1. Mókà bel sìà kpóó ló ní e Jìhóvà kọ́ nè gbò e bà ọ́gá ló ba pọ́lọ́ ẹ́?

 NÁA kal ló béè kọọ̀ Jìhóvà dú Nen Ea Beè Dèmii, Nen Ea Ólò Nèi Log, nè Bẹẹ Neǹ Bèèla, à dú nágé bẹẹ Tẹ̀ ea vulèi. (Ps. 100:3; Àìz. 33:22) Níì áá gè kọọ̀ àé láá ia ló nèi tṍó e síì pọ́lọ́ vaá è ọgá nì, à di kpènà ló gè ia ló nèi. (Ps. 86:5) Jìhóvà beè ló nakà bel sìà kpóó lóí nèi tenmá gã́ neǹ kọ́ọ̀ bàlà Bàrì Àìzáìà kọọ̀: “Náa kal ló béè kọọ̀ [bọọ pọ́lọ́] dú mii-mii belí dẽè kàn, nda é náa kọ á ẹẹ belí vo.”—Àìz. 1:18.

2. Éé ní eé íè ge naa be è gbĩ́ gè zọ̀ dõòna gbò dia mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ lóé?

² Dénè bẹ̀ì ólò ló bel vaá naa nu ea kyẽ́ dõòna nèn boo béè kọọ̀ née gbõomà. (Jém̀z 3:2) Sõò níá náa tõó dọ̀ kọọ̀ née é láá zọ̀ va ié kà lé gbaa ló. Èé láá naa vó be è nó gè ia ló pọ́lọ́. (Pró. 17:9; 19:11; Máát. 18:21, 22) Jìhóvà gbĩ́ kọ é ia ló tṍó e nen náa pọ́ì ńkem̀ nu ea kyẽ́i. (Kọ́l. 3:13) È íè lé bug gè elá boo naamá vó, boo béè kọọ̀ Jìhóvà ólò ia ló bẹẹ “pọ́lọ́” nèi.—Àìz. 55:7.

3. Éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó belí é?

³ Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo bé e gbò nen é láá nó Jìhóvà mm̀ ge ia ló pọ́lọ́ naa. Mókà pọ́lọ́ ní eé íè ge kọ́ nè gbò kànen ẽ́? Éé ní ea náa vaá Jìhóvà à sièi kpóó ló kọ é ia ló nè dõòna gbò e? Vaá éé ní eé  láá nó lọl ló bẹẹ gbò vígà págbálà nè pábia e bà gé mon tã̀àgã̀ boo béè pọ́lọ́ e dõòna gbò síé?

4. (a) Tṍó e gyóòlo Jìhóvà sí kà agẹbá pọ́lọ́, éé ní ea é íè ge naa ẽ́? (b) Éé ní e gbò kànen ólò naa tṍó e bà gé ẹb mm̀ bel nen ea sí kà agẹbá pọ́lọ́ ẹ́?

⁴ Èé íè ge kọ́ nè gbò kànen tṍó e nen sí kà agẹbá pọ́lọ́. Nu dòòmà bá ea kil ló íb gbò agẹbá pọ́lọ́ ea dì naa vó di mm̀ 1 Kọ́rìnt 6:9, 10. Agẹbá pọ́lọ́ dú kà pọ́lọ́ nu e nen náa ea bé uú boo log Bàrì. Beè neǹ Kráìst sí íb pọ́lọ́ ea dì naa vó, àé íè ge bàn ia ló lọl bá Jìhóvà Bàrì, vaá kọ́ nè gbò kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. (Ps. 32:5; Jém̀z 5:14) Éé ní e gbò kànen ólò naa ẽ́? Áá Jìhóvà ní ea íe kpóó gè ia ló dénè pọ́lọ́ é, vaá à ólò naa vó boo béè ú vààa gyọ́ọ̀ a Sã́áná. * Sõò Jìhóvà ne deè gbò kànen kọ bàá tú Kpá Káí beemá beè nená é láá gbẹá mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. (1 Kọ́r. 5:12) Kọbé bà láá naa vó, àé dú bíi kọ bàá gbĩ́ ààla ea kil ló sìgà bíb ea kọ́ọ̀: É kọọ̀ nená beè sẹlẹ sí pọ́lọ́á? É kọọ̀ a beè gbĩ́ gè gṍ pọ́lọ́á ló gbò nen? É kọọ̀ a sí pọ́lọ́á gã́bug tṍó? Bọọ èlmà tõ̀ò, é kọọ̀ à íe gbò nú ea zógè kọ à aa deè ọgá? É kọọ̀ à íe gbò nu ea zógè kọọ̀ Jìhóvà a ia ló nèe?—Tóm 3:19.

