1. ¿Achkë nuʼij Jehová chkë ri winäq ri nkitzolij kiʼ?

 JEHOVÁ ya riʼ ri xbʼanö qchë, yë ryä ri nyaʼö pä pixaʼ chqë y yë ryä ri qa-Juez, ye kʼa ryä chqä ya riʼ jun Tataʼaj ri janina nqrajoʼ (Sal. 100:3; Is. 33:22). Rma riʼ, taq nqmakun chwäch ye kʼa nqatzolij qiʼ rkʼë ronojel qan, ryä ma xa xuʼ ta nkowin nuküy qamak, xa kan nrajoʼ nuʼän riʼ (Sal. 86:5). Jehová xksaj ri profeta Isaías rchë xuʼij qa jojun tzij ri janina nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Ryä xuʼij: «Tapeʼ ri imak rïx achiʼel ta kan qʼäq akëq kibʼanon, kan säq xkekanaj achiʼel ri nieve» (Is. 1:18).

2. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chqawäch kikʼë ri nkʼaj chik?

² Rma xa yoj ajmakiʼ, jontir kʼo nqaʼij o kʼo nqaʼän ri yerusök ri nkʼaj chik (Sant. 3:2). Ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë majun bʼëy xkejeʼ utziläj qachiʼil. Ri nkʼatzin nqaʼän rchë yejeʼ utziläj qachiʼil ya riʼ nqkyun (Prov. 17:9; 19:11; Mat. 18:21, 22). Jehová nrajoʼ chë röj yeqaküy ri nkʼaj chik taq kʼo nkiʼän o kʼo nkiʼij ri xa nqrsök (Col. 3:13). Y kan kʼo rma chë röj nqaʼän riʼ. Jun chkë riʼ ya riʼ chë Jehová kan ma nukʼewaj ta nuküy qamak (Is. 55:7).

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik yeqaküy ri nkʼaj chik kan achiʼel nuʼän Jehová tapeʼ xa yoj ajmakiʼ. Chqä xkeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ: ¿Achkë mak kʼo chë nqabʼeʼij chkë ri ukʼwäy taq bʼey? ¿Achkë rma Jehová nrajoʼ chë nqakuyulaʼ qamak chqawäch? ¿Y achkë nqatamaj qa chkij jojun qachʼalal ri kowan xkitäj poqän rma ri xkiʼän ri nkʼaj chik?

4. a) ¿Achkë kʼo chë nuʼän jun cristiano ri xqä chpan jun mamaʼ mak? b) ¿Achkë samaj yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey?

⁴ Taq jun qachʼalal nqä chpan jun mamaʼ mak, nkʼatzin nqabʼeʼij chkë ri ukʼwäy taq bʼey. Chpan 1 Corintios 6:9, 10, nqïl jojun chkë ri mak riʼ. Ri winäq ri nqä chkipan re mak reʼ najin nuqʼäj rupixaʼ Dios. We jun cristiano nqä chpan jun chkë re mak reʼ, ryä nkʼatzin nchʼö rkʼë Jehová rchë nukʼutuj kuyubʼäl mak chqä nkʼatzin ntzjon kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación (Sal. 32:5; Sant. 5:14). Tapeʼ xa xuʼ Jehová nkowin nuküy jun mak rma rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk, * ryä ruyaʼon qa jun samaj ri kan kʼo rejqalen pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey. ¿Achkë chë samaj riʼ? Rkʼë rutoʼik le Biblia ryeʼ nkʼatzin nkitzʼët we ri winäq ri xmakun kʼa ütz na njeʼ pa congregación o manä chik (1 Cor. 5:12). Jun ri nkiʼän rchë nkitzʼët riʼ ya riʼ nkikanuj kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ: ¿ruchʼobʼon chik ri winäq nmakun?, ¿xrewaj rumak xuʼän?, ¿yalöj chik rubʼanon pä ri mak riʼ? Y, ri más ruqʼij, ¿nqʼalajin chrij chë kantzij xtzolij riʼ?, ¿kʼo nkʼutü chë Jehová ya xküy yän ri winäq riʼ? (Hech. 3:19).

5. ¿Achkë utzil nukʼäm pä pa ruwiʼ ri congregación ri samaj nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey?

