A yẹ omẹ evaọ Darlaston nọ ọ rrọ ofẹ England nọ a re se Black Country evaọ 1935. A se oria nana Black Country (hayo Orẹwho Obiebi) fiki iwiri nọ i re no ijini nọ a jẹ hai ro ru iruo evaọ ẹwho na ze. Ijini itieye na e jọ buobu evaọ ẹwho na. Nọ mẹ jọ ikpe ene, Isẹri Jihova a ro mu ọsẹgboni mẹ Ebaibol họ ewuhrẹ. Mẹ tẹ te ruẹ nọ egagọ Isẹri Jihova họ erọ uzẹme na. Mẹ tẹ họ-ame evaọ ukpe 1952 nọ mẹ jọ ikpe ikpegbezeza.

Evaọ oke yena, me je wuhrẹ iruo evaọ ekọmpene nọ a re jo ru ijini nọ a re kru họ obọ ro ru iruo, gbe eware imoto. Me je wuhrẹ epanọ mẹ rẹ rọ jọ okere-obe ekọmpene, yọ iruo na e jẹ were omẹ oma.

Nọ ọsẹro ọnyawariẹ ọ nyaze, ọ tẹ vuẹ omẹ nọ mẹ hai ru Uwuhrẹ Obe Ukoko kẹ inievo nọ e rrọ ukoko Willenhall nọ o rrọ ẹwho mẹ. Rekọ o lọhọ họ re me ru oware nọ ọ be vuẹ omẹ na. Keme ikoko ivẹ mẹ jẹ hai ro kpohọ iwuhrẹ. Mẹ jẹ hai kpohọ ewuhrẹ udevie oka evaọ ukoko nọ o kẹle oria iruo mẹ evaọ Bromsgrove. Oria na o rehọ emaele 20 (ikilomita ọgbagbivẹ) thabọ no ẹwho mẹ. Evaọ Ẹdoka, me ve zihe kpo je lele ọsẹgboni mẹ kpohọ ewuhrẹ evaọ ukoko Willenhall.

Fikinọ mẹ gwọlọ ru oware nọ ukoko Jihova o ta, mẹ tẹ rọwo nọ me re ru oware nọ ọsẹro ọnyawariẹ mai ọ vuẹ omẹ na dede nọ onana o te gwọlọ nọ mẹ rẹ siọ iruo nọ me je wuhrẹ na ba. Me ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ nọ me ru, yọ onana o wha eghale buobu se omẹ. Mẹ be vioja riẹ vievie he.

Oke nọ me je ro kuomagbe ukoko Bromsgrove na mẹ rọ ruẹ ọmọtẹ jọ nọ a re se Anne. O wo erru, o te je kruga ziezi evaọ ukoko na. Evaọ ukpe 1957, ma tẹ ruọ orọo. Anwọ oke yena ze, mẹ avọ iẹe ma be rọ gọ Jihova. Ma ru iruo ọkobaro oke-kpobi, ọkobaro obọdẹ, ọsẹro ọnyawariẹ, jẹ tubẹ jọ Ebẹtẹle ru iruo. Yọ anwọ oke yena ze, Anne o bi ru eva were omẹ gaga.

Evaọ ukpe 1966, a te zizie omai kpohọ eklase avọ udhuvẹ-gbivẹ ọrọ isukulu Giliad.  Nọ ma no isukulu na nwrotọ no, a te vi omai kpobọ Malawi. Ahwo ẹwho na a rrọ wowou yọ a re dede ahwo rehọ gaga. Rekọ ma te obei, eware e nya epanọ ma roro ho.

