1. ¿Ti tyam yajkëktëjkëbë mëbëjkën, ets tiko?

 TYAM, tsipë jäˈäy tmëbëktët ko nëjkxëp näˈä yˈoyë amay jotmay. Pes kyaj mayë jäˈäy nyekynyaytsyokëdë jyënoty tyëgoty, niˈigyë yˈawäˈändaknëdë, nyaytsyiˈk nyaygyojxëndë ets kyaj tijaty nyekynyaytyukmëtsokëdë. Mayë jäˈäy kyaj nanduˈun tnekytyukjotkujkˈattë pënaty myëdäjttëbë kutujkën. Per tijaty ja tuun jäjtëp, yëˈë xytyukˈijxëm ko miimp këdakpë jotkujkˈäjtën, pes duˈunën meerë jäˈäy jyaˈayˈattë extëm ojts yajnaskäjpxë “mä ja tiempë mëdiˈibë jëjpkëxanëp” (2 Tim. 3:1-5, TNM). Mayë jäˈäy myëbëjktëp ko taajën duˈun tyuny jyatyëty tijaty ojts yajnaskäjpxë ets ko nˈijxëm wiˈix yˈadëy, yëˈë xytyukˈijxëm ko Jesus të tyëjkënë anaˈambë mä ja Diosë Gyobiernë. Per min nˈokˈijxëm tijaty ojts yˈakˈyajnaskäjpxë tyunäˈäny jyatäˈänyëty mä ndiempëˈäjtëm mëdiˈibë yajkëktëjkëbë mëbëjkën.

2. ¿Tijaty nˈixäˈänëm mä yäˈädë artikulo? (Nimaytyäˈägë dibujë mëdiˈibë miimp mä rebistë nyiˈak).

² ¿Ti nˈixäˈänëm mä yäˈädë artikulo? Myëduˈuk, yëˈë wiˈix ojts yajnaskäjpxë näˈä nety tyuundëkëyaˈany ja Diosë Gyobiernë. Myëmajtsk, nˈixäˈänëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mëdiˈibë xytyukˈijxëm ko Jesus tëdën yˈanaˈamtsondaknë tsäjpotm. Ets myëdëgëk, wiˈix ojts yajnaskäjpxë kyugëxëyäˈändë ja Diosë myëtsip. Nanduˈun nˈixäˈänëm ko tijaty ojts yajnaskäjpxë, duˈunën  ja meerë tniwäˈktäˈäy ets tyuny jyatyëty extëmë Jyobaa ojts twandaˈaky.

3. ¿Ti xytyukˈijxëm extëm jyënaˈanyë Daniel 7:13, 14?

³ Mä Daniel 7:13, 14 xytyukˈijxëm tuk pëky tiko Jesus yëˈë jantsy oy yˈanaˈamäˈäny mä ja Diosë Gyobiernë. Jyënaˈany ko niˈamukë jäˈäy myëmëdowäˈänyëty, oy mä tsyoondët ets nipën kyawingudëgatsˈatäˈänyëty. ¿Näˈä Jesus yˈanaˈamtsondäˈägäˈäny? Daniel ojts tnaskäjpxë, ko nyaxët wëxtujk tiempë. Min nˈokˈijxëm näˈäjën duˈun tyuun jäjtë.

4. Extëm jyënaˈanyë Daniel 4:10-17, ¿wiˈix xypyudëjkëm parë njaygyujkëm näˈä Jesus tyëjkë anaˈambë? (Ix nanduˈunë notë).

⁴ (Käjpxë Daniel 4:10-17). Ja “wëxtujk tiempë” yëˈë yˈandijpy 2,520 jëmëjt. Ja yajmaytsyoowtsondaky mä jëmëjt 607 mä kyajnëm myinyë Jesus, ko ja Babilonia jäˈäyëty dyajkutëgooytyë ja tim okpë rey mëdiˈibë aktuun Jerusalén. Taabë tiempë ja jyëjpkëjxy 1914, ko Jyobaa dyajtëjkë Jesus extëmë Rey mä ja gyobiernë, pes yëˈë mëdiˈibë “myëdäjtypyë madakën” * (Ezeq. 21:25-27).

5. ¿Wiˈix xypyudëjkëm tuk pëky mëdiˈibë ojts yajnaskäjpxë mä ja “wëxtujk tiempë”?

