Kinywala i mwaka 1935 i taun ma kilwongo ni Darlaston, i kabedo mo i England ma tye ki faktori mapol ma oweko pinye maro pong ki yito macol. I kare ma onongo atye ki mwaka angwen, lunywalla gucako kwano Baibul ki Lucaden pa Jehovah. I kare ma onongo atye ki mwaka 14, amoko tamma ni man aye ada ci anongo batija i mwaka 1952 ma atye ki mwaka 16.

I kare meno bene, acako nongo pwonnye me tic macalo karan i faktori mo madit ma yubo dul kom mutoka ki jami me tic cing ma pe tiyo ki mac. Onongo amaro tic man adada.

Onongo mitte ni amok tam ma pire tek i kare ma laneno ma woto awota olega ni acak doro Cokke me Kwano Buk ma bedo i dye cabit i kacokkewa i taun me Willenhall. Ento moko tam man obedo tek adada. I kare meno, onongo acito i cokke pa kacokke aryo mapatpat. I dye cabit, onongo acito i kacokke macok ki gang ticca i taun me Bromsgrove, ma borre ki gangwa tye kilomita 32 (nyo mairo 20). Dok i tum cabit, ka onongo adok cen gang bot lunyodona, onongo acito i kacokke ma i Willenhall.

Kit macalo onongo amito konyo dul pa Jehovah, aye lok pa laneno ma woto awota-ni, kadi bed ni onongo mitte ni awek tic ma amaro-ni woko. Pe akoko ange pi tam ma amoko me ye ni Jehovah otir yona i kare meno, dok man oweko abedo ki kare me nongo yomcwiny madit i kwona.

I kare ma abedo ka wirre i Kacokke me Bromsgrove, arwatte ki ngat mo—lamego mo ma nyinge Anne ma nen mwonya adada dok paro pi jami me cwiny. Wanyomme i mwaka 1957, dok wabedo ki mot me tic mapatpat, calo tic macalo painia marii, painia keken, laneno ma woto awota, ki tic i Betel. I kare me kwona ducu, Anne obedo calo wang it me yomcwiny bota.

 I mwaka 1966, wabedo ki yomcwiny madit adada me bedo i kilaci me 42 i cukul me Gilead. I nge tyeko kwanwa, kicwalowa me tic i lobo Malawi, ma pol pa dano gilwongo ni kut me yomcwiny me Afrika pien jo ma kunu gimaro dano dok gijolo welle. Ento pe wabyeko kulu ni pe kibijolowa kunu pi kare malac.

Wao i lobo Malawi i nino dwe 1 me Febuari, mwaka 1967. I dwe mukwongo, watero cawa malac ka pwonyo leb manyen, ci i nge meno acako tic macalo laneno me distrik. Onongo wadwoyo mutoka Jip, ma pol pa dano gitamo ni kitwero dwoyone ka mo keken, kadi wa i dye pii. Ento meno onongo pe lok ada. Onongo watwero dwoyone i pii ma pe tut keken. I kare mukene, onongo wabuto i odi lum ma wigi otuc ma kiumo wigi ki kema i kare me cwir. Pe obedo yo mamit me cako ticwa macalo lumiconari, ento wamaro adada!

I April, aniang ni ma pe orii wabinongo ayelayela ki bot gamente. Awinyo lok pa preciden me Malawi, Dr. Hastings Banda, i redio. En owaco ni Lucaden pa Jehovah pe giculo mucoro dok ni gitye ka yelo gamente. Ngene kene ni, lok magi obedo lok goba. Wan ducu onongo wangeyo ni cwinygi pe yom i komwa pien ni pe wacwako tung ka mo, dong tutwalle pien wakwero wilo kad me pati me wibye.

I Sektemba, wakwano i gajeti ni preciden okok i kom omege ni gitye ka tugo ayela i kabedo ducu. En omiyo lok angeya i gure mo me patigi ni ma pe orii gamentene biketo kigeng i kom tic pa Lucaden pa Jehovah. Kigeng man ocako tic i Oktoba 20, 1967. Cutcut i nge meno, abili kacel ki lutic pa gamente ma gineno lok i kom donyo i Malawi gubino i jang gang kal me lorone ki me ryemo lumiconari woko ki i lobogi.

 I nge bedo i buc pi nino adek, kicwalowa i lobo mo ma tye i te loc pa Britic—lobo Mauritius. Ento, luloc me lobo Mauritius pe guye ni wabed kunu macalo lumiconari. Pi meno, kicwalowa ka tic i lobo Rhodesia (kombeddi kilwongo ni Zimbabwe). I kare ma wao kunnu, warwatte ki latic pa gamente ma neno lok i kom donyo i Rhodesia mager adada, dok en okweriwa donyo, kun waco ni: “Kiryemowu woko ki i Malawi. Kikweriwu bedo i lobo Mauritius, man dong wubino kany pien wutamo ni wabijolowu.” Anne ocako koko. Onongo bedo calo pe kimitowa ka mo keken! I cawa meno, onongo amito ni aa woko acit atir wa i gangwa i England. I agikkine, guye ni wabut i jang gang kal pi dyewor acel keken kun nongo orwone wadok cen i opicgi madit. Onongo waol adada, ento wamedde ki weko jami ducu i cing Jehovah. Orwone otyeno, wanongo lok atura ni kiye ni watwero bedo i Zimbabwe macalo welle. Wiya pe biwil i kom kit ma awinyo kwede i nino meno—amoko ada ni Jehovah tye ka tiro yowa.

