1. a) ¿Achkë utzil rutzjun Jehová chqë? b) ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová?

 JEHOVÁ rubʼanon chë jontir röj, ri nqjowan rchë, kʼo ütz nqayoʼej apü. Xa jbʼaʼ chik apü, ryä xtresaj ri yabʼil, ri bʼis chqä ri kamïk (Apoc. 21:3, 4). Ryä chqä xkerutoʼ ri winäq ri kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij rchë xtkiʼän chë le Ruwachʼulew xtbʼeʼok jun kotzʼijaläj ulew (Sal. 37:9-11). Chqä xtuʼän chë jontir röj xtqkowin kan junan xtuʼän qawäch rkʼë, más chwäch ri qabʼanon komä. ¡Kan kʼïy utzil qayoʼen apü! Ye kʼa, ¿achkë rma kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë jontir ri rutzjun Dios kan xtbʼanatäj? Rma ryä ronojel mul nuʼän ri nutzüj. Rma riʼ kan kʼo rma nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová (Sal. 27:14). Ye kʼa, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chë kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij ryä? Taq kan kiʼ qakʼuʼx nqayoʼej apü ri qʼij taq xtuʼän jontir ri rutzjun (Is. 55:10, 11).

2. ¿Achkë rubʼanon chik Jehová?

² Jehová ya rukʼutun chik chë nuʼän ri nutzüj. Jun tzʼetbʼäl. Chpan ri wuj Apocalipsis, Jehová xuʼij chë chkipan ri qʼij yoj kʼo komä xtmöl «jun molaj winäq ri majun ta jun achï nkowin nejlan kichë» rchë junan kan pa rubʼeyal xtkiyaʼ ruqʼij. Tapeʼ chpan re molaj reʼ ye kʼo achiʼaʼ, ixoqiʼ chqä akʼalaʼ ri jalajöj kitinamit, kijatzul chqä kichʼaʼäl, jontir ryeʼ ye jun familia ri junan rubʼanon kiwäch chqä majun ta chʼaʼoj chkikojöl (Apoc. 7:9, 10; Sal. 133:1; Juan 10:16). Ryeʼ chqä kan nkitäj kiqʼij chutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios. Y kan nkirayij nkitzjoj che rä xa bʼa achkë winäq ri nrajoʼ nuyaʼ ruxkïn chkë chrij ri utzil kiyoʼen apü (Mat. 28:19, 20; Apoc. 14:6, 7; 22:17). We rït yït jun chkë ri ye kʼo chpan re molaj reʼ, kantzij na wä chë kan naloqʼoqʼej jontir ri rutzjun Jehová chawä.

3. ¿Achkë nrajoʼ Satanás chë nqaquʼ röj?

 ³ Ri Diablo kʼo ta nrajoʼ chë ma ta jun ütz nqayoʼej apü. Ri nrajoʼ ryä ya riʼ chë röj nqaquʼ chë Jehová ma nqrajoʼ ta chqä chë ma xtuʼän ta ri rutzjun chqë. We xa xtqqä pa ruqʼaʼ, ya riʼ xa xtuʼän chë xtqbʼison chqä chë rkʼë jbʼaʼ xtqayaʼ qa Jehová. Achiʼel xtqatzʼët qa, ri Diablo xrajoʼ chë Job ma ta jun ütz xyoʼej apü, rma ya riʼ xuʼän ta chë ma ta xyaʼ chik ruqʼij Jehová.

4. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ? (Job 1:9-12).

⁴ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë xksaj Satanás chrij Job rchë nuyaʼ qa Jehová (taskʼij ruwäch Job 1:9-12). Chqä xtqatzʼët achkë nqatamaj qa chrij Job, y achkë rma kan kowan ruqʼij chë röj nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kowan nqrajoʼ chqä chë xtuʼän ri rutzjun chqë.

5, 6. ¿Achkë rubʼanik xjalatäj rukʼaslemal Job xa pa jun qʼij?

