1. ¿Achkë rma ma nsach ta qakʼuʼx taq nqatzʼët chë ri winäq majun ta achoq chrij nkikʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx?

 YE KʼÏY winäq ma kitaman ta achoq chrij ütz nkikʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx. Nbʼanatäj riʼ rma ri winäq ri kʼo nmaʼq taq kʼayij pa kiqʼaʼ, ri políticos chqä ri yekʼwayon bʼey chkipan ri religiones kan ma pa rubʼeyal ta nkiʼän. Y kʼïy mul, nixta chkij ki-vecinos, kichiʼil o ki-familiares nkikʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx. Röj ma nsach ta qakʼuʼx taq nqatzʼët riʼ. ¿Achkë rma? Rma le Biblia kan rubʼin qa chik chë chkipan ri «rukʼisbʼäl taq qʼij» ri winäq xa kaʼiʼ kipaläj xtkiʼän, xketzʼukü tzij chqä xa xkeqʼolon. Ryeʼ kan xtkikʼüt runaʼoj Satanás, ri chapayon rchë re ruwachʼlew reʼ, ri kan ma taqäl ta chrij nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij (2 Tim. 3:1-4; 2 Cor. 4:4).

2. a) ¿Achoq chkij kan ütz nqakʼuqbʼaʼ wä qakʼuʼx? b) ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch?

² Ye kʼa röj, ri cristianos, qataman chë chrij Jehová kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx (Jer. 17:7, 8). Röj qayaʼon chwäch qan chë ryä nqrajoʼ chqä chë majun bʼëy yeruyaʼ ta qa rachiʼil (Sal. 9:10). Röj chqä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jesucristo rma xyaʼ rukʼaslemal pa qawiʼ (1 Ped. 3:18). Y qatzʼeton pä chë ri naʼoj yeruyaʼ le Biblia kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij (2 Tim. 3:16, 17). Röj kan qayaʼon chwäch qan chë ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, Jesús chqä le Biblia. Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch we ronojel mul ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri qachʼalal pa congregación. Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij chë ütz nqaʼän riʼ.

3. ¿Achkë nimaläj spanïk yaʼon chqë? (Marcos 10:29, 30).

³ Jehová ruyaʼon qʼij chqë rchë yoj kʼo chpan ru-familia. Chqawäch röj ya riʼ kan jun nimaläj spanïk, rma rubʼanon chë kan kʼïy utzil qlon (taskʼij ruwäch Marcos 10:29, 30). Chwäch jontir le Ruwachʼlew ye kʼo qachʼalal ri nkajoʼ Jehová  chqä nkitäj kiqʼij rchë nkismajij ri rupixaʼ kan achiʼel röj. Rkʼë jbʼaʼ ma junan ta qachʼaʼäl, qajatzul chqä ri tzyäq nqaksaj, ye kʼa kan xa xuʼ taq nqatamaj kiwäch, kan yeqajoʼ. Y kan nqä chqawäch taq junan nqayaʼ ruqʼij Jehová kikʼë (Sal. 133:1).

4. ¿Achkë rma nkʼatzin kitoʼik ri qachʼalal chqë?

⁴ Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä kan más na chik rejqalen junan nuʼän qawäch kikʼë qachʼalal. Kʼo mul, ri qachʼalal yojkitoʼ chkiwäch ri kʼayewal (Rom. 15:1; Gál. 6:2). Ryeʼ chqä yojkitoʼ rchë nqayaʼ qan chubʼanik rusamaj Jehová chqä rchë más junan nuʼän qawäch rkʼë (1 Tes. 5:11; Heb. 10:23-25). ¿Achkë ta komä nbʼanatäj xa ta ma ye kʼo ta qachʼalal rchë yojkitoʼ chwäch Satanás chqä chkiwäch ruwinaq? Rkʼë jbʼaʼ kan más kʼayewal nuʼän chqawäch nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch. Xa jbʼaʼ chik apü, Satanás chqä jontir ri ye kʼo pa ruqʼaʼ xkekatäj pä chrij rutinamit Dios. Taq xtbʼeqä ri qʼij riʼ, röj kan xtqtyoxin rma ye kʼo qachʼalal rchë yojkitoʼ.

