1. Nujikudo tẹwẹ mí do, podọ etẹwutu?

 EYIN a lẹnnupọndo ninọmẹ aihọn lọ tọn ji, be e nọ vẹawuna we nado hẹn pọndohlan dagbe go wẹ ya? Haṣinṣan whẹndo tọn lẹ fọ́n bo to gbigble. To paa mẹ, gbẹtọ lẹ to lilẹzun danuwatọ, ṣejannabinọ po hùnylantọ po dogọ. E nọ vẹawuna mẹsusu nado dejido mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ go. Amọ́, nujijọ ehelẹ dopolọ gán sọ hẹn we deji. Etẹwutu? Na gbẹtọ lẹ to nuyiwa pẹpẹ dile dọdai ayidego tọn de ko dọ do gando “azán godo tọn lẹ” go. (2 Tim. 3:1-5) Hẹndi dọdai ehe tọn he gbẹtọ ahundoponọ depope ma gán mọ́n, yin kunnudenu lọ dọ Klisti Jesu ko jẹ gandu ji taidi Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. Amọ́, ehe yin dopo poun to dọdai susu he dọho gando Ahọluduta lọ go lẹ mẹ. Dogbigbapọnna dọdai devo he ko mọ hẹndi to owhe agọe tọn lẹ mẹ lẹ na hẹn yise mítọn lodo.

2. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ, podọ etẹwutu? (Basi zẹẹmẹ do yẹdide he to wepa ji lọ ji.)

² To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna (1) dọdai de he gọalọna mí nado yọ́n whenue Ahọluduta lọ yin didoai, (2) dọdai  delẹ he gọalọna mí nado doayi tintin tofi mayinukundomọ Jesu tọn go taidi Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, podọ (3) dọdai delẹ he do lehe kẹntọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lẹ na yin vivasudo do hia. Kẹdẹdile adà voovo yẹdide de tọn lẹ gán yin tito dopọ nado wleawuna yẹdide lọ do, dọdai voovo he mí na gbadopọnna lẹ na gọalọna mí nado mọnukunnujẹemẹ hezeheze dọ opodo lọ na wá to madẹnmẹ dile Jehovah ko dọ do pẹpẹ.

3. Jide tẹwẹ dọdai he to Daniẹli 7:13, 14 mẹ na mí gando Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go?

³ Dọdai he tin to Daniẹli 7:13, 14 mẹ lọ hẹn mí deji dọ Klisti Jesu na yin Gandutọ dagbe hugan Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. Gbẹtọ lẹ sọn akọta lẹpo mẹ na “nọ wadevizọn na ẹn” po homẹhunhun po, podọ Gandutọ devo ma na diọtẹnna ẹn gbede. Dọdai devo to owe Daniẹli tọn mẹ dọ dọ Jesu na lẹzun Ahọlu Ahọluduta enẹ tọn to vivọnu ojlẹ ṣinawe he yin didọdai delẹ tọn. Be e yọnbasi nado yọ́n whenue nujijọ ayajẹ tọn enẹ na wá aimẹ te ya?

4. Basi zẹẹmẹ lehe Daniẹli 4:10-17 gọalọna mí nado yọ́n whenue Klisti jẹ gandu ji te do tọn. (Sọ pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)

⁴ Hia Daniẹli 4:10-17. “Ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ nọtena ojlẹ owhe 2520 tọn de. Ojlẹ enẹ bẹjẹeji to 607 J.W.M. whenue Babilọninu lẹ de ahọlu godo tọn sọn ofìn Jehovah tọn ji to Jelusalẹm. E wá vivọnu to 1914 W.M. whenue Jehovah ze Jesu do ofìn ji, yèdọ “mẹhe tindo jlọjẹ sọgbe hẹ osẹ́n lọ,” taidi Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. *—Ezek. 21:25-27.

5. Etẹwẹ yin dopo to aliho he mẹ mí gán mọaleyi sọn dọdai he gando “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ go te mẹ?