⁵ Job kan ütz wä bʼenäq chpan rukʼaslemal. Ryä jun utziläj rachiʼil Jehová, kʼo wä jun nüm ru-familia chqä junan wä rubʼanon kiwäch. Ryä chqä kowan wä bʼeyon (Job 1:1-5). Ye kʼa, xa pa jun qʼij xchaʼ chiʼ jontir riʼ. Naʼäy, xchaʼ chiʼ rubʼeyomal (Job 1:13-17). Chrij riʼ, xekäm jontir ralkʼwal. Tqaquʼ ri xqʼaxaj. Ri teʼej tataʼaj ri nkäm jun kalkʼwal yekanaj pa jun nimaläj bʼis. Komä tqaquʼ rij jaruʼ rupoqonal xqʼaxaj Job chqä rixjayil taq xkitamaj chë xekäm ri 10 kalkʼwal. Nqʼax chqawäch achkë rma Job xrïchʼ rutzyaq rma ri bʼis chqä xqä qa pan ulew (Job 1:18-20).

⁶ Chrij riʼ, Satanás xyaʼ jun itzel yabʼil che rä Job ri xuʼän chë ri nkʼaj chik kan xkitzelaj (Job 2:6-8; 7:5). Job kan kʼo wä ruqʼij chkiwäch ri winäq, rma riʼ ye kʼïy xkikʼutuj kinaʼoj che rä (Job 31:18). Ye kʼa taq xrïl ruyabʼil, kan xjalatäj riʼ. Ri ruchʼalal, ri rachiʼil ri kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë, yajün ri winäq ri xesamäj rkʼë, kan ma xkajoʼ ta chik (Job 19:13, 14, 16).

7. a) ¿Achkë xquʼ Job chë najin wä nyaʼö pä ri tijöj poqonal pa ruwiʼ, y achkë ma xrajoʼ ta xuʼän? b) ¿Achkë kʼayewal ri xeruqʼaxaj Job rkʼë jbʼaʼ nuqʼaxaj jun cristiano komä? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri rukʼwan riʼ rkʼë ri peraj 7).

⁷ Satanás xrajoʼ chë Job xquʼ chë najin nutäj poqän rma Jehová ma kiʼ ta wä chik rukʼuʼx rkʼë. Rma riʼ xuʼän chë jun kaqʼiqʼ ri kowan ruchqʼaʼ xtzäq ri jay ri akuchï ye kʼo wä ri 10 ralkʼwal Job ri junan wä najin yewaʼ (Job 1:18, 19). Ryä chqä xuʼän chë xqä pä qʼaqʼ chkaj rchë xerukamsaj ruchkop Job chqä rusamajelaʼ ri najin wä yechajin kichë (Job 1:16). Rma ri kaqʼiqʼ chqä ri qʼaqʼ chkaj xeqä wä pä, Job xquʼ chë yë Jehová xbʼanö pä riʼ. Ryä xquʼ chë kʼo jun ma ütz ta xuʼän rma riʼ Jehová xpë ruyowal che rä. Tapeʼ ke riʼ, Job ma xrajoʼ ta xyöqʼ ri Rutataʼ kʼo chkaj. Ryä xqʼax chwäch chë chpan rukʼaslemal, Jehová kan kʼïy utzil ruyaʼon pä pa ruwiʼ. Chqä chë achiʼel rubʼanik xkʼän ri ütz, ke riʼ chqä kʼo chë nukʼän ri ma ütz ta. Rma riʼ xuʼij: «Ronojel mul tyaʼöx ta kʼa ruqʼij rubʼiʼ Jehová» (Job 1:20, 21; 2:10). Tapeʼ xchaʼ chiʼ rubʼeyomal, xekäm ralkʼwal chqä kowan yawaʼ, Job ma xyaʼ ta qa Jehová. Rma riʼ Satanás xkanuj chik jun rubʼanik rchë nutzäq Job.

8. ¿Achkë chik jun xuʼän Satanás rchë nutzäq Job?

⁸ Satanás xeruksaj ye oxiʼ rachiʼil Job rchë xuʼän chë Job xnaʼ chë kan majun ruqʼij ta. Re achiʼaʼ reʼ xkiʼij che rä chë najin wä nutäj poqän rma kan kʼïy itzelal  yerubʼanon (Job 22:5-9). Ryeʼ chqä xkajoʼ chë Job nuquʼ chë, tapeʼ kan ütz runaʼoj chqä ma xeruʼän ta ri itzelal riʼ, majun bʼëy xtkowin ta xtuʼän chë Dios kiʼ rukʼuʼx nuʼän rkʼë (Job 4:18; 22:2, 3; 25:4). Ryeʼ xkajoʼ ta chë Job nuquʼ chë ma najowäx ta rma Dios, chë ma xtchajïx ta pä rma ryä chqä chë majun nkʼatzin wä nayaʼ ruqʼij. Ri xkiʼij ri achiʼaʼ riʼ rkʼë jbʼaʼ xuʼän chë Job xnaʼ chë majun bʼëy xtsolotäj ta rukʼayewal.

