1. ?Ngue yɛ Zoova waan ɔ́ yó mán be nga be sa tɛ’n yo be nsisɔ mun-ɔn?

 ZOOVA ti e Yifuɛ nin e Jɔlɛ difuɛ kpɛkun i yɛ ɔ kpɛ mmla man e-ɔ. Sanngɛ ɔ ti e Si wie yɛ ɔ klo e dan. (Jue. 100:3; Eza. 33:22) Sɛ e fɔn i wun naan ɔ yo e nsisɔ sakpa’n, i klun klo su ɔ́ yáci cɛ́ e. (Jue. 86:5) Ɔ sinnin i nuan ijɔfuɛ Ezai lika seli kɛ: “Sɛ amun sa tɛ mɔ amun yo’n be ti kɛ like ɔkwlɛ youun wie sa bɔbɔ’n, bé fɛ́n fitafita kɛ jese fɔkɔ sa.”—Eza. 1:18.

2. ?Sɛ e kunndɛ kɛ e nin e wiengu mun é trán klanman’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

² Kɛ mɔ fɔ o e nun’n ti’n, e kwlaa e kan ndɛ annzɛ e yo ninnge wie mɔ be lo e wiengu’m be ngasi-ɔ. (Zak. 3:2) Sanngɛ i sɔ’n kleman kɛ e nin be e kwlá tranman klanman le. Sɛ e yaci sa cɛ’n, e nin be é trán klanman. (Nya. 17:9; 19:11; Mat. 18:21, 22) Zoova kunndɛ kɛ e yaci ninnge kanngan nga e wiengu’m be yo e’n e cɛ be. (Kol. 3:13) Afin i bɔbɔ yaci e ‘wun sa mun cɛ e weiin’ wie.—Eza. 55:7.

3. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

³ Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún wafa nga klɔ sran mɔ fɔ o be nun’n be kwla yaci sa cɛ kɛ Zoova sa’n. ?Sa tɛ benin yɛ ɔ fata kɛ e bo su kle asɔnun kpɛnngbɛn mun-ɔn?  ?Ngue ti yɛ Zoova kunndɛ kɛ e yaci e wiengu’m be wun sa’n cɛ be-ɔ? ?Yɛ ngue yɛ aniaan wie mɔ be yoli be sa tɛ dan’n be su ndɛ’n kle e-ɔ?

4. (1) ?Sɛ aniaan kun yo sa tɛ dan kun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo-ɔ? (2) ?Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be yia aniaan kun m’ɔ yoli sa tɛ’n i wun’n, ngue yɛ be yo-ɔ?

⁴ Sɛ aniaan kun yo sa tɛ dan’n, ɔ fata kɛ ɔ bo su kle asɔnun kpɛnngbɛn mun. Be kannin sa tɛ sɔ’m be nun wie’m be ndɛ 1 Korɛntifuɛ Mun 6:9, 10 nun. Kɛ be waan sran kun w’a yo sa tɛ dan’n, yɛle kɛ w’a fɔn Ɲanmiɛn i mmla’n tɛtɛ kpa. Sɛ aniaan kun yo sa tɛ dan kun’n, ɔ fata kɛ ɔ srɛ Zoova naan ɔ kpɛtɛ i. I sin’n, maan ɔ ko wun asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun. (Jue. 32:5; Zak. 5:14) ?Ngue yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m bé yó-ɔ? Zoova kunngba cɛ yɛ ɔ le atin yaci sran kun i wun sa’n cɛ i mlɔnmlɔn-ɔn. Ɔ jran e ti kpɔlɛ tɛ’n su yɛ ɔ yo sɔ-ɔ. * Sanngɛ Zoova mannin asɔnun kpɛnngbɛn’m be atin kɛ be jran Ɲanmiɛn Ndɛ’n su naan be nian sɛ aniaan kun m’ɔ yoli sa tɛ’n kwla ka asɔnun’n nun-o. (1 Kor. 5:12) I sɔ yolɛ nun’n, ɔ fata kɛ be usa be wun kɛ: ?I ɲinfu yɛ ɔ yoli sa tɛ’n niɔn? ?Ɔ fiɛli i sa tɛ’n su? ?Ɔ yoli sa tɛ sɔ’n cɛli? Yɛ ng’ɔ ti cinnjin kpa’n: ?I sa tɛ’n yo i nsisɔ sakpa? ?Zoova yacili sa sɔ’n cɛli i? ?Sɛ ɔ ti sɔ’n, ngue yɛ ɔ kle sɔ-ɔ?—Yol. 3:19.