5. Mókà bélè ní e tóm e gbò kànen gé sí ólò dọ̀ẹ?

⁵ Tṍó e gbò kànen gé ẹb mm̀ bel nen ea sí agẹbá pọ́lọ́, ba nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́ ólò dú gè beelá gbõ̀ònà bé ea dú bùlà Jìhóvà naa. (Máát. 18:18) Mókà bélè ní e bõ̀ònatõ̀ò ólò ié lọl ló nakà nòònùí ẽ́? À ólò naa kọ bàá kpó nen ea beè sí pọ́lọ́ vaá náa ọ́ga lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò vaá kpènà gbò naanà ból Bàrì e bà sígáá. (1 Kọ́r. 5:6, 7, 11-13; Táítọ̀s 3:10, 11) Àé láá naa nagé kọọ̀ nen ea beè sí pọ́lọ́ á ọgá naa ní e Jìhóvà é ia lò nèe. (Lúùk 5:32) Gbò kànen ólò tã̀àgã̀e ló Bàrì boo vaá bàn Jìhóvà kọ á nvèè bá nèe naa ní ea é láá kpáá ié lé gbaa ló kìlmàé ló.—Jém̀z 5:15.

6. É kọọ̀ Jìhóvà é láá kpáá ia ló nè nen e ba beè kpó lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò? Baatẽ́.

⁶ Dòòmà dẽe ló kọọ̀ nen náa ọ́gá tṍó e gbò kànen síé ló. Tṍó ea meà naa vó, bàé kpóe lọl mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Be à sí kà agẹbá pọ́lọ́ uú boo kpóó ea gé bẹl, gbò kànen náa é gṍe lọl bá kpọ̀té ea dú ló. Jìhóvà ne deè kpóó ea gé bẹl kọ bàá beelá bel ló, vaá nè kpọ̀té kọ̀láá nen ea gbáálá log—kọbèè à ọ́gá àbèè náa ọ́gá. (Róm̀ 13:4) Sõò beè nen ea beè sí pọ́lọ́á bã́ mm̀ a bug, aa deè ọgá vaá kììa kẽ, Jìhóvà di kpènà ló gè ia ló nèe. (Lúùk 15:17-24) Àé ia ló nèe kọbèè pọ́lọ́ ea beè sì palàge aga bá.—2 Kró. 33:9, 12, 13; 1 Tím. 1:15.

