1. Kumbi mphasu yidu yakulongoro yikutuliya nunkhu?

 KULONGORO ndi mphasu yakutuliya kwaku Chiuta widu wachanju. Munthu wakwamba Adamu, wati walengeka waka, wagwiriskiyanga ntchitu mazu pakulongoro ndi Awisi akuchanya. Iyu wapanganga so mazu nganyaki ngasonu. Adamu wangugwiriskiya ntchitu mphasu yakulongoro yeniyi pa kudana mazina vinyama vosi. (Gene. 2:19) Ndipu iyu watenere kuti wangukondwa ukongwa wati walongoro kakwamba ndi munthu munyaki, muwolu waki wakutowa Heva!—Gene. 2:22, 23.

2. Kumbi mphasu yakulongoro yingugwiriskikiya wuli ntchitu mwambula kwenere mu nyengu yakali kweniso mazuŵa nganu?

² Pati pajumpha nyengu yimanavi, mphasu yakulongoro yingwamba kugwiriskikiya ntchitu mwambula kwenere. Satana Dyaboli wangumupusika Heva ndipu boza lenili linguchitiska kuti ŵanthu aje akubuda kweniso ambula kufikapu. (Gene. 3:1-4) Adamu wanguligwiriskiya ntchitu umampha cha lilimi laki pa nyengu yo wangumba mulandu Heva kweniso chinanga ndi Yehova, chifukwa cha vo wangunangisa mweneku yija. (Gene. 3:12) Kayini wangupusika Yehova wati wabaya mvurwa waki Abelu. (Gene. 4:9) Pavuli paki, Lameki wa mphapu yaku Kayini wangupanga ndakatulu yo yingulongo kuti ŵanthu ŵenga ankhaza ukongwa mu nyengu yaki. (Gene. 4:23, 24) Kumbi vinthu ve wuli mazuŵa nganu? Nyengu zinyaki alongozgi andali achita soni cha kukamba mazu ngaheni pamasu pa ŵanthu. Mu mafilimu nganandi musanirika mazu ngaheni. Ndipuso ŵana a sukulu atuvwa mazu ngaheni asani ŵe kusukulu ndipu arara atuvwa so mazu ngenanga asani ŵe kuntchitu. Fundu yakuti mazu ngaheni ngawanda ukongwa mazuŵa nganu, yilongo kuti charu chaheneka ukongwa.

3. Kumbi titenere kuphwere ndi vinthu wuli, nanga tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

³ Asani tingaleka kuphwere, tingajaliya waka kuvwisiya mazu ngaheni, vo vingachitiska kuti nasi tiyambi kungagwiriskiya  ntchitu. Kweni isi nge Akhristu, tikhumba kukondwesa Yehova, mwaviyo tikhumbika cha kugwiriskiya ntchitu mazu ngaheni. Tikhumbika kugwiriskiya ntchitu mphasu yakulongoro mu nthowa yamampha kuti tithamiki Chiuta widu. Mu nkhani iyi, tikambiskanengi mo tingachitiya venivi (1) mu uteŵeti, (2) pa maunganu nga mpingu ndipuso (3) asani tikambiskana ndi anyidu zuŵa lelosi. Kweni chakwamba, tiyeni tikambiskani mo Yehova wawone vo tilongoro.

4. Mwakukoliyana ndi Malaki 3:16, ntchifukwa wuli tingakamba kuti vo tilongoro ndi nkhani yikulu kwaku Yehova?

⁴ Ŵerengani Malaki 3:16. Kumbi mungaŵanaŵaniya chifukwa cho Yehova walembe mu ‘buku laki la chikumbusu’ mazina nga ŵanthu wo, vo alongoro vilongo kuti atimuwopa kweniso alunguruka pa zina laki? Vo tilongoro vivumbuwa vo ve mumtima mwidu. Yesu wangukamba kuti: “Mulomu ulongoro vo vazaza mumtima.” (Mate. 12:34) Vo tisankha kulongoro, vilongo mo titimuyanjiya Yehova. Ndipu Yehova wakhumba kuti ŵanthu wo atimuyanja, azikondwi ndi umoyu kwamuyaya mucharu chifya.

