1. ¿Jantʼoj in uchál a Jehová an atiklábchik axi chubax u tʼeʼpinal kʼal in wálab?

 A JEHOVÁ játs axi tu tsʼejkaʼ, axi tu pidhámal i abatnaxtaláb, ani axi tu bóliyal, pero jayej pel jun i tataláb lej kʼanidhom (Sal. 100:3; Is. 33:22). Jaxtám, max ku wálbin ani ku tʼeʼpin kʼal i wálab ma ti ichích, Jajáʼ neʼets tu ku pákwlanchij kom in léʼ kin tʼajaʼ (Sal. 86:5). A Jehová in tʼajaʼ abal an kawlómej Isaías kin dhuchaʼ axéʼ xi kaw axi tu lej kanatbedhál, in ulal: «Bélits max a wálab lej tsakniʼ, neʼets ka jílkʼon tʼokikíl, ejtíl max dhakniʼ» (Is. 1:18).

2. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal ku neʼdháxin alwaʼ kʼal axi kʼeʼat?

² Kom patal u wálbidh, junchikíl i ulal o i tʼajál jantʼoj axi in odhnál axi kʼeʼat (Sant. 3:2). Pero bélits antsanáʼ i éjtowal ki koʼoy i alwaʼ jaʼúbchik, expidh kwaʼal ki exóbnaʼ ku pakwlanchíxin (Prov. 17:9; 19:11; Mat. 18:21, 22). A Jehová in aychal ki pákwlanchij an epchalchik tam junchikíl u wéʼ ukʼpinal (Col. 3:13). Ani in tomnál ki tʼajaʼ antsanáʼ kom a Jehová jayej tu pákwlanchal kʼal in kulbétal (Is. 55:7).

3. ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ?

 ³ Tejéʼ neʼets ki exóbnaʼ jantʼiniʼ i éjtowal ki pákwlanchij axi kʼeʼat, antsanáʼ jantʼiniʼ in tʼajál a Jehová, bélits abal wawáʼ u wálbidh. ¿Jantʼoj tam walabtaláb in tomnál ki ólnaʼ kʼal an ókʼnomchik? ¿Jaleʼ tin léʼ a Jehová abal ku pakwlanchíxin? Ani, ¿jantʼoj i éjtowal ki exóbnaʼ kʼal talchik i epchal axi in yajchiknaʼ kʼal in wálab kʼeʼat i atikláb?

4. a) ¿Jantʼoj kwaʼal kin tʼajaʼ jun i epchal axi in tʼajámal jun i walabtaláb axi púlik? b) ¿Jantʼoj tam uchbíl pidhnének an ókʼnomchik?

⁴ Tam jun i epchal kin tʼajaʼ jun i walabtaláb axi lej púlik kwaʼal kin ólnaʼ kʼal an ókʼnomchik. 1 Corintios 6:9, 10 in olnál talchik i walabtaláb axi lej púlik. Jitaʼ kin tʼajaʼ axéʼ xi walabtaláb in jekʼomnál a Dios. Max jun i epchal in tʼajámal jun i walabtaláb ejtíl axéʼ, kwaʼal kin ólonchij a Jehová ani kin konchij abal ka pákwlanchat. Pero jayej kwaʼal kin ólnaʼ kʼal an ókʼnomchik (Sal. 32:5; Sant. 5:14). ¿Jawaʼ játs in uchbíl an ókʼnomchik? Expidh a Jehová in éjtowal kin pakwlaʼ axéʼ xi walabtalábchik, ani in tʼajál kom in bínaʼ in tsakámil. * Pero a Jehová in jilchámal an ókʼnomchik kin takuy max an epchal neʼets kin áynanchij ti tamkuntaláb o max kwaʼal ka kaldháj. Expidh kwaʼal kin eyendhaʼchik an Biblia abal kin takuy axéʼ (1 Cor. 5:12). Abal an ókʼnom kin exlaʼ jantʼoj kwaʼal kin tʼajaʼ, in tsápnanchal kin tókʼtsiy axéʼ xi konowixtalábchik: ¿kʼwajiy in tsálpayal an epchal jantʼiniʼ ti kin tʼajaʼ nixéʼ xi walabtaláb?, ¿in exaʼ kin tsinkaʼ jawaʼ in tʼajaʼ?, ¿in tʼajaʼ yaníl nixéʼ xi walabtaláb? Ani jawaʼ más exbadh játs axéʼ: ¿kʼwajat in tejwamedhál abal in yajnál?, ¿tejwaʼ abal pákwlanchatits kʼal a Jehová? (Hech. 3:19).