7. Mósĩ́ deè ní eé láá ia ló nè nen ea síi pọ́lọ́ ẹ́?

⁷ À palàge ẹẹlẹ̀i nyíe gè nyimá kọọ̀ níì beele ní eé bééláfùl beè Jìhóvà è ia ló nè nen ea sí pọ́lọ́ẹ́ nì! Sõò à íe nu ea dú bíi kọọ̀ beele é nè béèlàfùl kilma ló. Níà éé? Sìgà tṍó, nen é láá síi kà agẹbá pọ́lọ́, vaá bànii kọ é iàẹ̀ ló neèe. Boo tṍó e sìgà nen é láá síì pọ́lọ́ vaá náa é ban ia ló. Kọbèè à meà naa vó, èé láá beeláfùl ge ia ló nè nená vaá lọ̀l nyíé boo pọ́lọ́ ea beè síi kọbé née bã nà súng nyòòmàe. Mm̀ kà kà, àé láá tú gã́bug tṍó nè sìà kpóó ló,  bọọ èlmà tõ̀ò tṍó e nyíéi beè palàge bììlà. Kpá Tọ Kùdẽe Ló níí September 15, 1994, kọ́ọ̀: “Náa tõó dọ̀ kọ ò nveè sãa kúm pọ́lọ́ e nená beè sì tṍó eo ià ló nèe. Boo béè kọọ̀ ge ia ló pọ́lọ́ tõó dọ̀ ge sọ̀bá gbẹẹ́ bá Jìhóvà vaá dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ àé béélá boo bá ea bọ́ló. Ẹlẹ ní ea dú lé neǹ bèèla boo zivèkà bàlà booí é, vaá àé béélá bel leèi tṍó ea bọ́ló.” Éé ní ea náa vaá Jìhóvà à sièi kpóó ló kọ é ia ló pọ́lọ́ vaá sọ̀bá bèèla bel gbẹẹlìè bá ẹlẹ ẹ́?

8. Mósĩ́ deè ní e gè ia ló pọ́lọ́ zógè kọọ̀ nyíéi ẹ́ẹ ló sàn nyíe e Jìhóvà íeí lóé?

⁸ È zógè kọọ̀ nyíéi ẹ́ẹ ló sàn nyíe ea aa bá Jìhóvà tṍó e ià ló pọ́lọ́. Mm̀ ene kà bel dòòle ló, Jíízọ̀s beè tú Jìhóvà doolé ló ene kà tẹ̀ tọ ea sọbá gã́bug kom ea gyóòlo beè siié bá vaá náa láà kpẽ̀. Sõò gyóòloá náa beè zìgà ge ia ló nè dõòna kà gyóòlo ea síi pọ́ì ńkem̀ kom bá ẹlẹ. (Máát. 18:23-35) Éé ní e Jíízọ̀s géè noòmài ẽ́? À géè noòmài kọọ̀ beè nyíéi palàge ẹẹ ló sàn nyíe e Jìhóvà íeí ló, èé ia ló nè dõòna gbò. (Ps. 103:9) Sìgà gbáá ea kil nvéeá, Kpá Tọ Kùdẽe Ló beè kọọ̀: “Kọ̀láá bé e ià ló nè dõòna gbò naa, náa é láá tõ̀ò bé e Bàrì ia ló vaá iéi sàn nyíe ló naa tení dú ló Kráìst.”

9. Mée ní e Jìhóvà ólò ié sàn nyíe lóé? (Matthew 6:14, 15)

⁹ Be è ia ló pọ́lọ́, Jìhóvà é ia ló nèi. Jìhóvà ólò ié sàn nyíe ló gbò e bà íe sàn nyíe ló dõòna gbò. (Máát. 5:7; Jém̀z 2:13) Jíízọ̀s beè palàge kọ́ níá tẹlẹ bàlà kẽ tṍó ea beè noòmà bé e pá a gbò nyòòne nvée é tãàgã ló Bàrì naa. (Bugi Máátìù 6:14, 15.) Bel e Jìhóvà beè kọ́ nè Jóòb nóòmà nài gé nú ea kil ló gè ia ló pọ́lọ́. Nyíè gbálà ea beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé booí beè palàge bììlà boo béè bel e Ẹ́lifàz, Bíldàd, nè Zófà kọ́ nèe. Sõò Jìhóvà beè kọ́ nè Jóòb kọ á tã̀àgã ló Bàrì má va. Tṍó e Jóòb náa vó lọ̀l, Jìhóvà beè gbóó tãanèe dee bá.—Jóòb 42:8-10.

