1. Oma le na akaye dikoka diele la so dia ntɛkɛta?

 DIKOKA diaso dia ntɛkɛta diekɔ woshasha w’oma le Nzambi kaso ka ngandji. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa tshɛso ka ntondo, Adama tongama, nde akakoke nkamba la ɔtɛkɛta dia nsawola la She lele l’olongo. Nde akakoke mfudia tɔtɛkɛta lo ntonga tɔtɛkɛta t’eyoyo. Adama akakambe la dikoka sɔ dia nkotsha ɔkɛndɛ wakawawosha wa mbɔlɛ nyama tshɛ nkombo. (Eta. 2:19) Ndo aki mɛtɛ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula etena kakandatɛkɛta mbala ka ntondo l’onto okina, mbuta ate Eva wadɛnde l’olangala efula!​—Eta. 2:22, 23.

2. Ngande wakawakambe l’ɛtɛkɛta lo yoho ya kɔlɔ lo nshi y’edjedja ndo lo nshi yaso nyɛ?

² Kombeta edja, wakatatɛ nkamba la woshasha w’ɔtɛkɛta lo yoho ya kɔlɔ. Satana Diabolo akakese Eva, ndo kashi kɛsɔ kakakonya anto dia nsala pɛkato ndo monga anto wele keema kokele. (Eta. 3:1-4) Adama akakambe la woshasha ande w’ɔtɛkɛta lo yoho ya kɔlɔ etena kakandasale munga ko mɛndja Eva la Jehowa onongo. (Eta. 3:12) Kɛna akakese Jehowa l’ɔkɔngɔ wa nde ndjaka Abɛlɛ w’ɔnango. (Eta. 4:9) L’ɔkɔngɔ diko, Lamɛka laki kanula ya Kɛna akafunde pɔɛmɛ kɛmɔtshi kakɛnyaka di’anto wakasɛnaka lo nshi yande waki akanga wa ngala. (Eta. 4:23, 24) Ngande wele dui sɔ ɛlɔ kɛnɛ? Tekɔ lo mɛna dia lo tena dimɔtshi ewandji wa pɔlitikɛ kambaka l’ɛtɛkɛta wa kɔlɔ lo sɛkɛ. Ndo ekɔ yema wolo dia ntana waa filmɛ yele bu l’ɛtɛkɛta ɛmɔtshi wa kɔlɔ. Ambeki mbokaka ɛtɛkɛta wa kɔlɔ la kalasa ndo epalanga mbokaka ɛtɛkɛta wa kɔlɔ l’ahole awɔ w’olimu. Lonyangu ko okambelo wa kɔlɔ wa l’ɛtɛkɛta mɛnyaka polo lo yɛdikɔ yambolana atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ l’andja ɔnɛ wotodingi.

3. Lo dui diakɔna diahombaso monga la yambalo y’efula ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

³ Naka hatongi la yambalo y’efula, kete sho koka ndjotatɛ  nkamba l’ɛtɛkɛta wa kɔlɔ wokaso. Lo mɛtɛ, oko weso Akristo sho nangaka ngɛnyangɛnya Jehowa ndo dui sɔ halembetshiya tsho mbewɔ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Koko sho pombaka nkamba la woshasha w’ɔtɛkɛta lo yoho ya dimɛna dia ntombola Nzambi kaso. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wakokaso nsala dui sɔ 1) l’esambishelo, 2) lo nsanganya ya l’etshumanelo, ndo 3) l’asawo aso wa lushi la lushi. Koko ntondo, nyɛsɔ tɔsɛdingole lande na kele ɛtɛkɛta aso wekɔ ohomba le Jehowa.

4. Lo ndjela Malaki 3:16, lande na kele ɛtɛkɛta aso wekɔ ohomba le Jehowa?

⁴ Adia Malaki 3:16. Onde wɛ koka nkanyiya lande na kakasale Jehowa dia nkombo ya wanɛ wele ɛtɛkɛta awɔ wakɛnyaka dia vɔ mbookaka wɔma ndo kanyiyaka dikambo dia lokombo lande fundama lo “dibuku dia eohwelo”? Ɛtɛkɛta aso mɛnyaka kɛnɛ kele l’etema aso. Yeso akate ate: “Oma l’efula k’akambo wele l’otema mbatɛkɛta onyɔ.” (Mat. 12:34) Woho watɛkɛtaso mɛnyaka lo yɛdikɔ yakɔna yokaso Jehowa ngandji. Ndo Jehowa nangaka dia wanɛ wawoka ngandji ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ pondjo pondjo l’andja w’oyoyo.

