1. Mambu mbi tuididi lufiatu ayi kibila mbi?

 BO WUMMONA phila nza yekila, wummonanga phasi kukikinina ti mambu mala baluka? Dedi, bawombo mu makanda basiala bue yizolasana ko dedi bo bubela kumbusa. Batu bubu bama luta ba bakhema, buimi ayi buphunha. Mvandi bawombo basiala bue fiatila ko batu bantuamanga ntuala. Vayi mambu amomo malenda ku tuvana lufiatu. Kibila mbi? Kibila mavanga ma batu madi mu kusundula mambu Kibibila kituba matedi “bilumbu bi tsuka.” (2 Timo. 3:1-5) Diawu batu bamfionguninanga buboti zimbikudulu zi Kibibila, basi ko divuda ti ziawu zidi mu kusalama. Ayi mawu mamvana bivisa ti Yesu widi Ntinu wunyala mu Kintinu ki Nzambi. Vayi ayoyo yidi yimueka to mu zimbikudulu zintubila matedi Kintinu. Diawu, befu kufiongunina zimbikudulu zidi mu kusalama bubu, mankuiza kindisa kiminu kitu.

2. Mambu mbi tunkuiza fiongunina mu dilongi adidi ayi kibila mbi? (Tala foto yidi va thonono levista.)

² Mu dilongi adidi tunkuiza fiongunina (1) mbikudulu yinkuiza tusadisa kuzaba thangu mbi Kintinu ki Nzambi kitona kuyala, (2) zimbikudulu zinkuiza tusadisa kuzaba ti Yesu widi mu kuyala mu Kintinu ki Nzambi ayi (3) mbikudulu yinkuiza tusadisa kuzaba buidi zimbeni zi Kintinu ki Nzambi bala tulukila. Muingi tuvisa nguizani zimbikudulu aziozio zidi ayi kuzaba thangu mbi tuidi mu kuzingila mu lukanu lu  Yave, tufueti vanga banga befu tunnamikisa bitini bi foto muingi tuvisa foto yoso.

3. Lufiatu mbi mbikudulu yidi mu Danieli 7:13, 14 yi tuvana matedi Ntinu wu Kintinu ki Nzambi?

³ Mbikudulu yidi mu Danieli 7:13, 14 yi tuvana lufiatu ti Yesu nandi to widi wufuana muingi kuyala mu Kintinu ki Nzambi. Batu ba mimvila mioso, bala “kunsadila” mu mayangi ayi valasa ba ko ntinu wunkaka wala kumvinginina. Mbikudulu yinkaka yidi mu Danieli, yibikula ti Yesu wala tambula Kintinu kiandi ku tsuka mbikudulu yi sambuadi di zithangu. Vayi buidi tulenda zabila thangu Yesu katona kuyala mu Kintinu ki Nzambi?

4. Buidi buku yi Danieli 4:10-17 yi tusudikisila mvu Yesu kabieku Ntinu. (Tala mvandi nota.)

⁴ Tanga Danieli 4:10-17. Sambuadi di zithangu, yinsundula 2.520 di mimvu. Thangu ayoyo yitonina mu mvu 607 A.T.K. bo basi Babiloni babotula ntinu wutsuka wo Yave kasola muingi kuyala ku Yelusalemi. Ayi thangu beni yimana mu mvu 1914 T.K. bo Yave kasola Yesu—“mutu wufuana”—widi nsua wu kuyala mu Kintinu ki Nzambi. *—Yehe. 21:25-27.

5. Mu phila mbi tulenda bakila ndandu mu mbikudulu yintubila matedi sambuadi di zithangu”?

⁵ Ndandu mbi tulenda baka mu mbikudulu ayoyo? Kuzaba matedi “sambuadi di zithangu”, ku tuvana lufiatu ti Yave wundukisanga zikhanu ziandi mu thangu yifuana. Dedi bo nandi katsikikila thangu Kintinu kiandi kiala tonina kuyala, nandi mvandi wala vanga muingi zimbikudulu zinkaka zisalama mu thangu yifuana. Bukiedika, kilumbu ki Yave kiala kuiza mu thangu yifuana!”—Haba. 2:3.

