Ndaciarirũo mwaka wa 1935 itũũra-inĩ rĩa Darlaston rĩrĩa rĩrĩ gĩcigo-inĩ gĩtagwo Bũrũri Mũirũ thĩinĩ wa Ngeretha, gĩcigo kĩrĩa gĩetanirio na ndogo njirũ ĩrĩa yaiyũraga rĩera-inĩ kuumana na iganda. Ndĩ na kĩndũ mĩaka ĩna, aciari akwa nĩ maambĩrĩirie kwĩruta Bibilia na Aira a Jehova. Na ndĩ tinĩnja nĩ ndagĩire na ma atĩ ũcio nĩguo ũhoro wa ma na ngĩbatithio mwaka-inĩ wa 1952 ndĩ na mĩaka 16.

Ihinda-inĩ rĩu nĩ ndambĩrĩirie kũmenyerio wĩra kĩganda-inĩ kĩmwe kĩnene gĩathondekaga indo cia kũruta wĩra na moko, na cuma cia ngaari. Wĩra ũcio warĩ na gaturũa kanene, na nĩ ndawendete mũno.

Nĩ ndabatarire gũtua itua rĩa bata rĩrĩa mũrori ũmwe wagendaga aanjũririe kana no ndongoragie Wĩruti wa Ibuku wa Kĩũngano gatagatĩ-inĩ ga kiumia kĩũngano-inĩ gĩa gwitũ mũciĩ kĩa Willenhall. No ndwarĩ ũndũ mũhũthũ tondũ hĩndĩ ĩyo ndanyitanagĩra na ciũngano igĩrĩ. Gatagatĩ-inĩ ga kiumia ndanyitanagĩra na kĩũngano kĩrĩa kĩarĩ hakuhĩ na kũrĩa ndarutagĩra wĩra kĩa Bromsgrove, kilomita ta 32 kuuma gwitũ mũciĩ. Narĩo mũthia-inĩ wa kiumia ndainũka mũciĩ, nganyitanĩra na kĩũngano kĩa Willenhall.

Tondũ nĩ ndendaga kũnyita mbaru ithondeka rĩa Jehova, nĩ ndetĩkĩrire mweke ũcio ndahetwo nĩ mũrori ũcio wagendaga, o na gũtuĩka ingĩabatarire gũtiga wĩra ũrĩa ndendete mũno. Ndiĩriraga nĩ itua rĩrĩa ndatuire hĩndĩ ĩyo rĩa gwĩtĩkĩria Jehova atongorie njĩra yakwa tondũ nĩ ngĩte na ũtũũro mwega mũno.

Hĩndĩ ĩyo ndathiaga kĩũngano kĩa Bromsgrove, nĩ ndacemanirie na mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mũthaka na wendete gũtungatĩra Jehova wĩtagwo Anne. Nĩ twahikanirie mwaka-inĩ wa 1957, na tũkĩgĩa na mĩeke ya gũtungata na njĩra itiganĩte tũrĩ mapainia a hĩndĩ ciothe, mapainia a mwanya, gũceerera ciũngano, na gũtungata Betheli. Anne nĩ atũmĩte ũtũũro wakwa ũkorũo na gĩkeno.

Mwaka-inĩ wa 1966, nĩ twakenire mũno gũthiĩ kĩrathi kĩa 42 kĩa Gileadi. Twarĩkia nĩ twatũmirũo tũgatungate bũrũri-inĩ wa Malawi, ũrĩa andũ aingĩ metaga ngoro ya Afrika tondũ wa gũkorũo na andũ atugi na mendete andũ. No tũtiamenyaga  atĩ thutha wa ihinda inini tũtingĩahotire gũikara kuo.

Twakinyire Malawi Februarĩ 1, 1967. Mweri-inĩ wa mbere, twahũthĩrire mahinda maingĩ kwĩruta rũthiomi rwa kũu, tũgĩcoka tũkĩambĩrĩria gũceerera ciũngano ndĩ mũrori wa ngʼongo. Twathiaga na ngaari mũthemba wa Kaiser Jeep ĩrĩa andũ amwe meetĩkĩtie atĩ nĩ ĩngĩagereire kũndũ o guothe, nginya njũĩ-inĩ. O na kũrĩ ũguo, yahotaga gũkĩrania o rũũĩ-inĩ rũrĩa rũtarĩ rũriku. Rĩmwe twaikaraga nyũmba ya ndoro ĩgitĩtwo na nyeki, na nĩ twabataraga gwĩkĩra kĩandarũa thĩinĩ hĩndĩ ya mbura tondũ nĩ yaingĩragia maĩ. Twambĩrĩirie ũtungata wa ũmishonarĩ na moritũ maingĩ, no nĩ twakenagĩra mũno.