5. a) Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa ɔtɛmwɛlɔ aso la ɛtɛkɛta aso? b) Oko wadiɛnya osato, ahombaso mbeyaka lo kɛnɛ kendana l’ɛtɛkɛta aso?

⁵ Woho watɛkɛtaso koka nshikikɛ dia kana Jehowa ayetawɔ ɔtɛmwɛlɔ aso. (Jak. 1:26) Anto amɔtshi wahoke Nzambi ngandji tondjaka ɛtɛkɛta wa kɔlɔ, efata ndo vɔ tɛkɛtaka la lotamanya. (2 Tim. 3:1-5) Sho mɛtɛ hatolange mbaokoya. Sho nangaka ngɛnyangɛnya Jehowa la ɛtɛkɛta aso. Ko onde Jehowa koka tɔngɛnangɛna naka sho kambaka l’ɛtɛkɛta w’amɛna etena keso lo nsanganya y’Akristo kana l’esambishelo, koko sho tondjɛka ase nkumbo kaso tohaso ndo ɛtɛkɛta wɛnya dia hatowaoke ngandji etena keso la ngelo?​—1 Pe. 3:7.

6. Etombelo akɔna w’amɛna wakayala l’ɛtɛkɛta w’amɛna waki Kimberly?

⁶ Etena kakambaso la woshasha w’ɔtɛkɛta lo yoho ya dimɛna, sho ndjaeyanyaka oko atɛmɔdi wa Jehowa. Sho kimanyiyaka anto wotodingi dia vɔ mɛna hwe otshikitanu “lam’asa ɔnɛ lakambɛ Nzambi la ɔnɛ lahookambɛ.” (Mal. 3:18) Tɔsɛdingole woho wakɛnama  mɛtɛ ka dui sɔ le kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Kimberly. * Wakawosha olimu ɔmɔtshi wa nkamba nde l’osekande ɔmɔtshi la lo kalasa ya laadiko. L’ɔkɔngɔ wa vɔ nkamba kaamɛ, osekande la la kalasa akɛnyi dia Kimberly akatshikitana l’ambeki akina. Nde kɔmɔnyɔlaka anto, nde akatɛkɛtaka lo yoho yakeketsha ndo nde kotondjaka ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Osekande la Kimberly akanandema ndo l’ɔkɔngɔ diko nde akayetawɔ mbeka Bible. Jehowa ngɛnangɛnaka mɛtɛ etena katɛkɛtaso lo yoho yakotola anto akina oya l’akambo wa mɛtɛ!

7. Kakɔna kasɛngiyamayɛ dia nsala la woshasha w’ɔtɛkɛta wakakosha Nzambi?

⁷ Sho tshɛ nangaka ntɛkɛta lo yoho yatombola Jehowa ndo yakoka tosukanya l’anangɛso. Nyɛsɔ tɔsɛdingolake kakianɛ toho tɔmɔtshi shikaa takokaso ntetemala monga “ɛnyɛlɔ . . . lo ɛtɛkɛta.”

8. Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatotshikɛ Yeso lo kɛnɛ kendana la woho wakandakambaka l’ɛtɛkɛta ande l’esambishelo?

⁸ Tɛkɛta la wɔlamu ndo la dilɛmiɛlɔ etena kakosolawɔ. Etena kakasambishaka Yeso, anto wakoomamatanyɛ awui wa kashi ɔnɛ nde aki ɔnɔshi a wanu, kanga lɔtɔmɔ, oseka Diabolo, onto lahalɛmiya Sabato ndo ɔnɛ ambɔtɛnga Nzambi. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Jni. 9:16) Koko Yeso kombakaloya dui la nkɛlɛ. L’ɛnyɛlɔ ka Yeso hatohombe pondjo nkaloya ɛtɛkɛta wa kɔlɔ oyadi wambototondjɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. (1 Pe. 2:21-23) Lo mɛtɛ, bu dui dia wɔdu dia sho ndjakimɛ. (Jak. 3:2) Kakɔna kakoka tokimanyiya?

9. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia sho ndjakimɛ etena keso l’olimu w’esambishelo?

