1. I mani lweyi a nga hi yentxa na hi kota ku vulavula?

 KU VULAVULA i nyiko leyi taka hi ka Xikwembu. Nkama lowu Yehovha a nga tumbuluxa Adamu, a mu yentxe na a kota ku vulavula leswaku a ta ku bula na yena. Naswona hi ku famba ka nkama, Adamu a a ta yampsisa mavulavulelo ya yena a tlhela a tirhisa marito ya nyuwani. Adamu a tirhise nyiko yoleyo leswaku a hetisisa ntirho lowu a nga nyikiwa wona wa ku chula mavito swiharhi hinkwaswu. (Gen. 2:19) Adamu a a tsake hintamu nkama a nga vulavula ni nsati wa yena wa ku xonga Evha hi khambi la ku sungula. —  Gen. 2:22, 23.

2. I yini leswi kombisaka swaku ku sukela khale vanhu a va yi tirhisi kahle nyiko leyi ya ku vulavula?

² Ku sukela khale, vanhu a va yi tirhisi kahle nyiko leyi ya ku vulavula. Sathana Davulosi a hembele Evha, leswi nga yentxa swaku ku nghena xidjoho lani misaveni. (Gen. 3:1-4) Na yena Adamu a nga yi tirhisanga kahle nyiko leyi nkama a nga nyika nandzu Evha na Yehovha hi mhaka xidjoho xa yena. (Gen. 3:12) Nkama Kayini a nga dlaya makwavu wa yena Abele, a game a hembela Yehovha. (Gen. 4:9) Hi ku famba ka nkama, Lameke ntukulu wa Kayini a tsale marito lawa ma kombisaka swaku vanhu lava a va hanya ka nkama lowuyani a va rhandza tinyimpi. (Gen. 4:23, 24) Namuntlha ke, vanhu va tshamise ku yini? Varhangeli va politika a swi va danisi ku vulavula swilo swa ku kala swi nga li swinene phambheni ka vanhu. Ka mafilmi ya manyingi, swikola ni mintirhweni ku vulavuliwa minchumu ya ku kala yi nga li yinene. Mavulavulelo ya ku biha lawa ma nga tala namuntlha, ma kombisa swaku misava leyi hi hanyaka ka yona yi bihe swinene.

3. Hi fanele hi tivonela ka yini naswona hi ta djondza hi yini ka nhlokomhaka leyi?

³ Loko hi nga tivoneli hi nga ha sungula ku tirhisa mavulavulelo ya ku biha lawa hi tolovelaka ku ma twa siku ni siku. Kambe leswi hi nga Vakreste hi lava ku tsakisa Yehovha. Naswona leswaku  hi yentxa leswo, a swo lava hi tshika mavulavulelo ya ku biha ntsena, kambe swi lava hi tirhisa mavulavulelo ya manene lawa ma nga ta dzunisa Yehovha. Ka nhlokomhaka leyi, hi ta vona swaku hi nga swi yentxisa ku yini leswo 1) ka ntirho wa hina wa ku chumayela, 2) loko hi li amintlhanganwini ni ka 3) mabulu ya hina ya siku ni siku. Kambe hi ta rhanga hi ku vona swaku hi mhaka muni Yehovha a ni mhaka ni leswi hi vulavulisaka xiswona.

4. Hi ku ya hi Malakiya 3:16, hi mhaka muni Yehovha a ni mhaka ni leswi hi swi vulavulaka?

⁴ Lerha Malakiya 3:16. Wa swi tiva swaku hi mhaka muni Yehovha a tsale mavito ya vanhu lava mavulavulelo ya vona ma kombaka swaku va mu hlonipha hintamu ni swaku va pimisa hi vito la yena ka “buku la xitsundzuxo”? Mavulavulelo ya hina ma kombisa leswi mbilu ya hina yi nga tshamisa xiswona. Yesu a te: “Nomo wu vulavula leswi nga tala ka mbilu.” (Mat. 12:34) Leswi hi swi vulavulaka swi kombisa swaku hi mu rhandza ku fikela kwini Yehovha, naswona Yehovha a lava swaku vanhu lava mu rhandzaka va tikhorisa hi wutomi la ku kala li nga heli ka misava ya nyuwani.