5. ?Ajalɛ nga asɔnun kpɛnngbɛn’m be fa’n i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ?

⁵ Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be yia sa tɛ yofuɛ’n i wun’n, like nga be kunndɛ’n yɛle kɛ ajalɛ nga bé fɛ́ i asiɛ’n su wa’n ɔ nin nga be fɛli i ɲanmiɛn su lɔ’n be yo kun. (Mat. 18:18) ?Ajalɛ sɔ mɔ be fa’n, i su ye benin yɛ aniaan’m be ɲɛn i-ɔ? Kɛ be tu sa tɛ yofuɛ ng’ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ káci i sa’n asɔnun nun’n, i sɔ’n yo maan Zoova i sufuɛ kpa’m be saciman. (1 Kor. 5:6, 7, 11-13; Tit. 3:10, 11) Asa’n, i sɔ’n kwla yo maan sa tɛ yofuɛ’n káci i sa naan Zoova w’a yaci i wun sa’n w’a cɛ i. (Lik. 5:32) Asɔnun kpɛnngbɛn’m be srɛ Ɲanmiɛn man sran nga i sa tɛ’n yo i nsisɔ’n naan ɔ nin Zoova be afiɛn sɛ ekun.—Zak. 5:15.

6. ?Sɛ be tuli aniaan kun asɔnun’n nun’n, Ɲanmiɛn kwla yaci i wun sa’n cɛ i ekun? An yiyi nun.

⁶ Wienun-ɔn, asɔnun kpɛnngbɛn’m be yia aniaan kun m’ɔ yoli sa tɛ’n i wun kpɛkun ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ káci i sa. I lɛ nun’n bé tú i asɔnun’n nun. Sɛ ɔ fɔnnin be nvle’n nun mmla wie mun’n, asɔnun kpɛnngbɛn’m be su sɛsɛmɛn i awa’n i lika. Zoova mannin awa’m be atin kɛ be di sran kwlaa ng’ɔ fɔn mmla’n i jɔlɛ yɛ be tu i fɔ. Ɔ maan sɛ sran’n i sa tɛ’n yo i nsisɔ-o annzɛ ɔ yomɛn i nsisɔ-o, bé tú i fɔ. (Rɔm. 13:4) Sanngɛ sɛ i sin’n, sran’n wun i wlɛ kɛ ɔ yoli sa tɛ naan ɔ yo i nsisɔ sakpa naan ɔ kaci i sa’n, Zoova yáci cɛ́ i. (Lik. 15:17-24) Kannzɛ sa tɛ ng’ɔ yoli’n ti dan sɛ, ɔ́ yáci cɛ́ i.—2 Nyo. 33:9, 12, 13; 1 Tim. 1:15.

7. ?Wafa sɛ yɛ e kwla yaci sran kun m’ɔ loli e ngasi’n i wun sa cɛ i-ɔ?