I jang gang kal me Zimbabwe, kicima me tic i Dipatmen ma Neno Wi Tic, kun akonyo utmege ma i Malawi ki Mozambique. Onongo kitye ka keto aunauna magwar i kom utmege ma i lobo Malawi. But ticca mukene onongo obedo me gonyo ripot ma luneno me adwol me Malawi gucwalo ki i leb Chichewa me dwokone i leb Muno. I nino mo acel ma atye ka tic i dyewor me tyeko gonyo ripot magi, akok ki pig wanga i kare ma akwano lok i kom tim gero ma kitye ka timo i kom omege ki lumege magi. * Ento bene, gwoko gennegi, niyegi ki kerogi me ciro can ocuko cwinywa adada.—2 Kor. 6:4, 5.

Watimo jami ducu ma watwero me miyo cam me cwiny bot utmege ma gudong i Malawi kacel ki jo ma guringo tim gero gucito i lobo Mozambique. Lugony leb Chichewa, ma meno leb ma kiloko loyo i lobo Malawi, gukobo i fam madit pa omego mo i lobo Zimbabwe. Omego-ni ogero opic kacel ki odi pi lugony leb. Ki kunnu, gumedde ki tiyo tic ma pire tek me gonyo buke ma jenge i Baibul.

Waketo yub pi luneno me adwol ma gia ki i Malawi me bedo i gure madit me distrik ma bedo i leb Chichewa mwaka ki mwaka i lobo Zimbabwe. Ki kunnu, onongo kiminigi karatac me pwony mapatpat me gure madit. Ka gudok cen i Malawi, onongo ginywako ki omege ki lumege ngec ma gunongo ki i gure madit kit ma gitwero kwede. I mwaka mo acel ma gulimo Zimbabwe, wabedo ki kare me yubo Cukul me Ticwa me Ker pi cuko cwiny luneno me adwol magi ma cwinygi tek-ki.

I Febuari 1975, acito ka limo Lucaden ma guringo ayela ki i Malawi ci gucito i kam i Mozambique. Omege magi onongo gitye ka lubo tira manyen loyo ma dul pa Jehovah okatti kwede, kadi wa yub me bedo ki luelda mapol i kacokke ento pe laelda acel keken. Luelda manyen-ni onongo guyubo jami me cwiny mapol calo miyo pwony pi lwak, nyamo ginacoya me nino ducu ki Wi Lubele, ki bene yub me gure me adwol. Onongo guyubo kam magi kit ma kiyubo kwede gure madit, kun gitye ki dipatmen me gwoko lengo, poko cam, ki gwoko ber bedo pa dano. Utmege ma lugen magi onongo gucobo tic madwong adada ki kony pa Jehovah, dok adwogo ma anongo cuko cwiny madwong adada.

I kine ka mwaka 1979, jang gang kal me Zambia ocako neno wi tic ma i lobo Malawi. Kadi bed kit meno, onongo pud atamo pi utmege me Malawi dok alego pigi, dok jo mukene bene gutimo kit meno. Tyen mapol, macalo lamemba me Komitti me Jang Gang Kal me Zimbabwe, arwatte ki lucungo pi gang kal madit, kacel ki omege ma gia ki i Malawi, South Africa, ki Zambia. Kare ducu, onongo wanyamo lapeny man, “Ngo mukene ma watwero timo pi utmege ma i lobo Malawi?”

 Ma kare owoto ki kato, aunauna ma i lobo Malawai okwe. Utmege ma onongo guringo ayela gucako dok cen motmot i Malawi, kun jo ma onongo pe guringo gucako nongo yweyo mo manok ki i aunauna. Lobe mogo macok kenyo gucako ye ni Lucaden gutit kwena, gucokke kacel dok kikwanyo kigeng woko ki i komgi. Mozambique otimo meno i mwaka 1991. Ento wabedo ka pennye kekenwa ni, ‘Lucaden pa Jehovah ma i lobo Malawi gibibedo agonya awene?’

Lacen gamente ma i lobo Malawi olokke, ci i mwaka 1993 gamente okwanyo kigeng woko ki i kom Lucaden pa Jehovah. Ma pe orii i nge meno, onongo watye ka boko lok ki lamiconari mo ci openya ni, “Ibidok cen i Malawi?” I kare meno onongo atye ki mwaka 59, pi meno agamme ni, “Pe, an dong ati woko!” Ento, i nino meno kikome, wanongo kwena ki bot Lukiko Madit ma waco ni omyero wadok cen i Malawi.