⁵ Nawẹ dọdai ehe gán hẹn ale wá na mí gbọn? “Ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ yinyọnẹn hẹn mí deji dọ Jehovah nọ hẹn opà etọn lẹ di to ojlẹ sisọ mẹ. Kẹdẹdile e ko de ojlẹ tangan de nado do Ahọluduta etọn ai do, e nasọ hẹn ẹn diun dọ dọdai devo lẹ nasọ mọ hẹndi sọgbe hẹ tito he e ko basi. Mọwẹ, azán Jehovah tọn “ma na gbọwhenu!”—Hab. 2:3.

6. (a) Kunnudenu he họnwun tẹwẹ dohia dọ Klisti ko to gandu to olọn mẹ? (b) Nawẹ dọdai he to Osọhia 6:2-8 mẹ zinnudo kunnudenu ehe ji gbọn?

⁶ Sẹpọ vivọnu lizọnyizọn aigba ji tọn Jesu tọn, e dọ dọdai nujijọ aihọn tọn delẹ tọn he na gọalọna hodotọ etọn lẹ nado yọnẹn dọ ewọ ko to gandu to olọn mẹ. Delẹ to dọdai enẹlẹ mẹ wẹ, awhàn, huvẹ po aigba sisọsisọ lẹ po. E sọ dọ dọdai dọ azọ̀nylankan kavi awutu lẹ na tin “sọn fide jẹ fide”—ehe mẹ azọ̀nylankan agọe tọn lọ COVID-19 yin dopo te. Nujijọ ehelẹ yin apadewhe nuhe Biblu ylọdọ “ohia” tintin tofi Klisti tọn lẹ tọn. (Mat. 24:3, 7; Luku 21:7, 10, 11) Hugan owhe 60 whenue Jesu kú bo lẹkọyi olọn mẹ godo, e na apọsteli Johanu nujikudo devo lẹ dọ nujijọ enẹlẹ na wá aimẹ. (Hia Osọhia 6:2-8.) Nujijọ ehe lẹpo wá aimẹ sọn whenue gbọ́n Jesu jẹ gandu ji to 1914.

7. Naegbọn gandudu Jesu tọn do hẹn dindọn wá na aigba?

⁷ Naegbọn ninọmẹ aihọn lọ tọn do ylan dogọ whenue Jesu jẹ gandu ji? Osọhia 6:2 na mí nudọnamẹ titengbe de—enẹ wẹ yindọ azọngban tintan Jesu tọn to whenue e lẹzun Ahọlu wẹ nado funawhàn. Sọta mẹnu? Sọta Lẹgba po aovi etọn lẹ po. Sọgbe hẹ Osọhia weta 12tọ, Satani ṣíawhàn, podọ ewọ po aovi lẹ po yin dindlan do aigba ji. Na Satani  gblehomẹ sinsinyẹn wutu, e jẹ adidu do gbẹtọvi lẹ go ji, podọ ehe hẹn “dindọn [wá] na aigba.”—Osọ. 12:7-12.

8. Nawẹ mí gán mọaleyi gbọn dile mí mọ bọ dọdai he gando Ahọluduta lọ go lẹ to hẹndi mọ?

⁸ Nawẹ dọdai ehelẹ gán hẹn ale wá na mí gbọn? Nujijọ aihọn lọ tọn lẹ gọna diọdo ayidego tọn to nuyiwa gbẹtọvi lẹ tọn mẹ gọalọna mí nado yọnẹn dọ Jesu ko lẹzun Ahọlu. Enẹwutu, kakati nado gblehomẹ whenue mí mọ bọ mẹlẹ do ṣejannabi po wangbẹna po hia, mí nọ flindọ nuyiwa yetọn lẹ to dọdai Biblu tọn lẹ hẹndi. Ahọluduta lọ ko jẹ gandu ji! (Salm. 37:1) Podọ, mí gán donukun dọ nuhahun aihọn lọ tọn lẹ ni jideji dile Amagẹdọni to sisẹpọ dogọ. (Malku 13:8; 2 Tim. 3:13) Be a ma yọ́n pinpẹn etọn dọ Otọ́ owanyinọ olọn mẹ tọn mítọn gọalọna mí nado mọnukunnujẹ zẹẹmẹ ojlẹ awusinyẹn tọn mítọn lẹ tọn mẹ ya?

9. Nawẹ dọdai he to Daniẹli 2:28, 31-35 mẹ basi zẹẹmẹ huhlọn aihọn tọn godo tọn gbọn, podọ whetẹnu wẹ e wá aimẹ ?

⁹ Hia Daniẹli 2:28, 31-35. Dọdai ehe to hẹndi mọ to egbehe. Odlọ Nẹbukadnẹzali tọn do nuhe na jọ “to azán godo tọn lẹ mẹ” hia, enẹ wẹ to whenue Klisti na ko jẹ gandu ji godo. Kẹntọ aigba ji tọn Jesu tọn lẹ na bẹ huhlọn aihọn tọn godo tọn he Biblu dọ dọdai etọn hẹn, enẹ wẹ dehe ‘afọ gànyuu po okò po tọn’ lọ lẹ nọtena. Huhlọn aihọn tọn ehe ko sọawuhia. E wá aimẹ to Wẹkẹ-Whàn I whenu, whenue Grande-Bretagne po États-Unis po biọ gbekọndopọ vonọtaun de mẹ, yèdọ alẹnu Anglo-Amérique tọn. Boṣiọ he Nẹbukadnẹzali mọ to odlọ mẹ lọ sọ do e whè gbau onú awe hia gando huhlọn aihọn tọn ehe go, he na zọ́n bọ huhlọn aihọn tọn ehe na gbọnvona ahọluduta he ko jẹnukọnna ẹn lẹ.

10. (a) Nawẹ dọdai Daniẹli tọn basi zẹẹmẹ huhlọn aihọn tọn he yin Anglo-Amérique tọn po gbesisọ po gbọn? (b) Owù tẹwẹ mí dona dapana? (Pọ́n apotin lọ “ Payi Okò lọ Go!”)

 ¹⁰ Tintan, to vogbingbọn mẹ na huhlọn aihọn tọn he yin nùdego jẹnukọn to numimọ lọ mẹ lẹ, e ma yin ogàn kinkọ̀n he taidi sika kavi fataka de wẹ nọtena Anglo-Amérique gba, amọ́ gànyuu he flusọ́ po okò po lọ wẹ nọtena ẹn. Okò lọ nọtena “kúnkan gbẹtọvi tọn,” kavi gbẹtọvi lẹ to paa mẹ. (Dan. 2:43, Odò.) Dile e họnwun hezeheze do to egbehe, yé nọ yinuwado vòbibla lẹ ji, nọ hoavùn na jlọjẹ tòvi lẹ po azọ́nwatọ lẹ po tọn bosọ nọ fọngu, podọ ehelẹ nọ dekanpona nugopipe huhlọn aihọn tọn ehe tọn nado jẹ yanwle etọn lẹ kọ̀n.

11. Nawẹ nugbo lọ dọ Huhlọn Aihọn tọn he yin Anglo-Amérique to gandu hẹn mí kudeji dogọ dọ mí to gbẹnọ to ojlẹ opodo tọn lọ mẹ gbọn?

¹¹ Awetọ, afọ boṣiọ blibata lọ tọn lẹ he nọtena Anglo-Amérique wẹ huhlọn aihọn tọn godo tọn he Biblu dọ dọdai etọn lọ. Gandudu gbẹtọvi tọn devo ma na diọtẹnna ẹn. Kakatimọ, e na wá vivọnu po awuyiya po to Amagẹdọni, whenue Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na và ẹ sudo to pọmẹ hẹ gandudu gbẹtọvi tọn he pò lẹpo. *—Osọ. 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Kunnudenu tẹwẹ dọdai Daniẹli tọn na he miọnhomẹna mí bosọ na mí todido?

¹² Nawẹ dọdai ehe gán hẹn ale wá na mí gbọn? Dọdai Daniẹli tọn na kunnudenu de he dohia dọ mí to gbẹnọ to ojlẹ opodo tọn lọ mẹ. E ko yì owhe 2500 linlán bọ Daniẹli dọ dọdai dọ bọdo Babilọni go, huhlọn aihọn tọn ẹnẹ devo lẹ na yinuwado omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji to aliho ayidego tọn mẹ. Humọ, e dehia dọ Huhlọn Aihọn tọn he yin Anglo-Amérique wẹ na gbọngodo to gandudu ehelẹ mẹ. Ehe na mí homẹmimiọn po todido po dọ to madẹnmẹ, Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na de gandudu gbẹtọvi tọn lẹpo sẹ̀ bo na dugan do aigba lọ blebu ji.—Dan. 2:44.

13. Etẹwẹ “ahọlu ṣinatọ̀ntọ” po “azò ao” lẹ po he yin nùdego to Osọhia 17:9-12 mẹ nọtena, podọ nawẹ dọdai ehe ko mọ hẹndi gbọn?

¹³ Hia Osọhia 17:9-12. Nuhe Wẹkẹ-Whàn I hẹngble lẹ sọ hẹn dọdai devo di gando azán godo tọn lẹ go. Nukọntọ aihọn tọn lẹ jlo na hẹn ẹn diun dọ jijọho na tin to aihọn lọ mẹ to owhe he na bọdego lẹ mẹ. Enẹwutu, to janvier 1920, yé do Alẹnu Akọta lẹ tọn ai, ehe Plidopọ Akọta lẹ tọn wá diọtẹnna to octobre 1945. Titobasinanu ehe yin yiylọdọ ‘ahọlu ṣinatọ̀ntọ de.’ Amọ́, e ma yin huhlọn aihọn tọn de. Gandudu he nọ nọgodona ẹn lẹ dè wẹ e nọ mọ huhlọn po aṣẹpipa etọn po yí sọn. Biblu dlẹnalọdo gandudu ehelẹ to yẹhiadonu-liho taidi “ahọlu ao.”

14, 15. (a) Etẹwẹ Osọhia 17:3-5 dehia gando “Babilọni Daho lọ” go? (b) Etẹwẹ to jijọ do mẹhe nọ nọgodona sinsẹ̀n lalo lẹ go?

¹⁴ Hia Osọhia 17:3-5. To gbọdo glọ, apọsteli Johanu mọ galọtọ de to numimọ de mẹ, yèdọ “Babilọni Daho lọ” he nọtena sinsẹ̀n lalo lẹpo to pọmẹ. Etẹwẹ numimọ ehe dehia? Titobasinanu sinsẹ̀n lalo tọn lẹ ko wazọ́n alọ to alọ mẹ hẹ gandudu aihọn tọn lẹ na ojlẹ dindẹn bo ko sọ nọgodona yé. Amọ́ to madẹnmẹ, Jehovah na yí do ahun gandudu lọ lẹ tọn mẹ “nado hẹn linlẹn etọn di.” Etẹwẹ na yin kọdetọn lọ? Gandudu ehelẹ, enẹ wẹ “ahọlu ao” lẹ na diọnukunsọ titobasinanu sinsẹ̀n lalo tọn lẹ bo và yé sudo.—Osọ. 17:1, 2, 16, 17.

¹⁵ Nawẹ mí yọnẹn gbọn dọ opodo Babilọni Daho lọ tọn ko sẹpọ? Nado na gblọndo kanbiọ ehe tọn, e na yọ́n nado flindọ Tọ̀sisa huhlọnnọ Euflate wẹ lẹdo apadewhe tòdaho Babilọni hohowhenu tọn. Owe Osọhia tọn yí gbẹtọ livi susu he nọ nọgodona Babilọni  Daho lọ lẹ jlẹdo “osin” hihọ́-basinamẹ tọn lẹ go. (Osọ. 17:15) Amọ́, e sọ dehia dọ osin lọ lẹ na “hú,” ehe dohia dọ susu to mẹhe nọ nọgodona sinsẹ̀n-lalo lẹ mẹ lẹ ma nasọ wàmọ ba. (Osọ. 16:12) To egbehe, dọdai ehe to hẹndi mọ na mẹsusu lẹ ko gbẹkọ sinsẹ̀n lalo go bo ko jẹ pọngbọ dín na nuhahun yetọn lẹ ji to fidevo wutu.

