1. Himani a hi nyikileko a cinyikiwo ca ku wulawula?

 A KUWULAWULA cinyikiwo ci tako hi ka Nungungulu wa hina wa lirandzo. A cikhati leci a munhu wo sangula Adhamu a nga vangiwa, zvi wa koteka ku a tirisa magezu kasi ku wulawula ni Papayi wakwe wa le tilweni. Zvi wa koteka kambe ku a engetela magezu yakwe hi ku tsamba magezu ya maswa. Adhamu i tirisile ku wulawula kasi ku tatisa ciavelo cakwe ca ku chula mavito a zvihari zvontlhe. (Gen. 2:19) Hi nga alakanyela lezvi a nga tsakisa zvona laha a nga wulawula hi khati go sangula ni munhu-kuloni — ku nga Evha, a sati wakwe wo saseka! — Gen. 2:22, 23.

2. A kuwulawula ku tirisisilwe kuyini hi ndlela ya hava cikhatini ci nga hundza? Nyamutlha ke?

² Na ku nga se hundza cikhati co leha, a cinyikiwo leci ci no tekela ku nga tirisiwi khwatsi. Sathani i no hembela Evha, niku a mawunwa lawo ma mahile ku va wonha va tlhela va luza kumbhelela. (Gen. 3:1-4) Adhamu yenawu i tirisile hi ndlela ya hava a cinyikiwo leci, a cikhati a nga mu nyika nandzu Evha na Jehovha hi kota ya zvihoxo zvakwe. (Gen. 3:12) Kana yenawu i hembelile Jehovha andzhako ka loku a dele makabye wakwe Abheli. (Gen. 4:9) Hi ndzhako ka cikhati, Lameki, wa pswalo wa Kana i no tsala mahungu ma nga wulawula hi tihanyi ti nga hi kona masikwini yakwe. (Gen. 4:23, 24) Nyamutlha ke, ci tshamisile kuyini a ciyimo? Ka zvikhati zvo kari, a varangeli va politika  ne a va dhani ku wulawula zvilo zvo kala ku hlazveka lomu ka vanhu. Niku a kutala ka zvilo zvi sixtiriwako nyamutlha zvi ni mawulawulela yo kari ya hava. A zvigondzani zvizwa mawulawulela ya hava cikoleni, niku a vanhu va hombe vonawu vazwa mawulawulela lawo le ntirweni. A kuva a mawulawulela ya hava ma tolovelekile nyamutlha, zvi komba lezvi a tiko legi gi nga bihisa zvona.

3. I mhango muni hi faneleko ku yi potsa, niku zvini hi to wulawula hi zvona ka ndzima leyi?

³ Loku hi nga ti woneli, hi ngazwa mawulawulela ya hava hi guma hi sangula ku ma tirisa. Hi lisine, kota maKristu, hi lava ku tsakisa Jehovha, hikwalaho a hi lavi ku wulawula zvilo zva hava. Hi lava ku tirisa cinyikiwo leci co hlamalisa ca ku wulawula, hi ndlela ya yinene kasi ku dhumisa a Nungungulu wa hina. Ka ndzima leyi hi ta wona lezvi hi nga zvi mahisako zvona lezvo 1) ntirweni wa ku chumayela, 2) mitlhanganweni ya bandla ni 3) ka mabhulo ya hina ya siku ni siku. Kanilezvi a ku sangula, a hi woneni ku hikuyini Jehovha a khatalako hi lezvi hi ci tirisisako zvona a cinyikiwo leci ca ku wulawula.