5. ¿Achkë rma ye kʼo jojun kʼayewal nuʼän chkiwäch nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij ri qachʼalal pa congregación?

⁵ Ye kʼa, rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun kʼayewal nuʼän chkiwäch nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij ri qachʼalal. ¿Achkë rma? Rkʼë jbʼaʼ kʼo jun xkitzjoj che rä jun qachʼalal ri ma nkajoʼ ta chë ntel rutzjol, ye kʼa ri qachʼalal riʼ xresaj rutzjol. O rkʼë jbʼaʼ kʼo jun qachʼalal ri ma xuʼän ta ri xtzüj chkë. Chqä rkʼë jbʼaʼ kʼo jun qachʼalal ri kʼo jun xuʼän o xuʼij ri xerusök. Rma riʼ, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqkowin xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri qachʼalal?

6. ¿Achkë rma ri nqjowan nqrtoʼ rchë nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri nkʼaj chik? (1 Corintios 13:4-8).

⁶ Röj xtqkowin xtakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri qachʼalal we yeqajoʼ. Ri capítulo 13 rchë ri 1 Corintios nukʼüt achkë runaʼoj jun winäq ri najowan. Ri naʼoj riʼ yojkitoʼ rchë nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri nkʼaj chik o  rchë nqakʼuqbʼaʼ chik jmul qakʼuʼx chkij (taskʼij ruwäch 1 Corintios 13:4-8). Chpan ri versículo 4, nuʼij chë «ri winäq ri najowan nkochʼon chqä ütz runaʼoj». Jehová nukʼüt ri naʼoj riʼ rma ma nikʼo ta rukʼuʼx qkʼë tapeʼ nqmakun chwäch. Rma riʼ röj kʼo chë ma nikʼo ta qakʼuʼx kikʼë qachʼalal taq kʼo jun nkiʼän o kʼo jun nkiʼij ri ma nqä ta chqawäch o nqrsök. Ri versículo 5 nuʼij chë ri winäq ri najowan «ma chanin ta npë ruyowal» chqä «ma nukʼöl ta qa itzel pa ran». Röj ma nqajoʼ ta nqakʼöl qa itzel pa qan, ntel chë tzij, ma nqamestaj ta jontir ri ma ütz ta kibʼanon ri qachʼalal chqë. Eclesiastés 7:9 nuʼij chë ma chanin ta tmeqʼeʼ qkʼë. Más ütz tqasmajij ri naʼoj kʼo chpan Efesios 4:26, ri nuʼij: «Ma tiyaʼ ta qʼij chë kʼa kʼo na iyowal taq ya xqʼequmür qa».

7. ¿Achkë rubʼanik yojkitoʼ ri naʼoj ye kʼo chpan Mateo 7:1-5 rchë nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri qachʼalal?

⁷ Jun chik ri xtqtoʼö rchë xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri qachʼalal ya riʼ yeqatzʼët kan achiʼel yerutzʼët Jehová. Ryä kowan yerajoʼ, y ma rukʼolon ta qa pa ran jaruʼ mul ye sachnäq chwäch. Rma riʼ röj chqä kʼo ta chë nqaʼän riʼ (Sal. 130:3). Pa rukʼexel yë ri ma ütz ta nqatzʼët chkij, más ütz tqatjaʼ qaqʼij rchë nqatzʼët ri ütz taq naʼoj kʼo kikʼë chqä tqaquʼ rij achkë chik nkʼaj ütz ri yekowin nkiʼän (taskʼij ruwäch Mateo 7:1-5). Röj qayaʼon chwäch qan chë ryeʼ yë ri ütz nkajoʼ nkiʼän chqä chë ma nkajoʼ ta yojkitzʼlaʼ, rma ri winäq ri najowan «nunmaj ri nbʼix che rä» (1 Cor. 13:7). Reʼ ma ntel ta chë tzij chë Jehová nuʼij chë chaq tzij tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri nkʼaj chik. Pa rukʼexel riʼ, ryä nrajoʼ chë röj nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij rma kikʼutun chik chë ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij. b

8. ¿Achkë xkatoʼö rchë xkakowin xtakʼuqbʼaʼ más akʼuʼx chkij ri nkʼaj chik?