9. ¿Achkë xtoʼö Job rchë majun bʼëy xyaʼ ta qa Jehová?

⁹ Tqabʼanaʼ chë achiʼel ta najin nqatzʼët ri najin nbʼanatäj. Job tzʼyül pa chaj y paqʼij chë chaqʼaʼ nunaʼ rukïy ruyabʼil (Job 2:8). Ri rachiʼil ronojel mul nkiʼij che rä chë ryä jun itzel winäq chqä chë ri nuʼän majun ruqʼij ta. Rma kowan kʼayewal najin nuqʼaxaj, Job npë jun nimaläj bʼis che rä. Y kan ntiʼon ran taq nuquʼ rij chë xekäm ralkʼwal. Pa naʼäy, ryä majun nuʼij ta (Job 2:13–3:1). We ri rachiʼil kiyoʼen wä chë, rma Job majun najin nuʼij ta, ntel chë tzij chë xtyaʼ qa Jehová, ¡ryeʼ kan ye sachnäq! Taq najin nbʼanatäj riʼ, rkʼë jbʼaʼ Job xerutzuʼ apü rachiʼil rchë xuʼij reʼ chkë: «Tapeʼ xkinapon chwäch kamïk, ¡rïn majun bʼëy xtinyaʼ ta qa rukʼwaxik ri jïk kʼaslemal!» (Job 27:5). ¿Achkë xtoʼö Job rchë ma xyaʼ ta qa Jehová tapeʼ kowan wä rupoqonal najin nuqʼaxaj? Ryä xyaʼ chwäch ran chë ru-Dios xtkowin xtsöl na rukʼayewal. Ryä retaman wä chë tapeʼ xtkäm, Jehová xtkʼasoj na pä (Job 14:13-15).

10. ¿Achkë nukʼüt qa chqawäch ri xqʼaxaj Job?

¹⁰ Ri xbʼanatäj rkʼë Job nukʼüt chqawäch chë Satanás ma nkowin ta nqrchaqtiʼij rchë nqayaʼ qa Jehová chqä chë Jehová  nutzʼët pä achkë kʼayewal najin nqaqʼaxaj. Ri xqʼaxaj chqä ri xuʼän Job kʼo chik nkʼaj naʼoj ri kan kʼo kejqalen nukʼüt qa chqawäch. Tqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ.

11. ¿Achkë ütz nqayaʼ chwäch qan we ronojel mul nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová? (Santiago 4:7).

¹¹ Job xkʼüt chë we ronojel mul nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, röj xtqkowin xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal chqä xtqkowin xtqapabʼaʼ qiʼ chwäch Satanás. ¿Achkë xtbʼanatäj we xtqaʼän riʼ? Le Biblia nuʼij chë ri Diablo xtanmäj äl chqawäch (taskʼij ruwäch Santiago 4:7).

12. ¿Achkë rubʼanik xtoʼ Job ri xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chë Jehová xkerukʼasoj na pä ri kamnaqiʼ?

¹² Röj kʼo chë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová xkerukʼasoj na pä ri kamnaqiʼ. Achiʼel xqatzʼët chpan ri jun qa tjonïk, Satanás kʼïy mul nuksaj ri xbʼin-ïl nqanaʼ chwäch ri kamïk rchë nqayaʼ qa Jehová. Tqaquʼ rij ri xbʼanatäj rkʼë Job. Satanás xuʼij chë Job xtuʼän xa bʼa achkë najowatäj rchë ma nkäm ta tapeʼ kʼo chë xtyaʼ qa Jehová. Ye kʼa kan sachnäq. Yajün taq Job xquʼ chë xtkäm rma kan lawaloʼ rubʼanon, ronojel mul xyaʼ ruqʼij Jehová. ¿Achkë xtoʼö rchë xköchʼ jontir ri kʼayewal riʼ? Ryä ruyaʼon wä chwäch ran chë Jehová kan ütz runaʼoj chqä kan rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chë xttoʼöx pä rma ryä rchë nuköchʼ ri kʼayewal. Ryä rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chë tapeʼ ma xttoʼöx ta pä taq kʼa kʼäs na, chwäch apü xtyaʼöx na pä chik rukʼaslemal. Ryä ruyaʼon wä chwäch ran chë Dios kantzij xkerukʼasoj na pä ri kamnaqiʼ. We röj chqä qayaʼon riʼ chwäch qan, ma xtqayaʼ ta qa Jehová tapeʼ xtkiʼij chqë chë xtkesaj qakʼaslemal.

