1. ¿Jas kyaʼow kikotemal chqe?

 RI JEHOVÁ kraj che amaqʼel kojkikotik. Qas qetaʼm che wariʼ qastzij rumal che ri kikotemal are jun chke ri ubʼantajik ri Jehová (Gál. 5:22). Y rumal che kqanaʼ más kikotemal are chiʼ kojsipan chke nikʼaj chik, qas utz kqanaʼo are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios y are chiʼ keqatoʼ ri e qachalal (Hech. 20:35). 

2, 3. a) Junam rukʼ ri xqil pa Gálatas 6:4, ¿jas kojutoʼ rech kojbʼison taj? b) ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

² ¿Jas kojtowik rech amaqʼel kojkikotik? Ri apóstol Pablo xubʼij kebʼ jastaq che kojutoʼ che uriqik. Kqariq wariʼ pa Gálatas 6:4 (chasikʼij uwach). Nabʼe, kqaya che ri Jehová ri kojkun che uyaʼik. We qas kqaya ri kojkun che ubʼanik qas kuya kikotemal chqe (Mat. 22:36-38). Ukabʼ, kqajunamaj ta qibʼ kukʼ e nikʼaj chik. We utz qawach, we kʼutum chqawach jas kqabʼan che jun jastaq o kojnaw che ubʼanik, chqamaltyoxij che ri Jehová rumal che ronojel ri kojkun che ubʼanik are yaʼowinaq chqe. Are kʼu, we kʼo chi e nikʼaj qachalal che kekun más che ubʼanik jun jastaq are chiʼ kkitzijoj ri utzij ri Dios, chojkikot kukʼ rumal che tajin kkikoj ri kekun che ubʼanik che uyaʼik uqʼij ri Jehová, man kkibʼan ta waʼ rech kkinimarisaj kibʼ. Rajawaxik che kqakoj qachuqʼabʼ rech kʼo kqetaʼmaj chkij y xa ta kqanimarisaj qibʼ chkiwach.

³ Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na jas kojutoʼ rech kojbʼison taj we kqanaʼo che kojkun ta che ubʼanik jun jastaq. Xuqujeʼ kqil na jas kqabʼan che ukojik ri kojkun che ubʼanik y jas kqetaʼmaj chkij e nikʼaj chik.

4. ¿Jas riʼ ri kuqasaj qachuqʼabʼ? Chatchʼaw chrij ri ukʼutbʼal ri qachalal Carol.

⁴ E jujun qachalal kebʼisonik rumal che kekun ta che ubʼanik ri kkaj kkibʼan che uqʼijilaxik ri Jehová rumal che nim chi  kijunabʼ o e yawabʼ. Are waʼ ri xukʼulmaj jun qachalal Carol ubʼiʼ, che xupatanij ri Jehová pa jun lugar che kajwataj wi tobʼanik. Xumaj uyaʼik 35 etaʼmanik re ri Biblia y xeʼutoʼ e kʼi winaq rech kkibʼan kiqasanjaʼ. ¡Qas utz chak xubʼano! Are kʼu xyawajik y wariʼ xubʼano che kkun ta chik kel bʼi pa rachoch. Ri areʼ kubʼij: «Wetaʼm che rumal che in yawabʼ kinkun taj kinbʼan ri kkibʼan ri e nikʼaj chik. Kinnaʼo che tajin ta kinya ronojel che ri Jehová, jachaʼ ri kkibʼan e areʼ. Kwaj kinbʼan kʼi taq jastaq are kʼu kinkun ta che ubʼanik. Wariʼ kuya bʼis chwe». Ri qachalal Carol kraj kubʼan ronojel ri kraj y wariʼ sibʼalaj utz. Qas qetaʼm che ri Dios kel ukʼuʼx che, nim kril wi ri uchuqʼabʼ.

5. a) ¿Jas rajawaxik knaʼtaj chqe we kqanaʼo che tajin ta kqabʼan ri qas kqaj? b) ¿Jas ubʼanom ri qachalal che kʼo pa ri wachbʼal che tajin kuya che ri Jehová ronojel ri kkun che ubʼanik?