⁸ Rchë nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij ri qachʼalal nukʼwaj tiempo. Rma riʼ, ¿achkë ütz naʼän rchë nakʼuqbʼaʼ más akʼuʼx chkij? Tatamaj kiwäch. Katzjon kikʼë taq yït kʼo pa qamoloj. Katel chutzjoxik le Biblia kikʼë. Ma tikʼo ta akʼuʼx chkë y tayaʼ qʼij rchë nkikʼüt chawäch chë ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij. We ma kan ta ataman ruwäch jun qachʼalal, rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy, kʼayewal xtuʼän chawäch xtatzjoj che rä ri najin naqʼaxaj. Ye kʼa, taq más xtatamaj ruwäch, rkʼë jbʼaʼ ma kʼayewal ta chik xtuʼän chawäch xtatzjoj che rä ri achkë nanaʼ (Luc. 16:10). Ye kʼa, ¿achkë ütz naʼän we kʼayewal chik nuʼän chawäch nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij jun qachʼalal rma jun ri xuʼän? Pa rukʼexel naquʼ chë kan ma xtjäl ta runaʼoj, tatzʼetaʼ na we xtjäl runaʼoj. Y ma tayaʼ ta qʼij chë ri nkiʼän jojun nuʼän chë ma nakʼuqbʼaʼ ta chik akʼuʼx chkij ri nkʼaj chik. Jun ri xtqtoʼö ya riʼ nqatzʼët achkë xkiʼän jojun rusamajelaʼ Dios ojer ri xkikʼuqbʼaʼ na kikʼuʼx chkij ri nkʼaj chik tapeʼ kʼo jojun xa xekitzʼlaʼ.

9. a) ¿Achkë xuʼän Ana tapeʼ ri yekʼwayon bʼey pa tabernáculo ma ütz ta yetajin che rä? b) ¿Achkë natamaj qa rït chrij Ana? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl).

⁹ ¿Kʼayewal nuʼän chawäch nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij jun ri kʼo rusamaj pa congregación rma runaʼoj? We ke riʼ, ri xuʼän Ana janina xkaturtoʼ. Chkipan ri qʼij qa riʼ, yë wä ri sumo sacerdote Elí ri ukʼwayon bʼey chuyaʼik ruqʼij Jehová chpan ri tinamït Israel. Ye kʼa ru-familia kan ma ütz ta wä yetajin che rä. Ri rukʼajol, ri ye sacerdotes wä, yekiʼän wä tzʼil taq bʼanobʼäl, ye kʼa ryä majun ta kan achkë nuʼij chkë. Tapeʼ ke riʼ, Jehová ma kan ta chanin xresaj rusamaj Elí. ¿Achkë xuʼän Ana? Tapeʼ kʼa yë na wä Elí ri sumo sacerdote, ryä ronojel mul xapon pa tabernáculo rchë xbʼeruyaʼ ruqʼij Jehová. Kʼo jun qʼij kan kowan wä najin  ntoqʼ taq xchʼö rkʼë Jehová. Rma riʼ, Elí xchapon che rä rma xquʼ chë xa rutjon yaʼ (1 Sam. 1:12-16). Ana xuʼij che rä Jehová chë we nuyaʼ jun ral kʼajol, xtyaʼ ri akʼal riʼ rchë nsamäj pa tabernáculo. Ryä xuʼän ri xtzüj tapeʼ retaman wä chë ti akʼal xtkanaj pa ruqʼaʼ Elí (1 Sam. 1:11). ¿Xkʼatzin komä xeqʼat ri rukʼajol Elí chubʼanik ri najin wä yekiʼän? Jaʼ, xkʼatzin, y Jehová kan pa ruqʼijul xuʼän riʼ (1 Sam. 4:17). Loman xuʼän riʼ, ryä xuʼän chë Ana xbʼejeʼ jun ral ri xbʼiniʼaj Samuel (1 Sam. 1:17-20).

10. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt David chë xkʼuqbʼaʼ na rukʼuʼx chkij ri nkʼaj chik tapeʼ ye kʼo xa xkitzʼlaʼ?

