku yimbelela hi zritu dzra le henhla ni ku nyikela tinhlamulo leti lulamiseliwiki ha hombe. (Ps 22:22) Van’wana swa va kazratela ku yimbelela ni ku nyikela tinhlamulo lani ku taliki hi vhanu. Loko na wene u titwa hi ndlela leyi fanaka, u ta nyonxa hi ku tiva leswi pfuniki vambeni akuva va hlula ku txhava.

13. I yini lexi nga ku pfunaka ku yimbelela swi sukela mbilwini a mintlhanganwini?

¹³ Yimbelela swi sukela mbilwini. Loko hi yimbelela a mintlhanganwini, nkongometo wezru ku fanela ku va ku dzrumisa Yehovha. Makwezru lweyi a vitaniwaka Sara, a yanakanya leswaku a nga swi koti ku yimbelela ha hombe. Kambe awa swi djula ku dzrumisa Yehovha hi ku yimbelela. Kutani lexi mu pfunaka ku yentxa leswo i ku lulamisela ni tinsimu nkama lowu a lulamiselaka mintlhanganu. Nkama lowu a lulamiselaka a zama ku vona ku yelana ka mazritu ya lisimu ni leswi ku taka buliwa ha swone mintlhanganwini. Kutani ali: “Leswo swi ni pfuna ku beka miyanakanyu yanga ka mazritu ya lisimu ku nga li ka ndlela leyi ni taka yimbelela ha yone.”

14. Loko u li mhunu wa tingana, i yini lexi nga ku pfunaka kuva u hlamula mintlhanganwini?

¹⁴ Tikazratele ku hlamula loko u li mintlhanganwini. Ku hlaya ntiyiso van’wana a swi va nabyaleli. Talia lweyi hi buliki ha yene ku sunguleni, ali: “Vanyingi a va swi tivi leswaku ha yini ni khanela hahombehahombe loko ni hlamula, kambe hi leswaku na txhava ku vulavula a vhanwini, xileswo swa ni kazratela ku hlamula loko ni li mintlhanganwini.” Nambi leswi a nga ni xikazratu lexi, Talia a nga tsrhiki  ku nyikela tinhlamulo. Na a ha lulamisela a dzrimuka leswaku a nhlamulo ya ku sungula ka yava yi fanela ku goma yi tlhela yi kongoma. A li: “Leswi swi kombisa leswaku loko nhlamulo yanga yi gomile yi tlhela yi kongoma, ni ta va ni tlhaseleli leswi mufambisi a swi yimeliki, nakone ni ta va ni hlule xikazratu xanga.”

15. I yini leswi hi fanelaka ku swi dzrimuka mayelanu ni ku hlamula a mintlhanganwini?

¹⁵ Nambi vamakwezru lava kalaka va nga na tingana, va nga ha txhuka va nga hlamuli mintlhanganwini. Ha yini? Makwezru lwa vitaniwaka Juliet a li: “Ni txhuka ni nga hlamuli mintlhanganwini hi ku tibyela leswaku a nhlamulo yanga a yi pheli.” Loko u txhuka u titwa hi ndlela leyo, dzrimuka leswaku Yehovha a nga djuli leswaku u nyikela nhlamulo ya ku tlula leswi u nga swi kotaka. * A nyonxa swinene loko hi yentxa hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka akuva hi nyikela nhlamulo nambi loko hi txhava.

16. He wani mabulu lawa mukriste a fanelaka ku ma tingawula?

¹⁶ U nga tizrisi mazritu lama tlhavaka. (Ef 4:31) Hi lani hi swi voniki ha kone, mukriste a nga fanelanga a zruketela. Kambe ku ni mintxhumu yimbeni leyi tlhavaka leyi mukriste a kalaka a nga fanelanga a yi hlaya. Hi xikombiso, a hi fanelanga hi fananisa hi ndlela ya ku poyila vhanu va tiko dzrimbeni, lixaka dzrimbeni kumbe nhlonge yimbeni. Hi tlhelo dzrimbeni a hi fanelanga hi hewula vhanu vambeni kumbe ku hlaya mintxhumu leyi taka va yentxa va dana. Makwezru mun’wana a hlaya leswi: “Minkama yimbeni a ni hlaya mintxhumu ya ku poyila, na yi hlekisa, ni ku no tlanga kasi a yi khunguvanyisa vambeni. Kambe nkatanga a ni pfune ngopfu. Loko ni txhuka ni hlaya mintxhumu ya ku huma ndleleni awa ni koka hi tlhelo a ni pfuna ku vona leswaku ni khunguvanyise vambeni kumbe ni mu khunguvanyisile.”