Mweri-inĩ wa Ĩpuro nĩ ndamenyire atĩ nĩ tũngĩacemanirie na moritũ bũrũri-inĩ ũcio. Nĩ ndaiguire mũtongoria wa bũrũri wa Malawi wetagwo Dr. Hastings Banda akĩaria redio-inĩ. Aaugire atĩ Aira a Jehova matiarĩhaga magooti, na nĩ maaingagĩrĩra maũndũ ma thirikari. No icio ciarĩ thitango cia maheeni. Ithuothe nĩ twamenyaga atĩ ciaumanaga na gũkorũo atĩ tũtianyitaga mbaru mwena o wothe, na makĩria tondũ tũtiagũraga kandi cia kwĩyandĩkithia ciama-inĩ cia gĩũteti.

Mweri-inĩ wa Septemba, nĩ twathomire ngathĩti-inĩ ĩmwe ya mohoro atĩ mũtongoria ũcio wa bũrũri nĩ aamenagĩrĩria Aira a Jehova atĩ nĩ maracogera andũ kũndũ guothe. Arĩ mũcemanio-inĩ ũmwe wa gĩũteti, aaugire atĩ thirikari yake nĩ ĩkuoya ikinya o na ihenya rĩa kũhũũra marubuku Aira a Jehova. Na Oktomba 20, 1967, nĩ twahũũrirũo marubuku. Ihinda inini thutha ũcio, thigari na anene angĩ a thirikari magĩkinya wabici-inĩ ya rũhonge nĩguo mamĩhinge na maingate amishonarĩ kuuma bũrũri-inĩ ũcio.

 Thutha wa gũikara njera thikũ ithatũ, nĩ twathamĩirio bũrũri-inĩ wa Mauritius, ũrĩa warĩ rungu rwa Ngeretha. No anene a thirikari kũu Mauritius nĩ maaregire gũtwĩtĩkĩria tũikare kuo tũrĩ amishonarĩ. Kwoguo tũgĩtũmwo tũgatungatage Rhodesia (kũrĩa rĩu gwĩtagwo Zimbabwe). Twakinya kuo, mũnene ũmwe wa thirikari nĩ aatwarĩirie na marakara na agĩtũgiria kũingĩra bũrũri ũcio agĩtwĩra: “Nĩ mũraingatirũo Malawi, na mũragirio gũikara Mauritius, na rĩu mũkĩte gũkũ tondũ mũtingĩgirio!” Anne no kwambĩrĩria aambĩrĩirie kũrĩra. Kuoonekaga ta gũtarĩ mũndũ ũratwenda. Ihinda-inĩ rĩu, ndaiguaga ngĩenda kuoya mĩrigo nyinũke gwitũ Ngeretha. Mũthia-inĩ, anene a thirikari nĩ maatwĩtĩkĩririe kũraara ũtukũ ũcio wabici-inĩ ya rũhonge, na magĩtwĩra atĩ no mũhaka tũngĩahũũrire riboti wabici-inĩ ciao nene mũthenya ũrĩa warũmagĩrĩra. Twaiguaga tũnogete no nĩ twathiire na mbere kwĩhoka Jehova atũteithie. Mũthenya ũrĩa warũmagĩrĩra mathaa-inĩ ma mĩaraho, nĩ twerirũo atĩ nĩ twetĩkĩrio gũikara tũrĩ ageni bũrũri-inĩ wa Zimbabwe, ũndũ ũrĩa tũteerĩgagĩrĩra. Gũtirĩ hĩndĩ ngariganĩrũo ũrĩa ndaiguire mũthenya ũcio, nĩ ndagĩire na ma biũ atĩ Jehova nĩwe watongoragia maũndũ.

