Ծնայ 1935–ին Տարլասթընի մէջ, որ կը գտնուի Անգլիոյ Պլէք Քանթրի շրջանին մէջ, որ այդպէս կը կոչուի շատ մը գործարաններէ ելած ծուխին պատճառով։ Երբ մօտ չորս տարեկան էի, ծնողքս սկսան Եհովայի վկաներուն հետ Աստուածաշունչը սերտել։ Երբ պատանի եղայ, համոզուեցայ որ ասիկա է ճշմարտութիւնը եւ 1952–ին՝ 16 տարեկանիս, մկրտուեցայ։

Մօտաւորապէս նոյն ժամանակ, սկսայ մարզում ստանալ որպէս քարտուղար մեծ գործարանի մը մէջ, որ ձեռքի գործիքներ եւ ինքնաշարժի կտորներ կը շինէր։ Շա՜տ սիրեցի այդ գործը։

Այն ատեն, երկու ժողովքներու հետ կ’ընկերակցէի։ Շաբթուան մէջ, ժողովներու կը մասնակցէի Պրոմսկրովի մէջ, ուր կ’աշխատէի՝ տունէս շուրջ 32 քիլոմեթր հեռու։ Իսկ շաբաթավերջին, երբ ծնողքիս տունը կ’երթայի, կը մասնակցէի Ուիլենհոլի ժողովքի,– իմ բուն ժողովքիս,– ժողովներուն։ Սակայն օր մը, կարեւոր ու դժուար որոշումի մը առջեւ գտնուեցայ։ Շրջագայող տեսուչ մը ինծի առաջարկեց, որ Ուիլենհոլի ժողովքին մէջ վարեմ միջշաբաթային Ժողովքի գիրքի ուսումնասիրութիւնը։

Որովհետեւ կ’ուզէի Եհովայի կազմակերպութեան թիկունք կանգնիլ, շրջագայող տեսուչին առաջարկը ընդունեցի, թէեւ ասիկա նշանակեց՝ սիրած գործս ձգել։ Բնաւ չզղջացի որոշումիս համար, որ Եհովային թոյլ տամ որ ճամբաս ուղղէ, ինչ որ ձգեց որ հոյակապ կեանք ունենամ։

Մինչ Պրոմսկրով ժողովքին կ’ընկերակցէի, ծանօթացայ Էն անունով քրոջ մը, որ գեղեցիկ էր եւ հոգեւոր մտայնութիւն ունէր։ 1957–ին, ամուսնացանք եւ միասին վայելեցինք կարգ մը առանձնաշնորհումներ. կանոնաւոր ռահվիրայութիւն, մասնաւոր ռահվիրայութիւն, շրջագայական գործ եւ Բեթէլի ծառայութիւն։ Էնը միշտ մեծ ուրախութիւն տուած է ինծի։

1966–ին, մեր ուրախութեան սահման չկար, երբ յաճախեցինք Գաղաադի դպրոցին 42–րդ դասարանը։ Նշանակուեցանք Մալաուի, որ իր ազնիւ եւ հիւրասէր ժողովուրդին համար ճանչցուած էր որպէս՝ «Ափրիկէի ջերմ սիրտը»։ Բայց մեր միտքին  ծայրէն իսկ չանցաւ, որ հոն երկար ժամանակ պիտի չմնայինք։

1 փետրուար 1967–ին հասանք Մալաուի։ Լեզուն մէկ ամիս սորվելէ ետք, անցանք նահանգային գործին։ Մենք կը քշէինք ճիփ մը, որ ոմանց կարծիքով՝ ամէն տեղ կրնար երթալ, նոյնիսկ գետերու մէջէն։ Սակայն, իրականութեան մէջ, հազիւ կրնար անցնիլ ցած գետերէ։ Ատեններ կը մնայինք յարդով ծածկուած խրճիթներու մէջ, որոնց տանիքին տակ անձրեւոտ եղանակին պէտք էր լաթ մը դրուէր, որմէ ջուր չ’անցնիր։ Ատիկա հաճելի փորձառութիւն մը չէր, բայց մենք սիրեցինք մեր միսիոնարական ծառայութիւնը։