¹⁰ ¿Kʼo jun awachiʼil xuʼän jun itzelal chawä? We ke riʼ, ri xbʼanatäj rkʼë ri qʼatöy tzij David kan xkaturtoʼ. Taq Absalón, ri rukʼajol, xrajoʼ xmäj qa ruqʼatbʼäl tzij, Ahitofel, jun chkë rachiʼil David, xa yë Absalón xtoʼ. David kan kʼayewal xuʼän chwäch rma kan yë rukʼajol chqä jun ri ruquʼun wä ryä chë rachiʼil xeʼok chrij. Ye kʼa ri xkiʼän ri achiʼaʼ riʼ ma xuʼän ta chë David ma ta xkʼuqbʼaʼ chik rukʼuʼx chkij ri nkʼaj chik. Ryä xkʼuqbʼaʼ na rukʼuʼx chrij Husái, jun rachiʼil ri ma xerutoʼ ta ri xekatäj pä chrij. Ryä kan ütz xuʼän riʼ, rma rachiʼil riʼ kan ma xkʼewaj ta xyaʼ rukʼaslemal pa kamïk xa xuʼ rchë xtoʼ (2 Sam. 17:1-16).

11. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt jun rusamajel Nabal chë nukʼuqbʼaʼ wä rukʼuʼx chkij ri nkʼaj chik?

¹¹ Taquʼ chqä ri xuʼän jun chkë ri rusamajel Nabal, jun israelita ri kan kowan wä bʼeyon. David chqä ri achiʼaʼ ri ye kʼo rkʼë kan ütz kinaʼoj xkiʼän kikʼë rusamajelaʼ chqä xekichajij. Jun tiempo chrij riʼ, David xuʼij che rä Nabal chë tspaj bʼaʼ kiway, xa bʼa jaruʼ naläx pa ran. Rma Nabal majun ta xyaʼ chkë, David kan xkatäj ruyowal. Rma riʼ xuʼij chë xkerukamsaj jontir ri achiʼaʼ ri ye kʼo rkʼë Nabal. Jun samajel xtzjoj che rä Abigaíl, ri rixjayil Nabal, ri achkë xbʼanatäj. Ryä retaman wä chë ri xtuʼän Abigaíl xtkowin xtköl rukʼaslemal. Ri achï riʼ ma xanmäj ta äl. Pa rukʼexel riʼ, xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chë Abigaíl xtkowin xtsöl ri kʼayewal riʼ, rma tamatäl wä ruwäch chë ryä jun ixöq ri kan kʼo runaʼoj. Ri achï riʼ kan kʼo ütz xrïl rma ri xuʼän. Abigaíl kan chanin xbʼä chukʼulik David rchë xuʼij che rä chë ma tuʼän ta ri ruchʼobʼon (1 Sam. 25:2-35). Abigaíl chqä kan xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chë David xqʼax pa rujolon ri xuʼij che rä.

12. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jesús chë kan rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chkij rutzeqelbʼëy tapeʼ kʼo akuchï xesach wä?

 ¹² Jesús xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chkij rutzeqelbʼëy tapeʼ kʼo akuchï xesach wä (Juan 15:15, 16). Taq Santiago y Juan xkiʼij che rä chë tyaʼ qʼij chkë rchë kan chuxkïn yetzʼyeʼ wä chpan Ruqʼatbʼäl Tzij, Jesús ma xquʼ ta chë ryeʼ xa kʼo nkajoʼ rma riʼ najin nkiyaʼ ruqʼij Dios nixta xuʼij chkë chë ma xkeʼok ta chik ru-apóstoles (Mar. 10:35-40). Y ri aqʼaʼ taq xyut äl, jontir ri rutzeqelbʼëy xa ruyonïl xkiyaʼ qa (Mat. 26:56). Ye kʼa ma rma ta riʼ Jesús ma ta xkʼuqbʼaʼ chik rukʼuʼx chkij. Tapeʼ retaman wä achkë naʼoj ma ütz ta kʼo kikʼë, «ryä kan xerajoʼ kʼa taq xkäm» (Juan 13:1). Y taq xkʼasöx pä, ryä xuʼij chkë ri 11 ru-apóstoles ri majun bʼëy xkiyaʼ ta qa chë tkikʼwaj bʼey chpan ri mamaʼ samaj chrij rutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios chqä kekichajij ri rutzeqelbʼëy (Mat. 28:19, 20; Juan 21:15-17). Ryä ma xsach ta rma xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chkij re achiʼaʼ reʼ tapeʼ xa ye ajmakiʼ. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma jontir re achiʼaʼ reʼ xkinmaj rutzij kʼa taq xekäm. Achiʼel nqatzʼët, Ana, David, ri rusamajel Nabal, Abigaíl y Jesús xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij winäq tapeʼ xa ye ajmakiʼ. Ri xkiʼän ryeʼ yojkitoʼ rchë röj chqä nqaʼän riʼ.

