1. Pingo pe watye ki ur ni jo mapol i kare-ni pe gitwero geno ngat mo keken?

 DANO ma i lobo pa Catan pe gingeyo anga ma myero gugen. Kare ducu cwinygi tur pi tim pa lutim biacara, lucung i wibye kacel ki lupwonye dini. Jo mapol bene giwinyo calo pe gitwero geno luremgi, jiranigi, kadi wa lupacogi. Man pe myero owek wabed ki ur. Baibul otito con ni: “I kare me agikki . . .  dano bibedo . . . lucok dog jo mukene, . . . luroro.” Meno te lokke ni, dano gibibedo calo Catan, ma en aye lubanga me lobo man, ma pe twero genne kulu.—2 Tem. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. (a) Anga ma watwero geno ki cwinywa ducu? (b) Gung cwiny ango ma jo mukene gitwero bedo kwede?

² Ento macalo Lukricitayo, wangeyo ni watwero keto genwa ducu i kom Jehovah. (Jer. 17:7, 8) Wangeyo ni en marowa dok ni en ‘pe bibwoto’ lureme. (Jab. 9:10) Watwero bene geno Yecu Kricito pien en omiyo kwone piwa. (1 Pet. 3:18) Dok wapwonyo bene ki i gin mutimme i kwowa ni Baibul miyowa tira ma genne. (2 Tem. 3:16, 17) Watye ki tekcwiny ni watwero geno Jehovah, Yecu, kacel ki Baibul. Ento jo mukene gitwero bedo ki gung cwiny ka ce gitwero geno omege ki lumege me kacokke kare ducu. Ka lagammi tye ni eyo, ci pingo watwero genogi?

3. Mot ma pire tek ango ma watye kwede? (Marako 10:29, 30)

³ Jehovah oyerowa me bedo i kin jo me ode ma ginonge i twok lobo-ni ducu. Man obedo mot madit adada dok keliwa adwogi mabeco mapol! (Kwan Marako 10:29, 30.) I twok lobo-ni ducu, watye ki omege ki lumege ma gimaro Jehovah matek calo wan, dok gitute matek me kwo ma lubbe ki rwomme me kit ma atir. Lebwa, tekwarowa, ki rukwa twero bedo pat ki meggi, ento wamarogi, kadi bed pud warwatte kwedgi pi tyen mukwongo. Tutwalle wamaro  ribbe kacel kwedgi me pako ki woro Wonwa me polo ma lamar.—Jab. 133:1.

4. Pingo wamito omegiwa ki lumegiwa?

⁴ I kare-ni makato kare mo keken, omyero wabed ma waribbe ki omegiwa ki lumegiwa. I kare mogo, gikonyowa me tingo yecwa. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Gicuko bene cwinywa me bedo ma komwa mit i tic pi Jehovah ki me medde ki bedo lurem Jehovah. (1 Tec. 5:11; Ibru 10:23-25) Tam kong kit ma onongo ibiwinyo kwede ka onongo wape ki gwok pa kacokke me konyowa wek wacung matek i kom lumonewa, Catan ki lobone marac-ci. Cokcok-ki, Catan ki jo ma en dorogi gibioto lweny i kom jo pa Lubanga. Ento i kare meno wabibedo ki pwoc madit ni omegiwa ki lumegiwa gibikonyowa!

5. Pingo jo mukene ginongo ni tek me geno omege ki lumege?

⁵ Kadi bed kit meno, jo mukene ginongo tek me geno omege ki lumege, gwok nyo pien gutito mung mo bot Lakricitayo lawotgi ci ngat meno otito mung meno woko nyo oturo cikkene. Nyo twero bedo ni ngat mo me kacokke owaco nyo otimo gin mo ma ocwero cwinygi matek. Ka gin ma kit meno otimme, watwero nongo ni tek adada me geno jo mukene. Dong ngo ma romo konyowa me dongo gennewa i kom omegiwa ki lumegiwa?