17. Hi ku ya hi Ba-le-Efesa 4:29, hi nga va tiyisisa kuyini van’wana?

¹⁷ Vulavula hi ndlela leyi taka tiyisa vambeni. A matsrhan’wini ya ku solasola kumbe ku ngurangura hlawula ku kulungela. (Dondzra Ba-le-Efesa 4:29.) A va-Israyele a va ni swivangelo swinyingi swa ku tlangela, kambe a matsrhan’wini ya leswo a va tsrhama hi ku ngurangura. Loko mhunu a tsrhamela ku solasola, van’wana va nga sungula ku yentxa leswi fanaka. Swi nga yentxeka u swi dzrimuka leswaku xib’iko lexi nga liki xinene lexi nyikeliwiki hi tinhloli ta 10 xi yentxe leswaku ‘va-Israyele va n’unun’utela Moxe’. (Tin 13:31–14:4) Hi tlhelo dzrimbeni ku kulungela ku nga yentxa vhanu va nyonxa. Hi xikombiso, ku kulungeliwa hi vanghanu hi swone swi yentxiki n’wana Yefta a  tama a va xiyavelweni xake. (Abaṭ 11:40) Sara, lweyi hi khaneliki ha yene ku sunguleni, a li: “Loko hi kulungela van’wana, hi yentxa leswaku va titwa na va zrandzriwa ha Yehovha ni hi vamakwezru.” Xileswo, londzrovota mukhandlu wun’wana ni wun’wana akuva u kulungela van’wana.

18. Hi ku ya hi Amapsalma 15:1, 2, ha yini hi fanela ku vulavula ntiyiso nakone i yini leswi patsrekaka a mhakeni leyi?

¹⁸ Vulavula ntiyiso. A hi nge mu nyonxisi Yehovha loko hi nga vulavuli ntiyiso. Yene a nyenya madzrimi hinkwawu. (Pr 6:16, 17) Lexi vavisaka, vhanu vanyingi namunhla a va voni swi bihile ku hemba. Kambe hine hi vona ku hemba hi ndlela leyi Yehovha a ku vonaka ha yone. (Dondzra Amapsalma 15:1, 2.) I ntiyiso leswaku a hi fanelanga hi hemba, kambe hi fanela ku tlhela hi hlaya ntiyiso hinkwawu akuva vhanu va twisisa leswi swi nga swone.

19. Xana hi fanela ku tivonela ka mabulu ya muxaka muni?

¹⁹ U nga vulavuli ku biha hi van’wana. (Pr 25:23; 2Te 3:11) Juliet, lweyi hi buliki ha yene a tlhamuxela leswaku a titwisa ku yini loko a yingela vhanu va vulavula ku biha hi van’wana. A li: “Loko ni twa va vulavula ku biha hi mhunu a swi ni khomi ha hombe. Swi yentxa ni nga ha mu dumbi lweyi a swi hlayaka hikusa swi nga yentxeka a vulavula ku biha hi mine loko a ni vhanu van’wana.” Loko mi li ku buleni kutani mun’wana kumbe wene u sungula ku vulavula ku biha hi mhunu mun’wana, txintxa bulu u vulavula hi mintxhumu leyinene.—Kl 4:6.

20. Xana u tiyimiseli ku yentxa yini hi nyiko ya ku vulavula?

²⁰ Hi hanya a misaveni leyi vhanu vanyingi va yaka mahlweni va tizrisa nyiko ya ku vulavula hi ndlela ya ku biha. Xileswo hi fanela ku tikazratela ku vulavula hi ndlela leyi taka dzrumisa Yehovha. Dzrimuka leswaku wuswikoti bya ku vulavula i xihanano lexi pfaka ka Yehovha nakone awa zron’weka hi ndlela leyi hi byi tizrisaka ha yone wuswikoti lebyo. Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha a ta hi tovokisa loko hi tizrisa wuswikoti bya ku vulavula hi ndlela leyinene a ku zrezreni, a mintlhanganwini ni le ka mabulu yezru ya siku ni siku. Loko misava leyi ya ku biha yi ta helisiwa swi ta nabyala ku dzrumisa Yehovha hi leswi hi swi vulavulaka. (Yd 15) Na ha ha yimela nkama lowo, tiyimisele ku dzrumisa Yehovha hi ‘mazritu ya nomo waku’.—Ps 19:14.