⁷ Kɛ sran kun yo sa tɛ dan kun’n, Zoova kunngba cɛ yɛ ɔ kwla yaci i wun sa’n cɛ i-ɔ. Nán e bɔbɔ-ɔ. Yɛ i sɔ’n yo e fɛ. Sanngɛ ɔ le like kun mɔ e kwla yo-ɔ. Yɛle kɛ ɔ ju wie’n, sran kun kwla yo e sa,  ɔ kwla yo sa tɛ dan kpa bɔbɔ, kpɛkun ɔ kpata e kɛ e yaci e cɛ i. Wie liɛ kusu’n, sran’n kpataman e. Ɔ nin i sɔ ngba’n e kwla yaci e cɛ i. Yɛle kɛ e fɛmɛn i wun ndɛ e sieman e klun yɛ e fɛmɛn i wun ya kusu. Sanngɛ nanwlɛ ti kpa, i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ yɛ ɔ fa blɛ. I li sɛ sran’n yoli e tɛ dan’n. Afuɛ 1994, Sɛptanblu 15 Sasafuɛ Tranwlɛ’n blɔfuɛ nun liɛ’n seli kɛ: “Kɛ e yaci sran kun i wun sa’n cɛ i’n, nán kɛ sa ng’ɔ yoli’n yoman e ya ti-ɔ. E mɔ e ti Klisifuɛ’n, e yaci sa cɛ afin e kunndɛ kɛ Zoova bɔbɔ siesie sa sɔ’n. I yɛ ɔ ti nglo nin asiɛ’n be Jɔlɛ difuɛ’n niɔn. Jɔlɛ ng’ɔ di’n ti su, yɛ e kwla lafi su kɛ ɔ́ síesíe sa sɔ’n blɛ ng’ɔ ti su’n i nun.” ?Ngue ti yɛ Zoova kunndɛ kɛ e yaci sa cɛ yɛle kɛ e fa jɔlɛ dilɛ’n e wlɛ i bɔbɔ sa nun-ɔn?

8. ?Ngue ti yɛ kɛ e yaci sa cɛ’n e kle kɛ e si aunnvɔɛ mɔ Zoova si e’n i su ye-ɔ?

⁸ Kɛ e yaci sa cɛ’n e kle kɛ e si ye. Cɛn kun’n, Zezi fali Zoova sunnzunnin famiɛn kun mɔ i kalɛ dan kpa wo i kanga kun su’n. Kɛ m’ɔ si kɛ kanga’n su kwlá tanninman’n ti’n, ɔ yaci cɛli i. Sanngɛ kanga sɔ’n w’a siman kanga kun mɔ i kalɛ wo i su’n i aunnvɔɛ. Kusu nn i kalɛ liɛ’n juman lika fi. (Mat. 18:23-35) ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Sɛ e waan é klé kɛ e si aunnvɔɛ mɔ Zoova si e’n i su ye’n, ɔ fata kɛ e yaci e wiengu’m be wun sa’n e cɛ be. (Jue. 103:9) I afuɛ nɲɔn kun yɛ, Sasafuɛ Tranwlɛ’n kun seli kɛ: “Kannzɛ e yaci e wiengu’m be wun sa’n e cɛ be kpɛ kaka sɛ, ɔ su toman nga Klisi dunman nun’n Ɲanmiɛn yaci cɛ e’n le.”

9. ?Wan mun yɛ Zoova yaci be wun sa’n cɛ be-ɔ? (Matie 6:14, 15)

⁹ Be nga be yaci sa cɛ’n, bé yáci be wun sa liɛ’n cɛ́ be wie. Zoova si be nga be si aunnvɔɛ’n be aunnvɔɛ wie. (Mat. 5:7; Zak. 2:13) Kɛ Zezi klé i sɔnnzɔnfuɛ mun wafa ng’ɔ fata kɛ be srɛ Ɲanmiɛn’n, ɔ kɛnnin sɔ liɛ’n i ndɛ. (An kanngan Matie 6:14, 15 nun.) Laa nun’n, Zoova yili i sɔ liɛ’n i nglo i sufuɛ Zɔbu i lika. Ɲanmiɛn sufuɛ kpa sɔ’n i janvuɛ Elifazi nin Bildadi nin Zɔfaa be kannin ndɛ tɛtɛ kleli i. I sin’n, Zoova seli Zɔbu kɛ ɔ kpata be ti. Kɛ Zɔbu yoli sɔ’n, Zoova yrɛli i su.—Zɔb 42:8-10.

10. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e fa sa sie e klun-ɔn? (Efɛzifuɛ Mun 4:31, 32)

¹⁰ Sɛ e fa sa sie e klun’n é yó e bɔbɔ e wun tɛ. Kɛ e fa sa sie e klun’n, ɔ ti kɛ y’a sua trɔ nɔnninnɔnnin wie sa. Zoova kunndɛ kɛ e sike trɔ sɔ’n naan e wun kpaja e. (An kanngan Efɛzifuɛ Mun 4:31, 32 nun.) Ɔ kunndɛ kɛ e “gua ya ble’n i ase.” (Jue. 37:8) Sɛ e nanti afɔtuɛ sɔ’n su’n, i sɔ’n ti ngwlɛlɛ ayeliɛ. Afin sɛ e fa sa sie e klun’n, ɔ cɛman naan y’a tɔ su tukpacɛ annzɛ e akunndan w’a sanngan. (Nya. 14:30) Sɛ e fa sa sie e klun’n, nán e bu i kɛ sran ng’ɔ yoli e sa’n yɛ e su yo i tɛ-ɔ. Ɔ ti kɛ e waan é nɔ́n duwlɛ naan é fá yó sran kun i tɛ sa. Ɔ maan kɛ e yaci sa cɛ’n, e yo e bɔbɔ e wun kpa. (Nya. 11:17) Kɛ e yo sɔ’n, e wla gua ase yɛ e kwla su Zoova kpa.

11. ?Ngue ndɛ yɛ Biblu’n kɛn i klunngbɔ tulɛ’n su-ɔ? (Rɔmunfuɛ Mun 12:19-21)

¹¹ Zoova yɛ ɔ tu klunngbɔ’n niɔn. Zoova w’a manman e atin kɛ sɛ e wiengu’m be yo e sa’n e bɔbɔ e tu e klunngbɔ.  (An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 12:19-21 nun.) Kɛ mɔ e siman sa ngba nun mɔ kusu fɔ o e nun ti’n, e kwlá siesieman ndɛ’m be kpa kɛ Ɲanmiɛn sa. (Ebr. 4:13) Asa’n ɔ ju wie’n, wafa nga e wun yo e’n i su yɛ e jran e di jɔlɛ-ɔ. Zoova maan Zaki seli kɛ: “Kɛ sran kun fa ya’n, ɔ kwlá yoman sa ng’ɔ ti kpa Ɲanmiɛn ɲrun’n.” (Zak. 1:20) Sanngɛ Zoova liɛ’n, e kwla lafi su kɛ ɔ́ yó sa kpa titi, yɛ ɔ́ síesíe sa sɔ’n kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa.

12. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e lafi jɔlɛ nga Zoova di’n su-ɔ?

¹² Kɛ e yaci sa cɛ’n e kle kɛ e lafi jɔlɛ nga Zoova di’n su. Kɛ be yo e sa mɔ e fa wlɛ i Zoova sa nun’n, e kle kɛ e lafi su kɛ ɔ́ wá síesíe sa kwlaa nga sa tɛ’n kpɛli be ba’n. Mɛn uflɛ nun lɔ’n, “be su boman laa sa’m be su be diman jɔlɛ kun. Be su buman be akunndan kun.” (Eza. 65:17) ?Sanngɛ yoo, sɛ sran kun fɔn e wun dan’n, e kwla yaci e cɛ i sakpasakpa? Maan e fa e ɲin e sie i like nga sran wie’m be yoli naan b’a kwla yo sɔ’n i su.

13-14. ?Ngue yɛ Tonin nin Zoze be su ndɛ’n kle e sa yaci cɛlɛ’n su-ɔ?

¹³ Aniaan kpanngban be yacili sa tɛ dan nga be wiengu’m be yoli be’n cɛli be. ?Kɛ be yoli sɔ’n i su ye benin yɛ be ɲɛnnin i-ɔ?