⁹ Naka onto ɔmɔtshi lasambishayɛ ambokotondjɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ, tomalake. Ɔnangɛso lelɛwɔ Sam, mbutaka ate: “Dimi mbidjaka yimba lo ohomba wele la ompokami wa mboka akambo wa mɛtɛ ndo lo woho wakokande ndjotshikitana.” Lo tena dimɔtshi, ompokami ɔmɔtshi momalaka tsho l’ɔtɛ wakatakomi l’etena ka kɔlɔ. Naka tekɔ lo nsawola l’onto ɔmɔtshi ko nde ambomala, kete sho koka nsala kɛnɛ kakasale kadiyɛso kelɛwɔ Lucia. Sho koka nsala dɔmbɛlɔ dia mondo, nɔmba Jehowa dia nde tokimanyiya dia sho ntshikala ki ndo nkalola aha la mbuta ndooko dui dia kɔlɔ kana diaha la dilɛmiɛlɔ.

10. Lo ndjela 1 Timɔte 4:13, oyango akɔna wahombaso ndjadjɛ?

¹⁰ Onga ombetsha wa manamana. Timɔte aki Okristo waki la diewo, koko kaanga nde akahombe ntetemala mpama lo nyuma. (Adia 1 Timɔte 4:13.) Akokaso nsala dia monga embetsha wa tomanamana l’esambishelo? Sho pombaka ndjalɔngɔsɔlaka dimɛna. Diɛsɛ ko, tekɔ la dihomɔ diotshikitanyi diakoka tokimanyiya dia monga embetsha wa tomanamana.  Wɛ ayɛna dia ekɔ ohomba mbadiaka biukubuku Yasha lo wadielo ndo lo wetshelo ndo etenyi kele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Yasha l’olimu w’esambishelo” ka lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso w’Okristo. Onde wɛ kambaka l’ekanda ɛsɔ? Etena kayalɔngɔsɔlaso dimɛna, hatoleke mboka wɔma ndo sho ndekaka ntɛkɛta l’eshikikelo tshɛ.

11. Ngande wakayokoma Akristo amɔtshi atɛkɛtshi wa tomanamana?

¹¹ Sho koka nto monga embetsha wa tomanamana lo sɛdingolaka anto akina wa l’etshumanelo ndo lo mbekaka akambo oma le wɔ. Sam, lakatatɛkɛtshi la diko ndjambolaka kɛnɛ kakonya Akristo amɔtshi embetsha w’eshika. Nde mbekaka toho takamba la wɔ ndo oma laasɔ nde salaka la wolo dia mbaokoya. Kadiyɛso kelɛwɔ Talia mbidja yimba dimɛna lo woho washa atɛkɛtshi wa tomanamana asawo wa lo sɛkɛ. Lo nsala ngasɔ, nde mbekaka woho wa ntɛkɛta ndo wa nkana yimba la ɛtɛ w’awui waleka mpomana la so l’esambishelo.

12. Ekakatanu akɔna wele l’anto amɔtshi?

¹² Sho tshɛ koka nkimanyiya dia nsanganya yaso mbeta dimɛna lo membaka esambo kaamɛ ndo lo mbishaka kɔmatɛrɛ yakalɔngɔswama dimɛna. (Os. 22:22) Anto amɔtshi mongaka l’okakatanu dia memba kana dia mbisha kɔmatɛrɛ lo nsanganya. Onde ngasɔ mbeyɛ? Naka ngasɔ mbediɔ, kete wɛ ayɔngɛnangɛna dia mbeya kɛnɛ kakakimanyiya anto akina dia minya wɔma.

13. Kakɔna kakoka kokimanyiya dia memba l’otema ayɛ tshɛ lo nsanganya?

¹³ Emba l’otema ayɛ tshɛ. Etena kembaso esambo aso wa Diolelo, oyango aso wa ntondo pombaka monga wa ntombola Jehowa. Kadiyɛso kelɛwɔ Sara ndjaɔsaka dia nde bu omembi w’oshika. Koko nde nangaka ntombola Jehowa l’esambo. Dia nkotsha oyango ɔsɔ, nde mɛnaka di’ekɔ ohomba talɔngɔsɔlaki esambo la ngelo woho walɔngɔsɔlande tenyi dikina dia losanganya. Nde mboholaka esambo ndo nde salaka la wolo dia mɛna diɔtɔnganelo diele lam’asa awui wayɔtɛkɛtama la esambo akɔ. Nde mbutaka ate: “Dui sɔ kimanyiyakami dia ndeka mbidja yimba lo tɔtɛkɛta, koko aha mbidja yimba lo dikoka diami dia memba.”