Ապրիլին, անդրադարձայ որ շուտով կառավարութեան կողմէ խնդիրներ պիտի ունենայինք։ Ռատիոյով լսեցի Մալաուիի նախագահին՝ տոքթ. Հէյսթինկզ Պանտային, ճառը։ Ան ըսաւ որ Եհովայի վկաները տուրքեր չէին վճարեր եւ քաղաքականութեան կը խառնուէին։ Անշուշտ այս ամբաստանութիւնները սուտ էին։ Բոլորս ալ գիտէինք, որ կառավարութիւնը ուրախ չէր որ քաղաքականութեան չէինք խառնուեր եւ կուսակցութեան անդամ ըլլալու քարտը չէինք գներ։

Սեպտեմբերին, օրաթերթերուն մէջ կարդացինք, որ նախագահը ըսաւ, թէ եղբայրները ամէն տեղ խնդիրներ կը պատճառէին։ Քաղաքական համաժողովի մը մէջ, ան յայտարարեց որ կառավարութիւնը շուտով Եհովայի վկաներուն գործունէութիւնը պիտի արգիլէր։ Այդպէս, 20 հոկտեմբեր 1967–ին մեր գործը արգիլուեցաւ։ Ատկէ շատ չանցած, ոստիկանները եկան մասնաճիւղ, որպէսզի զայն փակեն եւ միսիոնարները երկրէն վռնտեն։

Բանտին մէջ երեք օր մնալէ ետք, մեզ ղրկեցին Մավրիկիոս, որ Բրիտանիոյ հսկողութեան տակ  էր։ Սակայն, որովհետեւ Մավրիկիոսի իշխանութիւնները պիտի չձգէին որ մնայինք որպէս միսիոնարներ, նշանակուեցանք Րոտեսիա (այժմ՝ Զիմպապուէ)։ Երբ հոն հասանք, հանդիպեցանք խիստ պաշտօնեայի մը, որ չարտօնեց երկիրը մտնել, ըսելով. «Ձեզ Մալաուիէն վռնտեցին, պիտի չձգէին որ Մավրիկիոսի մէջ մնայիք, հիմա ալ հոս եկաք, որովհետեւ ձեզի ատանկ յարմար է»։ Էնը լալու սկսաւ։ Զգացինք թէ բոլորը մեզի դէմ են։ Այդ վայրկեանին ուզեցի ամէն բան ձգել եւ ուղղակի Անգլիա վերադառնալ։ Ի վերջոյ, իշխանութիւնները մեզի արտօնեցին որ գիշերը մասնաճիւղը մնանք, այն պայմանով որ յաջորդ օրը երթանք իրենց կեդրոնատեղին։ Մենք ուժասպառ էինք, բայց շարունակեցինք հարցերը Եհովային ձեռքերուն մէջ ձգել։ Յաջորդ օրը՝ կէսօրէ ետք, զարմացանք արտօնութիւն ստանալով, որ Զիմպապուէի մէջ մնանք որպէս այցելուներ։ Բնաւ պիտի չմոռնամ, թէ ի՛նչ զգացի այդ օրը. համոզուեցայ որ Եհովան մեր ճամբան կ’ուղղէր։

Զիմպապուէի մասնաճիւղին մէջ, նշանակուեցայ Ծառայութեան բաժանմունքին մէջ, որ հոգ կը տանէր Մալաուիին եւ Մոզամպիկին։ Մալաուիի եղբայրները խստօրէն կը հալածուէին։ Գործիս մէկ մասն էր՝ Մալաուիի շրջանային տեսուչներուն ղրկած տեղեկագիրները թարգմանել։ Անգամ մը, երբ ուշ գիշերով տեղեկագիրի մը վրայ կ’աշխատէի, լացի երբ կարդացի, որ ի՜նչ վայրագ կերպով կը վարուէին եղբայրներուս ու քոյրերուս հետ *։ Բայց միեւնոյն ատեն, նաեւ շա՜տ քաջալերուեցայ անոնց հաւատարմութեամբ, հաւատքով եւ տոկունութեամբ (Բ. Կոր. 6։4, 5)։