5. a) Ndlela leyi hi vulavulaka hi yona yi nga li khumbisa ku yini wugandzeli la hina? b) Hi ku ya hi mufoto, i yini leswi hi faneleke hi tivutisa hi leswi hi vulavulisaka xiswona?

⁵ Leswi hi vulavulisaka xiswona swi nga yentxa swaku Yehovha a li yamukela kumbe a nga li yamukeli wugandzeli la hina. (Yak. 1:26) Vanhu van’wana ka lava kalaka va nga xi rhandzi Xikwembu va vulavula hi ndlela ya ku biha, va rhuketela naswona va vulavula hi ndlela leyi kombaka swaku va tibyela. (2 Tim. 3:1-5) Kambe hina a hi lavi ku fana na vona. Hina hi lava ku vulavula hi ndlela leyi tsakisaka Yehovha. Kambe, ku nga va swaku Yehovha a nga hi tsakela loko hi vulavula hi ndlela ya yinene ntsena loko hi li mintlhanganwini ni loko hi li nsin’wini, kambe hi hleva vanhu van’wana loko va nga li kona? —  1 Ped. 3:7.

6. Impsini leswi swi nga yentxeka hileswi Kimberly a a ni mavulavulelo ya manene?

⁶ Loko hi vulavula hi ndlela ya yinene swi ta tikomba swaku hi tirhela Yehovha. Naswona hi ta pfuna vanhu lava hi hanyisanaka na vona swaku va vona ku hambana “xikarhi ka lweyi a tirhelaka Xikwembu ni lweyi a kalaka a nga xi  tirheli.” (Mal. 3:18) Phela leswo, hi swona leswi makwerhu Kimberly * a nga swi yentxa. A a nyikiwe ntirho swaku a wu yentxa ni munhu mun’wana axikola. Nkama va nga gama ku tirha xikan’we, kolega wa yena a swi vonile swaku Kimberly a a hambanile ni van’wana lava a a djondza na vona. A vone swaku yena a a nga vulavuli swa ku biha hi van’wana, kambe a a vulavula swilo swa swinene. Leswo swi mu hlamalisile kolega wa yena swi tlhela swi yentxa swaku a pfumela ku djondza Bibele na yena. Hikakunene, Yehovha a tsaka hintamu loko hi vulavula hi ndlela leyi nga ta yentxa swaku vanhu van’wana va djondza ntiyiso!

7. U tinyimisele ku yentxa yini swaku u yi tirhisa kahle nyiko ya ku vulavula?

⁷ Hinkwerhu hi lava swaku mavulavulelo ya hina ma yisa ku dzuneka ka Yehovha ma tlhela ma kulisa wunghanu la hina ni vamakwerhu. Swoswi a hi voneni swaku impsini hi nga swi yentxaka swaku hi tama hi va “xikombiso xa xinene . . . ka ku vulavula.”

8. Hi xini xikombiso lexi Yesu a nga hi vekela xona ka ndlela leyi a a vulavula hi yona ka ntirho wa yena lani misaveni?

⁸ Vulavula hi ndlela ya yinene hambiloko va ku kwatisa. Nkama lowu Yesu a a li lani misaveni, vanhu a va ku i xidakwa, a ni magolo, a tirhisana na Sathana, a nga hloniphi Sabadu naswona a rhuketela Xikwembu. (Mat. 11:19; 26:65; Luk. 11:15; Yoh. 9:16) Hambileswo, Yesu a nga zanga a va tlhelisela hi ku va hlamula hi ndlela ya ku biha. Ku fana Yesu, na hina loko vanhu va hi hlamula hi ndlela ya ku biha a hi nge te va tlhelisela. (1 Ped. 2:21-23) Kambe leswo a swi vevuki. (Yak. 3:2) Se impsini leswi nga hi pfunaka swaku hi swi kota?