Tũrĩ wabici-inĩ ya rũhonge ya Zimbabwe ndaheirũo wĩra Rũhonge-inĩ rwa Ũtungata, wa kũrũmbũiya bũrũri wa Malawi na wa Mozambique. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ bũrũri-inĩ wa Malawi nĩ maanyariragwo na njĩra nene. Wĩra ũmwe ndarutaga warĩ gũtaũra riboti iria ciatũmagwo nĩ arori a mũthiũrũrũko a kuuma Malawi. Mũthenya ũmwe thutha wa mathaa ma wĩra ngĩrĩkia riboti ĩmwe, nĩ ndarĩrire nĩ ũndũ wa maũndũ moru marĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ bũrũri-inĩ ũcio meekagwo. a No ningĩ nĩ ndekĩrirũo ngoro mũno nĩ ũndũ wa wĩhokeku wao, wĩtĩkio wao, na ũkirĩrĩria wao.​—2 Kor. 6:4, 5. 

Nĩ twekire ũrĩa wothe tũngĩahotire nĩguo aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maatigarĩte Malawi na arĩa moorĩire Mozambique mone irio cia kĩĩroho. Timu ya ataũri a rũthiomi rwa Chichewa, rũthiomi rũrĩa rwaragio mũno thĩinĩ wa Malawi, nĩ maathamĩirio mũgũnda-inĩ wa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe bũrũri-inĩ wa Zimbabwe. Mũrũ wa Ithe witũ ũcio mũtugi nĩ aamakĩire nyũmba cia gũikara na wabici cia kũrutĩra wĩra. Na magĩthiĩ na mbere kũruta wĩra ũcio wa bata wa gũtaũra mabuku maitũ.

Nĩ gwekirũo mĩbango nĩguo arori a mũthiũrũrũko a Malawi, mathiage kĩgomano kĩa ngʼongo kĩa rũthiomi rwa Chichewa o mwaka bũrũri-inĩ wa Zimbabwe. Marĩ kũu nĩ maaheagwo maratathi ma mĩario ya kĩgomano. Macoka Malawi, nĩ meerutanagĩria o ũrĩa wothe mangĩhota kwĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ maũndũ marĩa meerutĩte kĩgomano-inĩ. Mwaka-inĩ ũmwe mokĩte Zimbabwe, nĩ twabangire Cukuru ya Ũtungata wa Ũthamaki nĩguo arori acio a mũthiũrũrũko maarĩ na ũmĩrĩru mekĩrũo hinya.

Mweri-inĩ wa Februarĩ 1975, nĩ ndaceereire aarĩ na ariũ a Ithe witũ a Malawi arĩa moorĩire kambĩ-inĩ bũrũri-inĩ wa Mozambique. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio nĩ maarũmagĩrĩra ũtongoria mwerũ ũrĩa ithondeka rĩa Jehova rĩaheanaga, nginya mũbango wa gũkorũo na kĩama gĩa athuri. Athuri acio erũ a kĩũngano nĩ maabangaga maũndũ maingĩ ma kĩĩroho, ta kũruta mĩario ya andũ othe, kwarĩrĩria rĩandĩko rĩa o mũthenya hamwe na Mũrangĩri, o na nginya gwĩka igomano. Maabangĩte kambĩ icio ta ũrĩa kĩgomano kĩbangagwo, irĩ na rũhonge rwa ũtheru, rũhonge rwa kũheana irio, na rwa ũgitĩri. Ariũ a Ithe witũ acio ehokeku nĩ maahingĩtie maũndũ maingĩ magĩteithio nĩ Jehova, na ũndũ ũcio nĩ wanjĩkĩrire ngoro mũno.

Mũthia-inĩ wa mĩaka ya 1970, wabici ya rũhonge ya Zambia nĩ yaambĩrĩirie kũrũmbũiya maũndũ ma bũrũri wa Malawi. No nĩ ndathiire na mbere gwĩciria ũhoro wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ a Malawi na kũhoya igũrũ rĩao, o ta ũrĩa andũ aingĩ meekaga. Ihinda-inĩ rĩu ndatungataga Kamĩtĩ-inĩ ya Wabici ya Rũhonge ya Zimbabwe, nĩ twacemanirie maita maigana ũna na arĩa matũmagwo nĩ wabici nene ya Aira a Jehova gũceerera wabici cia honge, na ariũ a Ithe witũ amwe arĩa maarũgamagĩrĩra maũndũ thĩinĩ wa Malawi, South Africa, na Zambia. Hĩndĩ ciothe twacemania nĩ tweyũragia kĩũria gĩkĩ: “Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ tũngĩkĩra ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa Malawi?”