4. Hi kuya hi Malaki 3:16, hikuyini a wulawulela ga hina gi nga ga lisima ka Jehovha?

⁴ Lera Malaki 3:16. Wa ci tiva ku hi cihi cigelo ci nga wa ta maha ku Jehovha a tsala lomu ka ‘bhuku ga cialakanyiso’ a mavito ya lava a magezu yabye ma kombako ku va na ni cichavo ni ku ehleketa hi vito gakwe? A magezu ya hina ma komba lezvi zvi nga lomu timbilwini ta hina. Jesu i te: “A nomu wu wulawula lezvi zvi teleko mbilwini.” (Mat. 12:34) Lezvi hi hlawulako ku wulawula, zvi komba lirandzo leli hi nga nalo hi Jehovha. Niku Jehovha i lava lezvaku lava va mu randzako va ti buza hi wutomi kala kupindzuka misaveni yiswa cikhatini ci tako.

5. a) A wukhozeli ga hina gi yelanisa kuyini ni mawulawulela ya hina? b) Kota hi zvi wonako laha ka mufota, zvini hi faneleko ku ti wonela ka mawulawulela ya hina?

⁵ Lezvi hi wulawulisako zvona zvi nga maha ku Jehovha a amukela kutani a nga amukeli a wukhozeli ga hina. (Jak. 1:26) A vokari va nga mu randziko Nungungulu, va wulawula hi ndlela ya tihanyi, yo tlhava ni ya matshandza.  (2 Tim. 3:1-5) Hi lisine, hina a hi zvi lavi a ku wulawulisa lezvo. Hi zvi lava nguvhu a ku tsakisa Jehovha hi lezvi hi wulawulisako zvona. Kanilezvi, a ku Jehovha a nga tsaka loku hi wulawula khwatsi kuchumayeleni ni mitlhanganweni ya bandla, hambulezvo hiva ni mawulawulela yo tlhava ni yo kala lirandzo ka zviro zva mingango ya hina loku hi nga woniwi hi van’wani?  — 1 Ped. 3:7.

6. Zvilo muni zva zvinene zvi nga humelela hi kota ya lezvi Kimberly a nga wulawula hi ndlela ya yinene?

⁶ Loku hi tirisa khwatsi a cinyikiwo hi nga naco ca ku wulawula, hi komba lezvaku hi vakhozeli va Jehovha. Hi vhuna van’wani a ku wona “loyi [hakunene] a tirelako Nungungulu ni loyi a nga mu tireliko”. (Mala. 3:18) Lezvo zvi humelele makabye Kimberly, * loyi a nga nyikwa ku maha ntiro wo kari ni cigondzani-kuloni. A cigondzani leco, ci wonile lezvaku makabye Kimberly i wa hambene ni van’wani vanhu, hakuva i wa nga rukateli ne i wa nga wulawuli zva hava hi van’wani. A cigondzani leco ci hlamalile nguvhu laha ka kuza ci vhumela a ku gondza Bhibhiliya. Jehovha wa tsaka nguvhu loku hi wulawula hi ndlela yi mahako ku a van’wani va tsakela ku gondza lisine!

7. Hi fanele ku wulawulisa kuyini?

⁷ Hontlheni hi lava ku wulawula zvilo zvi nyikako wudzundzo Jehovha zvi tlhela zvi hi maha hi zwana ni vamakabye. Hikwalaho, a hi woneni tindlela to kari ti to hi vhuna ku simama hiva ‘cikombiso . . . kuwulawuleni’.

8. Cikombiso muni leci Jesu a hi vekeleko xungetano hi ku wulawula khwatsi kuchumayeleni?

⁸ Kombisa cichavo ni wunene loku u vhukelwa. A cikhati leci Jesu a nga hi laha misaveni, a vanhu va waku cidhakwa, i khobomu, i tirela Sathani, a nga hlayisi Sabhadho niku a nga kombisi cichavo hi Nungungulu. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Joh. 9:16) Hambulezvo, Jesu a nga va hlamulangi zva hava a vanhu lavo. A ku fana na Jesu, loku hi vhukiwa, hinawu a hi faneli ku hlamula zva hava. (1 Ped. 2:21-23) Hi lisine, a zvi vevuki a ku kombisa wunene loku va ku holovisa. (Jak. 3:2) Maku cini ci nga hi vhunako?

