1. Chenga nji ná le leni ná ke ká Yova li kpakpa ngbaribbai?

 NÌ MAI Yova kʉ ko no ná ke, Sheria bbʉ ná ke ndirigoti Lod’i ná ke ro, ke kʉ kodhi ji dhi ra nǎ Baba maddi. (Zb. 100:3; Isa. 33:22) Chenga ko njí ná saa na ko leni le ko thí nǎ ro krʉ ró, ke nzɨ adi ko zø dhé nji ri, ro ke jieri ji ndi njí ko zø. (Zb. 86:5) Nabii Isaya chulu, Yova d’rangʉe i kpakpa ka ndi li kodhó ngab’odha ná lo: “Njati nidhi chenga e ddiddi bbo pli dzá kakanga kʉ ná ritsi bbai ma ró, ri si ngʉ sawø rere thokpa bbai.”​—Isa. 1:18.

2. Njati ko jiri ko é ngoi na nja ndrŭ na ró, ká ringani ko njí addu?

² Ko e nzá kaka ná ndrŭ nari dho, ko adi nji ndirigoti ko adi po nja saa djo ná lo adi nja ndrŭ thí ronga vovo. (Yak. 3:2) Nì mai ri kʉ føro, føri na mana nga kʉ ko ka ko njí kau nzá kpa na ri. Ko ka njí kau kpa mana njati ko chulo zølo djo ró. (Mez. 17:9; 19:11; Mt. 18:21, 22) Njati ddikpa ke po inga ke nji ná lo é sese ma ro ri kani ka ko lú ró, Yova adi riji ko njí fø ke zø njí. (Kol. 3:13) Ko kʉ bblo kʉ sababu na nja ko njiri fø d’e, dhonalo Yova adi ko zø nji “bbo chu nǎ.”​—Isa. 55:7.

3. I lo nǎ ká ko si loti addu djo?

³ I lo nǎ ko si ngbaribbai ma, nzá kaka ná ndrŭ ka ndima dyø Yova dhó le zø njidha nari nja. Wazee dho ká ringani ko d’ra ngbà di ná chenga? Yova ká ko li kpakpa ko njí nja ndrŭ zø  addudho? Ndirigoti ko ká ka ko ba ngbá somo bbo nzangʉeni d’i ndrŭ nji ná chenga djotsina ná le-vei ma, le-djoi ma na dhó lo nǎ ro?

4. (a) Njati Yova dzá njí dhi ke njí bbo chenga ró, ká ringani ke njí addu? (b) Wazee dhó njí ká kʉ addu chenga nji ná ke na ndima loti ná saa djo?

⁴ Njati ddikpa ke njí bbo chenga ró, ringani ko d’ra ri wazee dho. Loroji na, 1 Wakorinto 6:9, 10 nǎ le tilo bbobbo chenga djo. Bbo chenga le nji nari kʉ Mungu dhó sheria gʉ ná lo le nji nari. Njati ddikpa Mukristo njí fø di ná chenga ró, kedho ringani ndi nzinga Yova Mungu tso ndiro ke njí ndi zø ndirigoti kedho ringani ndi rá ri d’ra kutaniko nǎ wazee dho. (Zb. 32:5; Yak. 5:14) Wazee dhó njí ká kʉ addu? Yova ddiro dhé kʉ bbonga na nja ndi njí ndrŭ zø krʉ d’e, ná føri ke adi nji le ødha dhi be chulu. * Nì mai ri kʉ føro, Yova bbʉ wazee dhó ná njí kʉ, kpa nja Maandiko chulu njati chenga nji ná le ká ka ndi má ma kutaniko nǎ inga nzá ma nari. (1 Ko. 5:12) Ndiro kpa chu chenga nji ná ke ká ka ndi má ma kutaniko nǎ nari d’e, kpadho ringani ndima ba i logoti: Chenga ká ke njie ndana? Ke ká rue ndi njie ná chenga rú nja ndrŭ ró? Ke ká nji fø chenga bí ina ndirigoti bicha? Føri djolu pli, ke ká leni ndi thí nǎ ro krʉ ndidhó chenga nǎ ro ngbà? Yova nji ke zø nji nari dhǒ ná lo ro ma ká kʉ ddi?​—Mdo. 3:19.

