ٶمىربايان
ەحوبا جولىمدى باعىتتادى
مەن جاسوسپىرىم كەزىمدە وزىمە قاتتى ۇنايتىن جۇمىستى ىستەپ، كارەرا جاساۋدى شەشتىم. ال ەحوبا ماعان باسقا جولدى تاڭداۋدى ۇسىندى. ول: «مەن ساعان تۇسىنىك سيلايمىن، ٴجۇرۋىڭ كەرەك جولدى كورسەتەمىن»،— دەدى (ٴزاب. 32:8). جول سىلتەۋشىم ەحوباعا ەرگەنىمنىڭ ارقاسىندا مەن باتالارعا تولى رۋحاني كارەرا جاسادىم. سونداي باتالاردىڭ ٴبىرى — مەن 52 جىل بويى افريكادا قىزمەت ەتتىم.
قارا ەلدەن افريكانىڭ ىستىق جۇرەگىنە اتتاندىم
مەن 1935-جىلى انگليانىڭ بلەك-كانتري دەپ اتالاتىن اۋدانىنداعى دارلاستون دەگەن قالاشىقتا دۇنيەگە كەلدىم. بۇل اۋٴداندى كوپتەگەن زاۋىتتاردىڭ قارا ٴتۇتىنى باسىپ تۇراتىندىقتان، ول «بلەك-كانتري» («قارا ەل») دەپ اتالىپ كەتكەن. شامامەن 4 جاستا بولعانىمدا اتا-انام كۋاگەرلەرمەن كيەلى كىتاپتى زەرتتەي باستادى. جاسوسپىرىم كەزىمدە بۇنىڭ شىندىق ەكەنىنە كوزىم جەتىپ، 1952-جىلى 16-جاسىمدا شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتىم.
شامامەن سول ۋاقىتتا نەشە ٴتۇرلى قۇرال-سايماندار مەن كولىك بولشەكتەرىن شىعاراتىن ۇلكەن زاۋىتقا كومەكشى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستىم. ول جەردە ماعان حاتشىنىڭ مىندەتىن اتقارۋدى ۇيرەتە باستادى. بۇل جۇمىستى مەن ٴسۇيىپ اتقاراتىنمىن.
بىردە اۋداندىق باقىلاۋشى ماعان اتا-اناممەن تۇراتىن ۋيللەنحولل قالاسىنداعى جينالىستا قاۋىمنىڭ كيەلى كىتاپ زەرتتەۋ توبىن جۇرگىزۋدى ۇسىندى. سول كەزدە ماعان وتە ماڭىزدى ٵرى كۇردەلى شەشىم قابىلداۋ كەرەك بولدى. ويتكەنى مەن جۇمىس كۇندەرى باسقا قاۋىمعا قاتىساتىنمىن. بۇل جۇمىسىما جاقىن برومسگروۋۆ قالاسىنداعى قاۋىم بولاتىن. ول جەر ٴبىزدىڭ ۋيللەنحولداعى ۇيىمىزدەن شامامەن 32 شاقىرىمداي جەردە ەدى. ال دەمالىس كۇندەرى ۋيللەنحولداعى ٶزىمىزدىڭ قاۋىمعا قاتىساتىنمىن.
وزىمە قاتتى ۇنايتىن جۇمىستان كەتۋگە تۋرا كەلسە دە، ەحوبانىڭ ۇيىمىن قولداعىم كەلگەندىكتەن، اۋداندىق باقىلاۋشىنىڭ ۇسىنىسىن قابىل الدىم. سول جاعدايدا قادامىمدى ەحوباعا باعىتتاۋعا جول بەرگەنىمە ەشقاشان وكىنبەيمىن. ويتكەنى وسىنىڭ ارقاسىندا كەرەمەت ومىرگە اياق باستىم!
برومسگروۋۆ قاۋىمىنا قاتىسىپ جۇرگەندە وتە تارتىمدى، رۋحاني العىر ەنن دەگەن قىز باۋىرلاسپەن تانىستىم. 1957-جىلى ەكەۋىمىز ۇيلەنىپ، تۇراقتى ٸزاشار، سوسىن ارنايى ٸزاشار بولدىق، ارالاۋشى باقىلاۋشىلىق پەن بەتەلدىك قىزمەتتى دە اتقاردىق. وتاۋ قۇرعالى بەرى قۋانىشىمنىڭ سەبەپشىسى وسى ەنن بوپ كەلەدى.
