1. De ilẹkẹtin ne ima mwẹ? Vbọzẹ?

 U GHA bẹghe ọlọghọmwa nọ gba erhan gba irri, ọ ya ruẹ roro ẹre wẹẹ, emwi i khian dunna vbe odaro ra? Vbe igiemwi, ẹgbẹe i ghi hoẹmwẹ egbe, vbe nọ te khẹke nọ gha ye. Te emwa nibun ghi rẹn ọghe enegbe iran ọkpa, erriọ iran vbe ya gbinna igbinna igbinna. Emwa nibun i ghi ya emwi ne avbe arriọba ta yi. Sokpan avbe emwi na hia ni sunu, gha sẹtin ya ruẹ gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi hia gha maan vbe odaro. Vbe ima gu kha vberriọ? Rhunmwuda, erriọ e Baibol wẹẹ emwa khian ya gha yin vbe “ẹdẹ okiekie.” (2 Tim 3:​1-5) Emwa nibun wa rẹn wẹẹ, avbe ẹmwẹ akhasẹ na, suẹn gha sẹ nẹ vbe ẹghẹ ne ima ye na. Ena rhie ẹre ma wẹẹ, e Jesu Kristi suẹn gha kha nẹ zẹvbe Ọba ọghe Arriọba Osanobua. Sokpan ẹi re ẹmwẹ akhasẹ na ọkpa, ẹre ọ guan kaẹn Arriọba Osanobua. Ọ vbe khẹke ne ima guan kaẹn avbe ẹmwẹ akhasẹ ni he sẹ vbe ẹghẹ ọghe ima, ena gha ya amuẹtinyan ọghe ima wegbe sayọ.

2. De emwi ne ima khian guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na? Vbọzẹ? (Rhan otọ efoto nọ rre odaro ebe na.)

² Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan emwi eha: (1) Ẹmwẹ akhasẹ nọ ya ima rẹn, ẹghẹ ne Arriọba Osanobua ya suẹn gha kha, (2) avbe ẹmwẹ akhasẹ nọ ya ima rẹn wẹẹ, e Jesu suẹn gha kha nẹ zẹvbe Ọba ọghe Arriọba Osanobua vbe ẹrinmwi kevbe (3) avbe ẹmwẹ akhasẹ nọ ya ima rẹn vbene Osanobua khian ya guọghọ avbe eghian ọghẹe rua. Zẹvbe ne tailor se  ukpọn nọ giagia kugbe, ọ ghi do khian ukpọn ne mose mose, ma gha vbe ku avbe ẹmwẹ akhasẹ na kugbe, ọ gha ya ima rẹn eke ne ima he sẹ vbe emwamwa ọghe Jehova.

3. De emwi ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 7:​13, 14 gi ima rẹn vbekpa Ọba ọghe Arriọba Osanobua?

³ Ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 7:​13, 14 gi ima rẹn wẹẹ, e Jesu Kristi ọre ọmwa nọ khẹke nọ gha re Ọba ọghe Arriọba Osanobua. Te emwa hia ni ke ẹvbo ughughan rre khian “gha kpe gae,” ọmwa ọvbehe i khian vbe rri Ọba lelẹe. Ẹmwẹ akhasẹ ọvbehe nọ rre ebe Daniẹl gi ima rẹn wẹẹ, e Jesu gha suẹn gha kha, vbe igba ihinrọn ne Baibol guan kaẹn gha ghi gberra nẹ. Ma gha sẹtin rẹn ẹghẹ ne Jesu ya rri Ọba ra?

4. De vbene ebe Daniẹl 4:​10-17 ya ru iyobọ ne ima ya rẹn, ukpo na ma e Jesu Ọba ọghe Arriọba Osanobua? (Vbe ya ghee futnot.)

⁴ Tie Daniẹl 4:​10-17. “Igba ihinrọn” nii mudia ye ihe ukpo 2,520. Ukpo 607 B.C.E. ẹre igba ihinrọn na ya suẹn, ọni ọre ẹghẹ ne Ivbi e Babilọn ya do mu ọba nokiekie nọ kha yan Izrẹl hin ẹkete rre vbe Jerusalẹm. Ukpo 1914 C.E. ẹre igba ihinrọn na gba, ọni ọre ẹghẹ ne Jehova ya ma e Jesu Ọba zẹvbe “ọmwa nọ mwẹ asẹ” nọ khian ya gha re Ọba ọghe Arriọba Osanobua. *​—Ẹzik 21:​25-27.