14. Naka wɛ ekɔ kanga diki, kakɔna kakoka kokimanyiya dia mbisha kɔmatɛrɛ lo nsanganya?

¹⁴ Shaka kɔmatɛrɛ mbala la mbala. Lo mɛtɛ, dui sɔ koka monga tshondo y’okakatanu le anto amɔtshi. Talia lakatatɛkɛtshi la diko mbutaka ate: “Dimi mbokaka wɔma efula ntɛkɛta la ntondo k’anto, kaanga mbele anto haweye dui sɔ, nɛ dia dui diami diekɔ tshitshɛ. Diakɔ diele, mbisha kɔmatɛrɛ ekɔ okakatanu wa wolo efula le mi.”  Koko, Talia hatshike mbisha kɔmatɛrɛ. Etena kalɔngɔsɔlande nsanganya, nde mbohɔka ɔnɛ kɔmatɛrɛ ka ntondo ka l’odingɔ pombaka monga ka mondo ndo kosembwe tɔɔ lo dimbola. Nde mbutaka ate: “Dui sɔ nembetshiyaka ɔnɛ ekɔ dimɛna naka okadimwelo ami monga mondo, wɔdu ndo wosembwe tɔɔ lo dimbola, nɛ dia ɔsɔ mbele okadimwelo wayanga ɔnɔmbɔdi.”

15. Ahombaso mbohɔka lo kɛnɛ kendana la kɔmatɛrɛ yaso?

¹⁵ Kaanga Akristo wele bu mɛtɛ ɛsɔnyi kana diki, koka mengenga lo tena dimɔtshi dia mbisha kɔmatɛrɛ lo nsanganya. Lande na? Kadiyɛso kelɛwɔ Juliet nembetshiyaka ate: “Lo tena dimɔtshi, dimi mengengaka dia mbisha kɔmatɛrɛ, nɛ dia dimi mbokaka wɔma ɔnɛ kɔmatɛrɛ kami kekɔ wɔdu efula ndo tɔ bu dimɛna.” Koko, tohɔ dia Jehowa nangaka dia sho mbisha kɔmatɛrɛ yoleki amɛna lo ndjela akoka aso. * Nde ngɛnangɛnaka efula woho wayashikikɛso dia mbotombola lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo tatetawɔke dia wɔma tokaloya ɛkɔngɔkɔngɔ.

16. Weho akɔna w’ɛtɛkɛta wahombaso mbewɔ?

¹⁶ Ewɔ weho ‘w’ɛtɛkɛta tshɛ wa kɔlɔ.’ (Ɛf. 4:31) Oko wakatadiɛnyi oma l’etatelo, Okristo hahombe pondjo nkamba l’ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Koko ekɔ weho ɛmɔtshi w’ɛtɛkɛta wa kɔlɔ wahombaso nto mbewɔ. Ɛnyɛlɔ, sho pombaka nsɛna wolo diaha mbɛdika anto lo yoho ya kɔlɔ etena katɛkɛtaso lo dikambo dia ahole awɔ, waoho awɔ kana wedja awɔ. Ndo nto, hatohombe pondjo mpomoya anto akina lo mbatɛ ɛtɛkɛta wele oko lɔtɛngɔ. Ɔnangɛso ɔmɔtshi suyaka ate: “Lo tena dimɔtshi, dimi lakataka awui wahomoya anto, lakataka awui lo mfɔnya ɔnɛ shɛkɛsɛkɛ mbasalami ndo vɔ bu kɔlɔ, koko vɔ waki mɛtɛ kɔlɔ ndo wakahomoyaka anto akina. L’edjedja k’ɛnɔnyi, wadɛmi akakimanyiya efula lo mbitɛmi lo shɔpɔ ɔnɛ ɛtɛkɛta ami ɛmɔtshi wakamatɛka anto waki kɔlɔ ndo wakoohomoyaka nde ndo anto akina.”