Evaọ Ava 1, 1967 ma rọ ziọ Malawi. Ovovẹrẹ ma rọ rehọ amara ọvo wuhrẹ ẹvẹrẹ na, kẹsena ma te mu iruo ọsẹro ubrotọ họ. Omoto nọ a re se Kaiser Jeep ma jẹ dhẹ. Ahwo buobu a roro nọ omoto nana a rẹ sae rehọ iẹe dhẹ oria kpobi, inọ a rẹ sae rehọ iẹe dhẹ ethẹ vrẹ dede. Rekọ oyena yọ uzẹme vievie he keme udugaga ma jẹ rọ rehọ iẹe dhẹ eria nọ ame ọ vẹrẹ. Ẹsejọ, ma jẹ rria iwou ẹkpẹ nọ ma rẹ yẹ etapolini ruru evaọ ezi iso. Eware e lọhọ họ nọ ma mu iruo imishọnare họ, rekọ eva e jẹ were omai.

Evaọ Ane, me te muẹrohọ nọ oware okpẹtu jọ o te via evaọ orẹwho na. Mẹ jọ iredio yo nọ prẹsidẹnte Malawi nọ a re se Dr. Hastings Banda ọ be ta nọ Isẹri Jihova a be hwa osa-uzou hu yọ a be wọso egọmeti. Ọrue a gu fihọ omai uzou na. Ma riẹ nọ oware nọ o be kẹ ai uye na họ ma re votu hu.

Evaọ amara Azie, ma tẹ jọ obe-usi se inọ prẹsidẹnte na ọ ta nọ Isẹri Jihova a be wha ozighi ziọ orẹwho na. Evaọ ẹgwae jọ nọ a gba, o woro nọ egọmeti riẹ ọ gbẹ te kuvẹ re egagọ Isẹri Jihova a jọ orẹwho na ha. Evaọ edẹ 20 Akpe, 1967, a te woro inọ a gbẹ gwọlọ egagọ Isẹri Jihova ha. Ipolisi avọ ahwo egọmeti efa a tẹ nyaze ti mi omai uwou ogha mai je le imishọnare kpobi no orẹwho na.

A fi omai họ uwou-odi edẹ esa. Kẹsena a tẹ wọ omai kpohọ orẹwho nọ a re se  Mauritius nọ egọmeti Britain a bi su. Rekọ egọmeti Mauritius ọ rọwo nọ imishọnare e jọ ẹwho rai hi. Fikiere, ukoko u te vi omai kpobọ Rhodesia (nọ a bi se Zimbabwe enẹna). Nọ ma te obei, ma tẹ ruẹ ohwo ologbo egọmeti jọ nọ ọ ta kẹ omai nọ: “A le owhai no obọ Malawi, kọ obonẹ wha rẹ nyaze? Wha roro nọ obonẹ oma u ti jo dhẹ owhai? Obonẹ ọ te gba owhai hi.” Aye mẹ o te muhọ ẹviẹ. O tẹ wọhọ ẹsenọ oria kpobi nọ ma nya, elele ọvo a bi le omai. Nọ me rri eware na, mẹ tẹ ta nọ ma re dhugbe zihe kpobọ England nọ ma no ze. Rekọ, a tẹ kẹ omai uvẹ inọ ma wezẹ uwou ogha na hẹrioke, nọ oke o tẹ ke no, ma ve zihe ze te ruẹ e rai evaọ ọfisi rai. Oke yena yọ oma kpobi o whọlọ omai no, rekọ ma vu eware kpobi wa kẹ Ọghẹnẹ. Evaọ uvo ẹdẹ nọ o lele i rie, u gbe omai unu nọ a vuẹ omai nọ ma sae jọ Zimbabwe. A rẹ sai gbiku eva nọ e were omẹ ẹdẹ yena ha. Onana u dhesẹ nọ Jihova ọ rẹ siọ idibo riẹ ba ha.

Nọ ma jọ uwou ogha obọ Zimbabwe, ọfisi Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko mẹ jọ je ru iruo. Yọ Malawi avọ Mozambique ma jẹ rẹrote. Evaọ oke yena, a je gboja kẹ inievo mai nọ e rrọ obọ Malawi. Eware jọ nọ mẹ jẹ hai ru họ, mẹ rẹ fa iyẹrẹ nọ esẹro okogho obọ Malawi a vi ze. Evaọ ẹdẹ jọ nọ me ru iruo ruọ aso, aro o su omẹ ame nọ mẹ ruẹ iyẹrẹ epanọ a bi gboja kẹ inievo mai te. * Ghele na, ẹrọwọ inievo na gbe oghẹrẹ nọ a bi ro thihakọ o bọ omẹ ga.—2 Kọr. 6:4, 5.

