Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 15

ʻOkú Ke Hoko ko ha “Faʻifaʻitakiʻanga . . . ʻi he Lea”?

ʻOkú Ke Hoko ko ha “Faʻifaʻitakiʻanga . . . ʻi he Lea”?

“Hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ki he faʻahinga faitōnungá ʻi he lea.”​—1 TĪM. 4:12.

HIVA 90 Mou Fefakalototoʻaʻaki

ʻI HE KUPÚ NI a

1. Ko e tupu mei fē ʻetau malava ke leá?

 KO ʻETAU malava ke leá ko ha meʻaʻofa ia mei hotau ʻOtua ʻofá. ʻI hono fakatupu pē ʻo e ʻuluaki tangatá, ʻa ʻĀtamá, naʻe malava ke ne lea ʻo fetuʻutaki mo ʻene Tamai fakahēvaní. Naʻe lava foki ke ne fakalahi ʻa e ngaahi lea naʻá ne ngāueʻakí ʻaki hono faʻu ʻa e ngaahi foʻi lea foʻou. Naʻe ngāueʻaki ʻe ʻĀtama ʻa e malava ko iá ke fakahoko ʻaki hono vāhenga-ngāue ke fakahingoa ʻa e kotoa ʻo e fanga manú. (Sēn. 2:19) Pea he fiefia ē ko ia ʻi heʻene lea ʻi he ʻuluaki taimí ki ha toe taha​—ki hono uaifi hoihoifuá, ʻa ʻIvi!​—Sēn. 2:22, 23.

2. Kuo anga-fēfē hono ngāuehalaʻaki ʻa e leá ʻi he kuohilí pea ʻi he lolotonga ní?

2 Ko e meʻaʻofa ʻo e leá naʻe vave hono ngāuehalaʻakí. Ko Sētane ko e Tēvoló naʻá ne loi kia ʻIvi, pea ko e loi ko iá naʻe taki atu ki he angahala mo e taʻehaohaoa ʻa e tangatá. (Sēn. 3:1-4) Naʻe ngāuehalaʻaki ʻe ʻĀtama hono ʻeleló ʻi he taimi naʻá ne tukuakiʻi ai ʻa ʻIví​—pea mo Sihová​—ki heʻene ngaahi fehālaakí. (Sēn. 3:12) Naʻe loi ʻa Keini kia Sihova ʻi he hili ʻene tāmateʻi hono tokoua ko ʻĒpelí. (Sēn. 4:9) Ki mui ai, ko ha hako ʻo Keini ko Lēmeki naʻá ne faʻu ha maau naʻe tapua mai ai ʻa e anga-fakamālohi ʻo e taimi naʻá ne moʻui aí. (Sēn. 4:23, 24) Kae fēfē ʻa e tuʻunga ia ʻi he ʻaho ní? ʻOku tau vakai ki he kau taki fakapolitikalé ʻoku nau ngāueʻaki anga-maheni ʻa e lea koví ʻi he feituʻu kakaí. Pea ʻoku faingataʻa ke maʻu ha faiva ʻoku taʻeʻiai ha lea kovi. ʻOku fanongo ʻa e fānau akó ki he lea koví ʻi he ʻapiakó, pea ko e kakai lalahí ʻi honau feituʻu ngāué. Ko e meʻa pangó, ko hono ngāueʻaki ʻa e lea koví ʻoku tapua mai pē ai ʻa e ololalo ange ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāngá mo e lea ʻoku tau sio ki ai ʻi he māmaní.

3. Ko e hā ʻa e fakatuʻutāmaki ʻoku fiemaʻu ke tau lāuʻilo ki aí, pea ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

3 Kapau heʻikai ke tau tokanga, te tau anga nai ki he fanongo ki he lea koví ʻo kamata ai ke tau ngāueʻaki. Ko e moʻoni, ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiane, ʻoku tau loto ke fakahōifuaʻi ʻa Sihova, pea ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he fakaʻehiʻehi pē mei he lea fakalieliá. ʻOku tau loto ke ngāueʻaki ʻa e meʻaʻofa fakaofo ʻo e leá ʻi ha founga lelei​—ke fakahīkihikiʻi hotau ʻOtuá. ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he founga ʻe lava ke tau fai ai ia (1) ʻi he ngāue fakafaifekaú, (2) ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, pea (3) ʻi heʻetau fetalanoaʻaki fakaʻahó. Kae ʻuluakí, tau lāulea angé ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻetau leá kia Sihová.