⁵ We kʼo jujun mul kqanaʼo che kojbʼisonik rumal che kojkun taj kqabʼan ri kqaj, chqabʼanaʼ wajun pregunta riʼ: «¿Jas kraj Jehová che kinbʼano?». Ri areʼ kraj che kqaya che ri qas kojkun che ubʼanik, are kʼu kril ri kojriqitaj wi. Chatchoman chrij wajun kʼutbʼal. Jun qachalal che 80 ujunabʼ kbʼisonik rumal che kkun ta chik kubʼan ri jastaq junam rukʼ ri xubʼano chiʼ kʼo na 40 ujunabʼ. Kuchomaj che paneʼ tajin kuya ri qas kkun che ubʼanik, ri Jehová man kkikot ta rukʼ wariʼ. Are kʼu, ¿la qastzij ri kuchomaj? Chqilampeʼ. We ri qachalal riʼ xuya che ri Jehová ri qas xkun che ubʼanik are chiʼ 40 ujunabʼ y kʼa tajin kubʼan na ronojel ri kkun che kimik paneʼ 80 chi ujunabʼ, ¿la mat qastzij che wariʼ kukʼutu che amaqʼel uyaʼom ri más utz che ri Jehová? We kqachomaj che ri tajin kqabʼan che ri Jehová man qas ta nim, chnaʼtaj chqe che are ri Jehová ri kbʼinik la qas kqaj chuwach o kqaj taj. We kqaya ri qas kojkun che ubʼanik, ri areʼ kubʼij wariʼ chqe: «Utz, at utzalaj [...] pataninel» (chajunamisaj rukʼ Mateo 25:20-23).

6. ¿Jas kukʼut ri ukʼutbʼal ri al María chqe?

⁶ Ri kuya tobʼanik chqe rech amaqʼel kojkikotik are kojchoman chrij ri kojkun che ubʼanik y man xa ta kojchoman chrij ri kojkun ta che ubʼanik. Chqilaʼ ri xukʼulmaj ri al María, jun qachalal che rumal jun yabʼil kkun taj kubʼan kʼi jastaq che upatanixik ri Dios. Nabʼe sibʼalaj kbʼisonik y kuchomaj che kʼo ta chi upatan. Are kʼu xrilo che pa ri ucongregación kʼo jun qachalal che qajinaq cho usok, rumal laʼ xutzukuj jas kubʼan che utoʼik. Ri al María kubʼij: «Xinbʼe rukʼ cho rachoch rech kqatzijoj ri utzij ri Dios pa teléfono y pa carta. Amaqʼel kintzalij cho wachoch rukʼ jun nimalaj kikotemal rumal che xinkun che utoʼik ri wachalal». Oj xuqujeʼ kojkikotik we kojchoman chrij ri kojkun che ubʼanik y are ta kqachomaj ri kojkun ta che ubʼanik. ¿E kʼu we kojkun che ubʼanik kʼi jastaq o kojnaw che ri qachak che ri Dios?

7. ¿Jas jun utz pixabʼ xuya ri apóstol Pedro chke ri cristianos?

⁷ Pa ri nabʼe carta che xutzʼibʼaj ri apóstol Pedro xubʼij chke ri cristianos che rajawaxik kkikoj ri kekun che ubʼanik che kitoʼik ri e nikʼaj chik. Xutzʼibʼaj: «Chiyalaʼ iwe chijujunal jas ri yoʼm chiwe rumal ri Dios, je jas utzalaj taq e chajil re ronojel uwach utoqʼobʼ ri Dios» (1 Ped. 4:10). Utz taj che mat kqakoj ri kojnaw che ubʼanik xa rumal che kqachomaj che itzel kojkil nikʼaj chik o kkinaʼo che kʼo ta kekun che ubʼanik. We kqakoj ta ri kojnaw che ubʼanik, tajin ta kqaya riʼ che ri Jehová ri qas kojkun che ubʼanik.

8. Junam rukʼ ri kubʼij pa 1 Corintios 4:6, 7, ¿jasche utz taj kqabʼan nim che qibʼ rumal ri kojnaw che ubʼanik?

 ⁸ Qastzij che kqaj utz kqabʼan che ukojik ri kojnaw che ubʼanik, are kʼu rajawaxik che kqanimarisaj ta qibʼ (chasikʼij uwach 1 Corintios 4:6, 7). Jun kʼutbʼal, weneʼ kʼax ta kariqo rech kamajij uyaʼik etaʼmanik. ¡Y sibʼalaj utz wariʼ! Are kʼu, qas utz chabʼanaʼ che ukojik ri katnaw che ubʼanik y xa ta kanimarisaj awibʼ chkiwach ri e nikʼaj chik. Chachomajampeʼ che kʼo jumul sibʼalaj utz xel chawach xatzijoj ri utzij ri Dios y xamaj uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia che jun winaq, rumal laʼ kawaj katzijoj chke ri e qachalal. Are kʼu, are chiʼ at kʼo chi kukʼ ri e qachalal, jun qachalal ixoq xubʼij che xkunik xuya kan jun wuj che jun winaq. Ri areʼ xkunik xuya kan jun wuj, are kʼu ri at xamaj uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia. ¿Jas kabʼan riʼ? At awetaʼm che ri xabʼano sibʼalaj kuya kichuqʼabʼ riʼ ri qachalal, are kʼu weneʼ kachomaj che kʼateʼ pa jun chi qʼij kabʼij chke rech are kkinaʼ ri kikotemal che tajin kunaʼ ri qachalal ri xuya kan ri wuj. ¡Ri xabʼano are jun kʼutbʼal rech utzilal! Are kʼu kaya ta kan uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia chke ri winaq. Yaʼom wajun sipanik chawe rumal ri Dios, rumal laʼ chakojoʼ.