Ma je ru oware nọ ma rẹ sai ru kpobi re ma vi ebe se inievo obọ Malawi, te enọ e dhẹ kpobọ Mozambique fiki ukpokpoma na. Inievo nọ e jẹ fa ẹvẹrẹ Chichewa nọ ọ rrọ ẹvẹrẹ nọ ahwo a rẹ mae ta evaọ Malawi a tẹ kwa kpobọ Zimbabwe. Oniọvo jọ nọ o wo udhu ulogbo evaọ obọ Zimbabwe, ọ tẹ kẹ ae uwou jọ nọ ọ bọ fihọ udhu na. Ọ bọ uwou nọ a rẹ rria kẹ ae gbe ọfisi nọ a re jo ru iruo. Kọ etẹe a je jo ru iruo efafa rai.

Ma vuẹ esẹro okogho obọ Malawi nọ a hae nyaze okokohọ ubrotọ nọ a rẹ rọ ẹvẹrẹ Chichewa ru evaọ Zimbabwe kukpe kukpe na. Nọ a tẹ nyaze, ma rẹ rehọ ebe nọ a re ro ru ẹme evaọ okokohọ kẹ ae. Nọ a je kpo, a vẹ rehọ ae tuduhọ inievo na awọ. Evaọ ukpe jọ nọ a ziọ obọ Zimbabwe, ma ru Isukulu Odibọgba Uvie na kẹ ae rọ tuduhọ ae awọ re a gbe ru iruo na ghelọ ukpokpoma na.

Evaọ Ava 1975, a vi omẹ nyae ruẹ inievo obọ Malawi nọ e dhẹ kpobọ Mozambique nọ e jẹ rria imiwou owhre nọ a bọ fihọ eria jọ. Inievo na a jẹ daoma kẹhẹ! A je ru eware nọ ukoko Isẹri Jihova a re ru evaọ oria kpobi. A tubẹ rọ ekpako mu wọhọ epanọ ukoko o ta nọ a ru evaọ akpọ na soso. Ekpako ukoko nọ a ro mu obọ na a je ru eware nọ ukoko o gwọlọ nọ a ru. A jẹ kẹ ovuẹ ogbotu, a je se obe okpẹdẹ kugbe inievo na, a je ru uwuhrẹ Uwou-Eroro, a je ru ikokohọ dede. A je ru eware kpatiẹ evaọ iwou owhre nọ a bọ na wọhọ epanọ ma re ru evaọ okokohọ na. A wo ahwo nọ a re ru orufuọ, enọ e rẹ ghale emu, gbe enọ i re rou irou. Inievo nana a jẹ daoma kẹhẹ! Jihova ọ jẹ ghale ae, yọ emamọ oriruo rai o tuduhọ omẹ awọ.

Kẹle ukpe 1980, a tẹ rehọ iruo obọ Malawi na kẹ uwou ogha obọ Zambia. Rekọ me gbe je roro kpahe inievo obọ Malawi gaga, yọ mẹ jẹ lẹ roro ai. Mẹ riẹ nọ ere inievo efa buobu a je ru re. Nọ mẹ jọ Ogbẹgwae Uwou Ogha Zimbabwe, mẹ jẹ hai lele inievo nọ a vi no obọ ehri ukoko ze gba ẹgwae kugbe inievo jọ evaọ obọ Malawi, South Africa, gbe Zambia. Yọ kẹse kẹse nọ ma tẹ be gba ẹgwae, ma rẹ nọ inọ, “Eme u fo nọ ma re gbe ru kẹ inievo obọ Malawi?”