9. Cini ci nga hi vhunako ku hi ti wonela ku hlamula zva hava ntirweni wa ku chumayela?

⁹ Loku va hi hlamula zva hava kuchumayeleni, hi fanele ku zama ku ti khoma. A makabye wo kari waku hi Samuel, i wulile lezvi: “Ndzi zama ku veka kupima ka cilaveko ca n’winyi wa muti ca ku azwa lisine xungetano hi Nungungulu ni ku ti alakanyisa lezvaku a nga cica.” Ka zvikhati zvin’wani, a n’winyi wa muti i hi hlamula zva hava hi ku ngha hi chikele hi cikhati co kala a nga ci rindzelangi. Loku hi hlamuliwa zva hava hi munhu a nga swireka, hi nga maha zvo fana ni lezvi zvi nga mahiwa hi makabye wo  kari waku hi Lúcia. Hi nga maha mukhongelo wo koma, hi kombela Jehovha kasi a hi vhuna ku simama hi ti khoma hi tlhela hi nga mu hlamuli zva hava a munhu loye.

10. Hi kuya hi 1 Timote 4:13, zvini hi faneleko ku ti karatela ku maha?

¹⁰ Ti karatele a ku gondzisa khwatsi. Timote i wa hi muchumayeli wo buvha, kanilezvi i wa fanele ku simama a ti karatela kula hi tlhelo ga moya. (Lera 1 Timote 4:13.) Cini ci nga hi vhunako a ku gondzisa khwatsi kuchumayeleni? Hi fanele ku ti longisela khwatsi. A ya ku tsakisa hi ku hi na ni zvitiro zvo tala ka feramenta ya hina zvi nga hi vhunako ku gondzisa khwatsi. Hi na ni broxura Ti karatele ku lera khwatsi ni ku gondzisa khwatsi ni cipandze ci nga ka Cibhukwana ca mutlhangano ca ku: “Ti tsitsirite ntirweni wa kuchumayela”. Wa ti tirisa khwatsi a ti feramenta leti? Loku u ti longisela khwatsi, u ta chumayela na u tiyile.

11. Cini ci vhunako vamakabye vo kari a ku gondzisa khwatsi?

¹¹ A cin’wani ci nga hi vhunako a ku gondzisa khwatsi, ku wona lezvi a vamakabye va mahako lomu bandleni hi tlhela hi gondza ka vona. Samuel loyi hi mu kumbukileko, i zama ku pola ku cini ci mahako ku a maKristu-kuloni ma gondzisa khwatsi. I gondza ka cikombiso cabye a tlhela a ma pimanyisa. A makabye wo kari wa ku hi Talia i demba khwatsi ndleve ka lezvi a vakaneli vo buvha va vekisako zvona a tikanelo tabye. Hi ndlela leyo i gondza lezvi a nga wulawulisako zvona xungetano hi timhaka leti a vanhu va tolovelako ku wutisa kuchumayeleni.

12. Cikarato muni leci a van’wani va nga naco?

¹² Hontlheni hi nga maha ku a mitlhangano ya hina ya bandla yi famba khwatsi hi ku tlakusa magezu ya hina hi yimbelela hi tlhela hi nyika mihlamulo hi yi longiseleko khwatsi. (Lis. 22:22) Hambulezvo, a van’wani va chava ku hlamula lomu ko tala vanhu. Wenawu wa chava? Loku ku hi ku wa chava, u ta tsaka hi ku wona lezvi zvi vhunako a vamakabye van’wani a ku va hlula kuchava.