ʻOKU MAHUʻINGA ʻETAU LEÁ KIA SIHOVA

Ko e hā ʻoku tapua mai ʻi hoʻo leá fekauʻaki mo e meʻa ʻoku ʻi ho lotó? (Sio ki he palakalafi 4-5) d

4. Fakatatau ki he Malakai 3:16, ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻetau leá kia Sihová?

4 Lau ʻa e Malakai 3:16. ʻE lava ke ke fakakaukau ki ha ʻuhinga ʻe hiki ai ʻe Sihova ʻi heʻene “tohi ʻo e manatú” ʻa e hingoa ʻo e faʻahinga ʻa ia ko ʻenau leá ʻoku fakahaaʻi ai ʻoku nau manavahē kiate ia pea fakalaulauloto ki hono huafá? Ko ʻetau leá ʻokú ne fakahaaʻi atu ʻa e meʻa ʻoku ʻi hotau lotó. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOku mei he meʻa ʻoku hulu ʻi he lotó ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he ngutú.” (Māt. 12:34) Ko e meʻa ʻoku tau fili ke talanoa ki aí ʻoku tapua atu ai ʻa e lahi ʻo ʻetau ʻofa kia Sihová. Pea ko e finangalo ʻo Sihova ki he faʻahinga ʻoku nau ʻofa kiate iá ke nau fiefia ʻi he moʻuí ʻo taʻengata ʻi he māmani foʻoú.

5. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e felāveʻi ʻetau lotú mo e meʻa ʻoku tau leaʻakí? (e) Hangē ko ia ʻoku hā ʻi he fakatātaá, ko e hā kuo pau ke tau lāuʻilo ki ai fekauʻaki mo ʻetau leá?

5 Ko e founga ʻo ʻetau leá ʻoku lava ke ne fakapapauʻi pe ʻe tali ʻe Sihova ʻetau lotú. (Sēm. 1:26) Ko e niʻihi ʻo e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau ʻofa ki he ʻOtuá ʻoku nau lea ʻi he founga anga-fefeka, anga-kakaha mo hīkisia. (2 Tīm. 3:1-5) Ko hono moʻoní ʻoku ʻikai ke tau loto ke hoko ʻo hangē ko kinautolú. ʻOku tau vēkeveke ke fakahōifuaʻi ʻa Sihova ʻaki ʻetau leá. Ka ʻe lava ke hōifua mai ʻa Sihova kapau ʻoku tau ngāueʻaki ʻa e lea lelei mo anga-lelei ʻi heʻetau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané pe ʻi he ngāue fakafaifekaú kae lea ʻi ha founga anga-kakaha mo taʻeʻofa ki he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ʻi ʻapi?​—1 Pita 3:7.