5. (a) Kumbi kusopa kwidu kukoliyana wuli ndi vo tilongoro? (b) Nge mo chithuzi chilongore, kumbi tikhumbika kukhwecha kuchitanji asani tikhumba kukondwesa Yehova ndi vo tilongoro?

⁵ Mo tilongolore vingachitiska kuti Yehova wazomerezi kusopa kwidu pamwenga cha. (Yako. 1:26) Ŵanthu anyaki wo aleka kwanja Chiuta alongoro mwaukali, mwambula lisungu kweniso mwakujikuzga. (2 Timo. 3:1-5) Isi tikhumba cha kuja nge ŵanthu ŵenaŵa. Tikhumbisiska kukondwesa Yehova kuziya mu vo tilongoro. Kweni kumbi Yehova wangakondwa nasi asani tigwiriskiya ntchitu mazu ngamampha pa maunganu pamwenga mu uteŵeti, kweni tilongoro mwaukali ndipuso mwambula lisungu ndi ŵanthu a mubanja lidu asani Akhristu anyidu atitiwona cha?— 1 Petu. 3:7.

6. Kumbi ntchinthu chamampha nichi cho chinguchitika chifukwa chakuti Kimberly wagwiriskiyanga ntchitu mazu ngamampha pakulongoro?

⁶ Asani titiyigwiriskiya ntchitu umampha mphasu yakulongoro, titijiziwikisa taŵeni kuti tisopa Yehova. Titovya ŵanthu anyaki kuti awonengi mphambanu “pakati pa munthu yo wateŵete Chiuta ndi munthu yo waleka kumuteŵete.” (Mala. 3:18) Venivi ndivu vinguchitikiya  mzichi munyaki zina laki Kimberly. * Iyu ndi msungwana munyaki yo wasambiriyanga nayu limoza, angupaskika pulojekiti ya sukulu yakuti achiti. Ŵati achitiya limoza pulojekiti iyi, msungwana yo wenga nayu wanguwona kuti Kimberly wapambananga ndi ŵana a sukulu anyaki. Iyu wakambanga vinthu viheni cha va ŵanthu ŵeneku kulivi, walongoronga mwaubwezi kweniso wagwiriskiyanga ntchitu mazu ngaheni cha. Msungwana uyu wangukwaskika ukongwa ndi nkharu yaku Kimberly ndipu pavuli paki wangwamba kusambira Bayibolu ndi Kimberly. Yehova wakondwa ukongwa asani tilongoro mu nthowa yo yitovya kuti ŵanthu asambiri uneneska!

7. Kumbi mwachiskika kuchitanji ndi mphasu yakulongoro yo Chiuta wakukupaskani?

⁷ Tosi tikhumba kulongoro mu nthowa yo yingatumbika Yehova kweniso kuti tije pa ubwezi wakukho ndi abali ŵidu. Sonu, tiyeni tikambiskani nthowa zinyaki zo zingatiwovya kuti tilutirizgi kuja “chakuwoniyapu [chamampha] mu vakukamba.”

8. Kumbi Yesu wakutileke chakuwoniyapu wuli pa mo wangugwiriskiya ntchitu mphasu yakulongoro mu uteŵeti?

⁸ Mulongorongi mwalisungu ndipuso mwaulemu asani ŵanthu akukwiyisani. Pa nyengu yo Yesu wachitanga uteŵeti waki pacharu chapasi, ŵanthu amunenanga kuti wenga muloŵevu, munkharyi, wasunganga cha Sabata kweniso wanyozanga Chiuta. (Mate. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Yoha. 9:16) Kweni Yesu wanguweze mwaukali cha. Mwakuyanana ndi Yesu, asani ŵanthu alongoro nasi mwaganyavu, nasi tingalongoronga nawu mwaganyavu cha. (1 Petu. 2:21-23) Kweni kuwuko mtima mu nthowa yeniyi nkhupusu cha. (Yako. 3:2) Kumbi ndi vinthu wuli vo vingawovya?