13. ¿Achkë rma kan kʼo ruqʼij nqatamaj achkë xksaj Satanás chrij Job?

¹³ Röj ütz nqatamaj achkë rubʼanik xrajoʼ Satanás chë Job xyaʼ ta qa Jehová, rma ke riʼ chqä jbʼaʼ rubʼanik nuʼän qkʼë röj komä. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼij chrij Job chqä chqij jontir röj. Ryä xuʼij: «Ri achï xtyaʼ jontir ri achkë kʼo rkʼë rchë nuköl riʼ» (Job 2:4, 5). Satanás xrajoʼ xuʼij chë röj ma kan ta rkʼë ronojel qan nqajoʼ Jehová, y chë we xa nxiʼin rij qakʼaslemal kan chanin xtqayaʼ qa. Ryä chqä nuʼij chë Jehová ma nqrajoʼ ta y chë majun ta ruqʼij chwäch jontir ri nqaʼän chuyaʼik ruqʼij. Röj, ri qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij ryä, ma nqrqʼöl ta chik Satanás rma qataman chik achkë qäs yeruʼän.

14. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqʼalajin chqawäch taq nqaqʼaxaj jun kʼayewal?

¹⁴ Taq kʼo jun kʼayewal najin nqaqʼaxaj, ütz nqaksaj riʼ rchë nqatamaj más qawäch. Ri kʼayewal xkitoʼ Job rchë xtzʼët chë kʼo jojun naʼoj ri nkʼatzin yerujäl. Jun ri xqʼalajin chwäch ya riʼ chë más wä najin nunaʼ riʼ (Job 42:3). Röj chqä rkʼë jbʼaʼ nqʼalajin chqawäch chë nkʼatzin yeqajäl jojun naʼoj taq nqqʼax chkiwäch kʼayewal. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë Nikolái, * ri xkijuʼ pacheʼ tapeʼ kowan wä yawaʼ. Ryä nuʼij: «Ri tiempo xijeʼ pacheʼ xirutoʼ rchë xintzʼët achkë naʼoj nkʼatzin yensmajij más». Taq nqatzʼët achkë naʼoj más nkʼatzin yeqasmajij, xtqkowin xtqaʼän ri najowatäj.

15. ¿Achoq che rä kʼo chë nqayaʼ wä qaxkïn, y achkë rma?

¹⁵ Röj kʼo chë nqayaʼ qaxkïn che rä Jehová y ma chkë ta ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë. Job kan xyaʼ ruxkïn taq Jehová xtzjon rkʼë. Rchë xuʼän chë xchʼobʼon, Jehová achiʼel ta xuʼij reʼ che rä: «¿Atzʼeton rït ri wuchqʼaʼ rkʼë ronojel ri nbʼanon qa?  Rïn najin ntzʼët jontir ri najin nbʼanatäj awkʼë. ¿Naquʼ rït chë rïn ma yikowin ta yatinchajij?». Rma Job kan xqasaj riʼ chwäch Jehová chqä kan xtyoxin rma kan ütz runaʼoj, ryä xuʼij: «Xa xuʼ wä nkʼoxan chawij rït, ye kʼa komä kan yatintzʼët» (Job 42:5). Taq Job xeruʼij re tzij reʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼa tzʼyül na pa chaj, kʼa kʼo na chʼaʼk chrij chqä kʼa kowan na nbʼison chkij ralkʼwal. Taq kʼa najin na wä nuqʼaxaj jontir riʼ, Jehová xuʼij che rä chë kowan nrajoʼ chqä chë kan kiʼ rukʼuʼx rkʼë (Job 42:7, 8).