9. ¿Jas rajawaxik kqabʼan che ukojik ri kojkun che ubʼanik?

⁹ Chnaʼtaj chqe che apachike uwach jastaq che kojkun che ubʼanik are rumal che are ri Dios kojtowik. Rumal laʼ, chqakojoʼ rech kqaya kichuqʼabʼ ri e qachalal y xa ta kqabʼan nim che qibʼ chkiwach (Filip. 2:3). Are chiʼ kqakoj ri qachuqʼabʼ y ri kojkun che ubʼanik rech kqabʼan ri kraj ri Dios, kʼo kʼi rumal che kojkikotik. ¿Jasche? Rumal che tajin kqakoj ronojel ri kʼo qukʼ rech kqaya uqʼij ri Jehová, xa ta kqakʼutu che más nim qabʼanik chkiwach ri e nikʼaj chik.

10. ¿Jasche utz taj kqajunamisaj qibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik?

¹⁰ We kqachajij ta qibʼ, weneʼ kqamaj ujunamisaxik ri kojkun oj che ubʼanik rukʼ ri kekun ta ri e nikʼaj che ubʼanik. Chojchoman chrij jun kʼutbʼal. Jun qachalal weneʼ sibʼalaj utz kubʼan che uyaʼik chʼabʼal. Are riʼ ri jastaq ri más kkun che ubʼanik. Are kʼu weneʼ pa ri ranimaʼ kubʼij che más nim ubʼanik chuwach jun chi qachalal che qas ta kkunik kuya chʼabʼal. Are kʼu ri qachalal che qas ta kkunik kuya chʼabʼal weneʼ utz kikʼulaxik ri e winaq kubʼan pa ri rachoch, utz tajin kubʼan che kikʼiyisaxik ri e ralkʼwal y rukʼ kikotemal kutzijoj ri utzij ri Dios. Sibʼalaj kojmaltyoxinik rumal che e kʼo kʼi qachalal  achijabʼ ixoqibʼ che kkikoj ri kekun che ubʼanik rech kkipatanij ri Jehová y kekitoʼ ri e nikʼaj chik.

11. ¿Jasche rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik qe ri xubʼan ri Jesús?

¹¹ Paneʼ utz taj kqajunamisaj qibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik, are kʼu kʼo kqetaʼmaj chkij ri e qachalal. Kojkunik kqabʼan qe ri xubʼan ri Jesús, are jun utz kʼutbʼal chqawach. Paneʼ oj oj tzʼaqat taj junam rukʼ ri areʼ, kojkunik kqetaʼmaj chrij ri jeʼlikalaj taq ubʼantajik y ri xubʼano (1 Ped. 2:21). We kqakoj ronojel qachuqʼabʼ che uterenexik ri retal raqan o kqabʼan qe ri xubʼano, kojux utz taq upatanelabʼ ri Jehová y sibʼalaj utz kel utzijoxik ri utzij ri Dios chqawach.

12, 13. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri qʼatal tzij David?

¹² Pa ri Biblia kʼo kʼutbʼal kech achijabʼ ixoqibʼ che paneʼ e ajmakibʼ, kojkunik kqesaj uwach ri utz kikʼutbʼal (Heb. 6:12). Jun chke ri e winaq riʼ are ri qʼatal tzij David. Ri Jehová xubʼij wariʼ chrij wajun achi: «Nuriqom [...] jun achi je ranimaʼ [...] jas ri kraj ri wanimaʼ» (Hech. 13:22). Are kʼu ri David xa junam qukʼ oj. Y kʼo jujun makaj xubʼano. Paneʼ jeriʼ ri ubʼanik, xuya kan jun utz kʼutbʼal chqawach. ¿Jasche? Rumal che are chiʼ xbʼix che che utz ta ri xubʼano, xaq ta xutzukuj ri xubʼij. Xaneʼ xukʼam ri xbʼix che y xuya kan ubʼanik ri makaj, rumal laʼ xkuy umak rumal ri Jehová (Sal. 51:3, 4, 10-12).

¹³ Ri ukʼutbʼal ri David kojutoʼo we kojchoman chrij waʼ taq preguntas: «¿Jas kinbʼano are chiʼ jun qachalal kubʼij chwe che utz ta ri xinbʼano? ¿La kinchʼobʼo che rajawaxik kinsukʼumaj ri xinbʼano o xaq kintzukuj ri kinbʼij? ¿La xa kinqʼabʼaj chkij ri e nikʼaj ri xinbʼano? O ¿la kinkoj nuchuqʼabʼ rech kinbʼan ta chi ri xinbʼano?». Chqabʼanaʼ preguntas junam rukʼ wariʼ are chiʼ kqanikʼoj ri kikʼaslemal ri achijabʼ ixoqibʼ rech ri Biblia. ¿La xkiriq kʼax junam rukʼ ri kʼax che tajin kinriq in? ¿Jas bʼantajik xetowik? Pa ronojel taq ri kʼutbʼal, chojchoman chrij wariʼ: «¿Jas kinbʼano rech kinjunamataj rukʼ wajun sukʼ upatanel ri Jehová?».

14. ¿Jas utzilal kqariqo are chiʼ kqabʼan qe ri kkibʼan e nikʼaj chi qachalal?

¹⁴ Xuqujeʼ kojkunik kqetaʼmaj kʼi jastaq chkij ri e qachalal, ri kʼa e majaʼ na y ri nim chi kijunabʼ. Weneʼ kʼo jun qachalal kojkunik kojchoman chrij ri tajin kubʼan che kichʼijik taq ri kʼax, are kʼu tajin kukʼut ri ukojonik. Weneʼ ktaqchiʼx kumal nikʼaj chi winaq che ubʼanik jastaq che utz taj,  weneʼ kbʼan kʼax che kumal ri e rachalaxik o weneʼ yawabʼ. ¿La kʼo jun ubʼantajik che rajawaxik oj kqesaj uwach? We kqabʼan qe ri kubʼano, kqetaʼmaj kʼi jastaq chrij rech kqachʼij ri kʼax kqariqo. ¿La mat qastzij che nim keqil wi waʼ taq qachalal riʼ che nim ri kikojonik? Qastzij che kʼo kʼi rumal kojkikot rumal kech (Heb. 13:7; Sant. 1:2, 3).

15. ¿Jas e tzij re ri Pablo kojutoʼo rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová rukʼ kikotemal?

¹⁵ We qonojel kqaya che ri Jehová ri más utz kʼo qukʼ, kkʼojiʼ jamaril y utzilal chqaxoʼl kukʼ ri e qachalal. Are riʼ ri xkibʼan ri cristianos re ri nabʼe siglo. Ri e areʼ jalajoj taq ri chak y ri eqeleʼn xkibʼano (1 Cor. 12:4, 7-11). Are kʼu ri xkibʼano xa ta rech kqʼalajinik jachin ri más nim ubʼanik o rech kechʼojinik. Xaneʼ, ri Pablo xubʼij pa ri ucarta chke ri efesios che chkijujunal kkibʼan ronojel ri kekunik kkibʼano rech «kkʼiy ri ucuerpo ri Cristo» o kkiya kichuqʼabʼ ri e kʼo pa ri congregación. Xuqujeʼ xubʼij: «Are taq kʼu ri jujun utzʼaqatil utz kechakunik, ronojel ktajin kkʼiyik ktajin ktzʼaqat pa loqʼoqʼebʼal kʼuxaj» (Efes. 4:1-3, 11, 12, 16). Are chiʼ kkibʼan wariʼ ktobʼanik rech kʼo utzilal y jamaril pa ri congregación, wariʼ xuqujeʼ kilitaj pa taq ri congregaciones kimik.

16. ¿Jas rajawaxik kabʼano? (Hebreos 6:10).

¹⁶ Majunamisaj awibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik. Xaneʼ are chawilaʼ ri xubʼan ri Jesús y chakojoʼ achuqʼabʼ rech kakʼut ri e ubʼantajik. Chabʼanaʼ awe ri xkibʼan ri e upatanelabʼ ri Dios ojer y ri kkibʼan ri e qachalal kimik che kʼo nim kikojonik. Mayaʼ kan upatanexik ri Jehová rukʼ ri jastaq che katkunik kabʼano, rumal che areʼ «man ksach ta pa ujolom ri chak ri [a]bʼanom» (chasikʼij uwach Hebreos 6:10). Chataqej upatanexik ri Jehová rukʼ kikotemal, rumal che ri areʼ nim kril wi ri chuqʼabʼ kakojo rech katqaj chuwach.