5. Wazee nji ná njí nǎ ro ká ngbá ledha adi si?

⁵ Wazee dho chenga nji ná ke ndi nji ná lo d’ra ná saa djo, kpadhó muradi e ndima nanga vʉ i dz’ djó nari é b’lo nanga vʉni ra nǎ ná lo. (Mt. 18:18) Fø lo nǎ ro ká kutaniko adi faida ba ngbaribbai? Chenga nji ná nzá leni ná ke le pʉ kutaniko nǎ ro, ná føri adi kutaniko ronga b’o ndiro nzɨ ke sa chi tøni Yova dho ná ndrŭ dhó nyi ró. (1 Ko. 5:6, 7, 11-13; Tit. 3:10, 11) Ri adi chenga nji ná ke tsotso ma kó ddi, ndi leni le ndirigoti ndi ba faida Yova dhó le zø njidha nǎ ro d’e. (Lu. 5:32) Wazee adi sala nji le leni ná chenga nji ná ke dho ndiro ke ma kana kau ngʉ Yova na d’e.​—Yak. 5:15.

6. Njati le pʉ ddikpa ke pʉ kutaniko nǎ ro ró, ká le zø ka ndi njini njí? Aturinga.

⁶ Addinga i lo djo, ddikpa ke nzá u ndidhó kosa tso wazee na ndima loti ná saa djo ri. Rie fø ró ke le ka le pʉpʉ kutaniko nǎ ro. Njati rie guvernema dhó sheria ke ta ri ró, wazee dho nzá ringani ndima ru ke ru ndiro nzɨ ke ba ndi nji ná chelo dhi matokeo ró ri. Yova u ritso guvernema é bbonga na ndima d’ilo ndirigoti ndima bbʉ malipizi ndima dhó sheria ta ná ndrŭ krʉ dho, njati ke leni le ma inga nzá ma ró. (Ro. 13:4) Nì mai ri kʉ føro, njati luti fø ke ra ri famu nari kʉ, ndi njie chelo ndirigoti ke leni le ndi njie ná chenga nǎ ro ndi thí nǎ ro krʉ ró, Yova kʉ tayari ndi njí ke zø. (Lu. 15:17-24) Føri kʉ bbʉbbʉ lo njati ke nji ná rie bbo chenga ma ró.​—2 Ny. 33:9, 12, 13; 1 Ti. 1:15.

7. Chelo nji ko ró ná ke zø ko nji nari na mana ká kʉ addu?

⁷ Ko adi mbai po, chenga nji ná ddikpa ke zø ká Yova ka ndi njinjí ma inga nzá ma nari nga nzá ko ka ko vʉri nari dho! Nì mai ri kʉ føro, ko ka ko vʉ ko njí ná nja lo ma kʉ ddi. Føri ká kʉ ngbá lo? Nja saa na ddikpa ke ka ndi njí chelo ko ró inga bbo pli ka ndi vo ko thí ronga ná lo, ro luti ke si zø ko ko tso. Nja saa djo nzá ke ka ndi si zø ko ri. Nì mai ri kʉ føro, ko ka ko vʉri ko njí ke zø njí ndirigoti nzɨ ko ma thø na ke djo. Bbʉbbʉ dhé, føri ka ndi dzi saa ndirigoti kpakpanga njati rie bbo  ke nji ná lo voe ko thí ronga ri ró. Bi 9 ddo 15, 1994 nǎ Dzamu dhi Munara (Swahili) pongʉeri ɨ: “Chenga nji ná ke zø ni nji ná føri na mana nga kʉ ni gba ni tso ke nji ná chenga na ri. Ndrŭ zø Mukristo nji nari na mana kʉ, ke bba lo Yova thó thi. Ke kʉ dz’ lu djó d’ʉ Lod’i ná ke ndirigoti ke si rili chølo njini bblo kʉ ná saa djo.” Ká addudho Yova ko li kpakpa ko njí ndrŭ zø ndirigoti ko bbá lo ndi thó thi na?

8. Ndrŭ zø ko nji nari ká ridho ko mbai po Yova dhó zølo dho ngbaribbai?

⁸ Ndrŭ zø ko nji nari na ko adi ridho, ko mbai po Yova dhó zølo dho. Ddikpa loroji nǎ, Yesu ddingʉe Yova ddikpa patro na. Fø patro njingʉe ndidhó nokpá kana ddikpa ke zø, nì mai ke na deni ngʉe bbo nzá ke ka ndi bbʉe ná ngatsi ro. Nì mai ri kʉ føro, fø noke nzá njingʉe sese nǎ ndidhó mbø ngʉe ná noke zø ri. (Mt. 18:23-35) Yesu ká ngʉ riji ndi ddi ngbá lo ko dho? Njati rie nì ko adi mbai po Yova dho ko laidjo ná bbo zølo dho ri ró, føri ka ndi cho ko ronga ko njí nja ndrŭ zø maddi. (Zb. 103:9) B’lo dae ná cho nǎ Dzamu dhi Munara pongʉeri: “Rie ngbá ngatsi ma ko adi ko lai ndrŭ zø nji ri ró, ri nzá si Mungu adi krʉ ndrŭ zø nji Kristo chulu ná ngatsi ri.”