10. Éé ní ea náa vaá gè ká súng gbẹá gbàà é zọẹ́i kpá lóé? (Ẹ́fẹsọ̀s 4:31, 32)

¹⁰ Ge ká súng gbẹá gbàà ólò zọẹ́i kpá ló. Súng bélí nyèè tò, vaá Jìhóvà gbĩ́ kọ é ié dĩ̀ìnè ló bùlà tení dú ló gè tú súng lọa nyíe. (Bugi Ẹ́fẹsọ̀s 4:31, 32.) À síèi kpóó ló kọọ̀ “òòà aa ló gè nvèè súng vaá ógá biile nyíe.” (Ps. 37:8) Be è tú dùùlà bá deè tṍá, àé nveè bá nèi. Ge ká súng gbẹá gbàà ólò zọẹ́i kpá ló. (Pró. 14:30) Ge ká súng gbẹá gbàà náa é náa tọ́ọ̀ nu ló nen ea beè naa nuù súng nèi ã́, belí bé e be ò ṍ múú tã́a náa é náa tọ́ọ̀ nu ló nen ea sí ni pọ́lọ́ naaá. Tãa vó, be è ia ló nè doòna gbò, è náà lé bẹẹ bá. (Pró. 11:17) Èé íe dĩ̀ìnè ló bùlà vaá kilsĩ́ gè sí tóm nè Jìhóvà.

11. Éé ní e Kpá Káí kọ́ kilma ló gè kpẽ́ pọ́lọ́ ẹ́? (Róm̀ 12:19-21)

¹¹ Ge kpẽ́ pọ́lọ́ kuu bá Jìhóvà. Jìhóvà náa néi kpóó kọ é kpẽ́ pọ́lọ́ e nen síi. (Bugi Róm̀ 12:19-21.) Boo béè kọọ̀ née gbõòmà, née é láá beelá bel le-le belí bé e Bàrì gáẹ̀ beè beelá naa. (Híb. 4:13) Vaá sìgà tṍó, tọa ló e íè kilma ló nen ólò láá naa kọ é gá beelá bel le-le. Jìhóvà beè naa kọ Jém̀z á emí kọọ̀: “Súng ea bã nen náa ólò tòm kọọ̀ nen á naa nu ea é léémá Bàrì.” (Jém̀z  1:20) Èé láá àgala boo kọọ̀ Jìhóvà é náa nu ea lelà nè ge kọọ̀ àé náa kọọ̀ lè bèèla á dì.

12. Mósĩ́ deè ní eé láá zogè kọ è dẹlẹ̀ nyíé boo bé e Jìhóvà béélá bel naa ẽ́?

¹² Ge ia ló pọ́lọ́ zógè kọ è dẹlẹ̀ nyíé boo bé e Jìhóvà béélá bel naa. Tṍó e túù kọ̀láá kà tã̀àgã̀ gbẹẹ́ bá Jìhóvà, è zógè kọ è dẹlẹ̀ nyíé boo kọọ̀ àé lọl kọ̀láá kà tã̀àgã̀ ea beè bã kẽ tení dú ló náàkyọ̀. A beè zìgà nèi kọọ̀ mm̀ ãa bàlà boo, née “é kẽea na boo gbò nómá nu ea beè dìa, àbèè ge kpáá bugi togó boo” gbò nu ea é néi zọ̀ bùlà. (Àìz. 65:17) Sõò é kọ àé láá valí kọ é gá nvèè súng tṍó e nen náa nu ea palàge kyẽ́i? Bugi togó boo nu e sìgà gbò beè naa.

13-14. Éé ní eo nóò lọl ló bé e Tony nè José beè ia ló pọ́lọ́ nè ene naa ẽ́?

¹³ Gã́bug pá vígà págbálà nè pábia a béélàfùl ge ia ló bã̀àna tṍó e nú e nen náa palàge kyẽ́ va. Mókà gbò tã́áná dee bá ní e bà íe lọl ló gè naa vóé?