5. ¿Jantʼiniʼ u tolmiyáb an epchalchik kʼal an tʼojláb axi in tʼajál an ókʼnomchik?

⁵ Jawaʼ an ókʼnomchik in tʼajál kʼal an epchal axi walbinének pel kin takuy tejéʼ tsabál jawaʼ a Jehová in takuyámalits tiwaʼ ti éb (Mat. 18:18). ¿Jantʼoj tam alwaʼtaláb in bátsʼuwal an epchalchik ti tamkuntaláb? Max an epchal axi walbinének yab ka tʼeʼpin kʼal in wálab, neʼets ka kaldháj ti tamkuntaláb. Antsanáʼ neʼets ka kʼwajiy alwaʼ béletnadh an epchalchik (1 Cor. 5:6, 7, 11-13; Tito 3:10, 11). Tam jitaʼ u kaldháb ti tamkuntaláb, jayej u tolmiyáb abal ka tʼeʼpin kʼal in wálab, kin tsápnanchij kin jalkʼuy in ejatal, ani ka wichiy kʼal a Jehová (Lucas 5:32). An ókʼnomchik in konchal a Jehová abal kin tólmiy an atikláb axi walbinének abal kin lujkuw in belil ani ka wichiy kʼal Jajáʼ (Sant. 5:15).

6. ¿In éjtowal jun i atikláb axi kaldhámej ti tamkuntaláb, ka pákwlanchat kʼal a Jehová?

⁶ Ki tsalpay kʼal jun i epchal axi yab tʼeʼpinének kʼal in wálab, ani antsanáʼ in tejwamedhál tam u támkunal kʼal an ókʼnomchik. Max játs antsanáʼ neʼets ka kaldháj ti tamkuntaláb. Max in jekʼchamal jun i abatnaxtaláb in kʼál an eyalchik, an ókʼnomchik yab neʼets kin éjtow kin kʼaniy. A Jehová in jilchámal an eyalchik abal kin boliy jitakits tam atikláb axi jolbinének, bélits max in yajnál jawaʼ in tʼajámal o imbáj (Rom. 13:4). Pero max talbél an atikláb kin yajnaʼ  jawaʼ in tʼajaʼ, ani kin tsápnanchij kin jalkʼuy in ejatal neʼets ka pákwlanchat kʼal a Jehová (Lucas 15:17-24). A Jehová in éjtowal kin pákwlanchij bélits max in tʼajámal jun i walabtaláb lej púlik (2 Crón. 33:9, 12, 13; 1 Tim. 1:15).

7. ¿Jantʼiniʼ i pákwlanchal wawáʼ jun i atikláb?

⁷ Tu lej kanatbedhál ki exlaʼ abal pel a Jehová axi in tákuyal max neʼets kin pákwlanchij jun i atikláb, pero waʼats jantʼoj axi wawáʼ i éjtowal ki takuy max neʼets ki tʼajaʼ. ¿Jantʼoj játs? Walám jun i atikláb axi tu odhnámal tu ku konchij ki pákwlanchij, o walám yab kin tʼajaʼ. Bélits antsanáʼ i éjtowal ki takuy ki pákwlanchij, antsanáʼ yab neʼets ki dhayaʼ i lokotaláb, nibal neʼets ku tsakuy kʼal jajáʼ. Walám neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki pákwlanchij, ani más max tu lej odhnámal. An Ólchix Uw axi ti 15 a septiembre ti 1994, in ulal: «Tam i pákwlanchal, yab pel kom i kulbetnál jawaʼ in tʼajaʼ. I pákwlanchal kom i léʼ ki jilchij a Jehová kin tsʼejkaʼ nixéʼ xi kʼibataláb. A Jehová játs axi in tomnál kin boliy patal an atikláb, ani Jajáʼ etsʼey neʼets kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh». ¿Jaleʼ in léʼ a Jehová ku pakwlanchíxin ani ki jilchij abal Jajáʼ kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb?