6. Mar twero konyowa nining me dongo gen? (1 Jo Korint 13:4-8)

⁶ Mar aye obedo guti me gen. Buk pa 1 Jo Korint cura 13 tito gin ma mar obedo i yo ma twero konyowa me dongo genwa i kom jo mukene. (Kwan 1 Jo Korint 13:4-8.) Me labolle, tyeng me 4 waco ni “mar diyo cwinye, dok lakica bene.” Jehovah diyo cwinye i komwa kadi  bed wabalo i nyime. Pi meno, wan bene myero wadi cwinywa i kom omegiwa ka ce guwaco nyo gutimo jami ma ocwero cwinywa. Tyeng me 5 medo ni: “[Mar] pe bedo ki keccwiny, pe bedo kun keto cwinye i kom gin marac ma gitimo i kome.” Pe wamito ni wabed ka ‘keto cwinywa i kom gin marac ma gitimo i komwa,’ kun wiwa bedo ka po i kom jami ma omegiwa otimo ma ocwero cwinywa. Latitlok 7:9 waco ni pe myero ‘wawek kiniga omakwa oyotoyot.’ Bedo ber makato ka waketo i tic lok ma nonge i Jo Epeco 4:26: “Ceng pe myero opoti ma nongo pud wujul wutye ki kiniga i cwinywu”!

7. Cik ma igi lac ma nonge i Matayo 7:1-5 konyowa nining me dongo genwa i kom omegiwa?

⁷ Watwero bene pwonnye me geno omegiwa ki lumegiwa ka ce wanenogi kit ma Jehovah nenogi kwede. Lubanga marogi dok pe gwoko balgi. Wan bene omyero pe wagwok balgi. (Jab. 130:3) Me ka keto wangwa i kom gorogi, myero watute me yenyo kitgi mabeco dok watam i kom jami mabeco ma gitwero timo. (Kwan Matayo 7:1-5.) Watye ki gen ni gimito timo gin maber dok pe gitye ki miti me cwero cwinywa akaka pien mar “ye lok ducu.” (1 Kor. 13:7) Meno pe te lokke ni Jehovah mito ni wagen utmegiwa latowang; me ka meno, en mito ni wagengi pien gunyuto ni gigenne. *

8. Itwero pwonnye me geno omegini nining?

⁸ Tero kare me dongo genwa i kom omegiwa. Watwero timo meno nining? Kwany kare me ngeyo omegini maber. Lok kwedgi i cawa me cokke. Ket yub me tic kwedgi i tic me pwony. Di cwinyi i komgi, kun iminigi kare me nyuto ni gigene. I acakkine, itwero yero pe me tito jami ducu madok i komi bot ngat ma pud icako ngeyone angeya. Ka wat i kin in ki ngat meno woto ki dongo, itwero cako winyo agonya me tite kit ma iwinyo kwede. (Luka 16:10) Ento ngo ma itwero timo ka omego mo oturo gen ma iketo i kome woko? Pe irune me giko liremwu woko. Me ka meno, wek kare mo kong okati. Dok pe iwek tim pa jo mogo manok ogengi ki geno omege mukene. Ma lubbe ki lok man, wabineno labol pa lutic pa Jehovah mogo ma gunongo turcwiny ki bot jo mogo, ento pud gumedde ki geno jo mukene.

9. (a) Anna onyuto nining ni egeno Jehovah kadi bed jo mogo ma gicung pi Jehovah onongo gitye ki goro? (b) Gin mutimme i kom Anna pwonyi ngo ka odok i kom geno jo ma Jehovah ocimogi me gwoko jone? (Nen cal ma tye.)

⁹ Tika dong nino mo cwinyi otur pi tim pa omego mo ma tye ki tic i dul pa Jehovah? Ka tye kit meno, ci ibinongo adwogi maber ki i nyamo gin mutimme i kom Anna. I kare meno, Lalamdog Madit Eli aye onongo telo wi Luicrael i woro Jehovah. Ento jo me ode onongo pe gubedo lanen maber. Awobene, ma onongo gitiyo macalo lulamdog, onongo gitimo tim tarwang ki jami mukene me lewic teretere; ento, wongi pe otute me tirogi. Jehovah pe okwanyo Eli cutcut ki i tic macalo lalamdog madit. Kadi bed kit meno, Anna pe okwero cito ka woro Jehovah i kema me woro i kare ma onongo Eli tiyo macalo lalamdog madit. I kare ma Eli oneno Anna tye ka lega ki cwercwiny madwong adada, en otamo marac  ni Anna omer woko. Labongo kong penyo Anna wek eniang lok meno, en oloko marac i kom Anna, ma onongo cwinye otur adada-ni. (1 Cam. 1:12-16) Anna onongo okwonge ni, ka ce enywalo latin laco, ebimiyo woko bot Jehovah. En onongo tye atera me gwoko kwongene meno, kadi bed ni onongo bimitte ni latin-ni obed i te gwok pa Eli i kema me woro. (1 Cam. 1:11) Tika lok ma kwako awobe pa Eli onongo pud mito ayuba? Ada, dok Jehovah omiyogi pwod mupore i karene. (1 Cam. 4:17) Ma peya en otimo meno, Lubanga omiyo bot Anna mot, ma en aye wode Camuel.—1 Cam. 1:17-20.