¹⁴ Be flɛ aniaan bian kun kɛ Tonin, * ɔ tran Filipinin. Kwlaa naan w’a suan Biblu’n nun like’n, cɛn kun’n ɔ tili i kɛ bian kun m’ɔ suan Zoze’n kunnin i ɲrun kpɛnngbɛn yasua kun. Blɛ sɔ’n nun’n, nn Tonin fa ya ndɛndɛ yɛ ɔ yo sa kekleekle mun. Ɔ maan i waan ɔ́ tú i klunngbɔ. I sin’n be trali Zoze be wlɛli i bisua. Kɛ be yacili i nun’n, Tonin waan sɛ w’a kunmɛn i’n nn nɛ́n i-ɔ. I sɔ’n ti’n ɔ ko toli tui kun fa sieli i sa su. Sanngɛ Zoova i Lalofuɛ’m be wa boli Tonin i Biblu’n nun like klelɛ bo. Ɔ seli kɛ: “Kɛ ń súan like’n, n wunnin i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ n kaci min akunndan’n nin min nzuɛn’n. I wie yɛle kɛ ɔ fata kɛ n yaci ya ble’n.” Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be  yoli Tonin i batɛmun. I sin’n be sieli i asɔnun kpɛnngbɛn. Kɛ ɔ tili i kɛ be yoli Zoze i batɛmun wie’n, ɔ boli i nuan dan. Cɛn kun’n be sran nɲɔn be yiali. Be tɔli be wiengu nun, yɛ Tonin seli Zoze kɛ ɔ yacili i wun sa’n cɛli i. Tonin seli kɛ, kɛ ɔ yacili Zoze i wun sa’n cɛli i’n, aklunjɔɛ ng’ɔ dili’n be kanman. Kɛ m’ɔ yacili sa cɛli’n ti’n, Zoova yrɛli i su.

15-16. ?Ngue yɛ Piɛli nin i yi Su be su ndɛ’n kle e sa yaci cɛlɛ’n su-ɔ?

¹⁵ Afuɛ 1985 nun’n, cɛn kun’n aniaan bian kun m’ɔ suan Piɛli’n ɔ nin i yi Su be ɔli aɲia kun bo. Kɛ bé yó aɲia’n bɔnbu dan kpa kun kpukeli Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’n nun. Bian kun yɛ ɔ fa sieli i lɔ-ɔ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n like yaya yoli Su. Ɔ maan ɔ wunman ase kpa kun, yɛ ɔ timan sa kpa kun. I kpa bɔbɔ’n ɔ timan nvan kun. * Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Piɛli nin Su be usali be wun kpɛ sunman kɛ: ‘?Wan li yɛ ɔ kwla yo klunwi sa kɛ nga sa-ɔ?’ Kɛ i osu cɛli kan’n, be trali sran ng’ɔ yoli sa sɔ’n. Ɔ timan Zoova i Lalofuɛ. Be seli i kɛ ɔ́ dí bisua lele ɔ́ fá wú. Kɛ ɔ cɛli kan’n, be usali Piɛli nin i yi Su be kɛ sɛ be yacili bian’n i wun sa’n cɛli i-o. Be tɛli su kɛ: “Zoova kleli e kɛ sɛ e fa sa sie e klun’n, é yó e bɔbɔ e wun tɛ. Ɔ maan kɛ sa sɔ’n juli’n, y’a sisiman e bo, e srɛli Zoova kɛ ɔ uka e naan y’a faman sa sɔ’n y’a sieman e klun. I liɛ’n e wun kpája e.”