8. ¿Jantʼiniʼ i tejwamedhál abal i kʼakʼnál kom a Jehová tu yájnanchal?

⁸ Tam i pákwlanchal jun i atikláb i tejwamedhál abal i kʼakʼnál kom a Jehová tu yájnanchal. A Jesús in punuw jun i tʼiplab, in uluw abal a Jehová pel jantʼiniʼ jun i inik axi in pákwlanchij in tʼojnálil jun i púlik tokʼláb, pero axéʼ xi tʼojnal yab in pákwlanchij in at tʼojnal kʼal axi tu nenchábak wéʼ i tumín (Mat. 18:23-35). ¿Jantʼoj in léʼak tu ku exóbchij a Jesús? Max chubax i kʼakʼnanchal a Jehová kom tu yájnanchal, neʼets ki pákwlanchij axi kʼeʼat (Sal. 103:9). In tʼajál yan i támub An Ólchix Uw in uluw: «Bélits max wawáʼ ki pákwlanchij yaníl jun i atikláb, yab jaykʼiʼ neʼets ki bawchij a Jehová kom Jajáʼ tu lej pákwlanchal ani tu yájnanchal».

9. ¿Jitaʼchik u yajnancháb kʼal a Jehová? (Mateo 6:14, 15).

⁹ Max wawáʼ ki pákwlanchij axi kʼeʼat, a Jehová jayej neʼets tu ku pákwlanchij. Jajáʼ in yájnanchal jitaʼchik in yájnanchal axi kʼeʼat (Mat. 5:7; Sant. 2:13). Antsanáʼ tin tejwamédhaʼ a Jesús tam in exóbchij in aykolil ka oláts (ka ajiy Mateo 6:14, 15). Antsanáʼ tin tʼajaʼ ti kwéntaj a Job ti biyál. Jajáʼ koʼoy kin kúxunchij jawaʼ uchan kʼal a Elifaz, a Bildad ani a Zofar. A Jehová in uchaʼ a Job abal kin kónchinchij tin olábil axéʼ xi ox i inik. A Job lej lábliyat kʼal a Jehová kom antsanáʼ tin tʼajaʼ (Job 42:8-10).

10. ¿Jaleʼ i yajchiknál tam i dhayál i lokotaláb? (Efesios 4:31, 32).

¹⁰ Tu lej odhnál ki dhayaʼ i lokotaláb ti ichích. Ki dhayaʼ i lokotaláb ti ichích lej alchik, ani a Jehová yab in léʼ ki kitnaʼ nixéʼ (ka ajiy Efesios 4:31, 32). Jajáʼ tu ólchal: «Ka tixkʼaʼ an lokotaláb ta ichích» (Sal. 37:8). Max ki bélkaʼ axéʼ xi abatnaxtaláb neʼets ku kʼwajiy más kulbél ani kanat (Prov. 14:30). Max ki dhayaʼ i lokotaláb ti ichích pel ejtíl max ki utsʼaʼ i veneno, expidh neʼets ki ódhnaʼ ti kwetémtal. Wawáʼ játs axi más i bátsʼuwal i alwaʼtaláb tam i pákwlanchal axi kʼeʼat (Prov. 11:17). Neʼets ki atsʼaʼ koyat i  ichích ani neʼets ki ejtow ki áynanchij ki tʼojonchij a Jehová.

11. ¿Jantʼoj tu ólchal an Biblia abal yab in tomnál ki tʼajaʼ? (Romanos 12:19-21).

¹¹ Ki jilaʼ abal a Jehová kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb. A Jehová yab tu jilchámal abal wawáʼ ki wíchbaʼ jawaʼ u tʼajchinének (ka ajiy Romanos 12:19-21). Kom wawáʼ u wálbidh ani yab i éxbayal patal, jaxtám yab i éjtowal ki boliy jun i atikláb antsanáʼ jantʼiniʼ tin tʼajál a Jehová (Heb. 4:13). Jayej, jawaʼ junchikíl i atsʼál yab tu jilál ku tsálpaxin tekedh. A Santiago in uluw: «Tam jun u tsakúl yab neʼets kin ejtow kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh ejtíl a Dios» (Sant. 1:20). I exlál abal a Jehová etsʼey neʼets kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh, ani neʼets kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb.