1966-جىلى عالاقاتتىڭ 42-سىنىبىنا شاقىرىلعاندا، قۋانىشىمىزدا شەك بولمادى! مەكتەپتەن كەيىن ٴبىز مالاۆيگە تاعايىندالدىق. حالقى اشىق-جارقىن، قوناقجاي بولعاندىقتان، مالاۆي «افريكانىڭ ىستىق جۇرەگى» دەپ تە اتالادى. ٴبىراق وسى «ىستىق جۇرەكتىڭ» قۇشاعىندا ۇزاق بولا المايتىنىمىزدى كىم بىلگەن؟!
مالاۆيدەگى الاي-دۇلەي شاق
مالاۆيدەگى اۋداندىق قىزمەتتە قولدانعان كايزەر-دجيپ ماشينامىز
ٴبىز مالاۆيگە 1967-جىلى 1-اقپاندا كەلدىك. ٴبىر اي بويى جاتپاي-تۇرماي ٴتىل ۇيرەنگەننەن كەيىن، ارالاۋشى باقىلاۋشىلىق قىزمەتتى باستاپ كەتتىك. بىزدە كايزەر-دجيپ ماشيناسى بولاتىن. كەيبىرەۋلەر ونى تاۋ-تاستان دا، وزەندەردەن دە وتە بەرەدى دەپ ويلايتىن. ٴبىراق شىندىعىندا ٴبىز ساياز سۋدىڭ وزىنەن ارەڭ وتەتىنبىز. كەيبىر ساپارلارىمىزدا سابان مەن بالشىقتان جاسالعان ۇيشىكتەردە تۇنەپ جۇردىك. جاۋىن-شاشىن مەزگىلىندە ىشكە سۋ كىرمەس ٷشىن، شاتىردىڭ استىنان برەزەنت جاپقىش جىبەرەتىنبىز. ايتەۋىر ميسسيونەرلىك قىزمەتىمىز وسىلاي باستالدى، ٴبىراق وزىمىزگە قاتتى ۇنايتىن!
ٴساۋىر ايىندا مەن ۇكىمەتتىڭ تاراپىنان ٴبىر قيىندىق بولاتىنىن سەزدىم. ويتكەنى راديودان مالاۆيدىڭ پرەزيدەنتى حاستينگس باندانىڭ «ەحوبا كۋاگەرلەرى سالىق تولەمەيدى، ۇكىمەتكە كوپ پروبلەما تۋعىزىپ جاتىر» دەگەنىن ەستىپ قالدىم. ٴبىراق ٴبارىمىز دە بۇنىڭ وتىرىك جالا ەكەنىن، نەگىزىنەن، ماسەلە ٴبىزدىڭ بەيتاراپتىعىمىزدا، اسىرەسە پارتيالىق بيلەتتەردى ساتىپ الماعانىمىزدا ەكەنىن بىلەتىنبىز.
قىركۇيەك ايىندا گازەت بەتتەرىنەن پرەزيدەنتتىڭ بىزگە قاتىستى ايتقان سوزدەرىن وقىدىق. ول «ەحوبا كۋاگەرلەرى ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە قيىندىقتار تۋعىزىپ ٴجۇر» دەپ جالا جاۋىپتى. كەيىن پرەزيدەنت ساياسي كونگرەستەرىنىڭ بىرىندە ەحوبا كۋاگەرلەرىنە تيىم سالىناتىنىن جاريالادى. بۇل شەشىم 1967-جىلدىڭ 20-قازانىندا ٶز كۇشىنە ەندى. ارتىنشا ساقشىلار قىزمەتكەرلەرى مەن كوشى-قون ساقشىلارسى فيليالعا كەلىپ، بەتەلدى جاپتى جانە ميسسيونەرلەردى ەلدەن قۋىپ جىبەردى.
