Umhạr imhị lhạ phọ 1935 epẹ Darlaston, pakirị England dị oghol mọ Black Country loor esi amuḍiil amughị dị amuza okuaḍio phọ, loor esi ibadị ariisi dị roozaghamhị ghan rukuron ḅilhẹ r’inhọn ariisi olhẹm. Odẹ r’onhiin amhị umhiigh otuughạ aBaibul phọ r’Abugbaanhaạn aZihova mem dị mị amhạn inya asiạ. Tutụ mị kamuunha bọ ukpe, bịn mị ukuphom ni owol mọ iphẹn kụ igey phọ, kụ mị aḍiiny muụm lhạ phọ 1952 mem dị mị amhạn 16 asiạ.

Eniin phọ amem mọ, mị umhiigh ni otuughạ ilọ olhẹm araraạr esi dị olhẹm ghan raraạr amoto. Umhiigh kẹn ni otughemhị amhị ilọ oḍighi abugeeghiạ siphẹ otu oḍighi phọ, ophọn phọ oḍighi dị mị akạr ghan aghelhọm.

Iwạ ni mọ mị usopha osopha dị amhạn maạr mem dị opoghom eghir uḅenhị imhị mọ mị utughemhị ghan Ituughạ ABaibul Ookpomhoghan phọ siphẹ olhoghotu ayoor, ookpomhoghan aWillenhall. Osopha phọ akpạr ri. Idị eḍighi bọ, mem mọ amuphẹ phọ mị uḅạr ghan iyạl arookpomhoghan kụ aghị. Ogboku awiki phọ, mị uḍighan ghan ookpomhoghan dị atumhan ekpisi phọ oḍighi phọ amhị odi bọ epẹ Bromsgrove, oḍuạ epẹ phọ osi olhoghotu eḍighi 32 kilometers (20 mi.) Kụ eekunha awiki phọ mị uḍighan ghan ookpomhoghan aWillenhall, mem dị mị odi r’odẹ r’onhiin amhị.

Loor esi iduọn mị amhoọgh bọ ḍiḅeeraạny oḅakị ookpomhoghan phọ aZihova, mị usighẹ ni ḍimhạgh opoghom eghir phọ, kuolọ ipẹ phọ iḍighi idị mị awilhẹ oḍighi phọ mị r’akelhọm bọ ni. Omheera mọ aZihova kụ aaḅakị eten aghuḍum mọ amhị mem mọ amuphẹ phọ ighunyonhaan ni imhị ibadị arughuugh arukumuan, kụ mị ko/lhoghoma ghan sạy esi iphẹn phọ.

Epẹ Ookpomhoghan phọ aBromsgrove, mị uzuan ni onyanhị—onyọ umaranhi dị amaạr anhighẹ kụ aphomhoghiạn igey phọ, ḍien phọ ughol mọ Anne. Kụ yoor aalhạn lhạ phọ 1957, kụ iyạl phọ ayoor uḅophoghạn ni okumuan idiphọ abukọy eten oomo amem, bukọy eten dị agbatanhaạn, r’oḍighi oḍighi opoghom eghịr, ḅilhẹ r’arukumuan aBethel. Anne akạr kụ rungọ ghan imhị ibo.

 Kụ lhạ phọ 1966, olhoghi ayoor aḅaạl lị iduọn umhạgh aani bọ iyoor oghị omhunhenhiom 42 ekụ aGilead. Usighẹ iyoor oghị Malawi, ekpisi dị olhegheriom eegharạ inmo epẹ Africa loor esi dị omaạr oghuraạm ghan awe. Bidị ughuraam aani kẹn ni iyoor, kuolọ i/bia.

Yoor usi epẹ Malawi February 1, 1967. Yoor ulhogh ni inyaạm iboom oḅẹl unwanyụ phọ otuughạ onhụ emhạ phọ, ipẹ reten kụ yoor omhiigh oḍighi eephugh pho. Awe uutughiạn ghan mọ amoto phọ yoor omhoọgh bọ katue ni akiil torobọ ekpisi ghalhamọ r’ekpisi dị amuụm abụgh ni iboom. Kuolọ ipẹ phọ i/tu inẹ loor esi dị amoto phọ o/rue ghan oghiil oten esi dị amuụm abụgh iboom. Eeni amem yoor urọl ghan ruutu okạm dị mem unu emhoghi ghan mọ osighẹ awotapruf olhọgh eeḍiạn okạm mọ loor iduọn rasiighi bọ. Okar agey, emhiighom oḍighi amisonari phọ ayoor imhoọgh ni ibadị ipaanhaạn, kuolọ yoor ughelhọm ni!