Onongo wamaro ticwa i Zimbabwe matek, dong moko tam man obedo tek adada piwa. Onongo cwinywa yom i Zimbabwe dok watye ki lurem mabeco mapol. Ki cwiny me kica, Lukiko Madit owacciwa ni watwero medde ki bedo i Zimbabwe ka wamito. Dong onongo watwero yero yo ma wamito kun wamedde ki bedo i Zimbabwe. Ento wiya po ni abedo ka tamo i kom kit ma Abraim ki Cara guweko kwede ganggi mamwonya i kare ma dong guteggi woko pien onongo gimito lubo tira pa Jehovah.—Acak. 12:1-5.

Wamoko tamwa me lubo tira ma dul pa Jehovah omiyo ci wadok cen i Malawi i nino dwe 1 me Febuari, mwaka 1995, i nge mwaki 28 nitap ma wao kwede kunu tyen mukwongo. Kicako Komitti me Jang Gang Kal, ma onongo tye iye an ki omege aryo mukene, dok ma pe orii wacako yubo tic pa Lucaden pa Jehovah odoco.

Pud dong obedo mot madit ya me neno kit ma Jehovah oweko tic man odongo kwede oyotoyot! Wel lutit kwena omedde adada nia ki i 30,000 i mwaka 1993 me o wel makato 42,000 i mwaka 1998. * Lukiko Madit oye ni wayub jang gang kal manyen me konyo tic madit me tito kwena ma tye. Wawilo ngom ma romo eka 30 i boma me Lilongwe, dok kicima me bedo i komitti ma neno wi tic me gedo-ni.

 Omego Guy Pierce me Lukiko Madit omiyo pwony me dyero Betel manyen-ni i Mai 2001. Lucaden me Malawi ma welgi kato alip aryo gubedo tye, ma jo mapol i kingi onongo gunongo batija mwaki makato 40 angec. Omege ki lumege ma lugen magi onongo gukanyo aunauna magwar pi mwaki mapol i kare ma kiketo kigeng i kom ticwa i lobo Malawi. Kadi bed onongo gitye lucan i yo me kom ento i yo me cwiny onongo gulony i rwom mo ma pe wacce. Dok i nino meno cwinygi obedo yom adada me limo Betel manyen-ni. I kabedo ducu i Betel ma guwoto iye, gubedo ka wero wer me pako Jehovah ki dwan mapatpat ma orubbe mamit kit ma kitimo kwede i Afrika, ma meno oweko yub man obedo gin ma pud dong ogudo cwinya loyo i kwona ducu. Man omoko ka maleng ni Jehovah goyo laane i kom jo ma giciro can ki gen.

I ngeye, ma tic me gero jang gang kal otum, abedo ki yomcwiny me cako nongo tic me dyero Odi me Ker bot Jehovah. Kacokke ma i Malawi gucako nongo adwogi maber ki i yub ma dulwa tye kwede me gero Odi me Ker oyotoyot i lobe ma utmege ma iye pe gitye ki cente muromo. I kare mukato angec, kacokke mogo onongo girwatte i bolo ma kiyubo ki kalatuc. Onongo gipeto kolo i wiye dok gibedo i wi fom ma kicweyo ki lobo. Man dong omege onongo gigoyo dok giwango matafali kikomgi ci gigero odi me woro mamwonya adada. Ento onongo pud gimaro tic ki fom i Odi me Ker me kaka tic ki kom, pien, kit ma kiwaco kwede, Fom pe pong!

Abedo bene ki yomcwiny me neno kit ma Jehovah konyo kwede dano me doko Lukricitayo muteggi. Omege matino guyomo cwinya tutwal pien onongo gimine kengi dok gupwonyo jami mapol oyotoyot ki i pwonnye ma dul pa Jehovah miyo kacel ki i timo tic gin kikomgi. Macalo adwogine, gubedo ki kare me cobo tic mapol i Betel ki i kacokke. Kacokke mapatpat bene onongo cuko cwiny ki i lim pa luneno me adwol ma pud kicimogi nyen, ma polgi onongo gubedo jo munyomme. Kadi bed pol pa dano ma kunnu, kadi wa wadigi gimito ni jo munyomme gubed ki lutino, ento luot magi gumoko tamgi pe me nywalo lutino i kare-ni wek gibed ki cawa muromo me tic pi Jehovah.

I nge tic i Afrika pi mwaki 52, acako nongo peko me yotkom. Lukiko Madit oye tam pa Komitti me Jang Gang Kal ni kidwokwa cen i Britain. Cwinywa otur me weko tic ma onongo wamaro adada, ento lumemba me Betel ma i Britain gitye ka gwokowa maber adada.

Pe atye ki akalakala mo keken ni ye ni Jehovah otir yona aye obedo tam maber loyo ma amoko. Ka onongo ajenge i kom niango ma atye kwede, kwona onongo bibedo pat adada. Jehovah onongo kare ducu ngeyo gin ma amito wek ‘yona obed atir.’ (Car. 3:5, 6) I kare ma pud abedo awobi, onongo atye ki miti me pwonyo kit ma kampuni madit tiyo kwede. Ento, dul pa Jehovah omina tic ma oyomo cwinya loyo. Ki tung bota, tic pi Jehovah obedo gin ma pud dong okela yomcwiny madit loyo!