6. Ko e hā ʻa e ola lelei ʻo e lea lelei ʻa Kimberly?

6 ʻI he taimi ʻoku tau ngāueleleiʻaki ai ʻa e meʻaʻofa ʻo e leá, ʻoku tau fakahaaʻi atu ai ko kitautolú ko e kau lotu ʻa Sihova. ʻOku tau tokoniʻi ai ʻa e niʻihi takatakai ʻiate kitautolú ke nau sio māʻalaʻala ki he faikehekehe “ʻi he vahaʻa ʻo e tokotaha ʻoku tauhi ki he ʻOtuá mo e tokotaha ʻoku ʻikai tauhi kiate iá.” (Mal. 3:18) Fakakaukau ki he founga naʻe fakamoʻoniʻi ai ʻa e meʻá ni ki ha tuofefine ko Kimberly. b Naʻe vaheʻi ia ke ngāue mo ha kaungāako ʻi ha poloseki ʻi he kolisí. Hili ʻena ngāue fakatahá, naʻe fakatokangaʻi ʻe he kaungāakó naʻe kehe ʻa Kimberly ia mei he toenga ʻo e fānau akó. Naʻe ʻikai ke ne fakaangaʻi ʻa e kakaí, naʻá ne lea lelei, pea naʻe ʻikai ke ne lea kovi. Naʻe maongo eni ki he kaungāako ʻo Kimberly pea faai atu pē ʻo ne tali ke ako Tohi Tapu. He fiefia ē ko Sihova ʻi he taimi ʻoku tau lea ai ʻi ha founga ʻoku tohoakiʻi mai ai ʻa e kakaí ki he moʻoní!

7. Ko e hā ʻokú ke fakapapauʻi ke fai ʻaki ʻa e meʻaʻofa mei he ʻOtuá ko e leá?

7 Ko kitautolu kotoa ʻoku tau loto ke lea ʻi ha founga ʻe ʻave ai ʻa e lāngilangí kia Sihova pea tohoakiʻi ai kitautolu ke ofi ange ki hotau fanga tokouá. Ko ia tau lāulea angé ʻi he taimí ni ki ha ngaahi founga ʻaonga ʻe niʻihi ʻe lava ke tau hoko ai pē “ko ha faʻifaʻitakiʻanga . . . ʻi he lea.”

HOKO KO HA FAʻIFAʻITAKIʻANGA ʻI HE NGĀUE FAKAFAIFEKAÚ

Ko e lea anga-lelei ki he kakaí ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻoku fakahōifua kia Sihova (Sio ki he palakalafi 8-9)

8. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu mai ʻe Sīsū ʻi he founga naʻá ne ngāueʻaki ai ʻene leá ʻi he ngāue fakafaifekaú?

8 Lea ʻi he anga-lelei mo e fakaʻapaʻapa ʻi hono fakaʻitaʻí. Lolotonga ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú, naʻe tukuakiʻi loi ia ko ha tangata naʻe faʻa konā, kai fakaputa, ko ha fakafofonga ʻo e Tēvoló, ko ha tokotaha maumau Sāpate, pea naʻa mo ha tokotaha lea fieʻotua. (Māt. 11:19; 26:65; Luke 11:15; Sione 9:16) Neongo ia, naʻe ʻikai fetongiʻaki ia ʻe Sīsū ha ngaahi lea ʻita. Hangē ko Sīsuú, ʻoku ʻikai ʻaupito totonu ke tau tali ʻaki ha lea kovi kapau ʻoku lea anga-kakaha mai ha taha. (1 Pita 2:21-23) Ko e moʻoni ko hono fakahāhā ʻa e faʻamataʻofi peheé ʻoku ʻikai faingofua. (Sēm. 3:2) Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolú?

9. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke mapuleʻi ʻetau leá ʻi he taimi ʻoku tau kau ai ki he ngāue fakamalangá?

9 Feinga ke sio fakalaka atu ʻi he tali ʻa ha tokotaha-ʻapi ʻoku lea anga-kovi mai. Ko ha tokoua ko Sam ʻokú ne pehē, “ʻOku ou feinga ke tokangataha ki he fiemaʻu ʻa e tokotaha-ʻapí ke fanongo ki he moʻoní mo ʻene malava ke liliú.” ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻita ha tokotaha-ʻapi koeʻuhí pē ʻoku tau ʻalu atu ʻi he taimi hala. ʻI he taimi ʻoku tau fetaulaki ai mo ha taha ʻoku ʻita, ʻe lava ke tau fai ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe ha tuofefine ko Lucia. ʻE lava ke tau fai ha kiʻi lotu nounou, ʻo kole kia Sihova ke tokoniʻi kitautolu ke nofoʻaki nonga pea taʻotaʻofi kitautolu mei he lea anga-kovi pe taʻefakaʻapaʻapa.