Unwanyụ April, mị uru ni alhegheri mọ agomẹt eelhe phọ rowạ ongọ ayoor iiḅaghamhị. Mị unhaghạn redio dị apresidẹnt aMalawi, Dr. Hastings Banda aḅẹm mọ Abugbaanhaạn aZihova ro/kpẹ ghan tạs ḅilhẹ mọ rongọ iibaghamhị gomẹt phọ. Kuolọ iphẹn pho i/tu inẹ. Yoor ulhegheri ni mọ iyaạr phọ ekạr bọ reeḅaghamhị bidị pọ adọl asạm mọ ayoor, ekạr nuụn ekpaariọm iduọn yoor u/meera bọ uko aani sikạd apati phọ abidị.

Unwanyụ aSeptember, yoor aạl siphẹ anewspaper phọ dị apresident phọ aḅẹm mọ abumor phọ rokomọgh yogh iiḅaghamhị torobọ ekpisi siphẹ eelhe phọ. Mem dị bidị ookpomhoghan, odị agbeelhom mọ aGomẹt phọ odị koogboronhom omiteom olhogh dị kasiemhi eekunha iiḍighi Abugbaanhaạn aZihova siphẹ eelhe phọ. Kụ olhogh phọ ophọn phọ  amhiigh October 20, 1967. I/sighẹ mem bịn abuọ iḍiil phọ r’abunhọn abuọ agomẹt phọ oghị oghughi olạ agadạ phọ oḅilhẹ ophorogh yogh simisonari phọ siphẹ eelhe phọ.

Yoor rorọl iraạr aḍughul otu otu ikoli kụ usighẹ iyoor oghị eelhe dị edi eeḍiạn aBritain dị oghol mọ Mauritius. Kuolọ agomẹt phọ aMauritius u/meera mọ yoor oghiọm ghisigh oḍighi amisonari pho. Esi iduọn phọ ookpomhoghan phọ usighẹ ni iyoor oghị epẹ Rhodesia (nyiidiphọ oghol bọ mọ Zimbabwe). Yoor osi bọ ipẹ phọ yoor uzuan ogbagarạ onyọ agomẹt dị u/meera yoor oḍigh eelhe phọ kụ aḅẹm mọ: “Iphorogh inyinha epẹ Malawi. oḅilhẹ ikikima inyinha orọl aMauritius. Kụ nyiidiphọ nyinha retu ephẹn loor esi dị nyinha eetughiạn mọ ephẹn kụ iphoonhaạn inyinha.” Anne amhiigh bịn emoghi. Ighịgh mudị oye iyoor u/wạ! Mem mem mọ bịn mị amhiigh omhoọgh iitughiạn oḅula England. Toroboiperolbọ, awe agomẹt phọ umheera ni mọ yoor oghị epẹ olạ agadạ phọ omhinhạ pidị eḅaạl, yoor oḅenhị emhụ agadạ phọ ipẹ araraạr rekị bọ. Aloor ayoor idugh ni, kuolọ yoor ughiọm ni ghisigh owilhẹ ghan raraạr ḍighaạgh aZihova. Iyaạr dị yoor u/seere olhoghi imite ni ootaany aḍierị phọ aḍio phọ, ungọ iyoor eepoogh orọl aZimbabwe ekulha amem. Mị ka/tue ni bịn abulha ipẹ mị alhoghomha bọ ḍio phọ aḍiphẹ phọ—Ikạr eegholhaan mọ aZihova kụ raaḅakị raraạr.

Siphẹ olạ agadạ phọ aZimbabwe, mị ukumuan ghan r’Ekụ Arukumuan Epẹ Erugh Phọ ropogh bọ Malawi r’aMozambique. Ukạr kụ ogbiphoghọm ghan bumor phọ epẹ Malawi. Oniin agạ oḍighi amhị aḍighi ogbạ ghan otenheghi iinhaghạn dị abupoghom eghir phọ epẹ Malawi oruom ghan olạ agadạ phọ. Ḍiniin aḍughul dị mị odi raḍighi oḍighi phọ ophọn phọ, mị umhoghi ni mem mọ mị aạl bọ ilọ ipẹ romiinhẹ bọ bumor r’abumaranhi phọ . * Toroboiperolbọ, adọl oḅạr phọ, omheeraam mọ, r’okparạm mọ abidị ikạr kụ itir imhị.—2 Kọr. 6:4, 5.