Nọ u kri te oria jọ no, a gbe je kpokpo inievo mai tere he. Inievo nọ e dhẹ no Malawi vẹre, a te muhọ ezihe ze. Oke yena erẹwho nọ i je kpokpo inievo mai a tẹ jẹ kẹ ae uvẹ re a gọ Ọghẹnẹ. Egọmeti Mozambique a  ru ere evaọ ukpe 1991. O tẹ whae ze nọ ma jẹ rọ nọ omamai nọ, ‘Dẹvẹ egọmeti Malawi a te kẹ Isẹri Jihova uvẹ re a gọ Ọghẹnẹ?’

Evaọ 1993 egọmeti Malawi a tẹ kẹ Isẹri Jihova uvẹ inọ a sae gọ Ọghẹnẹ rai. Evaọ ẹdẹ jọ nọ me je lele imishọnare jọ ta ẹme, ọ tẹ nọ omẹ nọ, “Kọ who ti zihe kpobọ Malawi?” Oke yena mẹ jọ ikpe udhuvẹ gbe ikpegbizii. Fikiere mẹ tẹ vuẹe nọ, “Ijo, mẹ kpako no!” Rekọ ẹdẹdẹ yena, Utu Ẹruorote na o te kere ileta se omai nọ, jọ ma zihe.

Zimbabwe o reria omai oma no. Fikiere o lọhọ họ nọ a vuẹ omai nọ ma zihe. Obei o kiehọ omai oma, yọ ma riẹ ahwo buobu je wo egbẹnyusu buobu evaọ obei. Utu Ẹruorote na o vuẹ omai nọ, ma gbẹ gwọlọ zihe he, ma sae jọ Zimbabwe ru iruo. Obọ mai o rrọ. Rekọ mẹ tẹ kareghẹhọ Abraham avọ Sera. Dede nọ a kpako no, Jihova ọ ta kẹ ae nọ a kwa no ẹwho rai nọ a jẹ jọ reakpọ kuoma. Yọ ere a gine ru.—Emu. 12:1-5.

Evaọ Ava 1, 1995, ma te zihe kpobọ Malawi, nwane wọhọ epanọ ukoko Jihova o ta nọ ma ru na. Ẹdẹ yena ma gba ikpe udhegberee nọ a te kele iei no oke ọsosuọ nọ ma ro te Malawi ze. A tẹ rehọ omẹ avọ inievo ivẹ efa mu Ogbẹgwae Uwou Ogha. Ere ma rọ wariẹ mu iruo ukoko na họ evaọ Malawi.

Jihova o ru nọ iruo Uvie na e jẹ rọ nyaharo gaga. Evaọ ukpe 1993, iwhowho-uvie nọ e jọ Malawi a bu te oware wọhọ idu ọgba (30,000). Rekọ evaọ 1998 a te bu vi idu udhuvẹ-gbivẹ (42,000). * Utu Ẹruorote na o tẹ ta nọ ma bọ uwou ogha okpokpọ re ma sae rẹrote ahwo nọ a bi kurẹriẹ ze na je ru eware efa nọ u fo nọ ma re ru. Ma dẹ otọ nọ o rro vi ogege nọ a rẹ jọ fa obọro udhegbivẹ evaọ ẹwho nọ a re se Lilongwe. Yọ mẹ jọ ogbẹgwae nọ o jẹ kpọ ebabọ na.

Brọda Guy Pierce nọ ọ jọ Utu Ẹruorote na ọye ọ kẹ ovuẹ eromudhe uwou ogha okpokpọ na evaọ Asoi 2001. Inievo Malawi nọ a nyaze ẹdẹ yena a bu vrẹ idu ivẹ (2,000), yọ ibuobu rai a họ-ame vrẹ ikpe udhuvẹ no. Inievo nana a reoja gaga evaọ ikpe buobu nọ a je ro kpokpo Isẹri Jihova evaọ Malawi na. Akpọ ọ jẹ bẹ ae, rekọ a fe evaọ aro Ọghẹnẹ fiki ẹrọwọ rai. Eva e jẹ were ae gaga  nọ a jẹ rehọ ae nya Ebẹtẹle ọkpokpọ na. Oria kpobi nọ a be nya yọ a be rọ evẹrẹ Africa so ile ukoko na. Me ri kpohọ ehaa nọ e were te enẹ ẹdẹvo ho. Onana u dhesẹ nọ Jihova ọ rẹ ghale idibo riẹ nọ i thihakọ.