 O ũrĩa ihinda rĩathiaga, aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ maatigire kũnyarirũo na njĩra nene. Amwe arĩa moorĩte kuuma Malawi nĩ maambĩrĩirie gũcoka, nao arĩa maatigarĩte magĩtiga kũnyarirũo na njĩra nene. Mabũrũri marĩa mariganĩtie na Malawi, nĩ maambĩrĩirie gwĩtĩkĩria Aira a Jehova kũhunjia na gũcemanagia hamwe na makĩmehereria mĩkaana. Ũguo noguo gwathiire thĩinĩ wa Mozambique mwaka wa 1991. No nĩ tweyũragia, ‘Nĩ rĩ Aira a Jehova thĩinĩ wa Malawi makambĩrĩria gũthathaiya marĩ na wĩyathi?’

Mũthia-inĩ, maũndũ ma gĩũteti bũrũri-inĩ wa Malawi nĩ maacenjirie, na mwaka-inĩ wa 1993 thirikari ĩkĩehereria Aira a Jehova marubuku. Kahinda kanini thutha ũcio tũkĩaria na mishonarĩ ũmwe aanjũririe, “Hihi nĩ mũgũcoka Malawi?” Ndarĩ na mĩaka 59 hĩndĩ ĩyo, kwoguo ngĩmwĩra, “Aca, ndĩ mũkũrũ mũno.” O na kũrĩ ũguo, mũthenya o ũcio nĩ twaamũkĩrire ndũmĩrĩri kuuma kũrĩ Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia tũkĩũrio kana no tũcoke Malawi.

Nĩ tweendete ũtungata witũ bũrũri-inĩ wa Zimbabwe, kwoguo ndwarĩ ũndũ mũhũthũ gũtua itua rĩu. Nĩ twakenagĩra gũikara kuo na nĩ twathondekete arata aingĩ. Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia gĩatwĩrire atĩ tũngĩendire o gũthiĩ na mbere gũikara Zimbabwe, no twĩke ũguo. Kwoguo nĩ tũngĩathuurire gũikara o kũu. No nĩ ndirikanaga ngĩciria igũrũ rĩgiĩ Iburahimu na Sara, arĩa maatigire mũciĩ wao mwega mĩaka-inĩ yao ya ũkũrũ nĩguo mathĩkĩre ũtongoria wa Jehova.​—Kĩam. 12:1-5.

Nĩ twatuire itua rĩa gwathĩkĩra ũtongoria wa ithondeka rĩa Jehova na tũgĩcoka Malawi Februarĩ 1, 1995, mũthenya ũrĩa wahingagia mĩaka 28 kuuma rĩrĩa twathiĩte kuo rĩa mbere. Nĩ gwathondekirũo Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge ya ariũ a Ithe witũ atatũ ndĩ ũmwe wao, na o rĩo tũkĩambĩrĩria kũbanga rĩngĩ wĩra wa Aira a Jehova bũrũri-inĩ ũcio.

Nĩ twakenire mũno kuona Jehova akĩrathima wĩra wa kũhunjia bũrũri-inĩ ũcio. Mũigana wa ahunjia nĩ woongererekire na ihenya kuuma andũ 30,000 mwaka-inĩ wa 1993 nginya andũ makĩria ma 42,000 mwaka-inĩ wa 1998. b Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ gĩetĩkĩririe gwakwo wabici njerũ ya rũhonge nĩguo ĩteithĩrĩrie wĩra-inĩ wa kũhunjia ũrĩa wathiaga ũkĩongererekaga. Nĩ twagũrire mũgũnda wa ĩka 30 taũni-inĩ ya Lilongwe na ngĩamũrũo gũkorũo kamĩtĩ-inĩ ya mwako ũcio.

 Mũrũ wa Ithe witũ Guy Pierce wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩwe warutire mĩario ya kwamũra wabici ĩyo njerũ mweri-inĩ wa Mĩĩ, 2001. Aira a Jehova makĩria ma ngiri igĩrĩ nĩ mookĩte mũcemanio-inĩ ũcio, na aingĩ ao maarĩ na makĩria ma mĩaka 40 kuuma mabatithio. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio ehokeku nĩ maakirĩrĩirie moritũ manene ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ hĩndĩ ĩyo maahũũrĩtwo marubuku. O na gũtuĩka matiarĩ na indo nyingĩ, maarĩ na ũtonga mũingĩ wa kĩĩroho. Nĩ maakeneire mũno gũceera Betheli-inĩ yao njerũ. Kũrĩa guothe maaceeraga Betheli-inĩ ĩyo, maathiaga makĩinaga nyĩmbo cia Ũthamaki na mũinĩre wa Afrika, na ũndũ ũcio ũgĩtũma mũthenya ũcio ũkorũo ũrĩ mũthenya ũrĩa ndanakenera mũno gũkĩra ũngĩ o wothe. Warĩ ũira atĩ Jehova nĩ arathimaga na njĩra nene andũ arĩa makiragĩrĩria magerio marĩ na wĩhokeku.