17. Lo yoho yɔtɔnɛ la Ɛfɛsɔ 4:29, ngande wakokaso keketshaka anto akina?

¹⁷ Tɛkɛtaka lo yoho yakeketsha anto akina. Onga suke dia mandola koko aha mɔnyɔla kana nkiyana. (Adia Ɛfɛsɔ 4:29.) Ase Isariyɛlɛ waki l’ɛkɔkɔ efula wa monga la lowando, koko vɔ waki la mbekelo ka nkiyana. Yimba ya nkiyana koka sambemɛ le anto akina. Wɛ koka mbohɔ dia alapɔlɔ wa kɔlɔ wakasha atɔpi dikumi wakakonya “ase Isariyɛlɛ tshɛ . . . [dia] ngunɛngunɛ Mɔsɛ.” (Wal. 13:31–14:4) Lo wedi okina, lowando koka ntshutshuya  anto dia nsala awui w’ɛlɔlɔ. Sho koka monga l’eshikikelo dia ɛtɛkɛta wa lowando wakokaka ɔna Jafɛta la womoto oma le asekande wa wamato wakookeketshaka efula dia nkotsha ɔkɛndɛ ande. (Emb. 11:40) Sara, lakatatɛkɛtshi la diko, mbutaka ate: “Etena kaandolaso anto akina, sho mbakonyaka dia vɔ ndjaoka dia vɔ nangemaka le Jehowa ndo ɔnɛ vɔ wekɔ la dihole l’okongamelo ande.” Ɔnkɔnɛ, yangaka waaso wa mandolaka anto akina l’otema ɔtɔi.

18. Lo ndjela Osambo 15:1, 2, lande na kahombaso mbutaka mɛtɛ, ko dui sɔ mendanaka ndo la na?

¹⁸ Taka mɛtɛ. Hatokoke ngɛnyangɛnya Jehowa naka hatote mɛtɛ. Nde petshaka weho tshɛ wa kashi. (Tok. 6:16, 17) Kaanga mbɔsa anto efula ɛlɔ kɛnɛ dia mbuta kashi bu kɔlɔ, sho sukɛka kanyi ya Jehowa lo dikambo sɔ. (Adia Osambo 15:1, 2.) Diakɔ diele, sho mbewɔka mbuta weho tshɛ wa kashi, koko sho mbewɔka nto mbuta awui wakoka nkonya anto akina dia mbɔsama oko anto wa kɔlɔ.

19. Kakɔna nto kahombaso nama lo yimba?

¹⁹ Ewɔ dia dianganya vate vate ya kɔlɔ. (Tok. 25:23; 2 Tɛs. 3:11) Juliet, lakatatɛkɛtshi la diko, nembetshiyaka woho wakonge vate vate ya kɔlɔ la shɛngiya le nde. Nde mbutaka ate: “Mpokamɛ vate vate ya kɔlɔ kɔmɔlaka, ndo dui sɔ konyakami diaha ndjaɛkɛ nto le onto layidianganya. Laadiko di’awui tshɛ, ngande wayomeya ɔnɛ nde hodianganya nto vate vate yendana la mi le onto okina?” Naka wɛ amboka dia sawo dianyu diotatshu otsha lo vate vate ya kɔlɔ, kete ntshikitanya sawo dianyu otsha lo dui dimɔtshi dia dimɛna.​—Kɔl. 4:6.

20. Kakɔna kamboyoyashikikɛ dia nsala la ɛtɛkɛta ayɛ?

²⁰ Lam’ele tekɔ lo nsɛna l’andja wele anto efula wekɔ lo nkamba l’ɛtɛkɛta wa kɔlɔ, sho pombaka nsala la wolo dia ndjashikikɛ di’ɛtɛkɛta aso wekɔ lo ngɛnyangɛnya Jehowa. Tohɔ dia, ɔtɛkɛta wekɔ woshasha w’oma le Jehowa ndo nde ndjakiyanyaka efula lo woho wakambaso la wɔ. Nde ayɔtshɔkɔla welo wadjaso wa l’otema ɔtɔi dia nkamba l’ɛtɛkɛta aso lo yoho ya dimɛna l’esambishelo, lo nsanganya ndo lo asawo aso wa lushi la lushi. Etena kayokomɛ shɛngiya ya dikongɛ di’akambo nɛ dia kɔlɔ, ayonga dui dia wɔdu dia ntombola Jehowa l’ɛtɛkɛta aso. (Judɛ 15) L’etena kɛnɛ, yashikikɛ dia ngɛnyangɛnya Jehowa la “ɛtɛkɛta wa lo onyɔ [ayɛ].”​—Os. 19:14.