ٴبىزدىڭ دجەك پەن ليندا يوحانسوندارمەن بىرگە مالاۆيدەن دەپورتاسيالانىپ جاتقان كەزىمىز، 1967
ٷش كۇن قاماۋدا وتىرعاننان كەيىن ٴبىز بريتانيانىڭ قاراماعىندا بولعان ماۆريكيگە دەپارتاسيالاندىق. ٴبىراق ول جەردىڭ بيلىك وكىلدەرى بىزگە ميسسيونەرلەر رەتىندە ەلدە قالۋعا رۇقسات بەرمەدى. سودان ٴبىز زيمبابۆەگە (بۇرىنعى رودەزيا) تاعايىندالدىق. سول ەلگە كەلگەندە، ٴبىزدى وتە اشۋلى كوشى-قون قىزمەتىنىڭ وفيسەرى كۇتىپ الدى. ول بىزگە: «سەندەردى مالاۆيدەن قۋىپ جىبەردى، ماۆريكيگە دە بارا المايسىڭدار. ەندى ىڭعايلى بولعاندىقتان وسى جاققا كەلىپ وتىرسىڭدار ما؟!»— دەپ ٴبىزدى قابىلداعىسى كەلمەدى. سوندا ەنن جىلاپ جىبەردى. ەشبىر ەل ٴبىزدى كىرگىزگىسى كەلمەيتىندەي كورىندى. سول كەزدە ٴبارىن تاستاپ، انگلياعا كەتىپ قالعىم كەلدى. ايتەۋىر سوڭىندا كوشى-قون وفيسەرلەرى بىزگە فيليالدا ٴبىر ٴتۇن تۇنەپ شىعۋعا رۇقسات ەتتى. ٴبىراق ەرتەسىنە ولاردىڭ باسقارمالارىنا حابارلاسۋىمىزدى تالاپ ەتتى. ٴبىز شارشاپ، توزىپ كەتسەك تە، جاعدايدى ەحوبانىڭ قولىنا سەنىپ تاپسىردىق. كەلەسى كۇنى تۇستەن كەيىن زيمبابۆەدە قوناقتار رەتىندە قالا الاتىنىمىزدى بىلگەندە، اڭ-تاڭ بولىپ قالدىق! ەحوبا ٴبىزدىڭ قادامىمىزدى باعىتتاپ جاتقانى انىق كورىندى. مەن سول ٴساتتى ەشقاشان ۇمىتپاسپىن.
زيمبابۆەدە ٴجۇرىپ مالاۆيگە قىزمەت ەتۋىم
ەنن ەكەۋمىزدىڭ زيمبابۆە بەتەلىندەگى سۋرەتىمىز، 1968
زيمبابۆە فيليالىندا مەن قىزمەت بولىمىنە تاعايىندالدىم. ٴبىزدىڭ فيليال مالاۆي مەن موزامبيك ەلدەرىنە دە جاۋاپتى ەدى. مەنىڭ جۇمىسىما مالاۆيدەگى اۋداندىق باقىلاۋشىلاردان كەلەتىن حاتتاردى اۋدارۋ دا كىرەتىن. ول ۋاقىتتا مالاۆيدەگى باۋىرلاستار اياۋسىز قۋدالانىپ جاتقان ەدى. ٴبىر كۇنى سونداي حاتتاردىڭ ٴبىرىن اۋدارىپ جاتىپ، قاراڭعى تۇسكەنشە وتىرىپ قالىپپىن. ەر دەمەي، ايەل دەمەي باۋىرلاستاردىڭ قالاي قورلىق پەن زورلىق كورىپ جاتقاندارىن وقىعاندا، وكسىپ جىلاپ جىبەردىم *. ٴبىراق ولاردىڭ سەنىمدەرى، ادالدىقتارى مەن تاباندىلىقتارى مەنى قايران قالدىردى (قور. 2-ح. 6:4، 5).
ٴبىز مالاۆيدەگى قاتىگەز قۋعىن-سۇرگىننەن موزامبيككە قاشقان باۋىرلاستارعا، سونداي-اق مالاۆيدە قالىپ قويعاندارىنا دا رۋحاني اس-سۋدى جەتكىزۋ ٷشىن بارىمىزدى سالدىق. مالاۆيدە چيچەۆا ٴتىلى كەڭ تاراعان. چيچەۆا تىلىندەگى اۋدارما توبى زيمبابۆەدەگى ٴبىر باۋىرلاستىڭ فەرماسىنا كوشىرىلدى. ول باۋىرلاس اۋدارماشىلارعا ٷي مەن وفيس جاساپ بەردى. سول جەردە ولار اۋاداي قاجەت رۋحاني ادەبيەتتەرىمىزدى ٵرى قاراي دا اۋدارا بەردى.
