1. Hi byi kuma kwihi vuswikoti byo vulavula?

 XIKWEMBU xa hina lexi nga ni rirhandzu xi hi nyike vuswikoti byo vulavula. Endzhaku ka loko munhu wo sungula Adamu a vumbiwile, a a kota ku vulavurisana ni Tata wakwe wa le tilweni. A a kota ni ku tikhandhela marito lamantshwa. Vuswikoti byebyo byi n’wi pfunile Adamu leswaku a kota ku thya swiharhi hinkwaswo mavito. (Gen. 2:19) A swi kanakanisi leswaku a a tsake ni swikunwana loko a vulavula ro sungula na Evha, nghamu yakwe yo xonga!—Gen. 2:22, 23.

2. Vanhu va byi tirhise njhani vuswikoti byo vulavula hi ndlela yo biha enkarhini wa khale ni wa sweswi?

² A swi tekanga nkarhi ku va nyiko leyi yo kota ku vulavula yi tirhisiwa hi ndlela yo biha. Sathana Diyavulosi u hembele Evha naswona mavunwa wolawo ma va dyohisile. (Gen. 3:1-4) Adamu u yi tirhise hi ndlela yo biha nyiko yakwe yo kota ku vulavula loko a sola Evha na Yehovha hikwalaho ka swihoxo swakwe. (Gen. 3:12) Loko Kayini a dlaye Avele makwavo, u hembile eka Yehovha. (Gen. 4:9) Hi ku famba ka nkarhi, Lameke n’wana wa Kayini u tsale xitlhokovetselo lexi a xi vulavula hi madzolonga lama a ma tele hi nkarhi wakwe. (Gen. 4:23, 24) Xana vanhu va njhani namuntlha? Mikarhi yin’wana varhangeri va tipolitiki a va chavi ku tirhisa ririmi leri thyakeke va ri karhi va twiwa hi mani na mani. Swa kala ku kuma tifilimi leti ku nga rhuketeriwiki eka tona. Vana va twa nhlambha exikolweni naswona lava tirhaka va yi twa emitirhweni. Lexi twisaka ku vava, ririmi leri thyakeke ri kombisa ndlela leyi mahanyelo ni mavulavulelo ya vanhu ma biheke hayona.

3. Hi fanele hi tivonela eka yini naswona hi ta kambisisa yini eka nhlokomhaka leyi?

³ Loko hi nga tivoneli, hi nga ha tolovela ku twa vanhu va rhuketela lerova na hina hi sungula ku rhuketela ku fana na vona.  Hina Vakreste hi lava ku tsakisa Yehovha naswona a hi papalati ku rhuketela ntsena kambe hi lava ku tirhisa nyiko leyi ya risima yo vulavula hi ndlela leyinene hi ku va hi dzunisa Xikwembu. Eka nhlokomhaka leyi hi ta vona ndlela leyi hi nga swi endlaka hayona sweswo (1) ensin’wini, (2) etinhlengeletanweni ta vandlha, (3) ni loko hi bula ni van’wana. Kambe a hi rhangeni hi ku kambisisa leswaku hikwalahokayini Yehovha a ri ni mhaka ni ndlela leyi hi vulavulaka hayona.

4. Hi ku ya hi Malakiya 3:16, hikwalahokayini Yehovha a ri ni mhaka ni ndlela leyi hi vulavulaka hayona?

⁴ Hlaya Malakiya 3:16. Hikwalahokayini Yehovha a tsala ‘ebukwini ya lava nga ta tsundzukiwa’ mavito ya lava mavulavulelo ya vona ma kombisaka ku n’wi chava ni ku ehleketisisa hi vito rakwe? Leswi hi swi vulaka hi milomu ya hina swi kombisa leswi nga etimbilwini ta hina. Yesu u te: “Nomu wu vulavula leswi mbilu yi taleke swona.” (Mat. 12:34) Leswaku hi n’wi rhandzisa ku yini Yehovha swi vonaka hi leswi hi hlawulaka ku vulavula ha swona. Yehovha u lava leswaku lava n’wi rhandzaka va tiphina hi vutomi emisaveni leyintshwa hilaha ku nga heriki.