⁵ Ri ukʼwäy taq bʼey nkajoʼ chë ri nkiqʼät pa ruwiʼ jun winäq ri xmakun kan ya riʼ chqä ri xchʼöbʼ yän Jehová (Mat. 18:18). ¿Achkë utzil nukʼäm pä ya riʼ pa ruwiʼ ri congregación? We ri winäq ma nutzolij ta riʼ, ma xtyaʼöx ta chik qʼij che rä rchë xtjeʼ pa congregación. Ya riʼ xtuʼän chë ri nkʼaj chik rusamajelaʼ Jehová ma xtkikʼän ta apü runaʼoj (1 Cor. 5:6, 7, 11-13; Tito 3:10, 11). Ya riʼ chqä rkʼë jbʼaʼ nuʼän chë ri winäq ri xmakun nutzolij riʼ chqä nukanuj rubʼanik rchë nkuy rumak rma Jehová (Luc. 5:32). Ri ukʼwäy taq bʼey yechʼö rkʼë Jehová pa ruwiʼ ri winäq ri xtzolij riʼ y nkiʼij che rä Jehová chë ttoʼ rchë jmul chik junan nuʼän ruwäch rkʼë (Sant. 5:15).

6. Taqʼalajsaj we jun winäq ri xesäx qa pa congregación xtkuy na rma Jehová o manä.

⁶ Tqaquʼ rij jun winäq ri nqʼalajin chrij chë ma rutzolin ta riʼ taq ri ukʼwäy taq bʼey najin nkiqʼät tzij pa ruwiʼ. We ke riʼ, xtesäx qa pa congregación. Y, we kʼo jun ley xqʼäj, ri ukʼwäy taq bʼey ma xtkitoʼ ta chwäch ri qʼatbʼäl tzij. Jehová ruyaʼon qʼij chkë ri qʼatöy taq tzij chë tkiqʼataʼ tzij pa ruwiʼ xa bʼa achkë winäq ri nuqʼäj jun ley chqä chë ttojoʼ ri mak xuʼän, tapeʼ xtzolij riʼ o manä (Rom. 13:4). Ye kʼa, we ri winäq riʼ taq nqʼax ri tiempo kan rkʼë ronojel ran nutzolij riʼ chqä nujäl ri rubʼanik nchʼobʼon chqä ri yeruʼän, Jehová kan ma xtkʼewaj ta xtküy rumak (Luc. 15:17-24). Ryä xtuʼän riʼ tapeʼ ri winäq kan mamaʼ taq mak xeruʼän (2 Crón. 33:9, 12, 13; 1 Tim. 1:15).

7. ¿Achkë ntel chë tzij naküy rumak jun winäq ri xuʼän jun itzelal chawä?

⁷ Kan nqtyoxin rma ma yoj ta röj nqbʼin we Jehová xtküy rumak jun winäq o manä. Tapeʼ ke riʼ, kʼo jun ri yaʼon qa pa qaqʼaʼ nqaʼän. ¿Achkë riʼ? Rkʼë jbʼaʼ kʼo jun winäq nukʼutuj kuyubʼäl mak chqë rma kʼo jun xuʼän o kʼo jun xuʼij ri janina xsök qan. Y, tapeʼ ma nuʼän ta riʼ, pa qaqʼaʼ röj yaʼon wä ri nqaküy rumak, ntel chë tzij, nqesaj ri kʼix qakʼolon qa pa qan chrij ri winäq riʼ. Ri nqaʼän riʼ  rkʼë jbʼaʼ nukʼwaj tiempo chqä kʼayewal nuʼän chqawäch, más taq kan jun mamaʼ itzelal nkiʼän chqë. Ri wuj La Atalaya rchë 15 de septiembre, 1994, xuʼij: «Ri naküy rumak jun winäq ma ntel ta chë tzij chë ri xuʼän ma itzel ta. Chwäch jun cristiano, ri naküy rumak jun winäq ntel chë tzij nayaʼ qa pa ruqʼaʼ Jehová ri xbʼan chawä. Yë ryä ri nimaläj Juez y kan pa ruqʼijul xtqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq». Jehová nrajoʼ chë nqkyun chqä chë tqayaʼ qa pa ruqʼaʼ ryä ri xbʼan chqë, ntel chë tzij, tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ryä kan pa ruqʼijul xtqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq. ¿Achkë rma ryä nrajoʼ chë röj nqaʼän riʼ?

8. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqatyoxij chë Jehová kan nupoqonaj qawäch?