No umuo oke yena vrẹ, a tẹ jẹ hai vi omẹ nyae kẹ ovuẹ nọ a re ro rovie Egwa Uvie ekpokpọ. Oke yena a jẹ bọ Egwa Uvie buobu evaọ Malawi fiki uvẹ nọ ukoko o kẹ re a rọ igho unevaze bọ Egwa Uvie fihọ erẹwho nọ a wo ugho tere he. Vẹre vẹre, ire eucalyptus ikoko jọ a jẹ hae rọ bọ imiwou owhre nọ a re jo ru ewuhrẹ. A vẹ rehọ eya ru ehru riẹ, jẹ rọ ọviẹ ma ekpala ithethei nọ a rẹ keria. Rekọ obọnana inievo na a be rọ ajọwha ru ibriki rọ bọ Egwa Uvie iwowoma nọ a re jo ru ewuhrẹ. O make rrọ ere na, ekpala ithethei na e gbẹ be were inievo na keme ewuhrẹ ọ tẹ make vọ no, a rẹ sai bi kẹ ohwo keria.

U te no ere no, Jihova o ru nọ ẹrọwọ inievo nana o rọ rrọ gaga, maero kọ izoge na. A be rehọ ẹgba gbe oke rai rọ gọ Jihova. Yọ orọnikọ ẹme Ọghẹnẹ ọvo a bi wuhrẹ hẹ. Ukoko na u bi je wuhrẹ ae eware nọ a rẹ sae rọ abọ rai ru. O wha riẹ ze nọ a ro wo iruo buobu nọ a bi ru evaọ Ebẹtẹle gbe ikoko nọ a rrọ. Esẹro okogho ekpokpọ nọ a ro mu a be bọ ikoko na ga. Ibuobu rai i wo eyae no. Inievo nana avọ eyae rai a kpairoro vrẹ emọ-iyẹ tao re a sai fiobọhọ kẹ amọfa gọ Jihova, dede nọ ahwo ẹwho rai gbe ahwo uviuwou rai a gwọlọ nọ a yẹ vẹrẹ vẹrẹ.

Nọ ma rria Africa te ikpe udhuvẹ gbe ikpegbivẹ no, me te muhọ ẹmọ. Fikiere Ogbẹgwae Uwou Ogha o tẹ vuẹ Utu Ẹruorote na inọ u fo re a ta kẹ omai inọ ma zihe kpobọ Britain. Utu Ẹruorote na o tẹ rọwo. O da omai gaga keme iruo nọ ma je ru evaọ Malawi e were omai gaga. Rekọ uviuwou Ebẹtẹle Britain nọ ma rrọ enẹna o be rẹrote omai ziezi.

Eghale buobu i te omẹ fikinọ me kpohọ oria kpobi nọ Jihova ọ ta nọ mẹ nya. O hae jọ nọ iruo ekọmpene nọ e jẹ were omẹ evaọ oke ọsosuọ na me ru, mẹ riẹ epanọ eware e hae jọ kẹ omẹ hẹ. Jihova ọ riẹ oware nọ u fo nọ me re ru re ‘idhere mẹ e liọ.’ (Itẹ 3:5, 6) Nọ mẹ jọ uzoge, iruo nọ me je wuhrẹ evaọ ekọmpene ilogbo e jẹ were omẹ gaga. Rekọ iruo nọ ukoko Jihova o kẹ omẹ eye e mai woma. Eva e were omẹ inọ mẹ gọ Jihova no emaha mẹ ze, yọ rite enẹna egagọ Jihova e gbẹ be were omẹ oma.