10. Fakatatau ki he 1 Tīmote 4:13, ko e hā ʻa e taumuʻa ʻoku totonu ke tau maʻú?

10 Hoko ko ha faiako ola lelei ange. Ko Tīmoté ko ha faifekau Kalisitiane taukei, ka naʻa mo ia tonu naʻe fiemaʻu ke ne hokohoko atu ke fakalakalaka fakalaumālie. (Lau ʻa e 1 Tīmote 4:13.) ʻE lava fēfē ke tau hoko ko ha kau faiako ola lelei ange ʻi he ngāue fakafaifekaú? Kuo pau ke tau teuteu lelei. ʻOku tau fakamālō ʻi hono maʻu ʻa e ngaahi meʻangāue kehekehe ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke hoko ko e kau faiako lelei ange. Te ke ʻiloʻi ʻoku ʻaonga ke ke vakai ki he polosiua Ke Ke Kīvoi ʻi he Lautohí mo e Faiakó pea mo e konga “Tokangataha ki he Ngāue Fakamalangá” ʻi he Ko ʻEtau Moʻui Faka-Kalisitiané mo e Ngāue Fakafaifekaú​—Polokalama Ngāue ki he Fakatahá. ʻOkú ke ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi meʻangāue ko ení? ʻI heʻetau teuteu leleí, ʻoku siʻisiʻi ange ai ʻetau ongoʻi manavasiʻí pea lea ʻi he loto-maʻu ange.

11. Kuo anga-fēfē hoko ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ko e kau faiako lelei angé?

11 ʻE lava foki ke tau hoko ko e kau faiako lelei ange ʻaki ʻa e vakai ki he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá pea ako meiate kinautolu. Ko Sam, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne ʻeke hifo kiate ia pe ko e hā ʻokú ne ʻai ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ke nau hoko ko e kau faiako leleí. ʻOkú ne ako ʻenau founga fakafaiakó pea feinga leva ke faʻifaʻitaki ki ai. Ko ha tuofefine ko Talia ʻokú ne mātuʻaki tokanga ki he founga ʻoku fakahoko ai ʻe he kau malanga taukeí ʻenau malanga maʻá e kakaí. ʻI heʻene fai iá, kuó ne ako ai ki he founga ke talanoa mo fakaʻuhinga ʻi he ngaahi kaveinga anga-maheni ʻi he ngāue fakafaifekaú.

HOKO KO HA FAʻIFAʻITAKIʻANGA ʻI HE NGAAHI FAKATAHÁ

Ko e hiva loto-kakato ʻi he fakatahá ʻoku fakahīkihikiʻi ai ʻa Sihova (Sio ki he palakalafi 12-13)

12. Ko e hā ʻa e ngaahi pole ʻoku fehangahangai mo e niʻihi?

12 ʻOku lava ke tau tokoni kotoa ki he lavameʻa ʻetau ngaahi fakatahá ʻaki hono ʻoatu hotau leʻó ʻi he hiva pea fai mo e ngaahi tali ʻosi teuteu lelei. (Saame 22:22) Ko e niʻihi ʻoku faingataʻa ke nau hiva pe fai ha tali ʻi he tokolahí. ʻOkú ke pehē? Kapau ko ia, te ke fiefia ke ʻiloʻi ʻa e meʻa kuó ne tokoniʻi ʻa e niʻihi ke nau ikuʻi ʻenau ngaahi manavaheé.