Yoor uḍighi ni ipẹ yoor kotue bọ omhiịn mọ omiteom ni eḍien aruwaloor ongọ bumor phọ osugha bọ epẹ Malawi r’abuphẹ osuma bọ oghị epẹ Mozambique loor iiḅaghamhị phọ. Usighẹ ni buphẹ rogbạ ghan bọ kotenheghi onhụ aChichewa, aḍighi bọ onhụ dị ogbogh opol siphẹ Malawi roḅạ ghan, oghimhọm ogbogh ozo onyọ umor epẹ Zimbabwe. Odị alhoghonhaạn ni riisi orọlhoghu r’ariisi orọl oḍighi oḍighi phọ. Isiphẹ phọ kụ edị abumor phọ orọl oḍighi ghan ephigh oḍighi ogbạ otenheghi arinyạ oḍighom mọ.

Yoor umiteom iikolhobian dị torobọ alhạ, abupoghom eghir phọ epẹ Malawi kokị ghan ookpomhoghan eephugh onhụ aChichewa epẹ Zimbabwe. Epẹ kụ edị ongọ ghan bidị outline araghaạph ookpomhoghan eephugh phọ bidị kongọ bọ. Mem dị bidị roḅula Malawi, bidị ughị ni ghisigh oḅenhị aani ghan bumor r’abumaranhi phọ ipẹ bidị otuughạ bọ. Ḍiniin alhạ dị bidị oru Zimbabwe, yoor ukparaghạ ni ophạm aKingdom Ministry School phọ, osighẹ okparamhiọm akpọ oḅio abupoghom eghir phọ abuẹn phọ.

February 1975, mị ughị ni ophogh abumor r’abumaranhi phọ epẹ Mozambique rikpisi dị abuọ aMalawi osumughu oghị. Mị umhiịn mọ abumor phọ okiọm ni ghisigh rodaphạn imhoom iiḅakiọm oḍighom mọ aZihova, eḅaramhaạm bọ iikolhobian omhoọgh egu ikumor awe dị kopogh ghan ookpomhoghan phọ. Ikumor awe phọ purukụ omạ bọ ughị ni ghisigh omhiigh ibadị iikolhobian idiphọ ongọ ghan araghaạph ogbo, ooḅeghiọn ghan ibạl aḍio phọ, otuughạ Otu Okoriom mọ ḅilhẹ r’ophạm arookpomhoghan eghir. Bidị umhaạr ookolhobian riisi phọ iphẹn phọ idiphọ ariisi dị ophạm ookpomhoghan eephugh, umhoọgh iikolhobian oghoph r’oḅaalhamhị esi phọ, ḅilhẹ r’odiighi ariiḍien. R’aḍisẹph phọ aZihova, abumor phọ abuẹn phọ okpẹ bọ oḍuom olhoghi phọ uḍighi ni ibadị araraạr, kụ iphẹn phọ ikạr kụ ikparamhị imhị.

Igbo alhạ phọ 1979, olạ agadạ phọ aZambia amhiigh ophogh aMalawi. Toroboiperolbọ, idiphọ ibadị abumor r’abumaranhi, mị ugbor ghan ni aatughiạn aḅilhẹ alhọgh bumor phọ epẹ Malawi esi iiḅereghị. Idiphọ oniin siphẹ Ekụ Pho Repogh Bọ Olạ Agadạ Phọ aZimbabwe, mị ugbor ghan ni ateẹny bumor dị oḍuạ emhụ agadạ phọ oru, r’abunhọn ikpolhom awe dị oḍuạ aMalawi, South Africa r’aZambia kụ oru. Torobọ amem dị yoor ookpomhoghan,  yoor upuru ghan ḍiniin phọ aḍipuru phọ, “Yira koḍighinhaan eeghe bumor phọ odi bọ Malawi?”