¹⁴ Besĩ́ì Tony * ea ólò tõó Philippines à kalá bã mm̀ kà kàí, a beè gbĩ́tẽ́ nyimá kọọ̀ ene kà gbálà ea bée kọlà José ní ea beè fẹ́ a kàneǹ vígà ẹ. Tṍóá nyíè Tony beè palàge bììlà vaá a beè gbĩ́ gè kpẽ́ pọ́lọ́á. Ba beè sii José nvee kpọ́gọ́lọ́ boo béè pọ́lọ́á. Tṍó e tṍó téní vaá bà sọ̀bá José lọl tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́, Tony beè zilá zíl kọ àé íè ge fẹẹ̀ẹ. Vó beè naa kọ á zalí náa. Tṍó e tṍó téní, Tony beè gbóó dààmà togó gè zọ̀ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà noá Kpá Káí. À kọ́ọ̀, “Tṍó em gé nó Kpá Káí, m beè gbóó mòn kọ à dú bíi kọ ḿ nyaaná nà láb, ea bãàa mm̀ ge aa ló gè bã̀ súng.” Tṍó e tṍó téní, Tony beè gbóó dììa múú vaá dú neǹ kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Dòòmà dẽe ló bé ea beè bọọẹ́ ló naa tṍó ea nyímá kọọ̀ José beè dììà nàgé múú vaá dú enè Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà! Tṍó e pálàa ọ̀và nyoonà, ba beè bũ̀ùnà ene, vaá Tony beè kọ́ nè José kọ a beè iàẹ̀ ló neèe. Tony kọ́ọ̀ ge ia ló nè José beè palàgè  zaavẹ̀ẹ̀ẹ ló naa ní e náa íèè tọ́ọ̀ kà moǹ bel ea é láá baamàè tẽ́. Mm̀ kà kà, Jìhóvà beè tãanè dee bá Tony boo béè kọọ̀ a beè di kpènà ló gè ia ló.

15-16. Éé ní eo nóò lọl ló bé e Peter nè Sue beè ia ló pọ́lọ́ naa ẽ́?

¹⁵ Mm̀ gbáá 1985, Peter nè Sue beè di nònù gbẹá Kíndòm Họ́ọ̀l tṍó e bóm̀b pómí. Ene kà gbálà ní ea beè tú bóm̀bá sẹlẹ́ mm̀ Kíndòm Họ́ọ̀lẹ! Kà agẹbá kom beè bã ló Sue naa ní ea beè gimèe dẽe vaá káẹ tṍ. A beè naa nagé kọọ̀ ágá láá daná nù ló nu. * Sìgà tṍó, Peter nè Sue ólò bĩiná ba bá kọọ̀, ‘Mó íb nen ní ea náa íb gbò pọ́lọ́ nuí ẽ́?’ Tṍó e gã́bug gbáá téní, ba beè gbóó síi nen e náa ólò fã̀ Jìhóvà ea beè sẹlẹ bóm̀ba, vaá beelá kọ á tú dénè dee mm̀ a dùm tõ̀òma kpọ́gọ́lọ́. Tṍó e bà bĩ́íná Peter nè Sue ge nyimá be baa ia ló nè gbálàa, ba beè aalá kọọ̀: “Jìhóvà nóòmài kọọ̀ ge ká súng gbẹá nyíe nyòòmà nen é láá nvèè kom ló bẹẹ nyíe, nom̀ kpá ló nè bug togó. Vóà naa, tã́gíní túá bólá, e beè bàn Jìhóvà kọ á nvèè bá nèi kọ é tú súng lọa gbàà vaá kilsĩ́ mm̀ bẹẹ dùm.”

¹⁶ É kọọ̀ a beè valí vá ló kọ bàá láá ia ló? Náa beè valí. Bà kọ́ọ̀: “Kọ̀láá tṍó e komá zọ Sue, nyíéi ólò palàge bììlà. Sõò née ólò ká bùlà gbẹẹ́ boo, vó beè naa kọ á valíí ló gè lọ̀l nyíé boo. Mm̀ kà kà, èé láá kọ́ lọl mm̀ bẹẹ nyíe kọọ̀ beè nen ea beè sẹlẹ bóm̀ba dú neǹ vígà enè dee, èé tú bàà bá tuumáe. Nú ea náááí náa kọ é nyimá kọọ̀ ge tú gbò nòòkúù Kpá Káí siimá tóm é náa kọ é di pọ́ì mm̀ gã́bug sĩ́deè e née beè ẹ̀bmà dẽe! À nveè nài gé nyíé gbàà tṍó e nyímà kọọ̀ Jìhóvà é beè gé lọ̀l kọ̀láá kà tã̀àgã̀.”