10. I yo ma nining ma Kabaka Daudi omedde ki geno jo mukene kadi bed jo mogo guturo gennegi bote?

¹⁰ Tika dong laremi mo macok otimo gin ma oturo genneni? Ka otimme i komi, ci kong inen gin mutimme i kom Kabaka Daudi. Lareme mo acel onongo obedo laco ma nyinge Akitopel. Ento i kare ma Abcalom wod pa Daudi otemo mayo loc woko ki bot wonne, Akitopel oribbe ki Abcalom i jemo man. Nen calo ocwero cwiny Daudi matek adada me rwenyo cwak pa wode kacel ki laco ma en otamo ni obedo lareme macok! Ento Daudi pe oweko jami magi ogenge ki geno jo mukene. En omedde ki geno lareme mukene ma nyinge Kucai, ma okwero ribbe ki Abcalom i jemone. Daudi onongo tye ki tyen lok mabeco me geno Kucai. Kit ma jami mutimme i anyim onyuto kwede, Kucai onyuto ni en larem maber, kun bene oketo kwone ka mading me konyo Daudi.—2 Cam. 17:1-16.

11. Ngo ma latic pa Nabal acel otimo me nyuto ni egeno Abigail?

¹¹ Tam kong bene i kom labol pa latic pa Nabal acel. Daudi ki jone onongo gugwoko lutic pa laco ma Laicrael ma nyinge Nabal. I nge kare mo, Daudi openyo Nabal, ma lalonyo adada-ni, ni omi cam pi jo pa Daudi, gin mo keken ma Nabal twero miyogi. I kare ma Nabal okwero lokgi woko, kiniga omako Daudi matek adada mumiyo en omoko tamme me neko co ducu ma i ot pa Nabal. Latic mo obino owaco lok meno bot Abigail, dako pa Nabal. Macalo lamemba me gang meno, en  onongo ngeyo ni Abigail twero laro kwone. Me ka ringo woko, en obedo ki gen ni Abigail bitwero tyeko peko-ni. En onongo twero bedo ki gen meno pien dano ducu onongo gingeyo ni Abigail obedo dako maryek adada. Gin mutimme i ngeye onyuto ka maleng ni onongo en tye ki tyen lok matir me geno Abigail. Abigail obedo ki tekcwiny me bito Daudi me loko tamme. (1 Cam. 25:2-35) En onongo tye ki gen ni Daudi bitimo gin ma nyuto niango.

12. Yecu onyuto nining ni egeno lupwonnyene kadi bed onongo gitye ki goro?

¹² Yecu onongo geno lupwonnyene kadi bed onongo gitye ki roc. (Jon 15:15, 16) I kare ma Yakobo ki Jon gupenyo pi kabedo ma rwomme lamal i Ker-ri, Yecu pe openyo tyen lok mumiyo giworo Jehovah nyo ojukogi woko ki bedo lukwena. (Mar. 10:35-40) Lacen, lupwonnye pa Yecu ducu gukwere woko i dyewor ma kimake iye. (Mat. 26:56) Ento Yecu pe orwenyo gen i komgi. En onongo ngeyo ni gitye ki goro; kadi bed kit meno, en “omarogi nio i agik.” (Jon 13:1) I nge cere, Yecu pud dok omiyo ki lukwenane 11 ma lugen tic ma pire tek me doro wi tic me pwony kacel ki gwoko romine. (Mat. 28:19, 20; Jon 21:15-17) En onongo tye ki tyen lok mapol me geno co magi ma gitye ki roc-ci. Gin ducu gutiyo ki gen nio wa i togi. Labongo akalakala mo, Anna, Daudi, latic pa Nabal, Abigail, ki Yecu guwekiwa lanen maber ka odok i kom geno dano ma gitye ki roc.