⁸ Taq nqkyun, nqakʼüt chë nqatyoxij chë Jehová kan nupoqonaj qawäch. Chpan jun kʼambʼäl tzij, Jesús xjnamaj Jehová rkʼë jun achï ri xküy ri mamaʼ rukʼas jun rusamajel ri ma nkowin ta wä nutöj. Ye kʼa ri samajel riʼ ma xpoqonaj ta ruwäch jun rachiʼil ri kʼo wä rukʼas rkʼë ye kʼa ma kan ta nüm (Mat. 18:23-35). ¿Achkë xrajoʼ xkʼüt qa Jesús chqawäch? Chë, we kantzij nqatyoxij chë Jehová kan nupoqonaj qawäch, ya riʼ xtuʼän chë xtqajoʼ xkeqaküy ri nkʼaj chik (Sal. 103:9). Ojer qa jbʼaʼ, ri wuj La Atalaya xuʼij chë tapeʼ kan kʼïy mul yeqaküy ri nkʼaj chik, ri nqaʼän kan ma njunmatäj ta «rkʼë ri rubʼanik nqrküy Jehová rma Cristo».

9. ¿Achkë winäq nupoqonaj kiwäch Jehová? (Mateo 6:14, 15).

⁹ We xkeqaküy ri nkʼaj chik, Jehová chqä xtqrküy röj. Ryä xtpoqonaj kiwäch ri winäq ri nkipoqonaj kiwäch ri nkʼaj chik (Mat. 5:7; Sant. 2:13). Jesús xkʼüt ri naʼoj riʼ taq xkʼüt chkiwäch rutzeqelbʼëy achkë rubʼanik yechʼö rkʼë Dios (taskʼij ruwäch Mateo 6:14, 15). Kan pa ruqʼij qa Job, Jehová ya rukʼutun wä chik chë ri naʼoj riʼ kan kʼo rejqalen. Re utziläj rusamajel Dios reʼ kʼo chë xköchʼ ri poqän taq tzij xkiʼij Elifaz, Bildad chqä Zofar che rä. Jehová xuʼij che rä Job chë tkʼutuj kuyubʼäl mak pa kiwiʼ. Y, taq Job xuʼän riʼ, Jehová xyaʼ utzil pa ruwiʼ (Job 42:8-10).

10. ¿Achkë rma xa kʼayewal nukʼäm pä pa qawiʼ ri ma nqesaj ta ri kʼix kʼo pa qan chrij jun chik? (Efesios 4:31, 32).

¹⁰ Ri nqakʼöl qa kʼix pa qan chrij jun chik xa nqrtzʼlaʼ. Ri itzel nanaʼ che rä jun winäq rma kʼo jun xuʼän chawä achiʼel ta jun ejqaʼn, rma riʼ Jehová nrajoʼ chë nqesaj ri ejqaʼn riʼ chqij (taskʼij ruwäch Efesios 4:31, 32). Ryä nuʼij reʼ chqë: «Tayaʼ qa ri ayowal, taqasaj ruqʼaqʼal ajolon» (Sal. 37:8). Ri nqasmajij re naʼoj reʼ kan kʼïy utzil nukʼäm pä pa qawiʼ, rma ri ma nawesaj ta ri kʼix kʼo pan awan chrij jun chik xa nuʼän chë yabʼison chqä nuyaʼ ayabʼil (Prov. 14:30). Ri nanaʼ ya riʼ ütz nqajnamaj rkʼë ri natäj veneno: xa ayonïl natzʼlaʼ qa awiʼ. Rma riʼ, taq yeqaküy ri nkʼaj chik, xa röj najin nqaʼän qa jun utzil chqë (Prov. 11:17). Riʼ xtuʼän chë xtqanaʼ uxlanen pa qan chqä kan kiʼ qakʼuʼx xtqayaʼ ruqʼij Jehová.

11. ¿Achkë nuʼij le Biblia chrij ri natzolij rukʼexel jun itzelal xbʼan chawä? (Romanos 12:19-21).

¹¹ Tqayaʼ qʼij chë yë Jehová ntzolin rukʼexel. Jehová ma pa qaqʼaʼ ta röj ruyaʼon wä qa ri nqatzolij rukʼexel chkë ri xebʼanö jun itzelal chqë (taskʼij ruwäch Romanos 12:19-21). Rma xa yoj ajmakiʼ chqä ma nqkowin ta nqatzʼët jontir ri  nutzʼët Jehová, ma nqkowin ta kan pa rubʼeyal nqaqʼät tzij pa ruwiʼ jun winäq (Heb. 4:13). Chqä kʼo mul, xa yë ri nqanaʼ nqayaʼ qʼij chë nchʼakon chqij, pa rukʼexel nqaʼän ri kʼo ta chë nqaʼän. Rkʼë rutoʼik Jehová, Santiago xtzʼibʼaj reʼ: «Ri achï ri katajnäq ruyowal, ma nukʼüt ta ri ruchojmilal Dios» (Sant. 1:20). Ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kan pa ruqʼijul xtqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq ri xkiʼän jun itzelal chqë. 

12. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Jehová kan pa rubʼeyal nuqʼät tzij?

¹² Taq nqkyun, nqakʼüt chwäch Jehová chë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri rubʼanik nuqʼät tzij. We nqayaʼ qa pa ruqʼaʼ Jehová ri xbʼan chqë, xtqakʼüt chë kan qayaʼon chwäch qan chë Jehová xtchojmij jontir ri kʼayewal ruyaʼon qa ri mak chqij. Chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew, ri kʼayewal najin yeqaqʼaxaj komä ma xkenatäj ta chik chqë nixta xkeʼapon pa qan (Is. 65:17). Ye kʼa, ¿kantzij komä nqkowin nqesaj ri kʼix pa qan chrij jun winäq ri xuʼän jun itzelal chqë? Tqatzʼetaʼ achkë xkiʼän jojun qachʼalal rchë xekowin xkiʼän riʼ.

13, 14. ¿Achkë nukʼüt qa chawäch rït ri xbʼanatäj rkʼë Tony chqä José?

¹³ Ye kʼïy qachʼalal yekikyun ri nkʼaj chik, tapeʼ kan mamaʼ itzelal xbʼan chkë. ¿Achkë utzil kilon rma xkiʼän riʼ?

¹⁴ Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë Tony, * jun qachʼalal aj Filipinas. Taq majanä wä ttok testigo de Jehová, xkamsäx jun chkë runmal. Xtamaj chë yë jun achï ri rubʼiniʼan José xkamsan rchë. Rma Tony nqä wä chwäch nuʼän chʼaʼoj, xrajoʼ xtzolij rukʼexel che rä. José xyaʼöx pacheʼ rma ri xuʼän. Ye kʼa taq xesäx äl, Tony xyaʼ chwäch ran nukamsaj ri achï riʼ. Rma riʼ xlöqʼ jun ruqʼaqʼ. Chkipan ri qʼij riʼ, ri testigos de Jehová xkitjoj chrij le Biblia. Ryä nuʼij: «Taq najin yinkitjoj chrij le Biblia, xintzʼët chë nkʼatzin wä njäl nnaʼoj. Kʼo wä chë nwesaj äl ri kʼix pa wan». Tony xqasäx pa yaʼ y taq xqʼax ri tiempo, xbʼeʼok jun ukʼwäy bʼey pa congregación. ¡Ryä kan xel rukʼuʼx taq xtamaj chë José xbʼeʼok chqä testigo de Jehová! Taq  xkïl kiʼ, xkiqʼetej kiʼ, y Tony xuʼij che rä José chë xküy yän rumak. Tony nuʼij chë kan kowan jaʼäl xnaʼ ran taq xküy José. Re qachʼalal reʼ xkowin xkyun, y Jehová kan kʼïy utzil xyaʼ pa ruwiʼ rma ri xuʼän.

15, 16. ¿Achkë nukʼüt qa chawäch rït ri xkiqʼaxaj Peter y ya Sue?

¹⁵ Pa junaʼ 1985, taq Peter y ya Sue ye kʼo wä pa kimoloj chpan ri Salón del Reino, chaq kʼateʼ kʼo jun xpaqʼapoʼ. Jun achï xyaʼ qa jun bomba chriʼ. Ya Sue kowan xsokotäj, rma riʼ ma xkowin ta chik xseqon chqä kan kʼïy ruyabʼil xrïl qa. * Re jun kʼlaj qachʼalal reʼ chaq taqïl wä nkikʼutuj qa chkiwäch: «¿Achkë komä chë winäq xbʼanö re itzelal reʼ?». Kïy junaʼ chrij riʼ, ri xbʼanö riʼ, ri ma testigo de Jehová ta, xyaʼöx pacheʼ chqä xbʼix che rä chë ma xttel ta pä chik. Xkʼutüx che rä Peter chqä ya Sue we xkiküy yän ri achï riʼ. Ryeʼ xkiʼij reʼ: «Jehová rukʼutun chqawäch chë we ma nqesaj ta ri kʼix pa qan chrij jun winäq ya riʼ xa xtyaʼ qayabʼil chqä xtuʼän chë kowan xtchʼpü qakʼuʼx chqä chë chaq taqïl itzel xtnaʼ qan. Rma riʼ, kan xa xuʼ xbʼanatäj ri kʼayewal riʼ, röj xqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä rchë nqkyun rchë ke riʼ nqanaʼ uxlanen pa qan».