9. Kumbi ntchinthu wuli cho chingatiwovya kuti tilikongi lilimi lidu asani te mu uteŵeti?

⁹ Asani munthu yo mutimupharazgiya walongoro namwi mwambula ulemu, muyesesengi kuleka kuguŵa. Mubali munyaki zina laki Sam wangukamba kuti: “Nditesesa kuŵika maŵanaŵanu pa fundu yakuti mweneku wa nyumba wakhumbika kusambira uneneska ndipu wangasintha.” Nyengu zinyaki mweneku wa nyumba wangakwiya asani tamuziya pa nyengu yiheni. Asani tikambiskana ndi munthu wakuti wakwiya, tingachita vo mzichi munyaki zina laki Lucia wachita. Tingapereka pempheru lifupi, kumupempha Yehova kuti watiwovyi kuwuko mtima ndipuso kuti tileki kukamba mazu ngengosi ngambula ulemu.

10. Mwakukoliyana ndi 1 Timote 4:13, kumbi titenere kuja ndi chilatu wuli?

¹⁰ Mujengi msambizi walusu. Timote wenga mupharazgi walusu, kweni wakhumbikanga mbwenu kusazgiyaku lusu laki la kusambiza. (Ŵerengani 1 Timote 4:13.) Kumbi tingachita  wuli kuti tije asambizi alusu? Tikhumbika kunozgeke umampha. Tiwonga ukongwa kuti te ndi vidya vakupambanapambana vo vingatiwovya kuti tije asambizi alusu. Mungasaniya ulongozgi wakovya mu kabuku kakuti Jiperekeni pa Kuŵerenga ndi Kusambiza kweniso pa chigaŵa chakuti “Kusazgiyaku Lusu Lidu mu Uteŵeti” cho chisanirika mu Kabuku ka Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti. Kumbi yimwi mutivigwiriskiya ntchitu vidya venivi? Asani tinozgeke umampha, tiŵavi mantha kweniso tilongoro mwachiganga.

11. Kumbi ndi vinthu wuli vo vawovya Akhristu anyaki kuti aje asambizi amampha?

¹¹ Tingaja so asambizi alusu, asani tiwona vo anyidu achita mumpingu ndipuso kusambira kwaku yiwu. Sam yo tamukambapu kali, watijifumba vo vitovya kuti Akhristu anyaki ajengi asambizi amampha. Iyu wawonesesa mo asambiziya ndipu pavuli paki watesesa kuŵayezga. Mzichi munyaki zina laki Talia, wavwisiya mwakuphwere mo abali alusu akambiya nkhani za chisanisani. Chifukwa cha kuchita venivi, iyu wasambira mo wangakonkhoske nkhani zo ŵanthu afumba kaŵikaŵi mu uteŵeti.

12. Kumbi anyaki vitiŵasuzga kuchitanji?

¹² Tosi tingatopu chigaŵa pa maunganu nga mpingu mwa kumba sumu mwakukweza kweniso kupereka ndemanga zakunozgeke umampha. (Salimo 22:22) Anyaki vitiŵasuzga kumba sumu pamwenga kumuka pagulu la ŵanthu. Kumbi ndimu viliri ndi yimwi? Asani ndi viyo, kuziŵa vo vawovya ŵanthu anyaki kuti aleki kuchita mantha, namwi so vingakuwovyani.

13. Kumbi ntchinthu wuli cho chingakuwovyani kuti mumbengi sumu ndi mtima wosi pa maunganu?

¹³ Mumbengi sumu ndi mtima wosi. Chifukwa chikulu cho timbiya sumu za Ufumu, nkhukhumba kuthamika Yehova. Mzichi munyaki zina laki Sara, wawona kuti ndi mujila kumba. Kweni iyu wakhumba kuthamika Yehova mwa kumba sumu. Kuti wachiti venivi, wawona kuti vakovya kunozgeke sumu we kunyumba nge mo wachitiya asani wanozgeke maunganu. Iyu wayesere kumba ndipu watesesa kuwona mo mazu nga sumu yo ngakoliyana ndi nkhani zo tamusambira pa maunganu. Iyu wanguti: “Venivi vitindiwovya kuti ndiŵanaŵaniyengi ukongwa mazu nga sumu kuluska kuŵanaŵaniya kuti ndikuziŵa cha kumba.”