9. Yova ká adi zølo dhǒ ie ma dho? (Matayo 6:14, 15)

⁹ Njati ko di nja ndrŭ zø njinji ró, Yova ma si kʉ ko zø njinji ddi. Yova adi ndidzá zølo dhǒ nì nja ndrŭ zø nji ná ndrŭ dho. (Mt. 5:7; Yak. 2:13) Yesu dhongʉe fø lo pʉlʉpʉlʉ ndi unakpa dho ndi ngʉ ngbaribbai ma, le ka le njí sala nari ddi ná saa na. (Azø Matayo 6:14, 15.) Føri bbai di ná somo ko ba Yova pongʉe ndidzá chi njí dhi ke Yobu dho ná lo nǎ ro. Gbo kʉ ná kpetsi kpa Elifazi ma, Bildadi ma, Sofari ma na tingʉe Yobu dhi ngana ná chelo vongʉe ke thí ronga bbo. Yova pongʉeri Yobu nzinga kpa dho. Ke njingʉeri fø nari dho Yova lengʉe ke ronga le.​—Yob. 42:8-10.

10. Lo ko li ko thí na nja ndrŭ djo nari na ká ko adi ko ronga vo ko ko ro ngbá chu na? (Waefeso 4:31, 32)

¹⁰ Lo ko li ko thí na, nari na ko ko ronga vo ko ko ro. Thø kʉ ddikpa li o ná no bbai, ndirigoti Yova adi riji ko ba nzɨ le lo li le thí na nari nǎ ro adi si ná goi. (Azø Waefeso 4:31, 32.) Ke ripo ko dho “abba thø tso ndirigoti bbo ni nanga kani nari tso.” (Zb. 37:8) Njati ko dyø fø shauri ró, ri si ko tsotso ko ko. Njati ko di lo li ko thí na chelo njie ko ró ná ke djo ró, føri na ko ko ndí ndirigoti kodhó akili nzá. (Mez. 14:30) Ro njati ko di lo li ko thí nǎ ko ró njiri che ná ke djo ró, føri nzɨ nji ke ro che ri, ddiddi ko jø sumu nari nzá ka ndi njí ke ro che ri nari bbai. Føri dho, nja ndrŭ zø ko nji ná saa djo ko kado bbʉ ko dho. (Mez. 11:17) Ko e ngoi na kodhó ngaddidha nǎ ndirigoti ko thí nǎ, ndirigoti ri ka ndi kaka ko rá anzi Yova dho ko njínji nari kana.

11. Le ri ne le ø le be nari djo ká Biblia d’ra addu? (Waroma 12:19-21)

¹¹ Le be le ø nari kʉ Yova dzá ri. Yova nzá uri tso ro ko bbʉ malipizi chelo nji ko ró ná ke dho ri. (Azø Waroma 12:19-21.) Ko tso vʉeni vʉ ndirigoti ko e nzá kaka ná nganjadha na nari dho, ri nzá ka ndi ka ko d’ilo d’ʉ Mungu bbai ri. (Ebr. 4:13) Ndirigoti nja saa na, ko ko mbu nari adi rili nzɨ ko d’ilo bblo. Yova lingʉeri Yakobo ndiri ɨ: “Ndrŭ nanga kani nari nzɨ adi rili Mungu dzá chølo njini ri.” (Yak. 1:20) Ko ka ko uri u nari kʉ, Yova si rili d’ʉ kʉ ná lo njini ndirigoti ke si rili chølo njini ko laidjo.