⁵ ¿Wiˈix xypyudëjkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë? Ko njaygyujkëm wiˈix ojts yajnaskäjpxë mä ja “wëxtujk tiempë”, ta nˈijxëm ko Jyobaa jaajën meerë dyaˈˈadëy näˈä të ttuknibëjktäägë. Yëˈë tyukniwijtsë näˈä nety dyajnaxkëdäˈägäˈäny ja gyobiernë, ets ko ttukjäjtyë tiempë, taa duˈun ttuuny. Nanduˈunënë Jyobaa dyaˈˈadëwäˈäny tukëˈëyë tijaty të tnaskäjpxë. Pääty, mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa myëj xëëw “kyaj jyakäˈäny” (Hab. 2:3).

6. 1) ¿Tijaty xytyukˈijxëm ko Jesus të tyëjkënë anaˈambë tsäjpotm? 2) ¿Wiˈix tyam nˈijxëm yˈadëy mëdiˈibë ojts yajnaskäjpxë mä Diˈibʉ Jatanʉp 6:2-8?

⁶ Ko netyë Jesus jyëmbitanë tsäjpotm, ta ojts tnaskäjpxë tijaty tunan jatanëp abëtsëmy nyaxwinyëdë, mëdiˈibë tyukˈixtëp ja yˈëxpëjkpëty ko të nety yˈanaˈamtsondaˈaky. Extëm nˈokpëjktakëm, ojts jyënaˈany ko jyaˈˈatäˈänyë tsip, yuu etsë mëk ujx. Nanduˈun ojts jyënaˈany ko jyaˈˈatäˈänyë mëk päˈäm “oymyääty” extëmë COVID-19. Tukëˈëyë yäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jesus të tyëjkënë anaˈambë jam tsäjpotm (Mat. 24:3, 7; Luk. 21:7, 10, 11). Ko nyajxy 60 jëmëjt määbë netyë Jesus të jyëmbity tsäjpotm, ta tˈanmääyë apostëlë Juan ko tunan jatanëbë nety duˈun (käjpxë Diˈibʉ Jatanʉp 6:2-8). Ets jaa yˈadëëwtsondaky mä jëmëjt 1914 ko Jesus tyëjkë anaˈambë mä Diosë Gyobiernë.

7. ¿Tiko nëgoo tyimjaˈäjnë jotmay desde ko Jesus tyëjkë anaˈambë?

⁷ Ko Jesus tyëjkë anaˈambë jam tsäjpotm, ¿tiko niˈigyë jyaˈˈatyë amay jotmay yä Naxwiiny? Mä Diˈibʉ Jatanʉp 6:2 tnigajpxy ko mëdiˈibë Jesus tim jawyiin tyuun ko tyëjkë anaˈambë, tsiptuun mëdë Satanás ets ja kyaˈoybyëtëjk. Mä kapitulo 12 jyënaˈany ko Satanás kyaj myadaky, pääty yajkujëbijpnäjxy yä Naxwiiny mët ja kyaˈoybyëtëjk. Ets kom nëgooyë ojts jyotˈambëjknë, päätyë net dyajxeemyë yˈakë mä naxwinyëdë jäˈäy. Biiblyë jyënaˈany: “¡Përoobë miitsëty diˈibë jikyˈäjttëp naxwiiny es jikymyejnyoty!” (Diˈibʉ Jat. 12:7-12).

8. ¿Wiˈix xypyudëjkëm ko nˈijxëm yˈadëy tijaty ojts yajnaskäjpxë?

⁸ ¿Wiˈix xypyudëjkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë? Tijaty ja tyam tuun jäjtëp abëtsëmy nyaxwinyëdë ets ko nˈijxëm wiˈixë jäˈäy jyaˈayˈattë,  yëˈë xytyukˈijxëm ko Jesus të tyëjkënë anaˈambë jam tsäjpotm. Pääty ko nˈijxëmë jäˈäy nyayˈaxëkˈixëdë ets kyaj tijaty nyaytyukmëtsokëdë, yëˈë yaˈˈadëëwdëp tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë. ¡Yäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jesus të tyuundëjkënë mä Diosë Gyobiernë! (Sal. 37:1). Ets niˈigyë myäˈtˈadëˈëtsäˈänyë yäˈädë jukyˈäjtën ko wyingoonˈadëˈëtsyë Armajedon (Mar. 13:8; 2 Tim. 3:13). Jyobaa mëk xytsyojkëm, päätyën xypyudëjkëm ets njaygyujkëm tiko nëgoo tyimjaˈäjnë amay jotmay. ¿Këdii oyxyëp ko nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko duˈun xytyuknijäˈäwëm?