6. (a) Bivisa mbi bimmonisa ti Klisto widi mu kuyala ku diyilu? (b) Buidi buku yi Nzaikusu 6:2-8 yimvanina bivisa mu mawu?

⁶ Ku tsuka kisalu kiandi ki kusamuna, Yesu wubikula mambu mala monika ayi mala sadisa minlandikini miandi kuzaba ti nandi matona kuyala ku diyilu. Dedi, nandi wubikula matedi mimvita, nzala ayi bivuka. Mvandi wutuba ti kuala ba bimbevu mu “bibuangu bioso”—ayi kivunga ki COVID-19 kidi kivisa mu mawu. Mambu amomo, mawu Kibibila kintedila ti bidi “bidimbu” bimmonisa ti Yesu wutona kuyala ku diyilu. (Matai 24:3, 7; Luka 21:7, 10, 11) Bo vavioka 60 di mimvu thangu Yesu kafua ayi kavutuka ku diyilu, nandi wumonikina mvuala Yoane ayi wubuela kumvana bivisa ti mambu beni mafueti monika. (Tanga Nzaikusu 6:2-8.) Mambu amomo, mammonikanga tona Yesu kabieku Ntinu mu Kintinu ki Nzambi mu mvu 1914.

7. Kibila mbi ziphasi zibuelimina va ntoto bo Yesu katona kuyala ku diyilu?

⁷ Kibila mbi ziphasi zibuelimina va ntoto bo Yesu katona kuyala ku diyilu? Nzaikusu 6:2 yintubila diambu dimfunu—vaba tombulu Yesu Ntinu wumona kunuana mvita. Na nani? Na Nkadi’ampemba ayi zimbasi zidi ku khonzo’andi. Dedi bummonisina Nzaikusu kapu 12 Satana kasa nunga ko mvita, diawu bankukisila na zimbasi ziandi ku diyilu ayi bayiza va ntoto. Mu phila  ayoyo, Satana wummanisanga nganzi’andi “kuidi batu va ntoto mu ku batuadisa beni ziphasi.”—Nzai. 12:7-12.

8. Ndandu mbi tumbakanga bo tummona zimbikudulu zi Kibibila kusalama?

⁸ Ndandu mbi tulenda baka mu zimbikudulu aziozio? Phila mambu ayi mavanga ma batu ma mabalukila, ma tuvana bivisa ti Yesu wutona kuyala mu Kintinu ki Nzambi. Tubika ba mu kiunda mu phila batu bannatina luzingu lu buimi ayi lu kikhesi. Vayi tufueti tebuka moyo ti mavanga amomo, madi bivisa ti zimbikudulu zi Kibibila zidi mu kusalama. Mvandi mamvana bivisa ti Kintinu ki Nzambi kidi mu kuyala! (Minku. 37:1) Bo Alimangedoni yidi mu kue fikamanga, tufueti vingila mambu amomo maphasi kubuelama. (Malako 13:8; 2 Timo. 3:13) Bukiedika, tuntonda beni Tat’itu yi diyilu mu ku tusadisa kuba mayindu mafuana mu thangu ayiyi yi ziphasi tuidi mu kuzingila.

9. Buidi mbikudulu yidi mu Danieli 2:28, 31-35, yinsudikisila matedi ntinu wutsuka wulutidi mangolo ayi thangu mbi mawu mamonika?

⁹ Tanga Danieli 2:28, 31-35. Befu tuidi mu kumona mbikudulu ayoyo kusalama mu bilumbu bitu. Dedi, mu ndosi Nebukadenesali kalota, nandi wumona mambu mala monika kutsukulu yi bilumbu bi tsuka, bo Klisto kala tona kuyala. Mu zimbeni zi Yesu zidi va ntoto Kibibila kibikula, muidi mvandi ntinu wu sambuadi wulutidi mangolo bamfuanikisa banga “bitambi bi kisengu bi kitumba bisobakana na tuphandu.” Ntinu awowo widi mu kuyala. Nandi wuyiza monika mu thangu mvita wunneni wulutidi wu  nza yimvimba bo Grã-Bretanha ayi Estados Unidos babundisa mangolo mawu mu mvita. Mu kitumba Nebukadenesali kalota, mu bikulu mvandi mambu muadi matedi ntinu wu sambuadi mala monisa disuasana na mintinu minkaka mivioka.