جىل سايىن زيمبابۆەدە چيچەۆا تىلىندە وبلىستىق كونگرەسس وتەتىن. ٴبىز سول كونگرەسكە مالاۆيدەگى اۋداندىق باقىلاۋشىلاردى دا شاقىراتىنبىز. جۇرەك جۇتقان سول باۋىرلاستار كونگرەستە ايتىلعان باياندامالاردىڭ جوسپارىن الىپ، سونداعى رۋحاني ويلاردى مالاۆيدە باسقا باۋىرلاستارعا جەتكىزۋگە تىرىساتىن. زيمبابۆەگە كەلگەن ٴبىر جىلى وسى اۋداندىق باقىلاۋشىلار ٷشىن پاتشالىق قىزمەت مەكتەبىن ۇيىمداستىرىپ، ولاردىڭ جىگەرىن قايراۋعا تىرىستىق.
زيمبابۆەدە چيچەۆا\شونا كونگرەسىندە چيچەۆا تىلىندە بايانداما ايتىپ جاتىرمىن
1975-جىلى اقپان ايىندا موزامبيكتەگى لاگەرلەردە تۇرىپ جاتقان مالاۆيلىك باۋىرلاستارعا بارىپ قايتۋدى شەشتىم. مەن ەر باۋىرلاستاردىڭ بوسقىندار لاگەرىندە جۇرسە دە، ەحوبانىڭ ۇيىمىمەن قاتار كەلە جاتقانىن كوردىم. ولار ٴتىپتى سوڭعى باسشىلىققا ساي، اقساقالدار كەڭەسىن ۇيىمداستىرىپتى. جاڭادان تاعايىندالعان اقساقالدار كوپشىلىككە ارنالعان باياندامالار ايتىپ، كۇندەلىكتى تارماقتى، كۇزەت مۇناراسىن تالقىلاپ، ٴتىپتى كونگرەستەر ۇيىمداستىرىپ، كوپ ەڭبەك ەتىپ جاتىر ەكەن. ولار تازالىق، تاماق ۇلەستىرۋ، قاۋىپسىزدىك سياقتى بولىمدەردى قۇرىپ، لاگەردە ٴدال كونگرەستەگىدەي جاعداي جاساپ قويىپتى. ەحوبانىڭ باتاسىنىڭ ارقاسىندا سول ادال باۋىرلاستار كوپ ٸس ٴبىتىردى. ولارعا قاراپ قانداي جىگەر العانىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن!
1970-جىلداردىڭ سوڭىندا مالاۆي زامبيا فيليالىنىڭ قاراماعىنا ٶتتى. دەسە دە مالاۆيدەگى باۋىرلاستار ٵلى دە ويىمنان كەتپەيتىن. باسقالار سياقتى مەن دە ولار ٷشىن ۇنەمى دۇعا ەتەتىنمىن. زيمبابۆەنىڭ فيليال كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعاندىقتان، مەن باس باسقارمادان كەلگەن وكىلدەرمەن جانە مالاۆي، وڭتۇستىك افريكا، زامبياداعى جاۋاپتى باۋىرلاستارمەن بىرنەشە رەت باس قوستىم. ٵر باسقوسۋدا «مالاۆيدەگى باۋىرلاستار ٷشىن تاعى نە ىستەي الامىز؟» دەگەن سۇراق كوتەرىلەتىن.
ۋاقىت وتە قۋعىن-سۇرگىن تىنشي باستادى. مالاۆيدەن قاشىپ كەتكەن باۋىرلاستار اقىرىنداپ ٶز ەلدەرىنە قايتتى. ال ەلدە قالىپ، اياۋسىز قورلىق كورگەن باۋىرلاستاردىڭ جاعدايى بىرتە-بىرتە تۇزەلدى. كورشى ەلدەردە ەحوبا كۋاگەرلەرىن زاڭدى تۇردە مويىنداپ، شەكتەۋلەردى الىپ تاستاپ جاتتى. بۇل ەلدەردىڭ قاتارىنا 1991-جىلى موزامبيك تە قوسىلدى. سوندا ٴبىز: «وسى كۇندەر مالاۆيدىڭ دە باسىنا تۋار ما ەكەن؟»— دەپ ويلادىق.
مالاۆيگە ورالۋ
اقىرىندا مالاۆيدەگى ساياسي جاعداي وزگەرىپ، 1993-جىلى ەحوبا كۋاگەرلەرىنە سالىنعان تيىم الىنىپ تاستالدى. سودان كەيىن ٴبىر ميسسيونەر مەنەن: «ەندى مالاۆيگە قايتاسىڭدار ما؟»— دەپ سۇرادى. جاسىم 59 دا بولعاندىقتان: «جوعا، مەن قارتايىپ قالدىم عوي»،— دەدىم. ٴبىراق ٴدال سول كۇنى بىزگە باسقارۋشى كەڭەستەن حات كەلدى. حاتتا مالاۆيگە قايتۋىمىزدى سۇراپتى.