5. De ilẹkẹtin ne ima mwẹ, rhunmwuda ne ima na rẹn vbekpa ẹmwẹ akhasẹ ọghe “igba ihinrọn” na?

⁵ De vbene ẹmwẹ akhasẹ na khian ya ru iyobọ ne ima hẹ? Ne ima na rẹn vbekpa ẹmwẹ akhasẹ ọghe “igba ihinrọn” na, keghi ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn hia sẹ vbe ẹghẹ nọ khẹke. Zẹvbe ne Arriọba Osanobua ya suẹn gha kha vbe ẹghẹ nọ rhie yọ, erriọ ẹmwẹ akhasẹ hia nọ tae, khian vbe ya sẹ zẹvbe nọ gua emwamwa ọghẹe ro. Erriọ vbe ye, ẹdẹ ọghe Jehova “i ra vbe kpẹẹ” ọ ke rre!​—Hab 2:3.

6. (a) De emwi eso ni sunu, ni rhie ẹre ma wẹẹ, e Jesu suẹn gha kha nẹ zẹvbe Ọba vbe ẹrinmwi? (b) De vbene emwi ni sunu vbe ẹdẹnẹrẹ, ya so igiẹ yọ wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Arhie Maan 6:​2-8 ẹre ọ sẹ?

⁶ Ọ ghi bu ẹghẹ ne Jesu khian ya wu, ọ keghi tama erhuanegbe ẹre, emwi ughughan nọ khian gha sunu, nọ gha ya iran rẹn wẹẹ, irẹn suẹn gha kha nẹ vbe ẹrinmwi. Usun emwi nọ khare wẹẹ ọ khian gha sunu ọre okuo, ukhumwu kevbe ugbohiotọ. Ọ vbe tae yotọ wẹẹ, emianmwẹ ni wegbe a “gha rre ehe hia.” Ọkpa vbe emianmwẹ nii, ọre COVID-19 ne emwa wa rri oya ẹre. Emwi na hia ni sunu na, ẹre Baibol wẹẹ ọ khian gha re “ama” ne emwa khian ya rẹn wẹẹ, e Kristi suẹn gha kha nẹ vbe ẹrinmwi. (Mat 24:​3, 7; Luk 21:​7, 10, 11) Ukpo 60 ghi gberra nẹ, vbe iyeke Jesu rhiọ kpaegbe gha rrie ẹrinmwi, ọ keghi gi ukọ e Jọn rẹn wẹẹ, ẹi mwẹ avbe ẹmwẹ akhasẹ na ma sẹ, zẹvbe ne irẹn tae yotọ. (Tie Arhie Maan 6:​2-8.) Ẹghẹ na ya ma e Jesu Ọba ọghe Arriọba Osanobua vbe ukpo 1914, ẹre emwi na hia, ya suẹn gha sunu.

7. Vbọzẹ ne ọlọghọmwa na gba uhunmwu otagbọn na, vbe Jesu suẹn gha kha zẹvbe Ọba?

⁷ Vbọzẹ ne emwi na ghi suẹn gha rhia yọ rhia yọ, vbe Jesu ghi suẹn gha kha zẹvbe Ọba? Ebe Arhie Maan 6:2 gi ima rẹn, emwi nọ si ẹre nọ na yerriọ. Ọ gi ima rẹn wẹẹ, emwi nokaro ne Jesu ru vbọ da rri Ọba, ọre nọ na gu Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi ọghẹe khọn okuo. Ebe Arhie Maan uhunmwu ẹnrẹn 12 gi ima rẹn wẹẹ, obọ keghi ke  ukhunmwu ne Jesu, ẹre ọ na ghi khu e Setan kevbe avbe ugbogiorinmwi ọghẹe gha die otagbọn na. Te ohu ghi wa kakabọ mu e Setan, ọ na ghi ya ọkpankpan ye emwa nagbọn egbe, ọna ẹre ọ si ẹre ne ọlọghọmwa na gba uhunmwu otagbọn na.​—Arhie 12:​7-12.