5. (a) Xana ndlela leyi hi gandzelaka hayona yi fambisana njhani ni mavulavulelo ya hina? (b) Hilaha swi kombisiweke hakona eka xifaniso, i yini leswi hi faneleke hi swi tekela enhlokweni hi mavulavulelo ya hina?

⁵ Ndlela leyi hi vulavulaka hayona yi nga endla leswaku Yehovha a amukela leswi hi n’wi endlelaka swona kumbe a nga swi amukeli. (Yak. 1:26) Van’wana lava nga xi rhandziki Xikwembu va vulavula hi ndlela ya tihanyi, yo hlundzuka ni ya ku tikukumuxa. (2 Tim. 3:1-5) A hi swi lavi ku fana na vona. Hi lava ku tsakisa Yehovha hi mavulavulelo ya hina. Kambe xana Yehovha a nga tsaka loko hi vulavula hi ndlela ya musa loko hi ri etinhlengeletanweni ta vandlha kumbe loko hi chumayela kambe hi khahla ni ku khovolela loko hi vulavula ni mindyangu ya hina emakaya?—1 Pet. 3:7.

6. Mavulavulelo lamanene ya Kimberly ya ve ni vuyelo byihi lebyinene?

⁶ Loko hi yi tirhisa kahle nyiko yo vulavula, hi kombisa leswaku hi vagandzeri va Yehovha. Vanhu lava hi hanyaka na vona va kota ku ku vona kahle ku hambana eka “loyi a tirhelaka  Xikwembu ni loyi a nga xi tirheliki.” (Mal. 3:18) Xiya ndlela leyi sweswo swi veke tano hayona eka makwerhu wa xisati loyi a vuriwaka Kimberly. * A a paniwe swin’we ni mudyondzikulobye leswaku va endla ntirho wa xikolo. Endzhaku ka loko va tirhe swin’we, mudyondzikulobye u xiye leswaku Kimberly a a nga fani ni vadyondzikuloni lavan’wana. A a nga vulavuli ku biha hi van’wana, a va vulavula kahle naswona a a nga tirhisi ririmi leri thyakeke. Mudyondzikulobye wa Kimberly swi n’wi koke rinoko lerova hi ku famba ka nkarhi u pfumele ku dyondzeriwa Bibele. Yehovha wa tsaka loko ndlela leyi hi vulavulaka hayona yi koka vanhu rinoko lerova va tshinela eka yena!

7. Xana u susumeteleka ku endla yini hi nyiko yo vulavula leyi u nyikiweke hi Xikwembu?

⁷ Hinkwerhu hi lava ku vulavula hi ndlela leyi dzunisaka Yehovha ni leyi tiyisaka vuxaka bya hina ni vamakwerhu. Sweswi a hi kambisiseni tindlela leti nga ta hi pfuna hi ya emahlweni hi va ‘xikombiso lexinene eku vulavuleni.’

8. Xana Yesu u hi vekele xikombiso xihi hi ndlela leyi a a vulavula hayona loko a chumayela?

⁸ Vulavula hi ndlela ya xichavo ni musa loko va ku tlhontlha. Loko Yesu a ri karhi a chumayela a va n’wi hehla va ku i xidakwa, u ni makolo, murhumiwa wa Diyavulosi, loyi a nga xiximiki Savata tlhelo murhukani wa Xikwembu. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Yoh. 9:16) Yesu a nga tlheriselanga hi marito yo tlhava. Ku fana na Yesu a hi fanelanga hi tlherisela hambiloko hi hlekuriwa. (1 Pet. 2:21-23) Kambe ku tikhoma a swi olovi. (Yak. 3:2) I yini lexi nga hi pfunaka?