¹⁶ ?Bian sɔ’n i wun sa yaci cɛlɛ’n yoli pɔpɔ mannin be? Cɛcɛ. Be seli kɛ: “Blɛ kwlaa nga Su i wunnɛn ya’n sɛ i sin’n, ya’n kusu sɛ i sin wie. Sanngɛ e bumɛn i akunndan dan. Ɔ maan e ya’n cɛman. I kpa bɔbɔ’n, sɛ bian sɔ’n kaci e niaan cɛn kun’n é sɔ́ i nun klanman. Sa sɔ’n kle e kɛ Biblu’n nun mmla’m be kwla yo e ye kpa. Be kwla uka e sa fanunfanun nun. Like uflɛ m’ɔ gua e awlɛn su nzue  yɛle kɛ e si kɛ ɔ ka kan’n Zoova wá yó maan afɛ nin ɲrɛnnɛn kwlaa bé wíe.”

17. ?Ngue yɛ Mira i su ndɛ’n kle e sa yaci cɛlɛ’n su-ɔ?

¹⁷ Be flɛ aniaan bla kun kɛ Mira. Kɛ ɔ́ sí ndɛ nanwlɛ’n nn w’a ja bian yɛ be le ba nɲɔn. I wun’n w’a kunndɛman kɛ ɔ́ sú Zoova wie. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ɔ kunndɛli bla i bo kpɛkun ɔ yacili be ɔli. Mira seli kɛ: “Kɛ min wun yacili min nin e mma nɲɔn mun ɔli’n, min awlɛn kpɛli min klun. M’an lafiman sran fi su kun, klunngbɔ’n kunnin min, n buli min wun fɔ, yɛ min awlɛn wa yoli fufu.” Blɛ sɔ’n nun’n, kannzɛ bɔbɔ be yrali’n sanngɛ sa sɔ’n te yo aniaan bla’n i ya. Ɔ seli kɛ: “Min wla boli min wun cɛli kpa. N sieli i nzɔliɛ kɛ sa sɔ’n ti’n e nin Zoova nin min wiengu mun e nantiman klanman kun.” Mira waan siɛn’n w’a wla ya’n i ase, yɛ i wun laa’n i wun ndɛ nunmɛn i klun kun. Ɔ lafi su kɛ bian’n wá sú Zoova cɛn kun. Siɛn’n, Mira fɛ i ɲin sie i ninnge kpakpa ng’ɔ́ wá ɲán be e ɲrun lɔ’n be su. I ngunmin tɛli i mma mun lele andɛ’n be su Zoova. Kɛ ɔ nin i mma mun nin be awlobo’m be su Zoova likawlɛ’n, i sɔ’n yo i fɛ dan.

18. ?Kɛ mɔ Zoova yɛ ɔ ti Jɔlɛ difuɛ dan’n ti’n, ngue yɛ e kwla lafi su kɛ ɔ́ yó-ɔ?

¹⁸ Kɛ e si kɛ nán e yɛ ɔ fata kɛ e di sran’m be jɔlɛ’n, ɔ yo e fɛ. Zoova m’ɔ ti Jɔlɛ difuɛ dan’n, i bɔbɔ yɛ ɔ́ wá dí junman dan sɔ’n niɔn. (Rɔm. 14:10-12) Kɛ m’ɔ si sa kpa nin sa tɛ’n be ngbaciɛ’n i kpa ti’n, e kwla lafi su kɛ ɔ́ dí jɔlɛ kɛ ng’ɔ nin fata’n sa. (Bob. 18:25; 1 Fam. 8:32) Ɔ su yoman sa ng’ɔ timan su’n le.

19. ?Ngue yɛ Zoova wá yó-ɔ?

¹⁹ E ɲin wo blɛ mɔ Zoova wá síesíe sa kwlaa nga fɔ’n nin sa tɛ’n be kpɛli be ba’n i sin kpa. Blɛ sɔ’n nun’n, afɛ nin ɲrɛnnɛn kwlaa bé wíe. (Jue. 72:12-14; Ngl. 21:3, 4) I kpa bɔbɔ’n e wla fí be su mlɔnmlɔn. Sanngɛ kwlaa naan blɛ sɔ’n w’a ju’n, maan e kle kɛ, kɛ Zoova maan e kwla yo kɛ i sa’n, ɔ yo e fɛ. Yɛle kɛ maan e yaci sa e cɛ.