9. I yini leswi nga hi pfunaka ku kala hi nga hlamuli vanhu lava hi va chumayelaka hi ndlela ya ku biha?

⁹ Loko hi kumana ni munhu lweyi a vulavulaka na hina hi ndlela ya ku biha nsin’wini, hi fanele hi tikhoma swaku hi nga mu holovisi. Makwerhu Sam a li: “Ni zama ku pimisa hi leswaku swa laveka ku va munhu lweyi ni mu kumaka a tiva ntiyiso hi Xikwembu ni swaku a nga swi kota ku xi tsakisa.” Minkama yin’wana n’winyi wa munti a nga ha va a kwatile hileswi hi nga famba hi nkama lowu kalaka wu nga li kahle. Loko hi kumana ni munhu lweyi a nga kwata hi nga yentxa leswi makwerhu Lucia a swi yentxaka. Yena a vula swaku a yentxa xikhongelo xa ku koma, a kombela Yehovha swaku a mu pfuna ku tama a rhula ni ku kala a nga hlayi minchumu leyi kombisaka swaku a nga mu hloniphi munhu yelweyo.

10. Hi ku ya hi 1 Timotiyu 4:13, hi fanele hi zama ku yentxa yini?

¹⁰ Zama ku va mudjondzisi wa kahle. Hambileswi Timotiyu a a li Mukreste lweyi a a djondzisa kahle, a swa ha laveka swaku a yentxa minzamu swaku a yampsisa madjondziselo ya yena. (Lerha 1 Timotiyu 4:13.) Hi fanele hi yentxa swaku  hi va vadjondzisi va kahle ka ntirho wa ku chumayela? Hi fanele hi tilunghiselela kahle. Lexi tsakisaka hi leswaku hi ni swilo swa swinyingi leswi hi nga swi tirhisaka swaku hi yampsisa madjondziselo ya hina. Hi nga pfuneka loko hi tirhisa broxura leli nge: Tinyiketeli Kulerheni ni le Kudjondziseni ni Xibukwana Xa Mintlhanganu Xa Mahanyelo Ni ntirho Wa Hina Wa Wukreste, ka xiyenge lexi nge: “Hisekela Ntirho Wa Ku Chumayela.” Wena wa swi tirhisa swilo leswi? Phela loko u tilunghiselela kahle, u ta vulavula na u chunsekile naswona u ta tiyiseka hi leswi u swi djondzisaka.

11. I yini leswi vamakwerhu van’wanyana va swi yentxaka leswaku va va vadjondzisi va kahle?

¹¹ Na hina hi nga swi kota ku va vadjondzisi va kahle, hi ku djondza ka vamakwerhu bandleni lava va djondzisaka kahle. Sam, lweyi se hi nga vulavula hi yena, a a tivutisa swaku i yini lexi yentxaka swaku vamakwerhu va va vadjondzisi va kahle. Loko se a swi tsumbulile swaku va swi kotisa ku yini, a zama ku va tekelela. Makwerhu Talia na yena a djondze ndlela ya ku hlamula swivutiso leswi vanhu va tolovelaka ku swi yentxa nsin’wini, hi ku vona leswi vamakwerhu va ma vekisaka xiswona madixkursu.

12. Hi xini xikarhatu lexi van’wana va kumanaka na xona?

¹² Hinkwerhu hi nga swi kota ku hlengemela mintlhanganwini hi ku yimbelela xikan’we ni ku nyikela tinhlamulu leti hi nga ti lunghiselela. (Pis. 22:22) Kambe van’wana va chava ku yimbelela kumbe ku hlamula amintlhanganwini. Se loko ku li swaku na wena wa chava, u ta tsaka hi ku tiva leswi nga pfuna van’wana swaku va hlula ku chava.