13. Ko e hā nai ʻa e meʻa te ne tokoniʻi koe ke hiva loto-kakato ʻi he fakatahá?

13 Hiva loto-kakato. Ko e ʻuhinga tefito ʻo ʻetau hivaʻi ʻa e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá, ko ʻetau holi ke fakahīkihikiʻi ʻa Sihova. Ko ha tuofefine ko Sara ʻokú ne vakai kiate ia ʻoku ʻikai ke ne fuʻu leʻo lelei. Neongo ia, ʻokú ne loto ke fakahīkihikiʻi ʻa Sihova ʻi he hivá. Ko ia ai, ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku ʻaonga ke ne ʻuluaki ʻahiʻahi ʻa e ngaahi hivá ʻi ʻapi, ʻo hangē pē ko ʻene teuteu ki he ngaahi konga kehe ʻi he fakatahá. ʻOkú ne hivaʻi ʻa e ngaahi hivá pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e fekauʻaki hono ngaahi leá mo e kaveinga ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá. “ʻOku tokoni eni ke u tokanga lahi ange ki he ngaahi lea ʻo e hivá kae ʻikai ko ʻeku malava ke hivaʻi iá,” ko ʻene leá ia.

14. Kapau ʻokú ke manavasiʻi, ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke tali ʻi he fakatahá?

14 Tali maʻu pē. Ko hono moʻoní, ʻe lava ke hoko eni ko ha pole ki he niʻihi. “ʻOku ou manavasiʻi ʻi he tokolahi ʻa e kakaí, neongo ʻoku ʻikai fakatokangaʻi ia ʻe he niʻihi kehé he ʻoku ʻikai tete hoku leʻó ʻi heʻeku leá,” ko e fakamatala ia ʻa Talia, naʻe lave ki ai ki muʻá. “Ko ia ʻoku mātuʻaki faingataʻa ke u fai ha tali.” Neongo ia, ʻoku ʻikai ke taʻofi ai ʻa Talia mei heʻene fai ha tali. ʻI heʻene teuteu ki he fakatahá, ʻokú ne manatuʻi ko e ʻuluaki tali ʻi ha kaveinga ʻoku totonu ke nounou mo hangatonu ki he fehuʻí. ʻOkú ne pehē: “ʻOku ʻuhinga ení ʻoku sai pē kapau ʻoku nounou, faingofua pea hangatonu ʻeku talí ki he poiní koeʻuhí ko e faʻahinga tali ia ʻoku fiemaʻu ʻe he tokotaha faiakó.”

15. Ko e hā ʻoku totonu ke tau manatuʻi fekauʻaki mo ʻetau ngaahi talí?

15 Naʻa mo e kau Kalisitiane ʻoku ʻikai ke nau mā pe manavasiʻí ʻoku ʻikai ke nau faʻa tali ʻi he taimi ʻe niʻihi. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko ha tuofefine ko Juliet ʻokú ne fakamatala: “ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku ou toumoua ke tali koeʻuhí ʻoku ou manavasiʻi naʻa ʻoku fuʻu faingofua ʻeku talí pea ʻikai feʻunga.” Neongo ia, manatuʻi ʻoku finangalo ʻa Sihova ke tau ʻoatu ʻa e tali lelei taha ʻoku tau malava ke faí. c ʻOkú ne mātuʻaki houngaʻia ʻi heʻetau fakapapau ke fakahīkihikiʻi ia ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá pea ʻikai fakaʻatā ʻetau ngaahi manavaheé ke ne taʻofi kitautolu.