9. I yini lexi nga hi pfunaka hi lawula ndlela leyi hi vulavulaka hayona loko hi ri entirhweni wo chumayela?

⁹ Loko n’wini wa muti a nga ku hlamuli kahle ringeta ku swi ba hi makatla. Makwerhu loyi a vuriwaka Sam u ri: “Ndzi ringeta ku tsundzuka leswaku n’wini wa muti na yena swi lava a wu twa ntiyiso naswona wu nga ha cinca vutomi byakwe.” Mikarhi yin’wana n’wini wa muti a nga ha hlundzuka hi leswi hi n’wi endzeleke hi nkarhi lowu nga riki wunene. Loko hi vulavula ni munhu loyi a hlundzukeke hi nga ha endla leswi endliwaka hi makwerhu wa xisati loyi a vuriwaka Lucia. Hi nga ha ba xikhongelo xo koma hi kombela Yehovha a hi pfuna hi tikhoma leswaku hi nga va hlamuli hi ndlela yo tlhava kumbe yo delela.

10. Hi ku ya hi 1 Timotiya 4:13, hi xihi xikongomelo lexi hi nga na xona?

¹⁰ Dyondzisa hi ndlela leyi humelelaka swinene. Timotiya a a ri Mukreste loyi a nga ni ntokoto wo chumayela, kambe a fanele a ya emahlweni a antswisa ndlela leyi a a chumayela hayona. (Hlaya 1 Timotiya 4:13.) Hi nga dyondzisa njhani hi ndlela leyi humelelaka ensin’wini? Hi fanele hi lunghiselela. Hi ni switirhisiwa swo tala leswi nga hi pfunaka hi antswisa  madyondziselo ya hina. Swi nga ha ku pfuna ku hlaya broxara leyi nge, Tinyiketele Eku Hlayeni Ni Le Ku Dyondziseni ni xiyenge lexi nge, “Ndzetelo Wa Ntirho Wo Chumayela” lexi nga eka Mahanyelo Ni Ntirho Wa Hina Wo Chumayela—Xibukwana Xa Nhlengeletano. Xana wa ti tirhisa tibuku leti? Loko hi lunghiselerile, a hi tali ku chuha naswona ha tiyiseka loko hi vulavula.

11. Vakreste van’wana va swi kotise ku yini ku dyondzisa hi ndlela leyinene?

¹¹ Na hina hi nga swi kota ku dyondzisa kahle hi ku languta van’wana evandlheni ni ku dyondza eka vona. Sam loyi ha ha ku vulavulaka ha yena, u tivutisa ku i yini leswi endlaka Vakreste van’wana va kota ku dyondzisa kahle. U languta madyondziselo ya vona ivi a ringeta ku va tekelela. Makwerhu wa xisati loyi a vuriwaka Talia u xiyisisa ndlela leyi swivulavuri leswi nga ni ntokoto swi dyondzisaka hayona eka mivulavulo ya le rivaleni. Hi ku endla tano, u dyondze ndlela yo vulavula ni ku hlamusela timhaka leti vanhu va talaka ku ti vutisa ensin’wini.

12. Hi yihi mitlhontlho leyi van’wana va langutanaka na yona?

¹² Hinkwerhu hi nga endla leswaku tinhlengeletano ta vandlha ti va leti akaka hi ku yimbelela swin’we hi rito ra le henhla ni ku nyikela tinhlamulo leti hi ti lunghiseleleke. (Ps. 22:22) Van’wana a swi va oloveli ku yimbelela kumbe ku nyikela nhlamulo etinhlengeletanweni ta vandlha. Xana na wena swa ku tikela? Loko swi ri tano u ta tsaka ku tiva leswi pfuneke van’wana leswaku va nga ha chavi.