Մեր ամէն կարելին կ’ընէինք, որպէսզի հոգեւոր սնունդ ապահովէինք Մալաուիին մէջ մնացած եղբայրներուն համար եւ անոնց համար, որոնք Մոզամպիկ փախած էին։ Մալաուիի գլխաւոր չիչէուա լեզուով թարգմանչական խումբը փոխադրուեցաւ Զիմպապուէ, ուր եղբայր մը մեծ տարածք մը ունէր։ Ան սիրայօժար կերպով տուներ եւ գրասենեակ մը շինեց անոնց համար։ Հոն, անոնք շարունակեցին աստուածաշնչական հրատարակութիւններ թարգմանելու կարեւոր գործը։

Մալաուիի շրջանային տեսուչներուն համար կարգադրութիւն ըրինք, որ ներկայ գտնուին Զիմպապուէի մէջ ամէն տարի տեղի ունեցող՝ չիչէուա լեզուով նահանգային համաժողովին։ Հոն, անոնք կը ստանային համաժողովի դասախօսութեան ուրուագիծերը։ Իսկ երբ Մալաուի կը վերադառնային, այդ նիւթերը կարելի եղած չափով կը փոխանցէին եղբայրներուն։ Տարի մը, երբ Զիմպապուէ եկած էին, Թագաւորութեան ծառայութեան դպրոց կազմակերպեցինք, այս քաջ շրջանային տեսուչները քաջալերելու համար։

Փետրուար 1975–ին, ճամբորդեցի Մոզամպիկ՝ այցելելու այն Վկաները, որոնք Մալաուիէն փախած էին եւ կ’ապրէին ճամբարներու մէջ։ Այս եղբայրները կը հետեւէին Եհովայի կազմակերպութեան վերջին ուղղութիւններուն, մէջը ըլլալով երէցներու մարմին ունենալու կարգադրութեան։ Նոր նշանակուած երէցները շատ մը հոգեւոր գործունէութիւններ կարգադրած էին, ինչպէս՝ հանրային դասախօսութիւններ տալ, օրուան համարը եւ Դիտարան–ը քննարկել, եւ նոյնիսկ համաժողովներ ունենալ։ Անոնք ճամբարները կազմակերպած էին ճիշդ համաժողովներու պէս։ Կային բաժանմունքներ՝ մաքրութեան, ուտելիք բաշխելու եւ պահակութեան համար։ Այդ հաւատարիմ եղբայրները Եհովայի օրհնութեամբ մեծ գործ ըրած էին, եւ ես շատ քաջալերուած վերադարձայ։

1970–ականներու վերջաւորութեան, Զամպիայի մասնաճիւղը սկսաւ Մալաուիին հոգ տանիլ։ Բայց ես տակաւին կը մտածէի Մալաուիի եղբայրներուն մասին եւ անոնց համար կ’աղօթէի։ Զիմպապուէի Մասնաճիւղի յանձնախումբի անդամ ըլլալով, քանի մը առիթներով հանդիպումներ ունեցայ կեդրոնատեղիի ներկայացուցիչներու հետ, ինչպէս նաեւ՝ Մալաուիէն, Հարաւային Ափրիկէէն եւ Զամպիայէն եղող պատասխանատու եղբայրներու հետ։ Ամէն անգամ նոյն հարցումը կը հարցնէինք. «Ուրիշ ի՞նչ կրնանք ընել Մալաուիի եղբայրներուն համար»։

Ժամանակի ընթացքին, հալածանքը պակսեցաւ։ Մալաուիէն փախած եղբայրները ետ դարձան, իսկ հոն գտնուող եղբայրները սկսան  դաժան վերաբերմունքէն հանգստանալ։ Շուրջի երկիրները Եհովայի ժողովուրդին օրինաւոր ճանաչում կու տային եւ մեր գործունէութեան վրայ եղած սահմանափակումները կը հանէին։ Մոզամպիկն ալ նոյնը ըրաւ 1991–ին։ Բայց հարց կու տայինք. ‘Մալաուիի Եհովայի վկաները ե՞րբ ազատ պիտի ըլլան’։

