Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

Tej tkubʼ kybʼyoʼn xjal te Roma jun xjal twitz jun tzeʼ ik tzeʼn bʼaj tiʼj Jesús, ¿xipe kyqʼoʼn ambʼil tuʼn tkux maqet?

CHʼIXMI kykyaqil xjal ojtzqiʼn kyuʼn qa jaw qʼoʼn Jesús twitz jun tzeʼ kyxol kabʼe eleqʼ tej tkubʼ bʼyoʼn (Mat. 27:35-38). In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa tej otoqxi kyim Jesús, bʼaj bʼinchaʼn t-xmilal tuʼn tokx qʼoʼn toj jun jul (Mar. 15:42-46). Pero in tzaj kyqʼamaʼn junjun xjal qa nya ax tok aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios.

Ateʼ junjun xjal in che xnaqʼtzan kyiʼj uʼj in che yolin tiʼj tanqʼibʼil Jesús, mintiʼ in xi kynimen qa xi kyqʼoʼn xjal te Roma ambʼil tuʼn tkux maquʼn kyxmilal xjal e kubʼ bʼyoʼn tuʼnju eleqʼ qe. Mas tbʼanel in nela toj kywitz tuʼn tkubʼ kyximen qa mintiʼ kux maquʼn kyxmilal xjal lu. In tzaj tqʼamaʼn periodista Ariel Sabar toj uʼj Smithsonian tiquʼn in kubʼ kyximen junjun xjal jlu. Kubʼ ttzʼibʼin jlu: «Jun kastiw aju tuʼn tjax qʼoʼn jun xjal twitz cruz tuʼnju nya bʼaʼn xjaltoq. Tuʼntzunju, at junjun nya bʼaʼn in nela toj kywitz tuʼn tkubʼ kyximen qa xi kyqʼoʼn xjal te Roma ambʼil kye tuʼn kykux maqet tej kykyim». Kyajtoq xjal te Roma tuʼn tkubʼ nimxix kychʼixwi xjal lu. Tuʼntzunju, in kyajtoq kyqʼoʼn kyxmilal twitz tzeʼ tuʼntzun t-xi chyoʼn kyuʼn txkup. Ex qa atx chʼintl kyaj ten tiʼj kyxmilal, kuxlo xoʼn toj jun jul jatumel kux xoʼn kyxmilal txqantl kyimni.

Pero in tzaj kyqʼamaʼn junjun xjal in che xnaqʼtzan tiʼjju ikʼ ojtxe qa at junjun aj Judiy mintiʼ bʼaj jlu kyiʼj tej kykubʼ bʼyoʼn. Toj 1968, kanet tbʼaqil jun xjal judiy nqayin tiʼj tnam Jerusalén kyuʼn arqueólogo ex junxtoq taʼ tukʼil tbʼaqil tfamilia, ex kubʼ bʼyoʼn xjal lu toj tnejel syent abʼqʼi. Tkuʼxtoq tbʼaqil xjal toj jun tkubʼel. Kyxol qe bʼaq lu, kanet t-xe jun qambʼaj ex tex jun clav toj te 11.5 centímetro tweʼ. Tqʼama Sabar jlu: «Aju t-xe qambʼaj kanet, te jun xjal Jehohanán tbʼi ex ajbʼen tuʼn tel nikʼbʼaj tiʼj qa ax tok okx qʼoʼn Jesús toj jun jul ik tzeʼn in tzaj kyqʼamaʼn uʼj in che yolin tiʼj tanqʼibʼil». Nim toklen jlu tuʼnju «ajbʼen t-xe tqan Jehohanán te jun yekʼbʼil tiʼj qa xi kyqʼoʼn xjal te Roma ambʼil tuʼn tkux maquʼn t-xmilal jun xjal otoq kyim twitz cruz. Ex bʼant jlu kyuʼn toj tqʼijlalil Jesús ik tzeʼnx kykostumbr aj Judiy».

Tuʼnju kanet t-xe qambʼaj lu, o ten junxichaq kyximbʼetz xjal tiʼj alkye tten jaw qʼoʼn Jesús twitz tzeʼ. Noqtzun tuʼnj, in nel qnikʼ tiʼj qa xi qʼoʼn ambʼil kye junjun xjal e jaw qʼoʼn twitz tzeʼ tuʼn kykux maquʼn ex nya oʼkx e kux xoʼn toj jun jul. Jaku txi qqʼamaʼn qa ax tok okx maquʼn Jesús ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios. Ex at yekʼbʼil tiʼj qa atzun jlu bʼaj.

Ex aju mas nim toklen, otoq kyaj tqʼamaʼn Jehová qa kʼokex maquʼn Jesús kyukʼil xjal qʼinun ex ni jun jaku tzʼel qʼinte ambʼil te Jehová tuʼn tjapun twi tyol (Is. 53:9; 55:11).