10. (a) Mambu mbi Danieli kabikula matedi Anglo-Americana ntinu wu sambuadi wulutidi mangolo? (b) Mambu mbi tufueti bela keba keba muingi tubika vanga? (Tala quadro “ Ba Keba Keba mu Tuphandu!”)

¹⁰ Disuasana ditheti didi mu ntinu wu sambuadi na mintinu mima vioka didi, ntinu Anglo-Americana basi kumfuanikisa ko mu wola voti palata. Vayi ba kumfuanikisa mu kisengu kisobakana na tuphandu. Tuphandu tunsundula “mangumba ma batu” voti batu badi va ntoto. (Dani. 2:43, nota.) Bubu tummonanga ti divunza batu bamvanganga dedi mu thangu bansola ntinu, mantulanga nkaku ntinu wu sambuadi kubika dukisa mambu katidi kuvanga.

11. Buidi kuzaba ti ntinu wutsuka widi mu kuyala, kunkindisila lufiatu luitu ti tuidi mu kuzingila mu bilumbu bi tsuka?

¹¹ Dedi bummonisina bitambi bi kitumba kinneni, disuasana dimuadi didi, Anglo-Americana nandi ntinu wutsuka wu sambuadi wulutidi mangolo Kibibila kibikula. Ayi valasa ba ko ntinu wunkaka va ntoto wulutidi mangolo wala kumvinginina. Vayi mu mvita wu Alimangedoni, Kintinu ki Nzambi kiala tulula ntinu awowo va kimueka na mintinu mioso mi nza. *—Nzai. 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Bivisa mbi binkaka mbikudulu yi Danieli yimvana, bi tuvana mbombolo ayi kivuvu?

¹² Ndandu mbi tulenda baka mu mbikudulu ayoyo? Ḿbikudi Danieli wubue vana bivisa bimmonisa ti tuidi mu kuzingila kutsuka bilumbu bitsuka. Va mavioka 2.500 di mimvu tona ḿbikudi Danieli kabikula ti ntinu wu Babiloni wulutidi mangolo na kuvioka, vala bue kuiza mintinu minna milutidi mangolo miala tuadisa ziphasi ziwombo kuidi dikabu di Nzambi. Bosi wuzabikisa ti ntinu Anglo-Americana, wawu wutsuka wala ba va luyalu. Mambu amomo ma tubomba ayi ma tuvana kivuvu ti Kintinu ki Nzambi kiambelama kutulula mintinu mioso mi nza ayi kuyala nza yimvimba.—Dani. 2:44.

13. Nani “ntinu wu nana” ayi “kumi di mintinu” bantubila mu buku yi Nzaikusu 17:9-12 ayi buidi mbikudulu beni yidi mu kusalimina?

¹³ Tanga Nzaikusu 17:9-12. Lutululu lu mvita wu theti wulutidi mu nza yimvimba, wu tunata mu mbikudulu yinkaka yintubila matedi bilumbu bitsuka. Zimfumu zi luyalu baba tomba kutuadisa ndembama mu nza yimvimba. Diawu mu ngonda Yitheti mu mvu 1920, bawu batsikika dingumba baba tedilanga Liga das Nações ayi kuntuala bayiza ditedila Nações Unidas mu ngonda yi Kumi mvu 1945. Dingumba adiodio mvandi ba ditedila “ntinu wu nana.” Vayi nandi kasi ko wumueka mu mintinu milutidi mangolo mu nza yimvimba. Mangolo mandi mankuizilanga kuidi zimfumu zi pulitika ba kumbuelanga mioko. Kibibila kimfuanikisa mintinu beni mi kumbuelanga mioko banga “kumi di mintinu.”

14-15. (a) Mambu mbi buku yi Nzaikusu 17:3-5 yinsudikisa matedi “Babiloni Yinneni”? (b) Mambu mbi madi mu kumonika kuidi batu bambuelanga mioko binganga bi luvunu?