9. ¿Wiˈix yajnimaytyaˈaky mä Daniel 2:28, 31-35 ja tim okpë gobiernë mëdiˈibë nety anaˈamp abëtsëmy nyaxwinyëdë, ets näˈä kyëxëˈky?

⁹ (Käjpxë Daniel 2:28, 31-35). Tyam, ta nˈijxëm wiˈix yˈadëy yäˈädë tekstë. Ko tëgokë Nabucodonosor wyingumäˈäy, ta tˈijxy tijatyë nety tunan jatanëp “mä ja tiempë jyëjpkëxanë” ko netyë Jesus të tyëkë anaˈambë. Ets ko niduˈuk mëdiˈibë Jesus nibëdëˈëganëp, yëˈë ja tim okpë gobiernë mëdiˈibë nety anaˈamp abëtsëmy nyaxwinyëdë mëdiˈibë ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë. Yäˈädë gobiernë ja kyëxëˈëky mä Primera Guerra Mundial ko ojts nyayajtuˈugyëdë Reino Unido mëdë Estados Unidos, ets ta tyam yaˈixyë yäˈädë awinaxë tyeky mëdiˈibë xëbiny mëdë moˈonts. Yäˈädë awinax mëdiˈibë Nabucodonosor yˈijx mä ja kyumäˈäy, majtsk pëky tyëgatsyëty mët ja anaˈambëtëjk mëdiˈibë nety të yˈoktuumbëdë.

10. 1) ¿Wiˈix tuk pëky tyëgatsyëty mëdiˈibë Daniel ojts tnaskäjpxë mä ja gobiernë mëdiˈibë wäˈkpëtsëëmp abëtsëmy nyaxwinyëdë? 2) ¿Wiˈix mbäät nnaygyuentëˈäjtëm parë kyaj nbuwäˈkëmë yäˈädë gobiernë? (Ixë rekuäädrë, “ ¡Ix tijaty mbäät myajtëgoyëty!”).

¹⁰ Min nˈokˈijxëm tuk pëky wiˈix tyëgatsyëtyë yäˈädë gobiernë mëdiˈibë wäˈkpëtsëëmp  abëtsëmy nyaxwinyëdë, Reino Unido mëdë Estados Unidos. Mä ja kyumäˈäy mëdiˈibë yˈijxë Nabucodonosor, tˈijxy ko ja tyeky xëbiny mëdë moˈonts, pes kyaj jeˈeyë tmëdaty ja pujxn o ja oorë extëmë wiinkpë anaˈambëtëjk mëdiˈibë nety të yˈanaˈamdë. Ko jyënaˈany tmëdatyë moˈonts, yëˈë yˈandijpyë naxwinyëdë jäˈäy (Dan. 2:43). Tyam, mbäät nˈijxëm wiˈixë yäˈädë gobiernë mëdiˈibë anaˈamp abëtsëmy nyaxwinyëdë kyaj mbäät ttuny ti jyatsojkypy, mët ko mayë jäˈäy nyibëdëˈëgëdë extëm ko ttundë kyampanyë, byotarattë ets ko myartsyëtundë.

11. ¿Ti ja tuk pëky xytyukˈijxëm ko njukyˈäjtëm mä ja tiempë jyëjpkëxanë?

¹¹ Myëmajtsk pëky wiˈix tyëgatsyëtyë yäˈädë gobiernë mëdiˈibë anaˈamp abëtsëmy nyaxwinyëdë Reino Unido mëdë Estados Unidos, yëˈko yëˈëyë akˈanaˈamandëp extëm ojts yajnaskäjpxë. Yäˈädë yëˈë yˈandijpy ko kyaj nyekyjyaˈˈatäˈänyë wiinkpë gobiernë mëdiˈibë wäˈkpëtsëmëp abëtsëmy nyaxwinyëdë, pes tukëˈëyë gobiernë kyutëgoyaˈany ko nety ja Diosë Gyobiernë të tyuundëjkënë yä Naxwiiny * (Diˈibʉ Jat. 16:13, 14, 16; 19:19, 20).