Esighẹ rekị bịn igbiphoghọm mọ ephoorom. Enụm enụm kẹn bịn abumor phọ osumughu bọ oḍuạ aMalawi omhiigh oḅulha, ḅilhẹ u/gbiphoghọm mụn iboom buphẹ u/ḍuạ bọ. Areelhe dị etumhan Malawi umhiigh ni olhoghoḍị iilhogh dị emeera mọ awe phọ aZihova oghiọm ghisigh oḍighi phọ abidị. AMozambique uḍighi aani ni iphẹn phọ lhạ phọ 1991. Kuolọ yoor uutughiạn ghan ni mọ, ‘Pụr amem kụ edị Abugbaanhaạn AZihova epẹ Malawi komoọgh aani eereẹgh?’

Esighẹ rekị bịn agomẹt phọ aMalawi anmia, bịn lhạ phọ 1993 omheera mọ Abugbaanhaạn AZihova oḅilhẹ oghiọm ghisigh oḍighi phọ abidị. I/bia igenhi bịn mị amhoọgh raghaạph r’oniin onyọ amisonari dị upuru imhị mọ, “Nạ kaḅilhẹ ni aḅula aMalawi?” kụ mị aphagharanhaạn mọ, “Eeye, mị k/oọny mụn!” Mem mọ opọ phọ mị odi 59 asiạ. Kuolọ ḍio phọ aḍiphẹ phọ bịn Aloor Phọ Repogh Bọ ugẹ iyoor ḍinyạ mọ yoor uḅula aMalawi.

Iiḅakiọm mọ ipẹ phọ ikpạr rị odaphạn loor esi dị yoor uphomhoghiạn ni oḍighi phọ ayoor epẹ Zimbabwe. Mem mọ opọ phọ, aZimbabwe muluạn iyoor kụ yoor momhoọgh kẹn ibadị imạ arighirị. R’ephomhoghiạn Aloor Phọ Repogh Bọ ungọ ni iyoor eereẹgh osopha mughumọ yoor kokị ni obobọ ko/kị. Esi iduọn phọ, yoor mutue ni osopha orọl aZimbabwe. Kuolọ mị uutughiạn ni ipẹ Ebraham r’aSera onhaghanhạn bọ iiḅakiọm mọ aZihova kụ owilhẹ omạ otu phọ abidị oḍuạ mem dị bidị mokpọ ni.—Gen. 12:1-5.

Yoor usopha ni odạph iiḅakiọm oḍighom mọ aZihova kụ yoor oḅulha Malawi February 1, 1995, kụ aḍio phọ aḍiphẹ phọ kụ edị emhạn 28 asiạ egbi keḅẹl amem mọ yoor oghị bọ epẹ phọ. Umạ imhị r’iyạl abunhọn abumor orọl Eku Phọ Repogh Ghan Bọ Olạ Agadạ Phọ, kụ yoor omhiigh ooḅakị iiḍighi Abugbaanhaạn AZihova epẹ phọ.

P’eeghe aḍisẹph omhiịn dị aZihova aḍighi idị oḍighi phọ aghị ghisigh eginha amem! Onhụ abạl abukaaphọm mọ rokị bọ omhạn 30,000 lhạ phọ 1993 aghị ni anyụ iboom dị abukaaphọm mọ opel li 42,000 lhạ phọ 1998. * Aloor Phọ Repogh Bọ umiteom ni iikolhobian omhoọgh omhoom olạ agadạ dị kapogh ghan oboom oḍighi phọ yoor momhoọgh bọ. Yoor ugho ni de dị emhạn 12-hectare (30-ac) epẹ Lilongwe, kụ umạ imhị okumuan r’abuphẹ rooḅakị ghan bọ oḍighi odoghoḍi aruutu phọ.

 Umor phọ Guy Pierce oniin siphẹ Aloor Phọ Repogh Bọ kụ angọ oghaạph oḅọgh esi phọ ongọ aZihova unwanyụ aMay 2001. Iyạl-dị r’opeel oonịr Abugbanhaạn abuọ eelhẹ phọ uru aani ni, opol abidị morọl lị siẹn igey phọ siạ dị mepel 40. Abumor r’abumaranhi phọ abuẹn phọ okpẹ bọ oḍuom olhoghi phọ usoman ni idọ kirokirọ igbiphoghọm mem mọ osophoghom bọ oḍighi phọ ayira. Bidị umheel lị ekulhom kuolọ umheel li eelạ eten aruwaloor. Olhoghi abidị aḅaạl lị orelhe omhiịn omhoom aBetẹl phọ abidị. Torobọ esi lọ bidị oḍigh bidị unhaghạn ghan ni dị romoọr suọr oḍighom mọ eten emhoorọm iphẹn Africa, mị ukạr kụ aghelhọm ipẹ emite bọ ḍio phọ aḍiphẹ phọ. Mị maru amiịn mọ aZihova rasẹph ghan agey bulọ oḅạr nyodị etigheri imhinhimhiịn.