Thutha wa wabici ya rũhonge kũrĩka gwakwo, nĩ ndambĩrĩirie kũheo mĩeke ya kwamũra Nyũmba cia Ũthamaki. Ciũngano bũrũri-inĩ wa Malawi nĩ ciagunĩkaga na mũbango wa gwaka Nyũmba cia Ũthamaki iria irĩkaga na ihenya, mabũrũri-inĩ marĩa gũtarĩ ũhoti mũnene wa kĩĩmbeca. Mbere ĩyo, ciũngano imwe ciacemanagia nyũmba-inĩ ciakĩtwo na mĩtĩ ya mĩbaũ, ikagitwo na mathanjĩ, na andũ maaikaragĩra mĩbomu mĩraihu yathondeketwo na ndoro. Rĩu ariũ a Ithe witũ nĩ meerutanagĩria gũthondeka maturubarĩ na makamacinĩra mariiko-inĩ marĩa maathondekete, na magaaka namo nyũmba thaka cia Ũthamaki. No maakenagĩra gũikarĩra mĩbomu handũ ha itĩ, tondũ o ta ũrĩa kwĩragwo, Mũndũ ndangĩaga gũthiathiĩrũo mũbomu-inĩ.

Ningĩ nĩ ngenete mũno kuona Jehova agĩteithia andũ ake gũkũra kĩĩroho. Nĩ ndakenagio nĩ ariũ a Ithe witũ ethĩ thĩinĩ wa Afrika, tondũ wa ũrĩa meerutagĩra meyendeire gũteithia na ũrĩa maagĩaga na ũmenyeru o na ihenya kuumana na kũrutwo nĩ ithondeka rĩa Jehova, na kuumana na wĩra ũrĩa maaheagwo. Ũndũ ũcio nĩ watũmaga mehokerũo maũndũ maingĩ thĩinĩ wa Betheli na ciũngano-inĩ. Ningĩ ciũngano nĩ ciekagĩrũo hinya nĩ arori a mũthiũrũrũko arĩa maamũragwo, na aingĩ ao maakoragwo mahikanĩtie. O na gũtuĩka nĩ maahatĩkagwo kũgĩa ciana nĩ andũ a itũũra na andũ a famĩlĩ, aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio maathuuraga kwĩima ũndũ ũcio nĩguo matungatĩre Jehova makĩria.

Thutha wa gũtungata thĩinĩ wa Afrika mĩaka 52, nĩ ndagĩire na mathĩna ma mwĩrĩ. Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge nĩ yaandĩkĩire Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia ĩkĩũria kana no tũthamĩrio Ngeretha, na kĩama kĩu gĩgĩtĩkĩra. Nĩ twaiguire ũũru nĩ ũndũ wa gũtiga ũtungata ũcio twendete, no nĩ tũrarũmbũiyo wega mũno nĩ famĩlĩ ya Betheli ya Ngeretha mĩaka-inĩ itũ ya ũkũrũ.

Ndĩ na ma atĩ itua rĩa gwĩtĩkĩria Jehova atongorie njĩra yakwa, nĩrĩo itua rĩrĩa rĩega biũ ndanatua. Korũo ndehokire ũtaũku wakwa na thingate wĩra ũrĩa ndendete, ndiũĩ ũrĩa ũtũũro wakwa ũngĩhaana. Jehova nĩ aamenyaga kĩrĩa ndabataraga nĩguo ‘nũnge njĩra ciakwa.’ (Thim. 3:5, 6) Ndĩ mwĩthĩ, nĩ ndakenagĩra kwĩruta maũndũ megiĩ ũrĩa kĩganda kĩnene kĩrutaga wĩra. No ithondeka rĩa Jehova rĩa thĩ yothe nĩ rĩaheire wĩra mwega ũtũmĩte ngorũo na gĩkeno. Harĩ niĩ, gũtungatĩra Jehova nĩguo ũndũ ũrĩa ndanakenera mũno na ndĩrathiĩ na mbere gũkenera ũtũũro-inĩ.