12. ¿Jantʼiniʼ i tejwamedhál abal i belál abal a Jehová neʼets kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh?

¹² Tam i pákwlanchal jitaʼ, játs kom i belál abal a Jehová neʼets kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Tam i jilál abal a Jehová kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb i tejwamedhál abal i belál abal Jajáʼ neʼets kin tixkʼaʼ patal jawaʼ in tʼajál ki yajchiknaʼ. Ban ít tsabál yabáts neʼets ki tʼilaʼ jawaʼ u tʼajchin, ani yabáts neʼets ki koʼoy i yajal ti ichích (Is. 65:17). ¿Pero chubax i éjtowal ki tixkʼaʼ an lokotaláb axi i atsʼál ti ichích ani ki ukʼchiy jawaʼ u tʼajchinének? Ki tsuʼuw jantʼoj in tʼajámal talchik i epchal.

13, 14. ¿Jantʼoj ti exóbchal jawaʼ in watʼaʼ a Tony ani a José?

¹³ Yan i epchal in takuyámal kin pákwlanchij kʼeʼat i atikláb bélits abal lej odhnámej. ¿Jantʼoj tam lablixtaláb in batsʼúmal?

¹⁴ Ki tsuʼuw jantʼoj in watʼaʼ a Tony, * jajáʼ u kʼwajíl ti Filipinas. Yan i támub okʼxidh ka wenkʼon ti ólchix kʼal a Jehová tsémdhanchat jun in epchal. Talbél in exlaʼ abal tsemdháj kʼal jun i inik axi in bij José. A Tony lej tsákuy ani in uluw abal neʼetsak kin tsemdhaʼ a José. A José báliyat ti wíkʼaxteʼ kom tsemdhomáts. Tam ti a José kalej ti wíkʼaxteʼ, a Tony in uluw abal neʼetsak kin aliy ani kin tsemdhaʼ,  jaxtám in tsʼaʼiy jun i pistola. Pero tam, a Tony tujey in exobnál an Biblia kʼal an ólchixchik kʼal a Jehová. A Tony in ulal: «U exóbnaʼ abal kwaʼalak ku jalkʼuy u ey, kwaʼalak ku tixkʼaʼ an lokotaláb axi u atsʼál tu ichích». A Tony pujan ani talbél in bajuw ti ókʼnom ban tamkuntaláb. A Tony in atsʼaʼ lej kulbél tam ti in exlaʼ abal a José jayej pélak i ólchix kʼal a Jehová. Tam ti elaxin, a Tony in mutsʼukʼnaʼ a José ani in uchaʼ abal in pákwlanchal jawaʼ in tʼajámal. A Tony in ulal abal in atsʼaʼ jun i púlik kulbetaláb tam in pákwlanchij a José. Axéʼ xi epchal lej lábliyat kʼal a Jehová kom pakwlanchíxin.

15, 16. ¿Jantʼoj tu exóbchal jawaʼ in watʼaʼ a Peter ani a Sue?

¹⁵ Ti 1985, a Peter ani a Sue kʼwajatakchik al jun i tamkuntaláb ani tam peten jun i bomba. Jun i inik in punuw an bomba tanáʼ ban Atáj Tamkuntaláb. Nixéʼ in tʼajaʼ abal a Sue yabáts kin ejtow ti otsʼox nibal ti tsuʼux alwaʼ. Jayej yabáts in éjtowal nibal kin jikaʼ jantʼoj. * Axéʼ xi tomkinél in tsalpay: «¿Jitaʼ in tʼajaʼ axéʼ?». Yan i támub talbél yakʼwan an inik axi jólbin ani báliyat ti wíkʼaxteʼ. A Peter ani a Sue kónoyat max in pakwlanchámalits axéʼ xi inik, jajáʼchik in uluw: «A Jehová tu exobchámal abal max wawáʼ ki dhayaʼ i lokotaláb ani ku kʼwajiy tsakúl, i odhnál ti kwetémtal. Jaxtám tam ti watʼey nixéʼ, i konchij a Jehová tu ku tólmiy abal «yab ki dhayaʼ i lokotaláb ti ichích».