12. Ko u Yova dhó chølo u nari ká ko ka ko dho ngbaribbai?

¹² Ndrŭ zø ko nji nari na ko adi ridho ko u Yova dzá chølo. Yova thó thi na ko lo bba nari  na, ko ridho ko uri u nari kʉ, ke si chenga bbʉ ná matokeo krʉ sisi. Ke tsoni djo ná ø dz’ djó, vó ka ndi vó le thí ronga ná lo ki “nga ro nzɨ le si no ri inga ndi ki sí le thí na ri.” (Isa. 65:17) Njati ddikpa ke vo ko thí ronga bbo ró, ká ri ka ndi kaka bbʉbbʉ nzɨ le di thø na fø ke djo, ndirigoti nzɨ le li lo le thí na fø ke djo? Anja ngbaribbai ma nja ndrŭ dho ri kae ka ndima njiri fø nari.

13-14. Ndrŭ zø le nji nari djo ká ni ba ngbá somo Tony ma, José ma na dhó lo nǎ ro?

¹³ Bí kʉ ná ko djoi ma, ko vei ma na vʉngʉeri ndima njí ndima lai ndrŭ zø, ngbà mai kpa nji ná lo vongʉe ndima thí ronga bbo ro. Fø kpa njiri nari nǎ ro ká kpa bangʉe ngbá ledha?

¹⁴ Yova dzá Dimu ndi ngʉ nari njí, Philippine nǎ di ná ke Tony famungʉeri nari kʉ, * ndi njí kpa kana ddi ke hwingʉe ná ke ró dho ngʉe José. Fø saa na, Tony ngʉe bbo tsɨ sani ná ke nari dho ke jingʉe ndi ø ndi be ø. José kpa løngʉe ndirigoti kpa sʉngʉe ke sʉ ndi nji ná fø ko djó. José vʉngʉe prizo nǎ ro nari goti, Tony vʉngʉeri ndi ne ke ndirigoti ndi ba ke ró ndi hwi ke hwi. Føri dzá lo dho Tony ngʉ adi bbí sø na ndidhó. Føri goti Tony ngangʉe Biblia zødha tso Yova dzá Dimu na. Ke pori, “Biblia ma jifunza nari kana, ma famungʉeri nari kʉ, madho riengani ma ø madhó nyi thika ma, ma nji ná lo thika ma ndirigoti ma bbá thø na ma e nari tso.” Føri goti, Tony bangʉe batiso ndirigoti ke ngʉngʉe kutaniko nǎ muzee. Anzi ngaddi ngbá ngatsi ma, Tony nanga kengʉeni ke rrngʉeri José ngʉ batiso ba ná Yova dzá Dimu ro nari djo! Kpa njungʉe ná saa na, kpa mbʉngʉe ndima bbo hwè na ndirigoti Tony pongʉeri José dho ndi nji ke zø nji. Tony pori José zø ndi nji nari lingʉeri ndi é hwè na bbo, ndirigoti ri kʉ kpakpa ndi d’ra ngbaribbai ma ndi ndi mbu fø lo dho nari. Yova lengʉe Tony ronga bbo ke ngʉe tayari ndi njí ndi lai zø ná lo dho.

15-16. Peter ma, Sue ma na dhó loroji nǎ ro ká ni ba ngbá somo ndrŭ zø le nji nari djo?

¹⁵ Cho 1985 na, Peter ma, Sue ma na singʉe njudha dhi ngana ná saa na, ddikpa bombe nanga tangʉe chʉ. Ddikpa ke d’øngʉe bombe Pidhinga dzá dza na! Sue nzangʉeni bbo ndi  bɨ ma, ndi nyǒ ma na ronga fø bombe vongʉe ná lo dho. Føri kina le ndʉtu (Pua) nzɨ ngʉ nga ki ro ngø ri. * Peter ma, Sue ma na ngʉ adi ridhu ndima tso, ‘Ri ká kʉ ngbǎ di ná ke i ka ndi njie bbo kʉ ná fø di ná chelo ri?’ Cho bí goti fø bombe d’øngʉe ná ke bangʉeni ba, ro ke ngangʉe Yova dzá njí dhi ke ri, ke le løngʉe ndirigoti le sʉngʉe ke prizo na. Peter ma, Sue ma na tso le dhungʉeri fø ke zø ká kpa njinji, ro kpa pongʉeri ɨ: “Yova riddi ko dho thø na ko kʉ ndirigoti lo ko li ko thí na ndrŭ dho nari adi ko nzá ko ndí ró, ko thí ró, ndirigoti kodhó akili ró. Føri dzá lo dho, ko nzingʉeri Yova tso ke kó ko tsotso ko tu thø ko nǎ ro ndirigoti lo ko li ko thí na nari, ndiro ko rá anzi kodhó maisha na d’e.”