14. Asani mwe ndi mantha, ntchinthu wuli cho chingakuwovyani kuti mumukengi pa maunganu?

¹⁴ Mumukengi pafupipafupi. Kukamba uneneska, venivi vakusuzga ukongwa kwa anyaki. Talia yo tamuzumbuwapu kali wanguti: “Ndichita mantha ukongwa asani ndikhumba kulongoro pa gulu la ŵanthu. Mwaviyo, kumuka pa maunganu kutindisuzga ukongwa.” Kweni venivi vitimutondekesa cha Talia kuti walekengi kumuka. Asani wanozgeke maunganu, wakumbuka kuti ndemanga yakwamba yitenere kuja yifupi  kweniso ansala chayiyu. Talia wangukamba so kuti: “Venivi ving’anamuwa kuti asani ndemanga yangu njifupi, njipusu ndipuso ndiyu fundu yikulu ya fumbu, ndikuti veumampha, chifukwa kwamuka kwenuku ndiku wakuchitiska wakhumba.”

15. Kumbi titenere kukumbukanji pa nkhani ya ndemanga zo timuka?

¹⁵ Chinanga Mbakhristu wo mwakawi alivi soni pamwenga mantha, nyengu zinyaki angatondeka kumuka pa maunganu. Chifukwa wuli? Mzichi munyaki zina laki Juliet wangukamba kuti: “Nyengu zinyaki ndizelezga kumuka chifukwa nditopa kuti ndemanga yangu njipusu ukongwa kweniso njamampha viŵi cha.” Kweni kumbukani kuti Yehova wakhumba kuti tiperekengi ndemanga zamampha ukongwa zo tingafiska. * Iyu wawonga ukongwa mtima widu wakukhumbisiska kumuthamika pa maunganu nga mpingu, chinanga kuti nyengu zinyaki tichita mantha.

16. Kumbi ndi vinthu nivi vo tikhumbika cha kukamba?

¹⁶ Mungakambanga cha mazu ngengosi ngaheni. (Aefe. 4:31) Nge mo takambiyapu kali, Mkhristu wakhumbika cha kugwiriskiya ntchitu mazu ngaheni. Kweni pe mtundu unyaki wa mazu ngaheni, ngo ngaziŵika viŵi cha kuti ngaheni, ndipu nangu so tikhumbika cha kungagwiriskiya ntchitu. Mwakuyeruzgiyapu, tikhumbika cha kukamba vinthu viheni vakukwaskana ndi ŵanthu a mudawuku unyaki, mtundu unyaki pamwenga vyaru vinyaki. Kweniso tikhumbika cha kukamba vinthu vakulongo kuti tinyoza anyidu. Mubali munyaki wanguti: “Nyengu zinyaki ndalongoronga mazu ngakupweteka ndipuso ngachipongu ngo ndaŵanaŵananga kuti ndasekanga waka kweniso kuti ngangaŵaguŵiska cha ŵanthu anyaki. Kweni uneneska ngwakuti ngaŵanga ngambula lisungu ndipuso ngakuguŵiska. Kwa vyaka vinandi, muwolu wangu wandiwovya ukongwa mwa kundikambiya kwakundija asani mazu ngo ndingukamba ngenga ngakupweteka kwaku iyu ndipuso ŵanthu anyaki.”