Olhọgh bọ olạ agadạ phọ omhadạn, olhoghi amhị aḅaạl lị omhoọgh eepoogh ongọ oghaạph oḅọgh ongọ aZihova ibadị asiKindọm Họl. Arookpomhoghan phọ ephẹn Malawi okạr kụ rokelhọm siKindọm Họl phọ Oḍighom mọ rodoghoḍi bọ ghalhamọ r’iduọn abidị omheel bọ ni ekulhom. Igbaany, iniin arookpomhoghan uphạm ghan ituughạ ruutu dị olhoghọm oreeny dị oghol mọ eucalyptus. Ulhoghọm anyụ otu phọ ikpu dị olho, kụ uḅolom ghan ooghạ riisi orọl ude phọ. Abumor phọ ulhọgh ni inyaạm oḅolhọgh asiblọk phọ olhoghọm bọ imhoom imạ asiKindọm Họl phọ. Kuolọ abumor phọ uwạ ghụn sibẹns kparipẹ rasigadạ loor esi dị asibẹns kụ reḍigh ghạn we kepu sigadạ.

Olhoghi amhị raḅaạl ghan agey omhiịn ipẹ aZihova raloghonhaạn bọ we dighaạgh omhoọgh asiya dị ekpạr r’odị. Mị ukạr kụ asereghiạn iḍoọgh abumor phọ ephẹn Africa loor iduọn bidị omiteom bọ siloor abidị kụ omeera bọ mọ oḍighom mọ otughemhị bidị. Bidị umhoọgh ni ibadị aroopoogh siẹn Betẹl ḅilhẹ r’epẹ arookpomoghan phọ. Kụ abumhoom abupoghom eghir phọ r’anmariịr phọ abidị ughị kẹn ghisigh okparamhị ghan rokpoomoghan phọ. Aburulom r’anmariịr phọ abuẹn phọ ukuọm ni siloor okumu aZihova kụ osopha mọ bunọ ko/moọgh kụ ibạm anmụny, etigheri ikpaariọm mọ bidị osoman bọ siphẹ arughunotu r’arokool phọ abidị omaraghiạn.

Mị rorọl 52 asiạ ephẹn Africa, bịn e/moon emhịgh ooḅaghamị amhị. Aloor Phọ Repogh Bọ umheeraam ni ipẹ Abuphẹ Ropogh Bọ Olạ Agadạ Phọ oḅẹm bọ mọ usighẹ iyoor oghị olạ agadạ aBritain. Yoor uḅonyonu ni ozuan owilhẹ oḍighi phọ ayoor, kuolọ eghunotu aBetẹl phọ aBritain okạr kụ ruphogh iyoor siẹn yoor mokpọ bọ.

Mị akạr akuphom owol mọ omheera mọ aZihova kụ aaḅakị ghuḍum mọ amhị kụ aḍighị osopha dị anighẹ apelheghiom. Mughumọ mị ubeḍenọm iitughiạn amhị obọ aghuḍum amhị mutọl ika rodon? Kemhiighom mọ aZihova alhegheri ni raraạr phọ mị amhoghi bọ ‘oḍighi idị areten phọ amhị k’eelheeny.’ (Prov. 3:5, 6) Idiphọ onyọ iḍoọgh, mị usereghiạn ghan ni otuughạ ilọ esị r’esị ipẹ igbogh aruutu iiḍighi rokumuan ghan bọ. Kuolọ oḍighom mọ aZihova ungọ ni imhị eepoogh ogbanyamhị eephuạ phọ ephẹn phọ eten dị epelheghiom. Osighẹ aghuḍum mọ amhị okumuom aZihova mekạr, kụ rekiọm kẹn ni ghisigh ongọ ghan amhị ogey ogbaanyạn!