¹⁶ Fø ke zø njidha ká ngʉe sʉsʉ kpa dho? Nga. Kpa pori ki: “Nja saa na, Sue di nzani ndi ronga vongʉe ná føri dho nari adi rili thø ki ngʉ ko na vi. Ro ko nzɨ adi ngaddi bbo fø lo djo ri, føri adi rili fø thø da tse. Bbʉbbʉ dhé, ko adi ripo ko thí nǎ ro krʉ nari kʉ, fø bombe d’øngʉe ná fø ke ngʉ ko dhi djona ró ko si karibu dhé po ke dho. Ko bani na ná fø lo ddingʉe ringa ko dho nari kʉ, Biblia nǎ kanuni kʉ bbʉbbʉ dhé klo ndi adi le kló ro, ndirigoti ri adi ko li huru ko riddi nanga djolu! Ko iso adi pɨ dho nari kʉ, ko churi karnga goti Yova si nzadha krʉ tso d’ød’ø.”

17. Myra dhó loroji nǎ ro ká ni ba ngbá somo ndrŭ zø njidha djo?

¹⁷ Myra chungʉe bbʉbbʉ lo b’lo ndi køni ro ndirigoti aro ndidzá nzø kʉ ro. Le bbá ke nzá ungʉe bbʉbbʉlo ri. Føri dho ddikpa saa na, ke njingʉe uzinifu ndirigoti ke bbangʉe ndidhó familia bba. Myra pori: “Ma bbá ke bbangʉe ma, madzá aro kʉ ná nzø na nari goti, ma mbungʉe ma nja ndrŭ adi ndima mbu jiji ndima ná kpa bbá ndima nari goti nari bbai. Loroji na, ma thí bʉngʉeni bʉ, ma ngʉ adi riddi ma bbá ke nji ná fø lo krʉ kʉ ma djotsina ndirigoti ma ngʉe thø na.” Føri goti ndoa singʉeni si, le adi ndi mbu kpø njʉ ngadjo  che ndi bbá ke bbangʉe ndi nari dho. Myra po ri ki: “Ddo bí kana ma nanga ri ngʉ adi d’od’o ndirigoti ma ngʉe thø na, føri goti ma rangʉe ri famu nari kʉ, fø ma ma mbu nari ko kana kau sa Yova na ndirigoti nja ndrŭ na.” Myra pori kpadjo ndi bbarie thø tso bba ndirigoti ndi nzɨ adi riji ddikpa chelo ma ba ndi bbá ke ro ddi ri. Le e ngab’odha na ddikpa cha ke ma kana nga si ngʉ chøchø Yova na nì. Myra adi ndi thí li go si ná saa djo. Le ngu ndidzá aro kʉ ná nzø ddiro, nja nzø njinjí Yova dho d’e. Njʉ Myra adi hwè ba ndima njínji ndidzá nzø na ndirigoti nzø dhó familia ma na nari dho.

18. Yova kʉ Lod’i ná Bboke nari dho, ko ká ka ko uri u ke si addu nji?

¹⁸ Ngbaribbai ma lo ka ndi d’ini ndrŭ djo ná longavʉdha nga kʉ kodhó ri, ná føri ko chu nari adi ngoi bbʉ ko dho! Yova kʉ Lod’i ná Bboke nari dho, ke i adi bbo na mana kʉ ná fø njínji. (Ro. 14:10-12) Ko ka ko uri nari kʉ ke adi lod’i krʉ ddo ró, gbà tso gbani ndidhó yadha na nari bbai. (Mwa. 18:25; 1 Fa. 8:32) Ke nzá ka ndi njí nga kʉ chø ná lo ro ri!

19. Yova adi lod’i kaka nari bbai nari dho, ká ke si addu nji?

¹⁹ Ko adi Yova si kʉ ndrŭ kaka nzá nari ndirigoti chenga li ndrŭ njí ná chelo krʉ tso d’ød’ø ná saa b’o. Fø saa na, ko ndí ró ndirigoti ko thí ró, ko ronga voe ná føri krʉ si gøgø. (Zb. 72:12-14; Ufu. 21:3, 4) Ri nga ki ro nzɨ ko ka si no ri. Fø bblo kʉ ná lo si njini ná ddo ko b’o ná saa djo, ko adi mbai po dhonalo Yova bbʉ ko dho ná uwezo kʉ ko dyø ndi ndrŭ zø njidha na.