17. Éé ní eo nóò lọl ló bé e Myra beè ia ló pọ́lọ́ naa ẽ́?

¹⁷ Tṍó e Myra íá dóm vaá ié bàà kà nvín lọ̀l ní ea beè bã mm̀ kà kàí é. A  dóm náa beè zìgà ge fã̀ Bàrì. Tṍó e tṍó téní, a beè kuná gã̀ vaá sọ̀bá pá a tọ gbẹẹ́ kẽ. Myra kọ́ọ̀: “Tṍó e ńdáà dóm sọbá pá nà nvín nè m̀m̀ gbẹẹ́ kẽ, nyíém beè palàge bììlà belí bé e nyíè gbò e nen e ba beè vùlè sọ́ va bá gbẹẹ́ kẽ ólò bììlà naaá—m beè bã̀àgã̀, ọgá, biile nyíe, vaá bẽgẽ̀ bel nà bá.” Náa kal ló béè kọọ̀ ílà dóm nè vaí beè iná kùbmà, nyíée beè kilsĩ́ gè bììlà boo béè kọọ̀ a dóm kẹlẹ́ẹ. Myra kpáá kọọ̀: “A beè kilsĩ́ gè biilém nyíe mm̀ gã́bug ẽ́, vaá m beè mòn kọọ̀ à daamà togó gè tọá ló nà gbaa ló em íè kilma ló Jìhóvà nè dõòna gbò.” Kátogóí Myra kọ́ọ̀ náa biilè nàè nyíe àbèè ge gbĩ́ kọọ̀ pọ́lọ́ nu á naaá ló gbálà ea beè zẹ́ẹ́ dú a dómá. À dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ enè dee, àé beè fã̀ Jìhóvà. Myra a láá ká bùlà gbẹẹ́ boo dì deèsĩ́. Áá ẹ̀ẹ̀ beè bumá bàà kà a nvín kọ bàá fã̀ Jìhóvà. Deè nieí, Myra bií ló pá a nvín nè pá ba tọ gé tú ẹ́ẹ́ nyíe fã̀àmà Jìhóvà.

18. Éé ní eé láá àgala boo kọọ̀ Jìhóvà ea dú Neǹ Bèèla ea Bọọ Lọ̀l Vaá À Lee é náa ẽ́?

¹⁸ Lóí palàge dĩ̀ìnà ge nyimá kọọ̀ tóm gè beelá bel náa kuu bá beele! Boo béè kọọ̀ Jìhóvà dú Neǹ Bèèla Ea Bọọ Lọ̀l Vaá À Lee, àé ẹb nu ea kil ló tóm ea palàge dú biíi. (Róm̀ 14:10-12) Èé láá palàge àgala boo kọọ̀ àé béélá bel mm̀ sĩ́deè ea gbááá ló a nòòkúu ea kil ló bé ea ẹb lé nè pọ́lọ́ naa. (Jén. 18:25; 1 Kíǹ. 8:32) Náa é zigà ge naa nu ea dú pọ́lọ́!

19. Éé ní e Jìhóvà é náa boo béè kọọ̀ à dú neǹ bèèla ea gbõoma ẽ́?

¹⁹ È gé ẹbmà dẽè tṍó e Jìhóvà é lọl kọ̀láá kà pọ́lọ́ nu e náàkyọ̀ tẹ́lẹ boo gbò nen. Tṍóá, èé gbóó ié vàlá kpá ló ea gbõoma. (Ps. 72:12-14; Kùùà 21:3, 4) Née é kpáá kẽ̀èa na boo. Boo tṍó e gé élá bànà nakà gbele dũ̀ùnè tṍóí, nyíéi palàge ẹẹ kọọ̀ Jìhóvà náa kọ é láá noè ẹlẹ mm̀ ge ia ló pọ́lọ́.