13. I yini lexi nga ku pfunaka u yimbelela hi mbilu hinkwayo etinhlengeletanweni ta vandlha?

¹³ Yimbelela hi mbilu hinkwayo. Loko hi yimbelela tinsimu ta Mfumo, xikulu i ku va hi dzunisa Yehovha. Makwerhu wa xisati loyi a vuriwaka Sara u titeka a ri munhu loyi a nga swi kotiki ku yimbelela. Kambe wa swi lava ku dzunisa Yehovha hi ku yimbelela. Hikwalaho, ku praktisa tinsimu leti nga ta yimbeleriwa loko a ri ekaya swa n’wi pfuna tanihi laha swi n’wi pfunaka hakona loko a lunghiselela tinhlengeletano ta vandlha. Loko a ri karhi a praktisa u ringeta ku vona ndlela leyi marito ya risimu ma fambisanaka hayona ni nhlokomhaka leyi ku dyondziwaka hayona. U ri: “Sweswo swi ndzi pfuna ndzi nga karhateki ngopfu hi ma yimbelelelo ya mina kambe ndzi languta marito ya risimu.”

14. Loko u chava ku hlamula etinhlengeletanweni ta vandlha, i yini lexi nga ku pfunaka?

¹⁴ Titolovete ku hlamula. Entiyisweni leswi a swi va oloveli van’wana. Talia loyi ha ha ku vulaka ha yena u ri: “A ndzi tshunxeki loko ndzi ri exikarhi ka vanhu hambileswi van’wana va nga swi xiyiki hileswi swi nga twariki leswaku ndzi chuhile. Swa ndzi tikela ku hlamula.” Kambe Talia a nga tshiki ku nyikela tinhlamulo.  Loko a ri karhi a lunghiselela tinhlengeletano ta vandlha a nga rivali leswaku nhlamulo yo sungula yi fanele yi koma yi tlhela yi hlamula xivutiso hi ku kongoma. U ri: “Leswi swi vula leswaku i swinene loko ndzi nyikela nhlamulo yo koma leyi baka nhloko ya mhaka hikuva ana ka, i nhlamulo leyi languteriweke hi mufambisi.”

15. I yini leswi hi faneleke hi swi tsundzuka loko hi nyikela tinhlamulo?

¹⁵ Hambi Vakreste lava nga riki na tingana, mikarhi yin’wana va pfa va chava ku hlamula. Hikwalahokayini? Makwerhu wa xisati loyi a vuriwaka Juliet u ri: “Mikarhi yin’wana ndza kanakana ku yimisa voko hikuva ndzi chava leswaku nhlamulo ya mina ya olova naswona a yi enelanga.” Tsundzuka leswaku Yehovha u lava hi nyikela tinhlamulo letinene hilaha hi nga kotaka hakona. * Wa swi tlangela swinene loko hi tiyimisele ku n’wi dzunisa etinhlengeletanweni ta vandlha naswona hi nga pfumeleli ku chava ku hi sivela.

16. I mavulavulelo wahi lama hi faneleke hi ma papalata?

¹⁶ Papalata “nhlambha.” (Efe. 4:31) Hilaha hi vuleke hakona eku sunguleni, Mukreste a nga fanelanga a rhuketela. Kambe ku ni mavulavulelo yo karhi lama nga riki manene lama hi faneleke hi ma papalata na wona. Hi xikombiso hi fanele hi papalata mavulavulelo ya ku nyaja vanhu hi ku ya hi ndhavuko, rixaka kumbe tiko leri va humaka eka rona. Nakambe a hi lavi ku vavisa van’wana hi marito yo tlhava. Makwerhu un’wana u ri: “Mikarhi yin’wana a ndzi tlhava vamakwerhu hi marito, ndzi va vungunya ndzi ehleketa ku i misavu kasi entiyisweni a ndzi va twisa ku vava. Nsati wa mina u ndzi pfune ngopfu hi ku ndzi kokela etlhelo loko mavulavulelo ya mina ma vavise yena ni van’wana.”