13. Ngo ma twero weko bedo tek tutwal botwa me geno jo mukene?

¹³ Tika dong igeno omego mo ki lok me mung ento i ngeye inongo ni en otito lok man woko? Meno twero turo cwinyi adada. I kare mo, laminwa mo otito lok mo bot laelda ki gen ni en pe biwaco lok man bot ngat mo. Orwone, dako pa laelda-ni ogoyo cim me cuko cwiny laminwa-ni, kun lokke onyuto ni en ngeyo lok ma kiwaco bot cware i mung. Ngene kene ni, laminwa-ni onongo ni tek adada me geno laelda-ni doki. Ento laminwa-ni dok otimo gin ma atir ci oyenyo kony. En oloko ki laelda mukene i kom gin mutimme-ni, dok laelda meno okonye me dongo gene odoco i kom luelda.

14. Ngo ma okonyo omego mo acel me dongo genne odoco?

¹⁴ Pi kare malac, ominwa mo obedo ki niang manok ki luelda aryo ma onongo en winyo ni pe etwero genogi. Ento, en ocako tam matut i kom lok mo ma omego ma en woro adada owaco. Lok man mayot ento ma pire tek tutwal-li tye ni: “Catan aye obedo lamonewa, ento pe omegiwa.” Omego-ni otamo matut i kom lok man kacel ki gin ma myero etim. I nge lega bot Jehovah pi kony, en oyubo wat i kin en ki luelda aryo ca.

15. Pingo dongo genwa odoco twero tero kare? Mi labol.

¹⁵ Tika dong irwenyo mot me tic i kacokke? Meno twero bedo gin malit adada. Laminwa Grete ki mamane onongo gubedo Lucaden ma lugen i te loc pa Nazi i lobo Germany i kine ka 1930 ki wiye, ma onongo kiketo kigeng i kom ticwa. Grete onongo tye ki mot me goyo kopi me Wi Lubele pi luworo luwote. Ento i kare ma omege guniang ni wonne dag Lucaden, gukwanyo mot meno woko ki bote, pien onongo gilworo ni wonne twero cwalo mung me kacokke bot jo ma gidagwa. Pekki pa Grete pe ogik kenyo. I kare me  Lweny me Wi Lobo me Aryo ducu, omege gukwero miyo Grete kacel ki mamane magajin dok onongo pe giye lok kwede kadi bed gurwatte i gudi. Meno ocwero cwiny Grete malit adada dok otero kare malac wek etim kica ki omege magi ki dok me genogi. Ento, i nge kare mo, en oye ni Jehovah dong nen calo otyeko timogi kica, pi meno en bene myero etimigi kica. *

16. Pingo mitte ni wati matek me pwonnye me geno omegiwa ki lumegiwa?

¹⁶ Ka gin malit ma kit meno otimme i kwoni, ci ti matek me dongo gen i kom omegini odoco. Twero tero kare, ento tuteni binyako nyige. Me labolle, ka nino mo icamo dek ma orubo ii adada, ibigwokke adada ki gin ma ibicamo i ngeye. Ento, camo gin marac kicel pe bigengi ki cam matwal. I yo acel-lu, pe myero wawek gin acel marac mutimme ogengwa ki geno omegiwa ki lumegiwa ducu, ma wangeyo ni gitye ki roc. Ka wadongo genwa odoco, wabibedo ma cwinywa yom kun waketo cwinywa i kom gin ma watwero timo me dongo cwiny me gen i kacokkewa.

17. Pingo gen obedo gin ma pire tek adada, dok ngo ma wabinyamo i pwony ma lubo man?

¹⁷ Nongo gen i lobo pa Catan-ni pe yot, ento watwero geno omegiwa ki lumegiwa pien wamarogi dok gin bene gimarowa. Gen ma kit meno weko wabedo ki yomcwiny dok ma waribbe i kare-ni dok biminiwa gwok ka watye ka kato ki i kwo matek i kare me anyim. Ngo ma omyero itim ka ce ngat mo oturo cwinyi dok irwenyo gen woko i kome? Temme me neno jami kit ma Jehovah neno kwede, ket cik ma igi lac me Baibul i tic, dong mar matut pi omegini, dok inong pwony ki i labol me Baibul. Watwero loyo arem ma i cwinywa kun wadongo genwa i kom jo mukene. Ka watimo meno, wabinongo mot me bedo ki lurem mapol ma ‘gimoko liking loyo ominwa kikome.’ (Car. 18:24) Ento, geno jo mukene keken pe romo, gin bene myero gunge ni gitwero genowa. I pwony ma lubo man, wabinyamo kit ma watwero nyuto kwede bot omegiwa ni wapore me agena.