Մալաուիի քաղաքական վիճակը վերջապէս փոխուեցաւ։ Եւ 1993–ին, կառավարութիւնը Եհովայի վկաներուն վրայ եղած արգելքը հանեց։ Անկէ շատ չանցած, կը խօսէի միսիոնարի մը հետ, որ ինծի հարցուց. «Ետ պիտի երթա՞ս Մալաուի»։ Այն ատեն 59 տարեկան էի, անոր համար ըսի. «Ո՛չ, արդէն տարիքս առած եմ»։ Բայց նոյն օրը, Կառավարիչ մարմինէն լուր եկաւ, որ հոն վերադառնանք։

Զիմպապուէյի մէջ մեր նշանակումը կը սիրէինք։ Անոր համար, ասիկա դժուար որոշում էր մեզի համար։ Մենք ուրախ էինք Զիմպապուէի մէջ եւ մտերիմ բարեկամութիւններ հաստատած էինք։ Կառավարիչ մարմինը ազնուօրէն ըսաւ, որ կրնայինք մնալ Զիմպապուէի մէջ, եթէ կ’ուզէինք։ Անոր համար, դիւրութեամբ կրնայինք որոշել մեր ճամբան զատել եւ մնալ Զիմպապուէի մէջ։ Բայց մտածեցի Աբրահամի եւ Սառայի մասին, որոնք իրենց յառաջացած տարիքին մէջ իրենց յարմարաւէտ տունը ձգեցին, որպէսզի Եհովայի ուղղութեան հնազանդին (Ծն. 12։1-5)։

Որոշեցինք Եհովայի կազմակերպութեան տուած ուղղութեան հետեւիլ, եւ Մալաուի վերադարձանք 1 փետրուար 1995–ին՝ առաջին անգամ հոն հասնելէ 28 տարի ետք։ Մասնաճիւղի յանձնախումբ մը կազմուեցաւ, որուն մէջ ես եւ ուրիշ երկու եղբայրներ կայինք, եւ շուտով սկսանք Եհովայի վկաներու գործունէութիւնները վերահաստատել։

Ի՜նչ մեծ օրհնութիւն է տեսնել, որ Եհովան գործը կ’արագացնէ։ Հրատարակիչներուն թիւը, որ 1993–ին շուրջ 30,000 էր, 1998–ին հասաւ 42,000–ի *։ Կառավարիչ մարմինը հաւանութիւն տուաւ, որ դաշտին աւելցող պէտքերուն հոգ տանելու համար նոր մասնաճիւղ մը շինուի։ Մենք գնեցինք 12 հեկտար եղող հողամաս մը Լիլոնկուէյի մէջ, եւ ես նշանակուեցայ ծառայելու շինարարութեան յանձնախումբին մէջ։

Մայիս 2001–ին, Կառավարիչ մարմինէն եղող եղբայր Կայ Փիրսը նուիրումի դասախօսութիւնը տուաւ՝ նոր շէնքերուն համար։ Աւելի քան երկու հազար տեղացի Վկաներ ներկայ եղան, որոնց  մեծամասնութիւնը մկրտուած էր աւելի քան 40 տարիէ ի վեր։ Այս հաւատարիմ եղբայրներն ու քոյրերը՝ արգելքի տակ ըլլալով, տարիներով ահռելի հալածանքի տոկացած էին։ Անոնք նիւթապէս աղքատ էին, բայց հոգեւորապէս շա՜տ հարուստ էին։ Եւ հիմա շատ ուրախ էին, որ նոր Բեթէլը պիտի շրջագայէին։ Բեթէլի մէջ, ո՛ւր որ կ’երթային ափրիկեան ոճով Թագաւորութեան երգեր կ’երգէին, ինչ որ ամբողջ յայտագրին ամէնէն ազդեցիկ մասն էր։ Այդպիսի բան չէի տեսած։ Ատիկա փաստեց, որ Եհովան առատապէս կ’օրհնէ անոնք, որոնք հաւատարմօրէն փորձութիւններու կը տոկան։