13. Cini ci nga ku vhunako a ku yimbelela hi mbilu yontlhe mitlhanganweni?

¹³ Yimbelela hi mbilu yontlhe. A cikhati hi yimbelelako a tisimu ta Mufumo, hi fanele ku ti karatela ku dhumisa Jehovha. A makabye wo kari waku hi Sara i ti wona na a nga zvi koti khwatsi a ku yimbelela. Hambulezvo, i zvi lava nguvhu a ku dhumisa Jehovha hi tisimu. Hikwalaho, a cikhati a longiselako mitlhangano, i vhuxeta ni tisimu ti to yimbeleliwa mitlhanganweni. A cikhati a vhuxetako, i zama ku wona ku lezvi a lisimu lelo li wulako zvi zwananisa kuyini ni lezvi zvi to gondziwa. I wula lezvi: “ Lezvo zvi ndzi vhuna ku veka kupima ka lezvi a lisimu li wulako, na ku nga hi ka lezvi ndzi yimbelelisako zvona.”

14. Loku hi hi vanhu va tingana, cini ci nga hi vhunako ku nga dhani ku hlamula mitlhanganweni?

 ¹⁴ Hlamula hi ku khandzakanya. Lezvo zvilo zvi karatelako vanhu vo tala. Talia loyi hi mu kumbukileko, i tlhamusela lezvi: “Ndzi na ni cikarato ca ku bhula lomu ko tala vanhu, hambu lezvi a van’wani va kalako va nga zvi poli hi ku a gezu ga mina gi zwala khwatsi loku ndzi bhula. Hikwalaho, zva ndzi karatela nguvhu a ku hlamula.” Kanilezvi, Talia a nga godholi ku hlamula mitlhanganweni. A cikhati a longiselako mitlhangano, i ti alakanyisa lezvaku a hlamulo wo sangula wa ciwutiso wu fanele kuva wo koma ni wo kongoma. I wula lezvi: “Hambu loku ndzo hlamula zvilo zva zvitsongwani, a ndzi karateki hakuva ndza zvi tiva ku hi walowo hlamulo a wu lavako loyi a fambisako cipandze leco.”

15. Zvini hi faneleko ku zvi alakanya xungetano hi ku hlamula mitlhanganweni?

¹⁵ Hambu a vamakabye lava zvi wonekisako ku khwatsi a va na tingana, va tshuka va chava ku hlamula. Hikuyini? A makabye wokari waku hi Julieta, i wula lezvi: “Ka zvikhati zvin’wani ndza tshuka ndzi kanakana ku hlamula hi ku chava lezvaku lezvi ndzi la ku hlamulako zvitsongwani niku zvi nga ta vhuna.” Alakanya lezvaku Jehovha i lava ku hi hlamula lezvi zvi nga ntan’wini wa hina. * Yena wa tsaka nguvhu loku hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi hlamula mitlhanganweni hambu loku hi chava.

16. Mawulawulela muni hi faneleko ku ma potsa?

¹⁶ U nga ‘rukateli.’ (Efe 4:31) Kota Lezvi hi zvi kumbukileko kusanguleni, a maKristu a ma faneli ku wulawula zvilo zva hava. Kanilezvi, ku ni tindlela tin’wani hi faneleko ku ti wonela ka tona, ti nga hi mahako hi wulawula zva hava. Hi cikombiso, hi fanele ku ti wonela ku nga wulawuli zva hava xungetano hi vanhu va mudhawuko, tiko ni lixaka lo hambana ni la hina. A cin’wani kambe, a hi lavi ku wulawula zvilo zvi to maha van’wani va ti zwisa ku khwatsi ho va rukatela. A makabye wo kari i ti wulele lisine, aku: “Ka zvikhati zvin’wani, ndza wula zvilo zvi gumesako zvi khunguvanyisa van’wani, na ndziku ndzo hlakana. Hi malembe yo tala, a sati wa mina wa ndzi vhuna nguvhu hi ku ndzi byela cihundleni loku lezvi ndzi nga wula zvi mu swirile kutani zvi swirile van’wani.”