8. Vbọ ya ru iyobọ ne ima hẹ, vbe ima ghaa bẹghe ẹre wẹẹ, ẹmwẹ ne Baibol ta yotọ wa sunu?

⁸ De vbene ẹmwẹ akhasẹ na khian ya ru iyobọ ne ima hẹ? Emwi ni sunu vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe vbene emwa ghi ya yin, ya ima rẹn wẹẹ, e Jesu suẹn gha kha nẹ. Ne ima gha te ya gha mu ohu wẹẹ, emwa mu ọghe enegbe iran karo, kevbe iran khẹko emwa ọvbehe, ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, emwi ne Baibol ta yotọ, ẹre ọ wa sunu na. Gele gele, Arriọba Osanobua suẹn gha kha nẹ! (Psm 37:1) Ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, te agbọn na khian gha rhia yọ rhia yọ, zẹvbe ne ima ya sikẹ ẹghẹ ne okuo ọghe Amagẹdọn khian ya sunu. (Mak 13:8; 2 Tim 3:13) Ma wa ya ekhọe hia kpọnmwẹ e Jehova, nọ na gi ima rẹn, evbọzẹe ne ọlọghọmwa na gba erhan gba irri.

9. De vbene ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl 2:​28, 31-35 ya gie arriọba agbọn na nokiekie? De ẹghẹ nọ ya suẹn gha kha?

⁹ Tie Daniẹl 2:​28, 31-35. Ẹmwẹ akhasẹ na, wa vbe sẹ vbe ẹdẹnẹrẹ. Emwi ne Nebukadneza miẹn vbe umian, keghi re emwi nọ khian sunu vbe “okiekie ẹdẹ,” vbe Jesu gha ghi suẹn gha kha nẹ. “Atata owẹ ọghe obuẹ kevbe ematọn,” nọ mudia ye ihe arriọba agbọn na nokiekie nọ khian khaemwisẹ, ne Baibol guan kaẹn, rre usun avbe eghian ọghe Jesu. Vbe na guan na, arriọba na ẹre ọ khaemwisẹ. Ẹghẹ na na gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nokaro, ẹre ọ ya suẹn gha kha, ọni ọre ẹghẹ ne Britain kevbe United States ya ku obọ kugbe,  iran na do gha re Anglo-America. Amazẹ ne Nebukadneza miẹn vbe umian, vbe ya ima rẹn emwi eva vbekpa arriọba agbọn na nokiekie, kevbe vbene ọ ya lughaẹn ne avbe arriọba ni ru ọghe iran gberra nẹ.

10. (a) De emwi ne ebe Daniẹl tae vbekpa arriọba ọghe Anglo-America, nọ wa sunu vbe ẹdẹnẹrẹ? (b) De emwi nọ khẹke ne ima lẹẹ na? (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ Gban Egbe Ne Obuẹ!”)

¹⁰ Okaro, vbe amazẹ ne Nebukadneza bẹghe, ematọn ni wegbe vbe na ghee igoru ra esiliva ẹre ọ mudia ye ihe avbe arriọba ni ru ọghe iran gberra nẹ, sokpan ematọn na ya obuẹ gua, ẹre ọ mudia ye ihe arriọba ọghe Anglo-America. Obuẹ na, mudia ye ihe “emwa nagbọn.” (Dan 2:43) Zẹvbe ne ima bẹghe ẹre vbe ẹdẹnẹrẹ, ọ keghi lọghọ ne arriọba ọghe agbọn na sẹtin gha ru emwi ne iran hoo ne iran ru, rhunmwuda emwi ne emwa ru vbe ẹghẹ na ya rhie obọ ye emwa ẹkpẹti, vbene iran ya gbinna ye asẹ ne iran hoo ne iran gha mwẹ, vbene iran ya gbe olighi vbe ẹvbo, kevbe emwi ne otu ughughan ni sinmwi oseghe ne emwa ni winna lele arriọba ru.

11. De vbene Anglo-America World Power nọ khaemwisẹ vbe ẹghẹ ne ima ye na, ya ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹghẹ okiekie ẹdẹ ẹre ima ye?

¹¹ Nogieva, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, Anglo-America nọ mudia ye ihe atata owẹ ọghe amazẹ nii, ọre arriọba nokiekie nọ khian khaemwisẹ. Arriọba emwa nagbọn ọvbehe i khian vbe rhie ihe ẹre. Nọghayayerriọ, Arriọba Osanobua gha guọghọ arriọba na kevbe arriọba emwa nagbọn hia vbe okuo Amagẹdọn. *​—Arhie 16:​13, 14, 16; 19:​19, 20.

12. De emwi ọvbehe ne Daniẹl tae nọ ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi hia gha dunna vbe odaro?

¹² De vbene ẹmwẹ akhasẹ na khian ya ru iyobọ ne ima hẹ? Ọ mwẹ emwi ọvbehe ne Daniẹl tae nọ ya ima rẹn wẹẹ, ẹghẹ okiekie ẹdẹ ẹre ima ye na. Vbe ukpo 2,500 nọ gberra, e Daniẹl tae yotọ wẹẹ, e Babilọn gha ghi ru ọghẹe gberra nẹ, arriọba enẹ ọvbehe gha kha yan emwa ọghe Osanobua. Vbe deba ọni, ọ vbe gi ima rẹn wẹẹ, arriọba Anglo-America ọre arriọba nokiekie nọ khian khaemwisẹ. Ọna ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, Arriọba Osanobua gha do guọghọ arriọba emwa nagbọn hia, ọ ghi vbe suẹn gha kha yan uhunmwu otagbọn na.​—Dan 2:44.

13. De emwi ne “ọba nogie erẹnrẹn” kevbe “ọba igbe,” ne ebe Arhie Maan 17:​9-12, guan kaẹn mudia ye ihe ẹre? De vbene ẹmwẹ akhasẹ na he ya sẹ hẹ?

¹³ Tie Arhie Maan 17:​9-12. Okuo Ọgbagbọn Nokaro wa mu emwi nibun rhia, ọna keghi ya ẹmwẹ akhasẹ ọvbehe nọ dekaẹn ẹdẹ okiekie sẹ. Arriọba ughughan kegha hia ne iran ru emwi nọ gha ya ọfunmwegbe gha rre uhunmwu otagbọn hia. Rhunmwuda ọni, vbọ ghi rre January 1920, iran keghi mu otu ọkpa gbọ na tie ẹre League of Nations. E United Nations ẹre ọ ghi rhie ihe otu na vbe October 1945. Otu na ẹre Baibol tie ẹre “ọba nogie erẹnrẹn.” Otu na i re arriọba. Sokpan arriọba ughughan ẹre ọ ye ẹre ike. E Baibol keghi tie avbe arriọba na “ọba igbe.”

14-15. (a) De emwi ne ebe Arhie Maan 17:​3-5 tae vbekpa “Babilọn Nọkhua”? (b) De emwi ne emwa nibun ni ye ugamwẹ ohoghe ike ghi ru nian?

¹⁴ Tie Arhie Maan 17:​3-5. Vbe umian ne ukọ e Jọn miẹn, ọ keghi bẹghe igbiragia ọkpa nọ re “Babilọn Nọkhua,” nọ mudia ye ihe ugamwẹ ohoghe hia. De vbene umian na he ya sẹ hẹ? Ọ kpẹẹ re ne ugamwẹ ohoghe ke ye arriọba agbọn na ike. Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Jehova gha rhie ẹre ye arriọba agbọn na ekhọe, “ne iran ru iho ọghẹe.” De emwi nọ khian ghi sunu? Avbe arriọba agbọn  na nọ re “ọba igbe,” ghi guọghọ ugamwẹ ohoghe hia fẹẹrẹ.​—Arhie 17:​1, 2, 16, 17.

¹⁵ De vbene ima ya rẹn wẹẹ, a gha guọghọ e Babilọn Nọkhua vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe? Ma gha rẹn vbene okpẹvbo ọghe Babilọn ghaa ye hẹ vbe ẹghẹ nẹdẹ, ọ gha ya ima rẹn ewanniẹn ọghe inọta na. Ọkpa vbe usun emwi nọ gbogba ga ẹvbo na, ọre amẹ ẹzẹ ọghe Yufretes. Ebe Arhie Maan keghi ya “amẹ” gie ẹbo emwa ni ye Babilọn Nọkhua ike. (Arhie 17:15) Sokpan ọ vbe gi ima rẹn wẹẹ, amẹ nii gha “ka,” nọ rhie ma wẹẹ, emwa nibun ni te ye ugamwẹ ohoghe ike, gha wio obọ vbe egbe ẹre. (Arhie 16:12) Ẹmwẹ akhasẹ na wa sẹ vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa nibun kpa hin ugamwẹ ohoghe rre nẹ, ya gha gualọ emwi nọ gha sọfurre ye ọlọghọmwa ọghe iran.

16. Ma gha rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ nọ dekaẹn ẹghẹ na ya mu e United Nations gbọọ kevbe ẹghẹ na khian ya guọghọ e Babilọn Nọkhua rua, de vbene ọ khian ya ru iyobọ ne ima hẹ?

¹⁶ De vbene ẹmwẹ akhasẹ na khian ya ru iyobọ ne ima hẹ? E United Nations na mu gbọ kevbe ne emwa nibun na kpa hin ugamwẹ ohoghe rre, vbe so igiẹ yọ wẹẹ, ẹghẹ okiekie ẹdẹ ẹre ima wa ye na. Agharhemiẹn wẹẹ, emwa  nibun i ghi ye ugamwẹ ohoghe ike, ọna ma rhie ma wẹẹ, erriọ ẹre ugamwẹ ohoghe khian ya gbẹro. Zẹvbe ne ima ka tae sin, e Jehova gha rhie ẹre ye arriọba agbọn na ekhọe, ni ye United Nations ike, “ne iran ru iho ọghẹe.” Udemwurri ẹre avbe agbẹnvbo na khian ya guọghọ ugamwẹ ohoghe hia rua, te ọna khian wa kpa emwa hia odin. * (Arhie 18:​8-10) A gha guọghọ e Babilọn Nọkhua rua, ọ gha wa ya agbọn lọghọ emwa nibun, sokpan ọ mwẹ emwi eva nọ khian ya emwa ọghe Osanobua gha sọyẹnmwẹ. Emwi eva na ọre wẹẹ, ai khian ghi dọlegbe miẹn ugamwẹ ohoghe, nọ re oghian ọghe Osanobua kevbe wẹẹ, imiẹnfan ọghe ima sotọ fo nẹ!​—Luk 21:28.

17-18. (a) De vbene ima khian ya ya amuẹtinyan ọghe ima wegbe sayọ? (b) De emwi ne ima khian guan kaẹn vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

¹⁷ E Daniẹl tae yotọ wẹẹ, “irẹnmwi ẹmwata” gha “vẹwae.” Erriọ wa gele ye vbe ẹdẹnẹrẹ! Te ima ghi rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ nibun ni guan kaẹn ẹghẹ ọghe ima. (Dan 12:​4, 9, 10) Odẹ ne avbe ẹmwẹ akhasẹ na ya mwẹ amusẹ, wa ya ima rhie ọghọ nọ khẹke ne Jehova, ọ vbe ya ima ya aro nọ ghaan ghee Baibol. (Aiz 46:10; 55:11) Rhunmwuda ọni gha tie Baibol vbe ẹghẹ hia, u vbe gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya sikẹ e Jehova, ọna gha ya amuẹtinyan ruẹ wegbe sayọ. E Jehova gha gbogba ga emwa hia ni mu ẹtin yan irẹn, ọ ghi vbe ya iran gha mwẹ “ọfunmwegbe nẹi fo.”​—Aiz 26:3.

¹⁸ Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha guan kaẹn emwi ne Baibol wẹẹ, ọ khian sunu daa iko ọghe Ivbiotu e Kristi vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ. Ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, avbe ẹmwẹ akhasẹ na gele wa so igiẹ yọ wẹẹ, ẹghẹ okiekie ẹdẹ ẹre ima ye. Ma gha vbe bẹghe ẹre wẹẹ, e Jesu ne Ọba, keghi ru iyobọ ne emwa ni ya ekhọe hia ga e Jehova.