بۇل شەشىمدى قابىلداۋ بىزگە وڭايعا سوققان جوق، ويتكەنى ٴبىز زيمبابۆەدە تامىرىمىزدى تەرەڭ جايىپ، كوپتەگەن ادال دوستار تاپقان ەدىك. ٴبىراق باسقارۋشى كەڭەس شەشىم قابىلداۋدى وزىمىزگە قالدىرىپ، قالاساق، زيمبابۆەدە قالا الاتىنىمىزدى ايتتى. ارينە، سول جەردە قالساق تا، بىزگە ەشكىم ەشتەڭە ايتپاس ەدى. دەسە دە مەن ىبىرايىم مەن سارانىڭ ۇلگىسى جايلى ويلاندىم. ولار ەحوباعا مويىنسۇنىپ، قارتايعان شاقتارىندا دا جايلى ومىرلەرىن قيىپ كەتكەن (مۇس. 1-ج. 12:1—5).
ٴبىز ەحوبانىڭ ۇيىمى بەرگەن باسشىلىققا مويىنسۇنىپ، 1995-جىلدىڭ 1-اقپانىندا مالاۆيگە قايتىپ كەلدىك. سول ەلگە العاش كەلگەننەن 28 جىل ٶتىپتى. ٴبىز مالاۆيدە ٷش ادامنان تۇراتىن فيليال كوميتەتىن قۇردىق. سولاردىڭ بىرەۋى مەن ەدىم. وسىلاي ٴبىز ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ ٸس-شارالارىن قايتا جانداندىرۋعا كىرىسىپ كەتتىك.
وسىرەتىن — ەحوبا
ەحوبا باتاسىن بەرىپ، مالاۆيدەگى قۇدايدىڭ حالقى زور قارقىنمەن ٶستى! مىسالى، جاريالاۋشىلاردىڭ سانى 1993-جىلى 30000 داي بولسا، 1998-جىلى 42000 نان اسىپ ٴتۇستى *. تاناپتاعى ٶسىمدى كورىپ، باسقارۋشى كەڭەس سۋ جاڭا فيليال سوعۋعا رۇقسات بەردى. سودان ٴبىز ليلونگۆەدەن 12 گەكتار جەر الىپ، قۇرىلىس ٸسىن باستاپ كەتتىك. قۇرىلىستىڭ باسىندا جۇرۋگە مەنى تاعايىندادى.
2001-جىلى مامىر ايىندا بەتەلدىڭ باعىشتالۋ راسىمىنە باسقارۋشى كەڭەستىڭ مۇشەسى گاي پيرس كەلىپ، بايانداما ايتتى. بۇل جيىنعا جەرگىلىكتى باۋىرلاستاردىڭ ىشىنەن 2000 نان استام ادام قاتىستى. ولاردىڭ كوبىسىنىڭ شىندىقتا جۇرگەنىنە 40-جىلدان استام ۋاقىت بولعان ەدى. بۇل باۋىرلاستار ىسىمىزگە تيىم سالىنعان كەزەڭدە ادام ايتقىسىز قيىندىق كورسە دە، ادالدىق ساقتاپ قالعان. ولار كەدەي تۇرسا دا، رۋحاني باي ەدى. بەتەلدى ارالاپ جۇرگەن كەزدەگى قۋانىشتى جۇزدەرىن كورسەڭىزدەر عوي! ولار ەكسكۋرسيا كەزىندە پاتشالىق اندەرىمىزدى افريكالىق ناقىشتا شىرقاپ، سول جيىندى ەستە قالارلىقتاي ەرەكشە ەتتى. مەنىڭ بۇرىن-سوڭدى بۇلاي تولقىعانىم ەسىمدە ەمەس. سىناققا سىنباعاندارعا ەحوبا باتاسىن توگەتىنىنە سول سالتاناتتى جيىن كەرەمەت دالەل بولدى.