12. ¿Tijatyë Daniel ojts tˈaknaskäjpxë, ets wiˈix xyjyotkujkmoˈoyëm?

¹² ¿Wiˈix xypyudëjkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë? Daniel ojts tijaty tnaskäjpxë mëdiˈibë xytyukˈijxëm ko yëˈë ndukjukyˈäjtëm ja tiempë mëdiˈibë jëjpkëxanëp. Tam nyëjkxnë naxy 2,500 jëmëjt ko ojts tnaskäjpxë kyëxëˈëgäˈäny taxkë gobiernë mëdiˈibë wäˈkpëtsëmäämp abëtsëmy nyaxwinyëdë ko nety të kyutëgoyë Babilonia mëdiˈibë yˈaxëktunaambyë Diosë kyäjpn. Daniel ojts nanduˈun tnaskäjpxë ko Reino Unido mëdë Estados Unidos, yëˈë ja tim okpë gobiernë mëdiˈibë akˈanaˈamandëp. Xyjyotkujkmoˈoyëm ko duˈun nnijäˈäwëm, pes tim tsojk ja Diosë Gyobiernë tyuundëkëyaˈany yä Naxwiiny ets dyajkutëgoyaˈany tukëˈëyë ja gobiernëtëjk (Dan. 2:44).

13. Extëm jyënaˈanyë Diˈibʉ Jatanʉp 17:9-12, ¿pënën yajtijp ja “myëduktujkpë rey” ets ja “nimäjkpë rey”, ets wiˈix të yˈadëy?

¹³ (Käjpxë Diˈibʉ Jatanʉp 17:9-12). Ko tyuunë Primera Guerra Mundial mayë jäˈäy jyäämˈoˈk nyääxˈoˈktë, duˈunën ja tuk pëky yˈadëëy mëdiˈibë ojts yajnaskäjpxë tyunäˈäny jyatäˈänyëty mä tiempë jyëjpkëxanë. Ja mëdiˈibë nyiwintsënˈäjttë gobiernëtëjk, tsyojktëbë nety parë jyaˈˈatëdë tuˈugyëˈäjtën abëtsëmy nyaxwinyëdë. ¿Pääty ti tyuundë? Eneerë mä jëmëjt 1920, dyajnaxkëdaktë tuˈugë organisasion mëdiˈibë tyijtë Sociedad de Naciones, ets oktuubrë mä jëmëjt 1945 jaˈa ojts yajtijnë Naciones Unidas. Mä Biiblyë jyënaˈany ko yäˈädë organisasion, yëˈë ja “myëduktujkpë rey”. Per kyaj yëˈëjëty ja gobiernë mëdiˈibë wäˈkpëtsëëmp abëtsëmy nyaxwinyëdë, pes yëˈë mooyëdëbë mëkˈäjtën ja wiinkpë gobiernë mëdiˈibë jaˈäjtp yä naxwiiny, Biiblyë ttijy ja “nimäjkpë rey”.

14, 15. ¿Wiˈix yajnimaytyaˈaky jyatäˈäny kyëbatäˈänyë Mëj Babilonia, ets wiˈixën jaa tyam yˈadëy?

¹⁴ (Käjpxë Diˈibʉ Jatanʉp 17:3-5). Jyobaa ojts ttukˈixyë apostëlë Juan tuˈugë kujenytyoˈoxy mëdë yajtijp Mëj Babilonia. Yäˈädë toxytyëjk, yëˈë yˈandijpy tukëˈëyë relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty. Ets nuˈun kujkë tiempë nyaxy tuˈugyë nyayaˈitëdë mëdë gobiernëtëjk, pes axtë kyunuˈkxtëp mä tijaty ttundë. Per tim tsojkë Jyobaa tpëjktäˈägäˈäny mä gobiernëtëjkë jyot wyinmäˈäny parë yajtunët ti të ttuknibëjktäägë. Yäˈädë gobiernëtëjk o ja “nimäjkpë rey”, yëˈë nyibëdëˈëgaampy tukëˈëyë relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty ets dyajkutëgoyaˈany (Diˈibʉ Jat. 17:1, 2, 16, 17).

¹⁵ ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko tim tsojk kyutëgoyaˈanyë Mëj Babilonia? Tuk pëky mëdiˈibë  mbäät xypyudëjkëm, yëˈë ko njamyajtsëm ko ja Babilonia käjpn mëdiˈibë ijty yaˈijtëp seguurë, yëˈko yajnadukyëty ja mëjnëë Éufrates. Ets mä Diˈibʉ Jatanʉp jyënaˈany ko ja mayjyaˈay mëdiˈibë pyuwäˈkëdëbë Mëj Babilonia, yëˈë mëët yaˈijxkijpxyë ja nëë Éufrates (Diˈibʉ Jat. 17:15). Per nanduˈun jyënaˈany ko tyëˈëtsäˈäny ja nëë, yäˈädë yëˈë yˈandijpy ko mayë jäˈäy tpuwäˈktuˈudäˈändë ja relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty (Diˈibʉ Jat. 16:12). Ets ta tyam yˈadëy, pes mayë jäˈäy ttukpëtsëëmdutnëdë ja ryelijyonk ets tˈëxtäˈäytyë wiinktsoow ja naybyudëkë.

16. ¿Wiˈix xypyudëjkëm ko njaygyujkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Naciones Unidas ets ko kyutëgoyaˈanyë relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty?

¹⁶ ¿Wiˈix xypyudëjkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë? Ko nyaxkëdakyë Naciones Unidas ets ko mayë jäˈäy ttukpëtsëëmdutnëdë ja relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty, yëˈë xytyukˈijxëm ko tyam njukyˈäjtëm mä ja tiempë jyëjpkëxanë. Ko nˈijxëm mayë jäˈäy ttukpëtsëëmdutnëdë ja ryelijyonk, duˈunxyëp extëm ja nëë tyëtsnë mëdiˈibë kuwanëp. Per kyaj yëˈë yajkutëgoyäˈänëdë, pes extëm të nˈijxëm, Jyobaa yëˈë pyëjktäˈägaampy mä gobiernëtëjkë wyinmäˈäny mëdiˈibë  mëët tuˈugyë yˈittë Naciones Unidas parë dyajkutëgoyët tukëˈëyë relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty. Ajotkumonë kyutëgoyaˈany tukëˈëyë relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty ets monyˈixan monyjyawëyandëbë nax käjpn * (Diˈibʉ Jat. 18:8-10). Atsëˈëgëyan ajawëyanëdëbë jäˈäy ko nety kyutëgoy tukëˈëyë relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty ets waˈan nëjkx jyamˈatyë amay jotmay. Per ninuˈun nDiosmëduˈunëm, agujk jotkujk njantsy nnayjyawëyäˈänëm ko nety të kyutëgooytyaˈay ja relijyonk mëdiˈibë jeky të tmëtsipˈatyë Dios. Ets ko wingoombë nety mä nˈawäˈätspëtsëmäˈänëm (Luk. 21:28).

17, 18. 1) ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë niˈigyë mëbëjkën nyajkëktëjkëm? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁷ Daniel ojts tnaskäjpxë ko “ja ëxpëjkën mëdiˈibë jantsy tëyˈäjtën myëjwindëkëyaˈany”. Ets duˈunën ja tyam tyuny jyatyëty, pes niˈigyë njaygyujkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë (Dan. 12:4, 9, 10). Ko yˈadëëwdäˈäy tijaty ojts yajnaskäjpxë, ta niˈigyë ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ets nmëbëjkëmë yˈAyuk (Is. 46:10; 55:11). Pääty, nˈokˈyajkëktëjkëm niˈigyë mëbëjkën ko nˈëxpëjkëmë Biiblyë ets nbudëjkëmë jäˈäy parë nanduˈun tmëwingondëdë Jyobaa. Pesë Jyobaa kyuwäˈänaampy niˈamukë pënaty mëduunëdëp ets myoˈoyaampy ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën (Is. 26:3).

¹⁸ Mä jatuˈukpë artikulo, yëˈë yajnimaytyäˈägäämp tijaty ojts yajnaskäjpxë mä wiˈix ja Diosë nyax kyäjpn yajnëˈëmoˈoyaˈany yajtuˈumoˈoyaˈany. Ets ko nˈijxëm tniwäˈktäˈäy extëm ojts yajnaskäjpxë, yëˈë xytyukˈijxëm ko njukyˈäjtëm mä ja tiempë jyëjpkëxanë. Nanduˈun nˈixäˈänëm tijatyën xytyukˈijxëm ko Jesus desde tsäjpotm tyam tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoyë Diosmëduumbëty.