13. Impsini leswi swi nga ku pfunaka ku yimbelela na swi suka mbilwini loko u li mintlhanganwini?

¹³ Yimbelela na swi suka mbilwini. Nchumu wa lisima lowu hi yentxaka hi yimbelela loko hi li mintlhanganwini i ku dzunisa Yehovha. Makwerhu lweyi a vitaniwaka Sara a nga tivoni na a yimbela kahle kambe a swi lava hintamu ku dzunisa Yehovha hi ku yimbelela. Hi mhaka leswo, loko a li kaya na lunghiselela mintlhanganu, a tlhela a lunghiselela ni tinsimu leti ti nga ta yimbeleliwa mintlhanganwini. Nkama a lunghiselelaka a zama ku vona swaku lisimu leli a li lunghiselelaka li twananisa ku yini ni leswi nga ta djondziwa mintlhanganwini. Makwerhu Sara a li: “Ku pimisa hi leswi lisimu li swi hlayaka swi yentxa swaku ni nga vileli hi leswi rito la mina li nga tshamisa xiswona loko ni yimbelela.”

14. I yini leswi nga ku pfunaka ku hlamula mintlhanganwini hambiloko u ni tingana?

¹⁴ Hlamula minkama hinkwayu loko u li mintlhanganwini. Van’wana swi nga va karhatela ku yentxa leswo. Hi xikombiso, makwerhu Talia lweyi se hi nga vulavula hi yena a li: “Ni chava hintamu ku vulavula lani ku nga tala hi vanhu, kambe vanhu a va swi voni hi mhaka leswi ni vulavulaka hi kutsongokutsongo. Se hi mhaka ya leswo, swa ni karhatela ku nhlamula  amintlhanganwini,” hambileswo, makwerhu Talia a nga tshiki ku hlamula. Loko a lunghiselela a khumbuka swaku a nhlamulu ya ku sungula yi fanele yi goma yi tlhela yi ba pontu. Makwerhu Talia a tlhele a ku: “Leswo swi lava ku hlaya swaku ku va ni nyikela nhlamulu ya ku goma swi KAHLE, funtshi hi swona leswi mufambisi wa djondzo a lavaka swona.”

15. I yini leswi hi faneleke hi swi khumbuka hi ku hlamula mintlhanganwini?

¹⁵ Hambi vamakwerhu lava kalaka va nga na tingana va nga ha tshika ku hlamula mintlhanganwini. Hi mhaka muni? Makwerhu Juliet a li: “Minkama yin’wana a ni hlamuli mintlhanganwini hi ku chava swaku a nhlamulu ya mina a hi ya lisima funtshi a yi nge va pfuni van’wana.” Kambe khumbuka swaku Yehovha a lava swaku u yentxa hinkwaswu leswi u nga swi kotaka swaku u nyikela tinhlamulu ta tinene. * Yena wa tsaka loko hi yentxa hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka swaku hi hlamula loko hi li mintlhanganwini hi tlhela hi nga pfumeleli ku chava ku hi yentxa hi nga hlamuli.

16. I mavulavulelo ya ku tshamisa ku yini lawa hi kalaka hi nga fanelanga hi va na wona?

¹⁶ U nga vi ni mavulavulelo ya “nhlambha”. (Efe. 4:31) Hi ku ya hi leswi se hi nga swi vona, Vakreste a va fanelanga va va ni mavulavulelo ya ku biha. Kambe handle ka mavulavulelo wolawo ku ni swin’wana leswi hi faneleke hi tivonela ka swona loko hi vulavula. Hi xikombiso, hi fanele hi tivonela swaku mavulavulelo ya hina ma nga kombisi swaku hi teka vanhu va ndhawu kumbe tiko lin’wana na va li va lisima ku tlula vanhu van’wana. Naswona a hi lavi ku tirhisa marito lawa ma nga vavisaka van’wana. Makwerhu mun’wana a te: “Minkama yin’wana ni hlaye swilo leswi a ni pimisa swaku swa hlekisana ni swaku a hi swa nchumu, kambe ni yentxe swaku vanhu van’wana va vaviseka. Hi ku famba ka nkama, nsati wa mina a ni pfunile hi ku ni byela swaku mavulavulelo ya mina a ma nga li kahle, ni swaku a ma vavisa yena ni vanhu van’wana.”