HOKO KO HA FAʻIFAʻITAKIʻANGA ʻI HE FETALANOAʻAKI FAKAʻAHÓ

16. Ko e hā ʻa e faʻahinga lea kuo pau ke tau fakaʻehiʻehi mei aí?

16 Fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga founga pē ʻo e “laukoví.” (ʻEf. 4:31) Hangē ko ia naʻe lave ki ai ki muʻá, ko e lea koví ʻoku ʻikai totonu ke haʻu ia mei he loungutu ʻo ha Kalisitiane. Ka ʻoku toe ʻi ai mo e founga olopoto ʻo e laukoví ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga ki ai. Ko e fakatātaá, ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga ke ʻoua ʻe fai ha ngaahi fakahoa ʻikai lelei ʻi he talanoa fekauʻaki mo e kakai mei he ngaahi anga fakafonua, matakali pe fonua kehé. ʻIkai ko ia pē, ʻoku ʻikai ʻaupito te tau loto ke fakalotomamahiʻi ʻa e niʻihi kehé ʻaki ʻa e ngaahi lea oʻo. ʻOku pehē ʻe ha tokoua ʻe taha: “ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá ku fai ʻa e ngaahi lea oʻo mo manuki ʻa ia naʻá ku pehē naʻe fakaoli mo ʻikai kovi ka ko hono moʻoní naʻe fakalotomamahiʻi ai ha taha. ʻI he faai atu ʻa e taimí, kuo tokoniʻi lahi au ʻe hoku uaifí ʻaki ʻene tala mai hangatonu kiate au ʻi heʻema toko uá ʻa e taimi ʻoku taʻeoli mo fakalotomamahi ai ʻeku leá kiate ia mo e niʻihi kehé.”

17. ʻI he fehoanaki mo e ʻEfesō 4:29, ʻe lava fēfē ke tau langa hake ʻa e niʻihi kehé?

17 Lea ʻi ha founga ʻoku langa hake ki he niʻihi kehé. Fakavave ke fai ha fakaongoongo lelei kae ʻikai ko e fakaanga pe lāunga. (Lau ʻa e ʻEfesō 4:29.) Ko e kau ʻIsilelí naʻe lahi ʻa e ngaahi meʻa ke nau fakamālō ai, neongo ia naʻa nau faʻa lāunga maʻu pē. Ko ha laumālie faʻa lāunga ʻe lava ke pipihi. Kapau te ke manatuʻi ko ha fakamatala ʻikai lelei mei he kau asiasi ʻe toko hongofulú naʻá ne ʻai ʻa e “kau ʻIsilelí kotoa . . . ke nau lāunga ʻo fakafepaki kia Mōsese.” (Nōm. 13:31–14:4) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e fakaongoongoleleí ʻe lava ke hoko ko ha tākiekina mālohi ki he leleí. ʻOku lava ke tau fakapapauʻi ko e fakaongoongolelei naʻe maʻu ʻe he ʻofefine ʻo Sēfitá mei he kau finemui naʻe ʻaʻahi kiate iá naʻe fakalototoʻa lahi kiate ia ke ne nofo ai pē ʻi hono vāhenga-ngāué. (Fkm. 11:40) Ko Sara, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne pehē: “ʻI he taimi ʻoku tau ʻoatu ai ʻa e fakaongoongoleleí, ʻoku tau ʻai ai ʻa e niʻihi kehé ke nau ongoʻi ʻoku ʻofaʻi kinautolu ʻe Sihova pea ʻoku ʻi ai honau ngafa ʻi heʻene kautahá.” Ko ia kumi ki ha ngaahi faingamālie ke ʻoatu ai ha fakaongoongolelei loto-moʻoni.

18. Fakatatau ki he Saame 15:1, 2, ko e hā kuo pau ai ke tau lea moʻoní, pea ko e hā ʻoku kau ki aí?

18 Lea moʻoni. Heʻikai lava ke tau fakahōifuaʻi ʻa Sihova kapau ʻoku ʻikai ke tau lea moʻoni. ʻOkú ne fehiʻa ʻi ha faʻahinga founga pē ʻo e loí. (Pal. 6:16, 17) Neongo ko e kakai tokolahi ʻi he ʻahó ni ʻoku nau vakai ki he loí ko ha konga anga-maheni pē ia ʻo e leá, ʻoku tau pipiki ki he vakai ʻa Sihova fekauʻaki mo iá. (Lau ʻa e Saame 15:1, 2.) Ko e moʻoni, ʻoku tau fakaʻehiʻehi mei he loi mataʻāʻaá, ka ʻoku tau toe fakaʻehiʻehi mei hono ʻoatu ʻiloʻilo pau ha pōpoaki hala fekauʻaki mo e niʻihi kehé.