بەتەلدىڭ قۇرىلىسى اياقتالعان سوڭ، مەنى جاڭادان سوعىلعان پاتشالىق سارايلارىنىڭ باعىشتاۋ باياندامالارىن ايتۋعا شاقىرا باستادى. رەسۋرستارى شەكتەۋلى ەلدەردە پاتشالىق سارايلارىن جىلدام سوعۋ باعدارلاماسى مالاۆيدە دە ٴجۇرىپ جاتتى. وعان دەيىن كەيبىر باۋىرلاستار جينالىستارىن ەۆكاليپت اعاشىنان تۇرعىزىلعان باستىرمالاردا وتكىزىپ ٴجۇردى. ولار باستىرمانىڭ شاتىرىن قامىسپەن جاۋىپ، ال وتىرۋعا بالشىقتان جاسالعان ۇزىن سكامەيكالاردى قولداناتىن. ال ەندى باۋىرلاستار وزدەرى سوققان پەشتە كىرپىشتەردى كۇيدىرىپ، سولاردان ادەمى پاتشالىق سارايلارىن سوعىپ جاتتى. ٴبىراق سوندا دا ولار ورىندىقتاردىڭ ورنىنا سكامەيكالاردى كىرگىزدى. ويتكەنى قانشا ادام كەلسە دە، سكامەيكاعا ٴبارى سيىپ كەتە بەرەتىن!
قۇداي حالقىنىڭ رۋحاني ٶسىپ جاتقانى دا مەنى قاتتى قۋانتتى. اسىرەسە افريكالىق جاس ەر باۋىرلاستارعا ريزا بولدىم. ولار وزدەرىن دايىندىقپەن ۇسىنىپ، ەرىكتى قىزمەتتەر اتقاراتىن. سونداي-اق ەحوبانىڭ ۇيىمى بەرىپ جاتقان ٴبىلىمدى تەز مەڭگەرىپ، ٸس-جۇزىندە قولدانۋدى دا ۇيرەنىپ، تەز تاجىريبە جينادى. ناتيجەسىندە ولار بەتەلدە دە، قاۋىمداردا دا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتەر الدى. سونداي-اق قاۋىمداردى نىعايتۋ ٷشىن جاڭا اۋداندىق باقىلاۋشىلار دا تاعايىندالا باستادى. ولاردىڭ كوبىسى ۇيلەنگەن بولاتىن. بۇل ەرلى-زايىپتىلار مادەنيەتتەرىنىڭ، ٴتىپتى تۋىستارىنىڭ قىسىمىنا قاراماستان، بالا ٴسۇيۋ باقىتىن شەگەرىپ، ەحوباعا تولىق قىزمەت ەتىپ ٴجۇردى.
شەشىمدەرىمە كوڭىلىم توق
ەنن ەكەۋمىزدىڭ بريتانيا بەتەلىندەگى سۋرەتىمىز
افريكادا 52 جىل قىزمەت ەتكەننەن كەيىن، دەنساۋلىعىم ناشارلاي باستادى. كەيىن باسقارۋشى كەڭەس فيليال كوميتەتىنىڭ ۇسىنىسىن ماقۇلداپ، ٴبىزدى بريتانيا فيليالىنا تاعايىندادى. ارينە، ٴسۇيىپ اتقارعان قىزمەتىمىزدى قيىپ كەتۋ وڭاي بولمادى. ٴبىراق بريتانياداعى بەتەل وتباسى بىزگە جاقسى كۇتىم كورسەتىپ جاتىر.
ٶمىر جولىمدى ەحوباعا تابىستاعانىم ەڭ دۇرىس شەشىم بولدى. ٶز اقىلىما سۇيەنگەنىمدە، ٴقازىر ٶمىرىم مۇلدە باسقاشا بولار ەدى. «جولىمدى تەگىستەۋىم» ٷشىن نە ىستەۋىم كەرەكتىگىن ەحوبا ٵردايىم ٴبىلىپ وتىردى (ناق. س. 3:5، 6). جاس كەزىمدە ۇلكەن كومپانياداعى جۇمىسىمنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرىپ الۋعا قۇشتار ەدىم. ٴبىراق ەحوبانىڭ دۇنيەجۇزىلىك ۇيىمىندا رۋحاني كارەراعا ۇمتىلىپ، ودان دا زور قاناعات تاپتىم. مەن ٷشىن ەحوباعا قىزمەت ەتۋ ٵلى كۇنگە دەيىن ناعىز باقىتتىڭ كوزى بولىپ كەلەدى!
^ مالاۆيدىڭ تەوكراتيالىق تاريحى 1999-جىلعى حانزۇ تىلىندەگى «ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ جىلناماسىندا» باسىلىپ شىقتى (148—223-ب.).
^ ٴقازىر مالاۆيدە 100000 نان استام جاريالاۋشى بار.