Մասնաճիւղի շինարարութիւնը վերջանալէն ետք, ուրախացայ երբ սկսայ նշանակումներ ստանալ՝ Թագաւորութեան սրահներ նուիրելու։ Մալաուիի ժողովքները շատ օգտուեցան կարիքաւոր երկիրներու մէջ Թագաւորութեան սրահներ արագօրէն շինելու՝ կազմակերպութեան կարգադրութենէն։ Նախապէս, կարգ մը ժողովքներ կը հանդիպէին եւկալիպտոս ծառէն շինուած կառոյցներու տակ։ Անոնք խսիրով տանիք կը կազմէին եւ կաւէ նստարաններ կը շինէին։ Իսկ հիմա եղբայրները՝ ոգեւորուած, իրենց պատրաստած փուռին մէջ աղիւսներ կ’եփէին եւ անոնցմով գեղեցիկ նոր ժողովի վայրեր կը շինէին։ Բայց անոնք տակաւին աթոռներու տեղ կաւէ նստարանները կը նախընտրէին, ըսելով. «Միշտ կարելի է աւելորդ անձ մը բաւեցնել»։

Նաեւ, շատ ուրախացայ տեսնելով, թէ Եհովան ինչպէ՛ս մարդոց օգնեց որ հոգեւորապէս աճին։ Մանաւանդ տպաւորուեցայ ափրիկեցի երիտասարդ եղբայրներով, որոնք առաջարկեցին օգնել եւ շուտով փորձառութիւն ձեռք ձգեցին՝ աստուածպետական կրթութեան եւ գործնական մարզումի միջոցով։ Անոնք կրցան աւելի պատասխանատուութիւններ շալկել Բեթէլի եւ ժողովքներու մէջ։ Ժողովքները աւելի զօրացան նոր նշանակուած տեղացի շրջանային տեսուչներու օգնութեամբ, որոնցմէ շատերը ամուսնացած էին։ Այս զոյգերը որոշած էին լիովին Եհովային ծառայել՝ յետաձգելով զաւակներ բերելը, հակառակ մշակութային եւ,– կարգ մը պարագաներու,– ընտանեկան ճնշումին։

Ափրիկէի մէջ աւելի քան 52 տարի ծառայելէ ետք, սկսայ առողջապահական խնդիրներ ունենալ։ Մասնաճիւղի յանձնախումբը յանձնարարեց, որ մենք Բրիտանիոյ մասնաճիւղ նշանակուինք։ Եւ Կառավարիչ մարմինը ասոր հաւանութիւն տուաւ։ Մենք տխրեցանք, որ մեր սիրած նշանակումը պէտք էր ձգէինք, բայց Բրիտանիոյ Բեթէլի ընտանիքը մեզի լաւ հոգ կը տանի՝ մեր յառաջացած տարիքին։

Համոզուած եմ, որ Եհովային թոյլ տալը որ ճամբաս ուղղէ, լաւագոյն որոշումն էր, որ առի։ Եթէ հասկացողութեանս ապաւինէի, ո՞վ գիտէ աշխարհիկ գործս ինծի ո՛ւր պիտի տանէր։ Եհովան սկիզբէն գիտէր, թէ ի՛նչ բանի պէտք ունէի ճամբաս ուղղելու համար (Առ. 3։5, 6)։ Որպէս երիտասարդ, շատ կ’ուզէի գիտնալ թէ մեծ ընկերութիւն մը ինչպէ՛ս կ’աշխատի, բայց Եհովայի համաշխարհային կազմակերպութիւնը ինծի տուաւ հոգեւոր գործ մը, որ ինծի մե՜ծ գոհունակութիւն տուաւ։ Եհովային ծառայելով, շա՜տ իմաստալից կեանք ունեցած եմ եւ տակաւին ունիմ։