13. ¿Achkë rma rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri nkʼaj chik?

¹³ Rkʼë jbʼaʼ, kʼo jmul kʼo jun xqatzjoj che rä jun qachʼalal ri kʼo chë ma ntel ta rutzjol, ye kʼa taq xqatamaj, ya xtzjoj yän chkë ri nkʼaj chik. Taq nbʼanatäj riʼ, kantzij na wä chë kan itzel nunaʼ qan. Kʼo jmul, jun qachʼalal ixöq kʼo jun xtzjoj che rä jun ukʼwäy bʼey ri kʼo chë ma ntel ta rutzjol. Ye kʼa chkaʼn qʼij, ri rixjayil ri ukʼwäy bʼey xskʼij äl rchë xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx. Xbʼanatäj riʼ rma ri ukʼwäy bʼey ma xkowin ta xkʼöl ri xbʼix che rä. Nqʼax chqawäch achkë rma ri qachʼalal riʼ kʼayewal chik xuʼän chwäch xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij ri ukʼwäy bʼey riʼ. Tapeʼ ke riʼ, ri qachʼalal riʼ xkanuj rutoʼik rkʼë jun chik ukʼwäy bʼey. Re ukʼwäy bʼey reʼ xtoʼ rchë ri qachʼalal riʼ xkʼuqbʼaʼ chik jmul rukʼuʼx chkij ri ukʼwäy taq bʼey.

14. ¿Achkë xtoʼö jun qachʼalal rchë xkowin xkʼuqbʼaʼ chik jmul rukʼuʼx chkij ri nkʼaj chik?

¹⁴ Jun qachʼalal achï kan kʼïy junaʼ ma kiʼ ta rukʼuʼx xuʼän kikʼë kaʼiʼ ukʼwäy bʼey, rma chwäch ryä, ri kaʼiʼ qachʼalal riʼ ma ütz ta nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij. Ye kʼa xnatäj pä che rä ri xuʼij jun qachʼalal ri kan kʼo wä ruqʼij chwäch ryä. Ri tzij riʼ ya riʼ: «Satanás ya riʼ ri qakʼulel, ma yë ta ri qachʼalal». Ri qachʼalal riʼ xquʼ rij ri xkʼoxaj. Chrij riʼ xchʼö rkʼë Jehová rchë xkʼutuj rutoʼik che rä. Taq xqʼax ri tiempo, ryä xkowin xkʼuqbʼaʼ chik jmul rukʼuʼx chkij ri kaʼiʼ ukʼwäy taq bʼey riʼ.

15. ¿Achkë rma rkʼë jbʼaʼ xtkʼwaj tiempo rchë nakʼuqbʼaʼ chik jmul akʼuʼx chkij ri nkʼaj chik? Tatzjoj ri xbʼanatäj rkʼë ya Grete.