¹⁴ Tanga Nzaikusu 17:3-5. Mu thuadusulu yi phevi yinlongo, mvuala Yoane wumona mu kimona meso nkieto wu kindumba bamfuanikisa “Babiloni Yinneni” yinsundula  binganga bioso bi luvunu. Mbi kimona meso beni kinsundula? Tona thama, binganga bi luvunu binsalanga mu kithuadi na zimfumu zi pulitika ayi ba kuba vananga lusakumunu luawu. Thangu yiluelo to yisiedi, Yave wala tula mu mintima mi zimfumu zi pulitika “mayindu mandi.” Mbi mawu mansundula? Mintinu mi pulitika voti “kumi di mintinu”, bala balukila binganga bioso bi luvunu ayi bala ku bitulula.—Nzaikusu 17:1, 2, 16, 17.

¹⁵ Buidi tuzabidi ti mbungulu yi Babiloni Yinneni yima fikama? Muingi tubaka mvutu wu kiuvu akiokio, tufueti tebuka moyo phila divula di Babiloni dibela dizungalala mu muila wunneni bantedilanga Eufrates, waba kieba divula beni. Buku yi Nzaikusu yindedikisa batu bambuelanga mioko Babiloni Yinneni banga “minlangu” mi kunkiebanga. (Nzai. 17:15) Mvandi yinsudikisa ti minlangu beni miala kuma, muingi kumonisa ti binganga bioso bi luvunu balasa bue tambula ko lukiebu. (Nzai. 16:12) Bubu tummonanga mbikudulu ayoyo kusalama, kibila batu bawombo bambikanga binganga bi luvunu  muingi kue tombila lusadusu mu bibuangu binkaka.

16. Buidi tulenda bakila ndandu mu kuvisa mbikudulu yintubila matedi Nações Unidas ayi tsukulu yi Babiloni Yinneni?

¹⁶ Ndandu mbi tulenda baka mu zimbikudulu aziozio? Mbonokono yi Nações Unidas ayi mbungulu yi binganga bioso biluvunu, bidi bivisa bimmonisa ti tuidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka. Kheti batu bawombo basiala bue buela ko mioko Babiloni Yinneni, vayi masi ko mawu mala tuadisa tsukulu’andi. Kibila dedi bo tuma muena, Yave wala tula mayindu mandi mu mintima mi “kumi di mintinu” voti—zimfumu zi pulitika bambuelanga mioko Nações Unidas—“muingi bavanga luzolo luandi.” Zimfumu beni, bala tulula Babiloni Yinneni mu kinzimbukulu ayi mala vanga batu bawombo kukuituka. * (Nzai. 18:8-10) Lutululu lu Babiloni Yinneni luala nhinkuna nza yimvimba ayi luala tuadisa ziphasi. Vayi kuidi dikabu di Nzambi vala ba bibila biodi muingi kukuangalala. Kitheti, mbeni ayoyo yi Yave yala tuluka mvu ka mvu ayi kimuadi luvukusu luitu mu nza ayiyi yi Satana luala kuiza!—Luka 21:28.

17-18. (a) Buidi tulenda tatiminina kukindisa kiminu kitu? (b) Mambu mbi tuala longuka mu dilongi dinlanda?

¹⁷ Ḿbikudi Danieli wubikula ti “kiedika kiala tembakana mu nza yimvimba.” Ayi mawu madi mu kumonika! Kibila befu tuma baka phisulu yi zimbikudulu ziwombo zidi mu kusalama mu bilumbu bitu. (Dani. 12:4, 9, 10) Phisulu yi zimbikudulu aziozio, yimbuela lufiatu luitu mu Yave ayi mu Diambu diandi. (Yesa. 46:10; 55:11) Diawu tutatamananu kukindisa kiminu kitu mu kulongukanga Diambu di Nzambi ayi kusadisa bankaka muingi bakuna kikundi kingolo na Yave. Mu phila ayoyo, nandi wala vukisa baboso banlongukanga matedi nandi ayi wala ku bavana “ndembama yi mvu ka mvu.”—Yesa. 26:3.

¹⁸ Mu dilongi dinlanda, tunkuiza fiongunina zimbikudulu zintubila matedi kimvuka ki baklisto mu bilumbu abibi bitsuka. Dedi bo tunkuiza longukila, zimbikudulu aziozio mvandi zinkuiza tuvana bivisa ti tuidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka. Mvandi, tunkuiza mona ti Yesu—Ntinu’itu widi mu kuyala—widi mu kutuadisa minlandikini miandi bubu.