1. Dẹ̀ẹ̀a boo nu ea di mm̀ kpá Ẹ̀klìzíástìs 7:20, mókà kà kà bel ní e Méné Sólomòn beè lòe?

 MÉNÉ Sólomòn beè kọọ̀: “Náa íe neǹ lé lab dògò ea di boo kunukéí ea ólò naa lé nu dénè tṍó ea gáà si pọ́lọ́.” (Ẹ̀klì. 7:20) Níí palàge dú kà kà! Dénè bẹ̀ì dúù gbò náàkyọ̀. (1 Jọ́ọ̀n 1:8) Vóà naa, à dú bíi kọọ̀ Bàrì nè dõòna gbò á ia ló nèi.

2. À ólò tọá ló nen naa vàẹ tṍó ea kóò ia ló nèe ẽ́?

² Òó láá kẽ̀èa boo tṍó eo beè naa nu ea palàge kyẽ́ o díì-díí lá kóò. O beè palàge tã̀àgã̀é ló boo béè kọọ̀ ò gbĩ́ gè kpáá duai kóò. A beè tọá ní ló naa vàẹ tṍó eo kóò ia ló nè ni lọa nyíe ẽ́? É kọọ̀ lóó ni beè dĩ̀ìnà? Ẽei, vaá a beè ẹẹlẹ̀ ni nyíe nagé!

3. Éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó belí é?

³ È gbĩ́ì kọọ̀ Jìhóvà á dú bẹẹ díì-díí lá Kóò, sõò à íe tṍó eé láá ló bel àbèè ge naa nu ea kyẽ́e. Náa kal ló béè vó, éé ní ea naa è àgala boo kọọ̀ Jìhóvà di kpènà ló gè ia ló nèi ẽ́? Mókà kele ní ea di zẹ̀ẹ̀ tṍó e Jìhóvà ia ló nè gbò nen nè tṍó e beele ià ló nè dõòna gbò e? Vaá mée ní e Bàrì ólò ia ló nèe?

4. Éé ní ea náa vaá èé láá àgala boo kọọ̀ Jìhóvà di kpènà ló gè ia ló pọ́lọ́ ẹ́?

⁴ Kpá Káí náa kọ é àgala boo kọọ̀ Jìhóvà di kpènà ló gè ia ló pọ́lọ́. Tṍó e Jìhóvà beè tú a lóó tẹlẹ bàlà kẽ  nè Mózìs gbẹá boo Gù Sàìnáì, a beè kọ́ nèe tenmá gã́ a nyómá tóm kọọ̀: “Jìhóvà, Jìhóvà, Bàrì ea íe sàn nyíe nè tóè sàn, à ólò ọọ́ mm̀ ge bã̀ súng vaá bọọ mm̀ ge ié vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè kà kà bel, à ólò ié vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló gã́bug tõ̀ò nen, à ólò ia ló lọ̀ nè pọ́lọ́ nè náàkyọ̀.” (Ẹ́xọ. 34:6, 7) Jìhóvà dú Bàrì ea íe lé láb nè sàn nyíe vaá à ólò di kpènà ló gè ia ló nè gbò náàkyọ̀ e bà ọ́gá ló ba pọ́lọ́.—Nìh. 9:17; Ps. 86:15.

5. Dẹ̀ẹ̀a boo nu ea di mm̀ kpá Psalm 103:13, 14, éé ní e Jìhóvà náa boo béè kọọ̀ à palàge nyimái lóé?

⁵ Boo béè kọọ̀ Jìhóvà ní ea beè dèmii ẽ́, à nyímá dénè nu ea kilíí ló. Zẹ́ẹ́ bugi togó boo! À nyímá nu ea kil ló kọ̀láá gbò e bà di boo kunukẽ̀í. (Ps. 139:15-17) Vóà naa, àé láá mòn kọ̀láá kà pọ́lọ́ e beè ié lọl bá bẹẹ tẹ̀ nè bẹẹ kà. À nyímá nágé gbò nu e beè tení bá mm̀ dùm ea náa kọ é dú íb nen e dúù kátogóí. Ge kọọ̀ Jìhóvà palàge nyimái ló náa kọ á naa vàẹ? À náa kọ á iéi sàn nyíe ló.—Ps. 78:39; bugi Psalm 103:13, 14.

6. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà zógè kọ à diè kpènà ló gè ia ló nèi ẽ́?

⁶ Jìhóvà a zógè kọ à diè kpènà ló gè ia ló pọ́lọ́. À dã́ ból ló kọọ̀ dénè bẹ̀ì dúù gbò náàkyọ̀ vaá èé ú boo béè pọ́lọ́ e Ádàm beè sì. (Róm̀ 5:12) Née beè ié tọ́ọ̀ kà nu gè naa kọbé è dí pọ́ì aa bá nakà pọ́lọ́ múú kyááí. (Ps. 49:7-9) Sõò bẹẹ Bàrì ea vulèi tói sàn vaá naa nu ea é náa kọ é di pọ́ì. Éé ní ea beè naa ẽ́? Kpá Jọ́ọ̀n 3:16 tẹ́lẹ bàlà kẽ kọọ̀ Jìhóvà beè lẹ̀ẹ̀là áá kà a Sã́áná kọ á úí boo. (Máát. 20:28; Róm̀ 5:19) Jíízọ̀s beè ù boo béè beele kọbéè kọ̀láá nen ea íèe zìgà m dí pọ́ì. (Híb. 2:9) Ẹ̀b bé ea beè zọ̀ Jìhóvà naa ge mòn a Sã́áná ea vulè tṍó e bà gé bóòmàe bàg vaá fẹ́ẹ naaà! Mm̀ kà kà, Jìhóvà náa gáẹ̀ beè sọ̀tọ́ deè kọọ̀ a Sã́áná á ù be náa géè gbĩ́ gè ia ló nèi.

7. Bà mée ní e Kpá Káí kọ́ nu ea kil ló kọọ̀ Jìhóvà beè ia ló nèe?

⁷ Kpá Káí kọ́ nu ea kil ló gã́bug gbò e Jìhóvà beè ia ló nè. (Ẹ́fẹ. 4:32) Mée  ní eo kẽèa boo é? Be à sẹlẹ òó láá kẽ̀èa boo Méné Mànásà. Gbálàá beè palàge sí pọ́lọ́ kèsĩ́ Jìhóvà. A beè fã̀ kyáá ńbàlì vaá siè kpóó ló dõòna gbò kọ bàá naa nagé vó. A beè fẹ́ pá ńlẹ́ẹ̀ nvín vaá tú va vaamá gyọ́ọ nè gbò kyáá ńbàlì e bà lọl dõòna kà dó. A beè tu nágé ńneǹ té ea tõó dọ̀ kyáá ńbàlì sẹlẹ́ mm̀ tọọ̀ káí Jìhóvà. Kpá Káí kọ́ kìlmàé ló kọọ̀: “A beè naa nú ea palàge dú pọ́lọ́ kèsĩ́ Jìhóvà, kọbé à kyẽ́e.” (2 Kró. 33:2-7) Sõò tṍó e Mànásà palàge ọgá, Jìhóvà beè ia ló nèe. Bàrì beè naa kọ á kpáá ĩìtẽ́ boo a kpòté méné. (2 Kró. 33:12, 13) Be à sẹlẹ òó láá kẽ̀èà nàgé boo Méné Dévìd, ea beè sí kà agẹbá pọ́lọ́ kèsĩ́ Jìhóvà, bií ló gè kuná gã̀ vaá fẹ́ nen. Sõò tṍó e Dévìd ọ́gá aa mm̀ a nyíe vaá zìgà kọ à síè pọ́lọ́, Jìhóvà beè ia ló nèe. (2 Sám. 12:9, 10, 13, 14) Beele é láá àgàlà nàgé boo kọọ̀ Jìhóvà di kpènà ló gè ia ló pọ́lọ́. Vaá dì belí bé eé mon naa, bé e Jìhóvà ia ló pọ́lọ́ naa palàge dú kele ló bé e gbò nen ólò ia ló pọ́lọ́ naa.

8. Mósĩ́ deè ní e gè kọọ̀ Jìhóvà dú kà lé neǹ bèèla tọ́á ló bé ea ia ló pọ́lọ́ naa ẽ́?

⁸ Jìhóvà ní ea dú ‘nen ea gé béélá bel ló zivèkà boo kunukéí’ ẽ́. (Jén. 18:25) À dú bíi kọọ̀ lé neǹ bèèla á palàge dã́tẽ́ ló nu e log kọ́. Níà bé e Jìhóvà dì naa ẽ́, à palàge dã́tẽ́ ló nu e log kọ́, boo béè kọọ̀ ẹlẹ ní ea ólò Nèi Log é. (Àìz. 33:22) Náa íe nen ea kpáá dì daalá lọl ló Jíhóvà ea palàge nyimá nu ea lelà nè nu ea dú pọ́lọ́. Éé ní ea kpáá dú bíi kọọ̀ lé neǹ bèèlà á naa ẽ́? À dú bíi kọ á gbĩ́tẽ́ ló dénè kà kà bel ea kil ló bel ea gbĩ́ gè beelá besĩ́ à kálá nè béèlàfùl. Vóà naa, Jìhóvà ní ea dú kà lé neǹ bèèla ẹ́, boo béè kọọ̀ à nyímá dénè kà kà bel ea dì.

9. Gbò éé ní e Jìhóvà ólò elá boo beeláfùl be àé iá ló pọ́lọ́ nè nen ẽ́?

⁹ Jìhóvà dú kele ló gbò bèèla e bà di boo kunukẽ̀í, boo béè kọọ̀ ẹlẹ nyimá kọ̀láá kà kà kà bel ea kil ló gbò bel ea é béélá. (Jén. 18:20, 21; Ps. 90:8) Náa ólò beelá bel dẹ̀ẹ̀a boo nu e gbò nen mon àbèè ge dã̀. À palàge dã́tẽ́ ló kọọ̀ láb e nen íe lọl bá tẹ̀ nè kà, bé e ba beè bumáe naa, kiẽ́e ea beè bọọ gbẹá, nè zọ̀ló é láá tọá ló bé e nen lábví láb naa. Jìhóvà nyímá nágé nu ea di nyíè nen. À palàge dã́tẽ́ ló tóm̀ bùlà ea di nvéè nu e nen náa. Tọ́ọ̀ kà nu náa é láá gũá ló Jìhóvà. (Híb. 4:13) Vóà naa, Jìhóvà ólò ia ló dẹ̀ẹ̀a boo nu ea nyímá kilma ló nená.

10. Éé ní ea náa vaá èé láá kọọ̀ bèèla bel Jìhóvà ólò lèlà kọ̀láá tṍó ẽ́? (Dìtolónomì 32:4)

¹⁰ Bèèla bel Jìhóvà ólò di lèlà kọ̀láá tṍó. Náa ólò sà sĩ́ nen. Náa ólò iá ló pọ́lọ́ nè nen boo béè a mèà, gyọ́ ea íe, bé e gbò nen nyímáe ló naa, àbèè gbò kalì ea íe. (1 Sám. 16:7; Jém̀z 2:1-4) Tọ́ọ̀ nen náa é láá tãgĩ bá Jìhóvà àbèè ge kpẽ́ nvée nèe. (2 Kró. 19:7) Náa ólò tú bììla nyíe beemá bel. (Ẹ́xọ. 34:7) Mm̀ kà kà, Jìhóvà ní ea palàge dú lé neǹ bèèla ẹ́, boo béè kọọ̀ à nyímá kọ̀láá kà nu ea kilíí ló.—Bugi Dìtolónomì 32:4.

11. Mósĩ́ deè ní e bé e Jìhóvà ia ló pọ́lọ́ naa dú kele ló níí gbò nen ẽ́?

¹¹ Gbò e ba beè emí gbò Kpá Káí e ba beè emí mm̀ Híbrù beè nyimá kọọ̀ Jìhóvà palàge dú kele mm̀ ge ia ló  pọ́lọ́. Ene kà kpá kọ́ọ̀ sìgà tṍó, moǹ bel Híbrù e bà “baamà tẽ́ bé e Bàrì ia ló pọ́lọ́ nè nen naa ólò dú kele ló ní e bà baamà tẽ́ bé e nen ólò ia ló nè dõòna nèn naa.” Áá Jìhóvà ní ea íe kpóó gè ia ló nè neǹ náàkyọ̀ ea ọ́gá ẹ́. Éé ní ea ólò naaá tṍó e Jìhóvà ia ló nèi ẽ́?

12-13. (a) Éé ní e nen ólò dé kpéè ló tṍó e Jìhóvà ia ló nèe ẽ́? (b) É kọọ̀ tṍó e Jìhóvà ia ló nèi à ólò kpáá kọ́i bel ló pọ́lọ́á? Baatẽ́.

¹² Tṍó e nyímà kọọ̀ Jìhóvà a ia ló bẹẹ pọ́lọ́ nèi, è ólò ié bõ̀séi, dĩ̀ìnè ló bùlà, nè õ̀òa bug. Áá Jìhóvà ní ea é láá ia ló nèi naa vó é, níì gbò nen nì. (Tóm 3:19) Tṍó e Jìhóvà ia ló nèi, à ólò naa kọ é kpáá duè a kóò, vaá lọ̀l nyíé boo belí kọọ̀ è gáà si tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́.

¹³ Kọ̀láá tṍó e Jìhóvà ia ló nèi, náa ólò kpáá kọ́i bel àbèè ge nèi kpọ̀té boo béè pọ́lọ́ e beè sìa. (Àìz. 43:25; Jèr. 31:34) “Dì belí bé e kiẽ́e e nàànì baa àà kil kpã́á aa ló dọ̀ọ̀mà tẽ́ nàànì naaá,” níà bé Jìhóvà ólò tú bẹẹ pọ́lọ́ kilma kpã́á lọ̀líí ló naa ẽ́. * (Ps. 103:12) À ólò ẹẹlẹ̀i nyíe tṍó e bugì togó boo bé e Jìhóvà palàge bọọ mm̀ ge iá ló pọ́lọ́ naa. (Ps. 130:4) Sõò mée ní e Jìhóvà é ia ló nèe?

14. Éé ní e ni nó ea kil ló béèlàfùl Jìhóvà ge ia ló pọ́lọ́ ẹ́?

¹⁴ Dì belí bé e ni nó naa, níì bé e pọ́lọ́ e síì dú ńkem àbèè ge agabá naa ní e Jìhóvà ólò elá boo ia ló nèi ẽ́ nì. E nó nágé kọọ̀ Jìhóvà ólò tú a nyìmànù dì belí Neǹ Dèmnù, Nen Ea Ólò Nèi Log, nè Neǹ Bèèla siimá tóm tṍó ea gé bééláfùl be àé ia ló pọ́lọ́. Sõò gbò éé ní e Jìhóvà ólò bugi togó boo besĩ́ à kálá beeláfùl be àé ia ló bẹẹ pọ́lọ́ àbèè kọ náa é ia lóé?

15. Dẹ̀ẹ̀a boo nu ea di mm̀ kpá Lúùk 12:47, 48, éé ní e Jìhóvà ólò bugi togó boo besĩ́ à kálá ia ló pọ́lọ́ ẹ́?

¹⁵ Ene kà nu e Jìhóvà ólò bugi togó boo dú gè ẹ̀b beè nená sẹlẹ sí pọ́lọ́á. Jíízọ̀s beè naa kọ é palàge dã́tẽ́ ló níí mm̀ kpá Lúùk 12:47, 48. (Bugi.) Tṍó e nen nyímá kọọ̀ nú ea gbĩ́ gè naanìè é bẽ́émá Jìhóvà vaá à dã́ pĩi naa, à sí kà  agẹbá pọ́lọ́. Jìhóvà é láá beeláfùl kọ náa é iàẹ̀ ló neèe. (Máàk 3:29; Jọ́ọ̀n 9:41) Èé íè ge zìgà kọọ̀ è ólò sẹlẹ sí pọ́lọ́ sìgà tṍó. É kọọ̀ Bàrì é láá ia ló nèi? Ẽei! Vaà níí fáálái nyòòmà dõòna kà nu e Jìhóvà ólò bugi togó boo besĩ́ à kálá ia ló pọ́lọ́.

16. Éé ní e gè ọgá tõó dọ̀ẹ, vaá éé ní ea náa à dú bíi be è gbĩ́ kọọ̀ Jìhóvà á ia ló nèi ẽ́?

¹⁶ Dõòna kà nu e Jìhóvà ólò bugi togó boo dú ge ẹ̀b beè nen ea beè sí pọ́lọ́á aa deè ọgá. Éé ní e gè ọgá tõó dọ̀ẹ? Ge ọgá tõó dọ̀ “ge nyaaná o bug togó, láb, àbèè tóm̀ bùlà.” À bãaà mm̀ ge kọọ̀ nen é palàge bã̀àgã boo pọ́lọ́ ea beè sì, àbèè ge bãagã boo kọ náa náànìè nu ea beè bọ́ló kọ á naanìè. Nen ea aa deè ọgá náa ólò bãagã boo áá pọ́lọ́ ea sí, sõò à ólò bã̀àgã̀ nàgé boo kọọ̀ ge kọ à sọẹ̀ tọ́ deè kọọ̀ a gbaa ló kilma ló Jìhóvà á ọọ ló ní ea náa kọ á siè pọ́lọ́ ẹ́. Kẽ̀èa boo kọọ̀ Méné Mànásà nè Dévìd beè sí kà agẹbá pọ́lọ́; sõò Jìhóvà beè ia ló nèva boo béè kọọ̀ ba beè aa deè ọgá. (1 Kíǹ. 14:8) Mm̀ kà kà, Jìhóvà é íè ge mon nu ea zógè kọ è aà deè ọgá besĩ́ à kálá ia ló nèi. Sõò áá gè bãagã boo pọ́lọ́ e síì gáà gbõoma. Èé íè ge di kpènà ló gè labví láb. * Níá fáálái nyòòmà dõòna kà nu e Jìhóvà ólò bugi togó boo besĩ́ à kálá ia ló pọ́lọ́.

17. Éé ní e gè nyaaá tõó dọ̀ẹ, vaá éé ní ea náa à dú bíi be è gbĩ́ gè òòà aa ló pọ́lọ́ e géè sìe? (Àìzáíà 55:7)

¹⁷ Dõòna kà nu ea dú bíi e Jìhóvà ólò bugi togó boo dú gè nyaaá. Ge nyaaá tõó dọ̀ ge “òòa kẽ.” Níà ge kọọ̀ nen é íè ge òòà aa ló a pọ́lọ́ sĩ́deè tõò dùm vaá naa gbò nu e Jìhóvà gbĩ́ kọ á naa. (Bugi Àìzáíà 55:7.) Àé nyááná bé ea géè bugi togó naa vaá bugi togó belí Jìhóvà. (Róm̀ 12:2; Ẹ́fẹ. 4:23) Àé íè ge òòà aa ló a pọ́lọ́ bug togó nè bé ea géè labví láb naa. (Kọ́l. 3:7-10) Mm̀ kà kà, zìgà e íè mm̀ ú vààa gyọ́ọ̀ Jíízọ̀s ní ea náa kọọ̀ Jìhóvà á ia ló nèi vaá logíi lọl mm̀ bẹẹ náàkyọ̀ ẹ. Jìhóvà é élá  boo ú vààa gyọ́ọ̀á ia ló nèi áá tṍó ea mon kọọ̀ è piigà ge nyaaná bẹẹ láb.—1 Jọ́ọ̀n 1:7.

18. Éé ní e ni nó ea kil ló bé e Jìhóvà ólò ia ló pọ́lọ́ naa ẽ́?

¹⁸ Naanii é oòa boo gbò gá ea dú bíi e ni ló bel boo. Jìhóvà ní ea dú nen ea bọọ lọ̀l vaá à lee mm̀ ge ia ló pọ́lọ́ zivèkà bàlà booí é. Éé ní ea náa è kọ́ vóé? Túá kà, à ólò di kpènà ló gè ia ló pọ́lọ́. Ní ea égè bàà kà, à nyímá dénè nu ea kilíí ló. Vaá áá ẹlẹ ní ea é láá nyimá be è aà deè ọgáẹ́. Vaá ní ea égè taà kà, tṍó e Jìhóvà ia ló bẹẹ pọ́lọ́ nèi, à ólò gyù lọ̀l vaá ẹ̀b belí kọ è gáà si tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́. Níí ólò naa kọ á tenmài, vaá è ólò gbóó ié õ̀òa bug.

19. Náa ka ló béè kọọ̀ è ólò sí pọ́lọ́ boo béè náa gbõoma, éé ní ea náa vaá nyíéi é láá ẹẹ ẹ́?

¹⁹ Mm̀ kà kà, boo béè kọ née gbõomà, èé kilsĩ́ gè sí pọ́lọ́. Sõò èé láá ié nvèè nyíé gbàà tení dú ló gbò moǹ bel ea di mm̀ Insight on the Scriptures, Volume 2, 771 náásĩ́, ea kọ́ọ̀: “Tã́gíní bé e Jìhóvà ẹb kọọ̀ pá a gbò náa gbõomaá, náa dú bíi kọ bàá kilsĩ́ gè bãagã boo ba lọ̀nù boo béè náa gbõoma. (Ps 103:8-14; 130:3) Be bà gé piìga boo gè naa gbò nu e Bàrì kọ́, bàé láá ié ẹ́ẹ́ nyíe. (Fíl. 4:4-6; 1 Jọ́ọ̀n 3:19-22).” Nakà belá palàge siè kpóó ló nen!

20. Éé ní eé nó mm̀ togó bel ea bẽene níí ẽ́?

²⁰ Nyíéi palàge ẹẹ kọọ̀ Jìhóvà di kpènà ló gè ia ló nèi tṍó e aà deè ọgá ló pọ́lọ́ e beè sì. Beè vó, mósĩ́ deè ní eé láá nó Jìhóvà mm̀ ge ia ló pọ́lọ́ ẹ́? Mókà kele nè bèla ní ea di zẹ̀ẹ̀ bé e Jìhóvà ólò ia ló pọ́lọ́ naa nè bé e gbò nen ólò ia ló nè dõòna gbò naa ẽ́? Éé ní ea náa vaá gè dã́tẽ́ ló kele nè bèlaá à palàge dú bíi é? Togó bel ge nò ea bẽene níí é áálá gbò bíbvá.