¹⁵ ¿Kʼo jmul elesan jun asamaj pa congregación? Rkʼë jbʼaʼ kan ntiʼon qan taq nbʼanatäj riʼ qkʼë. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Grete chqä ruteʼ, ye kaʼiʼ qachʼalal ri xkiyaʼ ruqʼij Jehová chlaʼ Alemania taq jbʼaʼ ma nchapatäj ri Segunda Guerra Mundial. Ri nazis kiqʼaton wä kisamaj ri testigos de Jehová. Rma riʼ xbʼix che rä ya Grete chë ttoʼon rkʼë kilesaxik copias rchë ri wuj Ri Chajinel rchë nyaʼöx chkë ri qachʼalal. Ye kʼa ri qachʼalal xkitamaj chë ri rutataʼ ya Grete ma yerajoʼ ta ri Testigos. Rma xkiquʼ chë ri achï riʼ xtbʼeruʼij che rä ri qʼatbʼäl tzij achkë ye kʼo chpan ri congregación, ryeʼ xkesaj ri samaj riʼ pa ruqʼaʼ ya Grete. Ye kʼa ryä kʼa kʼo na más kʼayewal xrïl. Taq najin ri Segunda Guerra Mundial, ri qachʼalal kan ma xkikʼuqbʼaʼ ta kikʼuʼx chkij, rma riʼ ma xkiyaʼ ta ri revistas chkë chqä ma yekichʼaʼej ta wä taq yekïl pa bʼey. ¡Kan kʼayewal xkïl re qachʼalal reʼ! Ya riʼ  xuʼän chë ya Grete kan kowan xtiʼon ran. Y kan pa junaʼ xkʼwaj chwäch xeruküy ri qachʼalal riʼ chqä xkʼuqbʼaʼ chik jmul rukʼuʼx chkij. Taq xeqʼax ri junaʼ, ryä xqʼax chwäch chë Jehová ya xküy yän kimak, rma riʼ ryä xquʼ chë kʼo wä chqä chë nuʼän riʼ. c

16. ¿Achkë rma kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë nqakʼuqbʼaʼ chik jmul qakʼuʼx chkij ri nkʼaj chik?

¹⁶ We rït aqʼaxan jun chkë ri xqatzjoj qa, tatjaʼ aqʼij rchë nakʼuqbʼaʼ chik jmul akʼuʼx chkij ri qachʼalal. Rkʼë jbʼaʼ kan xtkʼwaj tiempo chawäch, ye kʼa kan kʼo xtkʼatzin wä ri xtaʼän. Tqaquʼ rij re tzʼetbʼäl reʼ. We nqyawäj rma xqatäj jun rukïl wäy ri ma ütz ta chik, xtqachajij más qiʼ rkʼë ri yeqatäj. Ye kʼa, ma rma ta riʼ ma ta xtqwaʼ chik. Ke riʼ chqä ütz nqaʼän kikʼë qachʼalal. Ma tqayaʼ ta qʼij chë xa rma kʼo jun xqrtzʼlaʼ, nuʼän chë ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chkij ri nkʼaj chik, ri achiʼel qataman, xa kʼo qa mak chkij. We nqakʼuqbʼaʼ chik jmul qakʼuʼx chkij, más kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän chqä xtqrtoʼ rchë nqatzʼët achkë rubʼanik nqtoʼon röj rchë chë pa congregación jontir nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij.

17. a) ¿Achkë rma kowan rejqalen nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri nkʼaj chik? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

¹⁷ Chwäch re ruwachʼlew reʼ, ri kʼo pa ruqʼaʼ Satanás, ri winäq ma kitaman ta achoq chrij nkikʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx. Ye kʼa röj kan nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri qachʼalal, rma kan nqajoʼ qiʼ chqawäch. Ya riʼ nuʼän chë kan kiʼ qakʼuʼx qabʼanon chqä junan rubʼanon qawäch komä. Y kan xtqrtoʼ taq chqawäch apü, xkepë kʼayewal chqij. Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän we kʼo jun qachʼalal ri qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij xa xqrtzʼlaʼ? Röj nqkowin nqakʼuqbʼaʼ chik jmul qakʼuʼx chrij we nqatäj qaqʼij rchë nqatzʼët ri qachʼalal riʼ kan achiʼel nutzʼët Jehová, we yeqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, we yeqajoʼ ri qachʼalal rkʼë ronojel qan chqä we xtqanukʼuj ri achkë xkiʼän ri rusamajelaʼ Dios ojer. We xtqaʼän riʼ, kan kʼïy utzil xtqïl, rma xkejeʼ ye kʼïy qachiʼil ri kan más junan xtuʼän qawäch kikʼë chwäch rkʼë jun qachʼalal (Prov. 18:24). Ye kʼa ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri qachʼalal, rma ryeʼ chqä nkʼatzin nkitamaj chë ütz nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqij. Chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän rchë ryeʼ nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqij.