N’ wolola Angletɛri saan 1935 Darlastɔn mara la, Izini caaman be yɔrɔ min na. Tuma min na n’ tun be ni saan naani ɲɔgɔn ye, n’ bangebagaw y’a daminɛ ka bibulukalan kɛ ni Jehova Seerew ye. N’ kanbele tuma, n’ lara a la ko n’ tun be tiɲɛn sira lo kan ani n’ batizera saan 1952, n’ saan 16.

Saan 1952 fan fɛ, n’ y’a daminɛ ka sekeretɛri baara degi iziniba dɔ la, min tun be baarakɛminanw ani mobili minan dɔw dilan. O fɔrɔmasɔn bannin kɔ, n’ tun bena lɔyɔrɔba sɔrɔ o izini kɔnɔ. O baara tun ka di n’ ye kosɔbɛ!

N’ tun ka ɲi ka desizɔnba dɔ ta tuma min na kɔrɔsibaga tagamakɛla dɔ y’a ɲini n’ fɛ ko n’ ka kafo ka bibulukalan ɲɛminɛ n’ ka kafo kɔnɔ, Wilɛnhol dugu la. O tun man nɔgɔ n’ fɛ sabu o wagati la, n’ tun be lajɛnw kɛ ni kafo fila lo ye. Lɔgɔkun kɔnɔ, n’ tun be lajɛnw kɛ ni kafo dɔ ye Bromsgrove dugu la, n’ ka baarakɛyɔrɔ gɛrɛfɛ. Kilomɛtɛrɛ 32 ɲɔgɔn lo tun be o kafo ni n’ ka soo cɛ. Ani wikɛniw na, ni n’ tun tagara n’ bangebagaw fɛ, n’ tun be lajɛnw kɛ ni Wilɛnhol kafo ye.

Kɔrɔsibaga tagamakɛla tun ye min ɲini n’ fɛ, n’ sɔnna o la sabu n’ tun b’a fɛ ka dɛmɛ don Jehova ka ɔriganisasiyɔn kɔnɔ. O kɔrɔ ko baara min tun ka di n’ ye kosɔbɛ, n’ tun ka ɲi k’o to yen. N’ y’a to Jehova ye n’ ɲɛminɛ n’ y’o desizɔn ta minkɛ, n’ ma nimisa abada! O kɛra sababu ye n’ ye ninsɔndiyaba sɔrɔ n’ ka ɲɛnamaya kɔnɔ.

Tuma min na n’ tun be lajɛnw kɛ ni Bromsgrove kafo ye, ne ni balimamuso cɛɲumanin dɔ ye ɲɔgɔn lɔn. A tɔgɔ ko Anne ani Alakow ka di a ye. Saan 1957, n’ y’a furu ani an ye nɛɛma sɔrɔ ka cidenya baara nunu kɛ ɲɔgɔn fɛ: kudayi piyɔniye, dan na piyɔniye, kɔrɔsibaga tagamakɛla ani Betɛli baara. Anne kɛra n’ fɛ ninsɔndiya sababu ye n’ ka ɲɛnamaya kuru bɛɛ la.

Saan 1966, an ninsɔn diyara kosɔbɛ ka Gilead lakɔli 42nan kɛ ɲɔgɔn fɛ. Lakɔli bannin kɔ, u y’an ci ka taga Malawi. Mɔgɔw b’a fɔ ko o jamana be i ko Afiriki mɔgɔyaso sabu o jamana  mɔgɔw be lonanw ladon koɲuman. Nka, an tun m’a lɔn ko u tɛna sɔn an ka wagatijan kɛ yen.

An sera Malawi saan 1967, feburukalo tile fɔlɔ la. An ye kalo fɔlɔ min kɛ yen, an ye an ka wagati fanba kɛ ka o yɔrɔ kaan degi ani o kɔ, an ye distriki kɔrɔsili baara daminɛ. An tun be mobili dɔ lo boli min be i ko pezo base. Mɔgɔw tun b’a miiri ko o mobili tun be se ka boli yɔrɔ bɛɛ, hali kɔɔw kɔnɔ yɛrɛ. Nka, o tun tɛ tiɲɛn ye. Kɔɔ minw man dun, an tun be se ka olu dɔrɔn lo tigɛ n’a ye. Tuma dɔw la, an tun be si tibon lo kɔnɔ ani samiɲa tuma na an tun be base siri a kɔnɔ walisa jii kana don. O tun y’an ka misɔndenya baara daminɛ lo ye. Hali ni koow tun man nɔgɔ, o baara tun ka di an ye yɛrɛ le!

Awirilikalo la, n’ y’a faamu ko yanni dɔɔni jamana ka faamanw tun bena gwɛlɛya lase an ma. N’ ye jamana ka peresidan Hastings Banda ka kalan dɔ lamɛn arajo la. A ko Jehova Seerew tɛ lanpo sara ani ko u be politiki mɔgɔw bali u ka baara la. Nka, a gwɛnin lo ko o tun tɛ tiɲɛn ye. An bɛɛ tun b’a lɔn ko a y’o fɔ sabu an t’an seen don politikikow la ani an banna k’u ka politiki kartiw san.

Sɛtanburu la, an y’a kalan zurunali dɔ kɔnɔ ko peresidan ye Jehova Seerew jalaki ko u be dugu ɲagamina. Politiki mɔgɔw ka lajɛnba dɔ la, a y’a fɔ ko gofɛrɛnɛman bena sariya dɔ sira tagama a kɛtɔ ka bali sigi an ka baara kan. U y’o bali sigi saan 1967, ɔkutɔburu tile 20nan loon na. Dɔɔni o kɔ, biro min be lonanw ka papiyeko ɲɛnabɔ, ale mɔgɔw ni polisiw nana tɔnbolo datugu ani ka misɔndenw gwɛn ka bɔ jamana kɔnɔ.

An ye tile saba kɛ kaso la, o kɔ u y’an gwɛn ka taga Morisi jamana na. O jamana tun  be Angletɛri ka fangatigiya kɔrɔ. Nka, Morisi jamana faamanw ma sɔn an k’an ka misɔndenya baara kɛ yen. O kama, Betɛli y’an ci ka taga Rodezi jamana na (sisan, o jamana be weele ko Zimbabuwe). An senin yen, an ye cɛɛ fariman dɔ kunbɛn. Biro min be lonanw ka papiyeko ɲɛnabɔ, a tun be baara kɛ yen ani a banna ko an tɛ don jamana kɔnɔ. A ko: “U y’aw gwɛn ka bɔ Malawi. U banna ko aw tɛ to Morisi jamana na ani sisan aw nana yan sabu aw b’a miiri ko o lo ka nɔgɔ aw ma.” Anne y’a daminɛ ka kasi. A tun be komi bɛɛ be banna an na! O wagati la, n’ tun b’a fɛ ka kɔsegi an faso la Angletɛri. A laban, biro min be lonanw ka papiyeko ɲɛnabɔ, ale ɲɛmɔgɔw sɔnna ko an ka si tɔnbolo la. Nka, u ko fɔɔ an ka taga u ka sigiyɔrɔsoba la o loon dugusagwɛ. An tun sɛgɛnnin lo kojugu, nka an tora ka koow to Jehova bolo. O loon dugusagwɛ tilefɛ, an ye sira sɔrɔ ka to Zimbabuwe i ko lonanw. O barila an na yɛrɛ le! N’ ye min miiri o koo la o loon na, n’ tɛna ɲinɛ o kɔ abada! N’ tun lanin b’a la ko Jehova lo tun b’an ɲɛminɛna.

Zimbabuwe tɔnbolo la, biro min be waajuliko ɲɛnabɔ, n’ tun be baara kɛ o yɔrɔ la. O biro lo tun be waajuli baara ɲɛminɛ Malawi ni Mozanbiki jamanaw na. Kɔrɔbɔliba tun be Malawi balimaw kan. Malawi ka kafokulu kɔrɔsibagaw tun be rapɔɔri minw ci, n’ ka baara faan dɔ tun ye k’u bayɛlɛma. Loon dɔ sufɛ, n’ ye baara kɛ fɔɔ ka dugu tila walisa ka rapɔɔri dɔ laban. Fariyako minw tun be kɛra an balimaw na, tuma min na n’ y’o kalan, n’ kasira. * Nka, u ka kantigiya, u ka limaniya ani u ka muɲuli ye n’ jija kosɔbɛ fana.—2 Kor. 6:4, 5.

An balima minw tora Malawi ani minw tun bolila ka taga kalifa Mozanbiki, an tun b’an seko bɛɛ kɛ walisa k’an ka sɛbɛw ci u ma. Chichewakan fɔbagaw lo ka ca Malawi. Bayɛlɛma jɛnkulu min tun be an ka sɛbɛw bayɛlɛma o kaan na, o yɛlɛmana Zimbabuwe balimacɛ dɔ ka foroba kɔnɔ. O balimacɛ ye sibonw ni biro lɔ bayɛlɛma jɛnkulu mɔgɔw ye. O yɔrɔ la, u tora ka u ka baara kɔrɔtaninba kɛ, o min ye k’an ka sɛbɛw bayɛlɛma.

Kafokulu kɔrɔsibaga minw be Malawi, an tun be labɛnw kɛ walisa saan o saan, u ka to ka na tile saba lajɛnba kɛ Zimbabuwe, chichewakan na. Ni u tun nana, lajɛnba ka kalan pilanw tun be di u ma. U tun mana kɔsegi Malawi, u tun be u seko bɛɛ kɛ ka lajɛnba kalan miiriyaw lase balimaw ma. Saan dɔ la, tuma min na o kafokulu kɔrɔsibaga jagwɛlɛw nana Zimbabuwe, an ye Masaya cidenyabaara lakɔli labɛn u ye walisa k’u jija.

Malawi balima minw tun bolila ka taga kalifa Mozanbiki, n’ tagara bɔ olu ye saan 1975, feburukalo la. O balimaw tun be Jehova ka ɔriganisasiyɔn ka cikan kuraw sira tagamana a ɲɛɛ ma. Misali la, u tun ye diinan mɔgɔkɔrɔw sigi sen kan. O diinan mɔgɔkɔrɔw ye labɛn caaman kɛ Alakow kama, i n’a fɔ ka forobakalanw kɛ, ka baro kɛ tilera kalan ani Kɔrɔsili Sangaso kan ani u yɛrɛ tun be lajɛnbaw kɛ. Balimaw tun be kalifayɔrɔ min na, u y’o yɔrɔ labɛn i n’a fɔ lajɛnba kɛyɔrɔ. Biro dɔw tun be yen minw be yɔrɔ saniyako, dumuni tilanko ani latangaliko ɲɛnabɔ. Jehova ka duga barika la, o balima kantigiw sera ka koo caaman kɛ ani u ye ne yɛrɛ jija cogo min na, a tɛ se ka fɔ!

Saan 1979 fan fɛ, Zanbi ka tɔnbolo y’a daminɛ ka Jehova Seerew ka baara ɲɛminɛ Malawi jamana na. Nka, n’ bele tora ka miiri Malawi balimaw koo la ani ka delili kɛ u ye. Mɔgɔ caaman fana tun b’o lo kɛ. Komi n’ tun ye Zimbabuwe tɔnbolo ka kɔmite mɔgɔ dɔ ye, ne ni an ka sigiyɔrɔsoba ka lasigidenw ye ɲɔgɔnye kɛ tuma caaman na. An tun b’o ɲɔgɔnye kɛ n’an balimaw ye minw b’an ka baara ɲɛminɛ Malawi, Afirikidisidi ani Zanbi. O ɲɔgɔnye kelen kelen bɛɛ la, an tun b’an yɛrɛ ɲininga ko: “An be se ka koo wɛrɛ juman lo kɛ an balimaw ye Malawi?”

Kɔrɔbɔli minw tun be an balimaw kan, saanw tɛmɛtɔ, dɔ tora ka bɔ o la. Balima minw tun bolila ka bɔ Malawi, olu tun be kɔsegira dɔɔni dɔɔni. Minw tun tora jamana kɔnɔ, olu tun be lafiya sɔrɔla sabu fariyakow tun be nɔgɔyara.  Malawi gɛrɛfɛ jamanaw tun be sira dira Jehova Seerew ma u k’u ka batolikow kɛ ani bali min tun sigira an ka baara kan, u y’o wuli. Mozanbiki fana y’o lo kɛ saan 1991. Nka, an tun b’an yɛrɛ ɲiningara ko: “Tuma juman na le bali bena wuli Jehova Seerew ka baara kan Malawi?”

Malawi ka politikikow nana yɛlɛma ani saan 1993 faamanw ye bali wuli Jehova Seerew ka baara kan. Dɔɔni o kɔ, n’ tun be baro kɛra ni misɔnden dɔ ye ani a ye n’ ɲininga ko: “I bena kɔsegi Malawi wa?” O wagati la, n’ tun be ni saan 59 ye, o kama n’ y’a jaabi ko: “Ayi, n’ kɔrɔla kojugu!” Nka o loon bɛɛ, Koow Ɲɛnabɔla Jɛnkulu mɔgɔw ye lɛtɛrɛ dɔ ci an ma. U y’a ɲini an fɛ an ka kɔsegi Malawi.

An tun be baara min kɛra Zimbabuwe, o tun ka di an ye kosɔbɛ. O kama, a tun man nɔgɔ ka bɔ yen. An tun delila o yɔrɔ la kosɔbɛ ani an tun be ni teri sɔbɛ caaman ye. Koow Ɲɛnabɔla Jɛnkulu y’an minɛ ni ɲumanya ye yɛrɛ le! U ko n’an b’a fɛ, an be se ka to Zimbabuwe. O la, an tun be se ka koow latigɛ an yɛrɛ ye ani ka to Zimbabuwe. Nka, n’ miirila Ibrayima ni Sara ka koo la. Walisa ka Jehova ka cikan labato, u tagara k’u ka soo cɛɲumanin to yen, hali k’a sɔrɔ u tun kɔrɔla.—Zɛnɛzi 12:1-5.

Jehova ka ɔriganisasiyɔn ye min ɲini an fɛ, an y’a latigɛ k’o kɛ ani an kɔsegira Malawi saan 1995, feburukalo tile fɔlɔ la. Saan 28 lo tun tɛmɛna kabi siɲɛ fɔlɔ min na an tun tagara yen. Tɔnbolo ka kɔmite dɔ sigira sen kan. Ne ni balimacɛ fila dɔw lo tun ye o kɔmite mɔgɔw ye. Dɔɔni o kɔ, an tun be baaraba kɛra walisa ka Jehova Seerew ka baara labɛn yen kokura.

An ninsɔn diyara kosɔbɛ k’a ye ko ɲɛtaga kɛra waajuli baara la joona joona Jehova ka dɛmɛ barika la. Saan 1993, Jehova Seerew tun ye mɔgɔ 30000 ɲɔgɔn ye Malawi. Dɔ farala u hakɛ kan joona joona ani saan 1998, u kɛra mɔgɔ 42000 ni kɔ ye. * An tun ka ɲi ka baaraba min kɛ walisa ka waajuli baara labɛn, Koow Ɲɛnabɔla Jɛnkulu ye sira di janko tɔnbolo kura dɔ k’o ɲɛminɛ. An ye taari 12 sɔrɔ Lilɔnguwe dugu la ani kɔmite min be o lɔli baara kun na, u ko n’ ka baara kɛ n’o kɔmite mɔgɔw ye.

Saan 2001 mɛkalo la, lajɛn dɔ kɛra walisa ka Betɛli boon kuraw di Jehova ma. Balimacɛ Guy Pierce min ye Koow Ɲɛnabɔla Jɛnkulu mɔgɔ dɔ ye, ale lo ye forobakalan kɛ. Malawi balima waa fila ni kɔ lo nana o lajɛn na. U fanba tun batizera a saan 40 ni kɔ ye nin ye. O balima  kantigiw ye kɔrɔbɔlibaw muɲu saan caaman kɔnɔ bali wagati la. U tun ye fantanw ye bololafɛnw ta fan fɛ, nka u tun ye fɛntigiw ye Alako ta fan fɛ, fɔɔ a tɛ se ka fɔ. U dusu tun ka di ka na u ka Betɛli kura filɛ. U tun mana taga yɔrɔ o yɔrɔ Betɛli la, u tun be Masaya dɔnkiliw la i ko dɔnkiliw be la cogo min na farafinna. O kɛra wagati diiman ye, n’ tun ma deli ka min ɲɔgɔn ye ka ye. O tun b’a yira ka gwɛ ko mɔgɔ minw be kɔrɔbɔliw muɲu kantigiya la, Jehova be olu duga kosɔbɛ.

Tɔnbolo lɔli baara bannin kɔ, n’ ninsɔn diyara ka kunkanbaara wɛrɛw sɔrɔ. Masaya Boon kura minw tun ka ɲi ka di Jehova ma, o kunkanbaaraw tun ɲɛsinna o lo ma. Jamana minw na balimaw ye fantanw ye, Jehova ka ɔriganisasiyɔn ye labɛnw kɛ walisa Masaya Boonw ka lɔ o yɔrɔw la joona joona. Malawi balimaw tun be nafa sɔrɔla o labɛnw na. Fɔlɔ la, kafo dɔw tun be lajɛnw kɛ yɔrɔ minw na, balimaw tun b’o dilan ni Ekaliptisi yiriw ye ani u tun be karataw la u sanfɛ. U tun be u ka sigiyɔrɔw dilan ni bɔgɔ ye k’u kɛ i n’a fɔ baanw. Sisan, a ka di balimaw ye ka biriki jɛnininw dilan walisa ka Masaya Boon cɛɲumaninw lɔ. Nka, a bele ka di u ye ka sigi baanw kan sanni ka sigi sɛziw kan sabu talen dɔ b’a fɔ ko: “Ni sigiyɔrɔ be yen mɔgɔ kelen ye baan kan, a be sɔrɔ mɔgɔ fila ye fana!”

N’ ninsɔn diyara kosɔbɛ fana k’a ye Jehova ye mɔgɔw dɛmɛ cogo min na ka ɲɛtaga kɛ Alako ta fan fɛ. Afiriki, balima kanbelew yɛrɛ lo ye n’ kabakoya kosɔbɛ. U tun be sɔn k’u yɛrɛ di Jehova ka baara la. U ye kalan min sɔrɔ ka bɔ Jehova ka ɔriganisasiyɔn fɛ ani a ye fɔrɔmasɔn ɲuman min di u ma, o ye u dɛmɛ ka koo caaman faamu joona joona. O kama, u sera ka kunkanbaara caaman dafa Betɛli la ani kafow kɔnɔ. Balimacɛ minw tun kɛra kafokulu kɔrɔsibagaw ye kura ye Malawi, u caaman tun furunin lo. U ye kafodenw jija kosɔbɛ Alako ta fan fɛ. Walisa ka se ka u yɛrɛ bɛɛ di Jehova ka baara la, olu n’u musow y’a latigɛ ko u tɛna deenw wolo duniɲa nin kɔnɔ. U y’o latigɛ hali k’a sɔrɔ mɔgɔw fanba ani u somɔgɔw yɛrɛ b’a ɲini u fɛ u ka deenw wolo.

Saan 52 kɛnin kɔ Afiriki, bana dɔw y’a daminɛ ka n’ sɛgɛn. An ka tɔnbolo y’a ɲini Koow Ɲɛnabɔla Jɛnkulu mɔgɔw fɛ n’u be se k’an ci ka taga Angletɛri ani u sɔnna. An dusu tiɲɛna tuma min na an tun ka ɲi ka bɔ Malawi jamana na sabu an tun be baara min kɛra yen, o tun ka di an ye yɛrɛ le! Nka, an ninsɔn ka di k’a ye ko Angletɛri betɛlidenw b’u jantora an na koɲuman sabu an kɔrɔla.

N’ lanin b’a la kosɔbɛ ko n’ kɛtɔ k’a to Jehova ka n’ ɲɛminɛ n’ ka ɲɛnamaya kɔnɔ, o kɛra n’ ka desizɔnw bɛɛ la fisaman lo ye. Ni n’ tun ye n’ jigi la n’ yɛrɛ ka hakilitigiya kan, n’ ka ɲɛnamaya tun bena kɛ cogo wɛrɛ la pewu! Kabi a daminɛ na, Jehova tun b’a lɔn n’ mako tun be min na walisa ka n’ ka “sira gwɛya.” (Talenw 3:5, 6). N’ kanbele tuma, a tun ka di n’ ye kosɔbɛ ka baara kɛcogo degi koɲuman iziniba dɔ la. Nka, Jehova ka ɔriganisasiyɔn ye baara min kalifa n’ ma, o ye n’ wasa yɛrɛ le! Ne fɛ, ka baara kɛ Jehova ye, o lo ye n’ wasa ani o bele be n’ wasara kosɔbɛ!