¹⁶ ¿Chaq bʼaʼ rubʼanon chkiwäch re jun kʼlaj qachʼalal reʼ kikyun ri achï riʼ? Ma ronojel ta mul. Ryeʼ nkiʼij reʼ: «Kʼo mul kan itzel nnaʼ qan taq Sue nutäj poqän rma ri kʼayewal xrïl qa, ye kʼa rma nqatäj qaqʼij rchë ma nqaquʼ ta más rij riʼ, ri itzelal nqanaʼ pa qan kan chanin nkʼis qa. Röj kan rkʼë ronojel qan nqaʼij chë we jun qʼij ri achï riʼ nbʼeʼok na qachʼalal, röj kan ütz rukʼulik xtqaʼän apü chpan rutinamit Jehová. Ri xqaqʼaxaj nukʼüt chqawäch chë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia yojkitoʼ rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän. Taq yeqasmajij re naʼoj reʼ, kan achiʼel ta ntel jun mamaʼ ejqaʼn chqij. Chqä kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë xa jbʼaʼ chik apü Jehová xtsöl xa bʼa achkë kʼayewal qaqʼaxan pä».

17. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xbʼanatäj rkʼë ya Myra?

 ¹⁷ Ya Myra xtamaj ruwäch Jehová taq kʼlan wä chik chqä ye kʼo wä chik kaʼiʼ koköj taq ral, ye kʼa rachjil kan majun xrajoʼ ta che rä Jehová. Xqʼax ri tiempo, ri qachʼalal xkanüx rukʼexel chqä xyaʼöx qa rma rachjil. Ya Myra nuʼij reʼ: «Taq wachjil xbʼä äl, rïn kan xsach chi nwäch. Kan majun ütz ta xinnaʼ. Rïn xinnaʼ chë kan majun nqʼij ta, chë nmak rïn ri xbʼanatäj chqä kowan xtiʼon wan, xibʼison y kan itzel xinnaʼ». Tapeʼ xchüp ruwäch rukʼlanen, ri xnaʼ ma chanin ta xkʼis. Ryä nuʼij: «Kan kʼïy ikʼ xinnaʼ ya riʼ, ye kʼa xintzʼët chë ya riʼ xa najin wä ntzʼlaʼ wachbʼilanïk rkʼë Jehová chqä kikʼë ri nkʼaj chik». Komä, ya Myra nkowin nuʼij chë ma itzel ta chik nunaʼ che rä ri xok rachjil. Ryä chqä ma nurayij ta chë kʼo jun itzelal tbʼanatäj rkʼë, pa rukʼexel riʼ, ryä nuyoʼej chë jun qʼij ri xok rachjil ttok pä chpan rutinamit Jehová. Ya Myra nuyaʼ ran chrij ri utzil rutzjun Jehová chqawäch apü, y ma chrij ta ri kʼayewal xqʼaxaj ojer. Tapeʼ ruyonïl xerukʼiytisaj pä ri kaʼiʼ ral chpan rutinamit Jehová, komä, ryä chqä ri kaʼiʼ ral y ki-familias, kan kiʼ kikʼuʼx najin nkiyaʼ ruqʼij Jehová.

18. Rma yë Jehová ri Nimaläj Juez, ¿achkë ütz nqayaʼ chwäch qan?

¹⁸ Rma yë Jehová ri Nimaläj Juez, röj ma nkʼatzin ta nchʼpü qakʼuʼx rchë nqatzʼët achkë rubʼanik xtqʼat tzij pa kiwiʼ ri nkʼaj chik. Yë ryä xtbʼanö riʼ. ¡Kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx riʼ! (Rom. 14:10-12). Ütz nqayaʼ chwäch qan chë ryä ronojel mul kan pa rubʼeyal xtqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq rma pa ruqʼaʼ ryä kʼo wä nuʼij achkë ütz chqä achkë ma ütz ta (Gén. 18:25; 1 Rey. 8:32). Ryä majun bʼëy xtuʼän ta jun ri xa ma ütz ta.

19. ¿Achkë xtuʼän Jehová rma ronojel mul kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir?

¹⁹ Jehová xtchojmij jontir ri kʼayewal qlon qa rma ri mak. ¡Kan nqarayij chë xtbʼeqä ri qʼij riʼ! Ryä xtknaj (xtqʼomaj) jontir ri yabʼil qlon rma jun itzelal xbʼan chqë chqä jontir ri nbʼanö chë ntiʼon qan (Sal. 72:12-14; Apoc. 21:3, 4). Jontir riʼ kan xkemestäj chqë. Loman nbʼeqä ri qʼij riʼ, tqakʼutuʼ chë nqatyoxij chë nqkowin yeqaküy ri nkʼaj chik kan achiʼel nuʼän Jehová.