16. Nawẹ nukunnumimọjẹ dọdai he gando didoai Plidopọ Akọta lẹ tọn gọna vasudo Babilọni Daho lọ tọn go lẹ mẹ gán hẹn ale wá na mí gbọn?

¹⁶ Nawẹ dọdai ehelẹ gán hẹn ale wá na mí gbọn? Plidopọ Akọta lẹ tọn he yin didoai gọna doyiyi sọha mẹhe nọ nọgodona sinsẹ̀n lalo lẹ tọn yidogọna kunnudenu lọ dọ mí to gbẹnọ to azán godo tọn lẹ mẹ. Dile etlẹ yindọ osin yẹhiadonu tọn Babilọni Daho lọ tọn lẹ to húhú, aliho devo mẹ wẹ opodo titobasinanu sinsẹ̀n lalo lẹ tọn na wá te. Dile mí ko dọ do wayi, Jehovah na yí do ahun “ahọlu ao” lẹ—enẹ wẹ gandudu he nọ nọgodona Plidopọ Akọta lẹ tọn lẹ tọn mẹ—“nado hẹn linlẹn etọn di.” Akọta enẹlẹ na và sinsẹ̀n lalo lẹ sudo to ajiji mẹ, podọ ehe na paṣa aihọn lọ. * (Osọ.  18:8-10) Vasudo Babilọni Daho lọ tọn na dán aihọn lọ to aliho sinsinyẹn mẹ, podọ ehe gán hẹn nuhahun lẹ wá, amọ́ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na tindo e whè gbau whẹwhinwhẹ́n awe nado jaya. Kẹntọ ojlẹ dindẹn tọn Jehovah Jiwheyẹwhe tọn ehe na yin didesẹ kakadoi, podọ e ma nasọ dẹn bọ mí na yin whinwhlẹngán sọn aihọn ylankan ehe mẹ!—Luku 21:28.

17, 18. (a) Nawẹ mí gán to yise mítọn hẹn lodo zọnmii gbọn? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?

¹⁷ Daniẹli dọ dọdai dọ “oyọnẹn nugbo” na “lẹzun susugege.” Podọ, e ka sọ yinmọ nugbo! Mí tindo nukunnumọjẹnumẹ he họnwun gando dọdai azán mítọn gbè tọn lẹ go. (Dan. 12:4, 9, 10) Dọdai ehelẹ he to hẹndi mọ po gbesisọ po nọ yidogọna sisi he mí tindo na Jehovah po Ohó gbọdo etọn po. (Isa. 46:10; 55:11) Enẹwutu, zindonukọn nado nọ hẹn yise towe lodo gbọn sọwhiwhe yíyí do plọn Owe-wiwe lẹ bosọ nọ gọalọna mẹdevo lẹ nado wleawuna haṣinṣan dagbe de hẹ Jehovah dali. Ewọ na basi hihọ́na mẹhe nọ dejidego mlẹnmlẹn lẹpo, bo na na yé “jijọho tẹgbẹ tọn.”—Isa. 26:3.

¹⁸ To hosọ he bọdego mẹ, mí na na ayidonugo dọdai he gando agun Klistiani tọn go lẹ to ojlẹ opodo tọn lọ mẹ. Dile mí na mọ do, dọdai ehelẹ tindo kanṣiṣa pẹkipẹki hẹ dọdai devo he gando azán godo tọn lẹ go lẹ. Mí na mọ kunnudenu yinukọn dogọ dọ Jesu—yèdọ Ahọlu mítọn he to gandu—hẹn alọnu etọn ján to anadidena hodotọ nugbonọ etọn lẹ mẹ.