16. Rkʼë ri nuʼij chpan Isaías 49:15, 16, ¿achkë ütz nqayaʼ chwäch qan taq kʼo kʼayewal nqaqʼaxaj?

¹⁶ Komä, rkʼë jbʼaʼ ri winäq yojkiyöqʼ o nkiʼän chë kan majun qaqʼij ta. Rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë ri nkʼaj chik itzel yojkitzʼët o itzel nkitzʼët rutinamit Jehová. Chqä rkʼë jbʼaʼ nkitzʼük tzij chqij o nkiʼij xa bʼa achkë itzel taq tzij chqij (Mat. 5:11). Ri xbʼanatäj rkʼë Job nukʼüt chqawäch chë Jehová retaman chë röj nqkowin majun bʼëy nqayaʼ ta qa tapeʼ kʼo kʼayewal nqaqʼaxaj. Jehová janina nqrajoʼ y majun bʼëy xkerumestaj ta ri nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij (taskʼij ruwäch Isaías 49:15, 16). Ma tqayaʼ ta qan chkij ri tzʼukün taq tzij yekiʼij ri rukʼulel Dios. Tqatzʼetaʼ ri nuʼij James, jun qachʼalal aj Turquía ri kan kʼïy kʼayewal kiqʼaxan rkʼë ru-familia. Ryä nuʼij: «Xqʼax chqawäch chë we xa chkij ri tzʼukün taq tzij nkiʼij chrij rutinamit Dios nqayaʼ wä qan, ya riʼ xa xtuʼän chë xtqtewür qa chpan ruchʼaʼäl Dios. Rma riʼ xqayaʼ qan chrij ri utzil xtkʼäm  pä ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios pa qawiʼ chqä xqaʼän jontir ri nqkowin chpan rusamaj Jehová. Ya riʼ xuʼän chë kan kiʼ qakʼuʼx xqaʼän». Achiʼel xuʼän Job, röj chqä tqayaʼ qaxkïn che rä Jehová. Tqatjaʼ qaqʼij chë ri tzʼukün taq tzij ri yekiʼij ri itzel nkinaʼ chqë ma tkiʼän ta chë ma ta nqakʼuqbʼaʼ chik qakʼuʼx chë Jehová xtuʼän ri rutzjun.

17. ¿Achkë nqatamaj chkij ri achiʼaʼ chqä ri ixoqiʼ ri yetzjöx chpan ri capítulo 11 rchë Hebreos?

¹⁷ Chpan ri carta ri xtzʼibʼaj ri apóstol Pablo chkë ri cristianos hebreos, ryä xtzjon chkij ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová ri xkiʼän achiʼel xuʼän Job (Heb. 12:1). Tapeʼ xekiqʼaxaj nmaʼq taq kʼayewal, ryeʼ kan majun bʼëy xkiyaʼ ta qa Jehová (Heb. 11:36-40). Ya riʼ kan kʼïy utzil xkʼäm pä pa kiwiʼ. Y, tapeʼ ma xkitzʼët ta jontir ri xtzüj Jehová chkë, ya riʼ ma xuʼän ta chë ryeʼ ma ta xkikʼuqbʼaʼ chik kikʼuʼx chrij. Rma kan kiyaʼon wä chwäch kan chë Jehová kiʼ rukʼuʼx kikʼë, ma xuʼän ta kaʼiʼ kikʼuʼx chë Jehová xtuʼän ri xtzüj chkë (Heb. 11:4, 5). Ri nqaquʼ rij ri xkiʼän ri winäq riʼ nqrtoʼ rchë ronojel mul nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová.

18. Xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij, ¿achkë kʼo chë nqaʼän? (Hebreos 11:6).

¹⁸ Re ruwachʼulew reʼ más lawaloʼ najin nuʼän ruwäch (2 Tim. 3:13). Y Satanás kʼa najin na nuyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri rusamajelaʼ Dios. Rma riʼ, xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij, röj tqayaʼ ruqʼij Jehová rkʼë ronojel qan. Y tqayaʼ chwäch qan chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij jun kʼaslïk Dios (1 Tim. 4:10). Ri xbʼanatäj rkʼë Job pa rukʼisbʼäl nukʼüt chqawäch «chë Jehová kan kowan nqrajoʼ chqä kan nupoqonaj qawäch» (Sant. 5:11). Rma riʼ, majun bʼëy tqayaʼ ta qa Jehová, kan achiʼel xuʼän Job. Y kan tqayaʼ chwäch qan chë Jehová kan xtyaʼ «rajäl rukʼexel chkë ri winäq ri nkitäj kiqʼij chukanuxik» (taskʼij ruwäch Hebreos 11:6).