17. Mwakukoliyana ndi Aefeso 4:29, kumbi tingaŵazenga wuli anyidu?

¹⁷ Mulongorongi mazu ngakuzenga anyinu. Nyengu zosi muwongengi mumalu mwakunyoza pamwenga kudinginyika. (Ŵerengani Aefeso 4:29.) Ayisirayeli ŵenga ndi vinthu vinandi vakuti awongi, kweni kanandi adinginyikanga. Asani titanja kudinginyika, anyidu nawu angatoliyaku jalidu lenili. Kumbukani kuti vinthu viheni vo ŵanthu 10 wo anguluta kuchifufuza charu angukamba, vinguchitiska kuti ‘Ayisirayeli wosi adinginyikiyi Mozesi.’ (Nume. 13:31–14:4) Kweni asani tiwonga anyidu, vingawovya kuti weyosi wakondwengi. Tikayika cha kuti  mwana munthukazi waku Yefita wanguchiskika ukongwa kuti walutirizgi kuchita uteŵeti waki, chifukwa mabwezi ngaki ngalutanga kuchimuwonga. (Ŵeru. 11:40) Sara yo tamukambapu kali wanguti: “Asani tiwonga anyidu, titiŵawovya kuti ajivwengi kuti Yehova watiŵayanja kweniso kuti abali ndi azichi mumpingu, nawu so atiŵayanja.” Mwaviyo, musaniyengi nthowa zo mungawonge abali ndi azichi ŵinu ndi mtima wosi.

18. Mwakukoliyana ndi Salimo 15:1, 2, ntchifukwa wuli tikhumbika kukamba uneneska, nanga venivi visazganjipu?

¹⁸ Mukambengi uneneska. Tingamukondwesa cha Yehova asani tikamba boza. Iyu watinkha mtundu wewosi wa boza. (Nthanthi 6:16, 17) Chinanga kuti ŵanthu anandi mazuŵa nganu awona kuti kukamba boza ndi suzgu cha, kweni isi tikhumbika kuliwona nge mo Yehova watiliwone. (Ŵerengani Salimo 15:1, 2.) Mbuneneska kuti tikhumbika cha kukamba boza, kweni tikhumbika so cha kukambiya dala vinthu vo vingachitiska kuti ŵanthu anyaki aje ndi maŵanaŵanu ngaheni.

19. Kumbi tikhumbika so kuphwere ndi vinthu wuli?

¹⁹ Mungawandisanga cha vinthu viheni vakukwaskana ndi ŵanthu anyaki. (Nthanthi 25:23; 2 Ate. 3:11) Juliet yo tamuzumbuwa mu ndimi 15, wakonkhoska mo kukamba vinthu viheni va ŵanthu anyaki kutimukwaskiya. Iyu wanguti: “Kuvwisiya vinthu viheni va ŵanthu anyaki kugongowesa, ndipuso kuchitiska kuti ndilekengi kumugomezga munthu yo wakamba venivi. Kweniso ndingaziŵa wuli kuti iyu wamukamba cha vinthu viheni vakukwaskana ndi ini ku munthu munyaki?” Asani muwona kuti mwayamba kukambiskana vinthu viheni va ŵanthu anyaki, sinthani nkhani ndi kwamba kukamba vinthu vakuzenga.—Ako. 4:6.

20. Kumbi musimikiza mtima kuchitanji ndi vo mulongoro?

²⁰ Chifukwa chakuti tija mucharu cho ŵanthu anandi atanja kugwiriskiya ntchitu mazu ngaheni, tikhumbika kufwiyapu kuti vo tilongoro vikondwesengi Yehova. Tikumbukengi kuti kulongoro ndi mphasu yakutuliya kwaku Yehova, ndipu iyu wakwaskika ndi mo titiyigwiriskiya ntchitu. Iyu wazakutitumbika asani titesesa kulongoro mu nthowa yo yitimuthamika, asani te mu uteŵeti, pa maunganu kweniso asani tilongoro ndi anyidu zuŵa lelosi. Asani charu chiheni ichi chazituzgikapu, vazakutisuzga cha kuthamika Yehova ndi vo tazamulongoronga. (Yuda 15) Kweni pasonu panu, simikizani mtima kuti mukondwesengi Yehova ndi “mazu nga pamulomu [pinu].”—Salimo 19:14.