Ko hono liliu ʻa e fetalanoaʻaki ʻikai leleí ki he leleí ʻoku tau maʻu ai ʻa e hōifua ʻa Sihová (Sio ki he palakalafi 19)

19. Ko e hā mo ha meʻa ʻoku totonu ke tau manatuʻi?

19 Fakaʻehiʻehi mei hono fakamafola ʻa e lau fakatupu maumaú. (Pal. 25:23; 2 Tes. 3:11) Ko Juliet, naʻe lave ki ai ʻi ʻolungá, ʻokú ne fakamatala ki hono uesia ia ʻe he ngutu laú. ʻOkú ne pehē: “Ko e fanongo ki he ngutu laú ʻoku fakalotosiʻi, pea ʻokú ne ʻai au ke mole ʻeku falala ki he tokotaha ʻoku ngutu laú. He ko ē, ʻe anga-fēfē haʻaku ʻiloʻi heʻikai ke ne lauʻi au ki ha taha kehe?” Kapau ʻokú ke sio ʻoku kamata ke hoko ʻa e fetalanoaʻakí ko ha lau fakatupu maumau, feinga ke afeʻi ʻa e fetalanoaʻakí ki ha meʻa ʻoku lelei.​—Kol. 4:6.

20. Ko e hā ʻokú ke fakapapauʻi ke fai ʻaki hoʻo leá?

20 Koeʻuhi ʻoku tau moʻui ʻi ha māmani ʻoku lahi fau ai ʻa e lea koví, kuo pau ke tau ngāue mālohi ke fakapapauʻi ko ʻetau leá ʻoku fakahōifua kia Sihova. Manatuʻi, ko e leá ko ha meʻaʻofa meia Sihova, pea ʻokú ne tokanga mai ki he founga ʻoku tau ngāueʻaki ai iá. Te ne tāpuakiʻi ʻetau ngaahi feinga loto-moʻoni ke ngāueʻaki lelei ʻetau leá ʻi he ngāue fakafaifekaú, ʻi he fakatahá pea ʻi heʻetau fetalanoaʻaki fakaʻahó. ʻI he taimi ʻe fakangata ai ʻa e tākiekina ʻa e fokotuʻutuʻu taʻefakaʻotua ko ení, ʻe faingofua ange ai ke tau fakalāngilangiʻi ʻa Sihova ʻaki ʻetau leá. (Sute 15) ʻI he lolotonga ní, fakapapauʻi ke fakahōifuaʻi ʻa Sihova ʻaki “ʻa e ngaahi lea [ʻa ho] ngutú.”​—Saame 19:14.

HIVA 121 ʻOku Fiemaʻu Ke Tau Mapuleʻi-Kita

a Kuo ʻomai ʻe Sihova kiate kitautolu ha meʻaʻofa fakaofo​—ko e meʻaʻofa ʻo e leá. Ko e meʻa pangó, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku ʻikai ke nau ngāueʻaki ʻa e meʻaʻofa ko ení hangē ko ia naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa Sihová. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tauhi ʻetau leá ke maʻa mo fakatupu langa hake ʻi ha māmani ʻa ia ko e ngaahi tuʻunga ʻi aí ʻoku ololalo ange? ʻE lava fēfē ke tau fakahōifuaʻi ʻa Sihova ʻaki ʻetau leá ʻi he taimi ʻoku tau kau ai ki he ngāue fakafaifekaú, maʻu ʻa e ngaahi fakatahá, pea ʻi he fetalanoaʻaki mo e niʻihi kehé? ʻE lāulea ʻa e kupu ko ení ki he tali ʻo e ongo fehuʻi ko iá.

b Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.

c Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo hono fai ha tali, sio ki he kupu “Fakahīkihikiʻi ʻa Sihova ʻi he Fakatahaʻangá” ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Sanuali 2019.

d FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: Ko ha tokoua ʻokú ne tali anga-kakaha ki ha tokotaha-ʻapi ʻita; ko ha tokoua ʻoku fakatoupīkoi ʻi he hiva ʻi he fakatahaʻangá; pea ko ha tuofefine ʻokú ne kau ʻi ha lau fakatupu maumau.