17. Hi ku ya hi Vaefesa 4:29, hi nga va aka njhani van’wana?

¹⁷ Vulavula hi ndlela leyi nga ta aka van’wana. Bumabumela van’wana ematshan’weni yo gungula kumbe ku va xopaxopa. (Hlaya Vaefesa 4:29.) Vaisrayele a va ri ni swo tala swo swi tlangela kambe a va tshamela ku gungula. Mukhuva wo gungula wu nga tlulela van’wana. Tsundzuka leswaku xiviko xo biha xa vavanuna va khume lava a va rhumiwe ku ya kambela tiko xi endle leswaku “Vaisrayele hinkwavo va sungula ku gungulela Muxe.” (Tinhl. 13:31–14:4) Loko hi bumabumela van’wana ku nga va ni vuyelo lebyinene. A swi kanakanisi leswaku n’wana wa Yefta u khutazekile leswaku a ya emahlweni ni xiavelo xakwe hikwalaho ka leswi a bumabumeriweke hi vanghana vakwe. (Vaav. 11:40) Sara loyi ha ha ku bulaka ha yena  u ri: “Loko hi bumabumela van’wana, hi va endla va swi vona leswaku Yehovha wa va rhandza ni leswaku i va nkoka enhlanganweni wakwe.” Hikwalaho languta leswinene ivi u va bumabumela swi huma embilwini.

18. Hi ku ya hi Pisalema 15:1, 2, hikwalahokayini hi fanele hi vulavula ntiyiso naswona sweswo swi katsa yini?

¹⁸ Vulavula ntiyiso. A hi nge swi koti ku n’wi tsakisa Yehovha loko hi hemba. U venga tindlela hinkwato ta vuxisi. (Swiv. 6:16, 17) Hambileswi vanhu vo tala namuntlha va langutaka ku hemba swi nga hoxanga, hina hi languta ku hemba hilaha Yehovha a ku langutaka hakona. (Hlaya Pisalema 15:1, 2.) I ntiyiso leswaku a hi papalati ku hemba ntsena kambe hi papalata ni ku tumbetela van’wana ntiyiso.

19. I yini swin’wana leswi hi faneleke hi tivonela eka swona?

¹⁹ Papalata ku hleva. (Swiv. 25:23; 2 Tes. 3:11) Juliet loyi ka ha ku vulavuriwaka ha yena u hlamusela ndlela leyi a nyangatsekaka hayona loko a twa munhu a hleva. U ri: “Loko ndzi twa munhu a ri karhi a hleva swi ndzi heta matimba naswona swi endla ndzi nga ha nʼwi tshembi. Swi tiva hi mani ku a nge tshami hi mina eka van’wana?” Loko u xiya leswaku se mi sungula ku heta munhu, cinca bulo ivi mi bula hi leswinene.—Kol. 4:6.

20. U tiyimisele ku yi tirhisa njhani nyiko ya wena yo vulavula?

²⁰ Leswi ririmi ra vanhu vo tala lava hi tshamaka na vona ri thyakeke, hi fanele hi tirha hi matimba leswaku mavulavulelo ya hina ma tsakisa Yehovha. Tsundzuka leswaku ku vulavula i nyiko leyi humaka eka Yehovha naswona u ni mhaka ni ndlela leyi hi yi tirhisaka hayona. Loko hi tirha hi matimba leswaku hi vulavula hi ndlela leyinene ensin’wini, etinhlengeletanweni ta vandlha ni loko hi bula ni van’wana, Yehovha u ta hi katekisa. Loko vanhu va misava leyi lava tirhisaka ririmi leri thyakeke va herisiwile swi ta hi olovela ku dzunisa Yehovha hi nyiko ya hina yo vulavula. (Yuda 15) Sweswi tiyimisele ku tsakisa Yehovha hi “marito ya [wena].”—Ps. 19:14.