17. Hi ku ya hi Vaefeza 4:29, hi nga va tiyisisa ku yini van’wana?

¹⁷ Vula swilo leswi nga ta tiyisa van’wana. Zama ku va munhu lweyi a khensaka van’wana handle ka ku va solasola kumbe ku ngurangura. (Lerha Vaefeza 4:29.) Vayisrayele a va ni swilo swa swinyingi swa ku swi khensa, kambe a va tshamela ku solasola. Loko hi li vanhu va ku tshamela ku sola, hi nga yentxa swaku vanhu van’wana na vona va yentxa swoleswo. Khumbuka swaku mahungu ya ku biha lawa ma nga tisiwa hi 10 wa swipiao ma yentxe swaku “Vayisrayele hinkwavu va sungula ku ngurangurela Moxe”. (Tinhl. 13:31–14:4) Kambe loko hi rhandza ku khensa van’wana hi leswi va swi yentxaka, swi ta va pfuna swaku va tsaka. Naswona ha tiyiseka  swaku n’wana wa Yefta a kote ku yentxa ntirho wa yena hikusa vanghanu va yena a va tolovela ku ya va ya mu khensa. (Vaava. 11:40) Sara, lweyi se hi nga vulavula hi yena a li: “Loko hi tolovela ku khensa van’wana hi leswi va swi yentxaka, swi ta va yentxa va tiva swaku Yehovha a va rhandza hintamu ni swaku va lumba nhlengeletanu ya yena.” Hi mhaka leyo, lavetela tindlela ta ku khensa vamakwerhu na swi suka mbilwini.

18. Hi ku ya hi Tipisalema 15:1, 2, hi mhaka muni hi fanele hi vulavula ntiyiso, naswona a hi fanelanga hi yentxa yini?

¹⁸ Vulavula ntiyiso. A hi nge mu tsakisi Yehovha loko hi hemba. Yena wa ma nyenya mavunhwa. (Swi. 6:16, 17) Hambileswi vanhu va vanyingi namuntlha va swi vonaka na swi nga bihanga ku hemba, hina a hi swi yentxi hikusa Yehovha a li swi bihile. (Lerha Tipisalema 15:1, 2.) Naswona a hi vulavuli swilo leswi nga ta yentxa swaku vanhu va twisisa swa ku hambana ni leswi a va fanele va swi twisisa.

19. Hi fanele hi tivonela ka yini?

¹⁹ U nga hlevi vanhu van’wana. (Swi. 25:23; 2 Tes. 3:11) Juliet, lweyi se hi nga bula hi yena a tlhamusela leswi mahlevo ma mu khumbisaka xiswona. Yena a li: “Ku yingisela mahlevo swi ni heta ntamu, naswona swi yentxa swaku ni nga ha mu tshembi munhu lweyi a hlevaka. Ni tivutisa swaku indjhe loko ni nga li kona, a nga ni hlevi ni munhu mun’wana?” Loko u vona swaku mabulu ma ndzuluka mahlevo, zama ku vulavula hi nchumu xin’wana lexi yakaka. — Kol. 4:6.

20. U tinyimisele ku yentxa yini?

²⁰ Leswi hi hanyaka ka misava leyi vanhu va vulavulaka hi ndlela ya ku biha, swi lava hi yentxa minzamu leswaku hi vulavula hi ndlela leyi tsakisaka Yehovha. Khumbuka swaku ku vulavula i nyiko leyi taka hi ka Yehovha, naswona ndlela leyi hi vulavulaka ha yona ya mu khumba. Funtshi Yehovha a ta yi katekisa minzamu leyi hi yi yentxaka swaku hi vulavula hi ndlela ya yinene ka ntirho wa ku chumayela, amintlhanganwini ni loko hi bula ni van’wana siku ni siku. Loko Yehovha a ta helisa misava leyi ya ku biha, swi ta hi vevukela ku tirhisa nyiko ya ku vulavula swaku hi mu dzunisa. (Yuda 15) Se tinyimiseli ku dzunisa Yehovha hi “marito ya nomo wa [wena]”. —  Pis. 19:14.