17. Hi kuya hi Va Le Efesusi 4:29, hi nga akisa kuyini van’wani?

¹⁷ Wulawula hi ndlela yi akako van’wani. Wutshan’wini ga ku hatlisela ku sola ni ku khala, randza ku dzundza van’wani. (Lera Va Le Efesusi 4:29.) A vaIzrayeli va wa hi ni zvigelo zvo tala zva ku va bonga, kanilezvi va wa tshamela ku ngurangura. Loku hi randza ku ngurangura,  hi nga maha ku a vamakabye vonawu va sangula ku ngurangura. Alakanya lezvaku a mubiko wa hava lowu wu nga wuya ni 10 wa zvipiyawu, wu mahile ku vontlhe a vaIzrayeli va ngurangurela Mosi. (Mitse. 13:31–14:4) Kanilezvi, loku hi randza ku dzundza van’wani, zvi ta hi vhuna ku hontlheni hi tsaka. Handle ko kanakana, a nhanyana wa Jefta i zvi kotile ku tatisa ciavelo cakwe hi lezvi a nga dzundziwa hi vanghana vakwe. (Vala. 11:40) Sara hi mu kumbukileko, i wula lezvi: “Loku hi dzundza van’wani hi va maha va tizwa na va randziwa hi Jehovha ni ku komba lezvaku va na ni lisima lomu hlengeletanweni yakwe.” Hikwalaho, maha zvontlhe u zvi kotako kasi ku dzundza van’wani.

18. Hi kuya hi Lisimu 15:1, 2, hikuyini hi faneleko ku wulawula lisine, niku lezvo zvi patsa yini?

¹⁸ Wulawula lisine. A zvi nge koteki a ku hi tsakisa Jehovha na hi hemba. Jehovha wa venga tontlhe tixaka ta kuhemba. (Mav. 6:16, 17) Hambu lezvi a votala nyamutlha va wonako ku hemba na zvi hi zvilo zvi nga bihangiko, hina a hi hembi hakuva Jehovha i wula lezvaku zvi bihile. (Lera Lisimu 15:1, 2.) Hi lisine, ha potsa ku hemba hi tlhela hi potsa kambe ku maha a van’wani va alakanya ku a zvilo zvo kari lisine, kuveni a hi lisine.

19. Zvini zvin’wani hi faneleko ku ti wonela ka zvona?

¹⁹ Potsa mahlevo. (Mav. 25:23; 2 Tes. 3:11) Julieta hi mu kumbukileko, i tlhamusela lezvi a mahlevo ma mu swirisako zvona. I wula lezvi: “A ku ingisela mahlevo zva mbheta ntamu niku zvi ndzi maha ndzi nga ha mu tsumbi a munhu loyi a hlevako van’wani. Ndzi tlhela ndzi ti wutisa ku kona loku a hi ni van’wani, a hi mina ndzi mbhelako ke?” Loku u wona lezvaku a mabhulo yo kari ma cica ma maha mahlevo, zama ku wula zvilo zvi to mi maha mu huma ka bhulo lego, mu bhula hi zvin’wani zva zvinene.— Kol. 4:6.

20. Zvini u ti yimiseleko ku maha kuwulawuleni ka wena?

²⁰ Na haha hanya tikweni legi a kutala ka vanhu va wulawulako zvilo zva hava, hi fanele ku kulula hi n’watseka kasi hi tiyiseka ku lezvi hi wulawulisako zvona zva mu tsakisa Jehovha ke. Alakanya lezvaku a kuwulawula, cinyikiwo hi nyikilweko hi Jehovha niku wa khatala hi lezvi hi ci tirisisako zvona. Jehovha i ta katekisa kutikarata ka hina ka ku zama ku wulawula khwatsi kuchumayeleni, mitlhanganweni ya bandla ni ka mabhulo ya hina ya siku ni siku. Laha Jehovha a to lovisa tiko legi go biha, zvi ta hi olovela a ku mu dzundza hi mawulawulela ya hina. (Judha 15) Kanilezvi ka cikhati leci, ti yimisele ku maha zvontlhe u zvi kotako kasi ku dzundza Jehovha hi magezu ya “nomu wa [wena].” — Lis. 19:14.