¹⁶ Axéʼ xi tomkinél junchikíl in atsʼámal kʼibat kin pakwlaʼ jawaʼ tʼajchat. An tomkinél in ulal: «Kom a Sue yab jílkʼon alwaʼ, junchikíl in yajchiknál. Nixéʼ in tʼajál abal ku tsakuy. Pero kom i tsápnanchal yab ki lej tsalpay kʼal nixéʼ, dhubat u tíxkʼanal an lokotaláb. Ma i tsalpayámal abal max jun a kʼicháj axéʼ xi inik ka wenkʼon ti Ólchix kʼal a Jehová, neʼets ki batsʼuw  alwaʼ. Jawaʼ i watʼaʼ tu exóbchal abal tam i belkál jawaʼ tu ólchal an Biblia yab i dhayál i lokotaláb ti ichích. Nixéʼ tu tólmiyal abal ku xeʼtsin kulbél. Jayej tu kanatbedhál ki exlaʼ abal a Jehová wéʼits neʼets kin tíxkʼaʼ patal an kʼibataláb».

17. ¿Jantʼoj ti exóbchal jawaʼ in watʼaʼ a Myra?

¹⁷ A Myra in exlaʼ tin kwéntaj a Jehová tam ti tomkinénekits ani in kwaʼalakits tsab i tsakam, pero in tomkíl yab in léʼnaʼ ti exóbal. Talbél a Myra kʼámbiyat kʼal in tomkíl ani jílanchik. A Myra in ulal: «Tam ti u tomkíl tin jilaʼ, yab u exlálak jantʼoj ku tʼajaʼ, in kʼwajatak lej yajlidh ani tʼeʼpidh. In tsakúlak ani u tsálpayalak abal nanáyej u wálab». A Myra yabáts kʼwájatak kʼal in tomkíl, pero belej in dhayálak i lokotaláb tin ichích. A Myra in ulal: «Yan a ítsʼ antsanáʼ tu atsʼaʼ, jaxtám kʼwajatak tin owmél kʼal a Jehová ani kʼal axi más». Xowéʼ a Myra yabáts in dhayál i lokotaláb ani yabáts in kʼwiyál jitaʼ pélak in tomkíl. Jajáʼ in aychal abal jun a kʼicháj an inik kin léʼnaʼ kin exlaʼ tin kwéntaj a Jehová. A Myra yab u kʼwajíl kin lej tsalpay kʼal jawaʼ in watʼaʼ. Jajáʼ koʼoy kin yedhaʼ kwetém tsablom in tsakámil, pero xowéʼ in tʼojonchalchik junax a Jehová.

18. ¿Jantʼoj i exlál abal neʼets kin tʼajaʼ a Jehová tam tu ku boliy?

¹⁸ A Jehová játs axi in bóliyal patal an atikláb. Jaxtám yab in tomnál ku tʼeʼpin jantʼiniʼ ti neʼets kin tʼajaʼ. U lej kulbél ki exlaʼ abal pel a Jehová axi tu bóliyal (Rom. 14:10-12). I lej belál abal tam a Jehová tu ku boliy, neʼets kin tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ Jajáʼ in exlál abal tekedh (Gén. 18:25; 1 Rey. 8:32). Jajáʼ yab jaykʼiʼ neʼets kin tʼajaʼ jantʼoj axi yab alwaʼ.

19. Kom a Jehová etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh, ¿jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ axi taʼtal a kʼicháj?

¹⁹ A Jehová wéʼits neʼets kin tíxkʼaʼ patal an yajchiktaláb axi tu jilchámal an walabtaláb. I lej léʼits ka putun nixéʼ. Jajáʼ neʼets kin tíxkʼaʼ patal an yajal axi i atsʼál ti ichích ani ti tsalápil (Sal. 72:12-14; Apoc. 21:3, 4). Yabáts jaykʼiʼ neʼets ki tʼilaʼ. Biyat in bájuwal nixéʼ a kʼicháj, ki áynanchij ki pákwlanchij axi más, antsanáʼ i nítsʼbiyal a Jehová.