1. Ekuma ke dikutusivikisanga ko wau vo wantu ayingi ke bebundaziananga e vuvu ko?

 OMU nza yayi ya Satana, wantu ayingi ke bazeye ko kana nani kikilu bafwete bunda e vuvu. Kadi nkumbu miayingi bekendalalanga mu kuma kia kadilu besonganga akiti, ayadi ye afidi a mabundu. Wantu ayingi bemonanga vo ke balendi bunda vuvu ko kwa akundi au, mfinangani kana nkutu kwa yitu yau. Ediadi ke dikutusivikisanga ko kadi e Bibila kiasakula vo: “Muna lumbu yambaninu . . . , wantu bekala . . . minkondwa kwikizi, . . . akumbi, . . . ayekodi.” Ediadi disongele vo o wantu fu ya Satana betangininanga una vo i Nzambi a tandu kiaki, ona kalendi bundwa vuvu ko.—2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. (a) Aki nani kikilu tufwete bunda e vuvu? (b) Mpangi zankaka nkia kiuvu bekukiyuvulanga?

² Wau vo yeto tu Akristu, tuzeye wo vo tufwete bundanga e vuvu kieto kiawonso muna Yave. (Yer. 17:7, 8) Tuna ye ziku vo Yave zola kekutuzolanga ye kesinga bembola akundi andi ko. (Nku. 9:10) Tufwete mpe bunda e vuvu kieto kiawonso kwa Kristu Yesu kadi wavana moyo andi mu kuma kieto. (1 Pet. 3:18) Yeto kibeni mpe tuna ye ziku vo e Bibila malongi mayingi kikutuvananga mana mafwana bundwa e vuvu. (2 Tim. 3:16, 17) Muna kuma kiaki, tuna kikilu ye ziku vo tulenda bunda e vuvu muna Yave, Yesu ye muna Bibila. Kansi, mpangi zankaka balenda kukiyuvula: ‘Nga mfwete kwamanana bunda e vuvu kwa mpangi zame muna nkutakani?’ Ingeta. Kansi aweyi tulenda kadila ye ziku kiaki?

3. Nkia lau diampwena tuna diau? (Maku 10:29, 30)

³ Lau diampwena kikilu tuna diau. Yave watusola twakota muna kanda dia asambidi andi. Ediadi nsambu zayingi dikututwasilanga. (Tanga Maku 10:29, 30.) Kasikil’owu, omu nza yawonso tuvuidi mpangi zamakala ye zamakento ana bezolanga Yave nze yeto ye besianga e ngolo za zingila e ngwizani ye nkanikinu mia Yave. E ndinga  eto, kisi nsi kieto ye mvuatu mieto milenda kala miaswaswana ye mia mpangi zeto, kansi tutoma zolananga ye nsi a ntima wawonso kana nkutu vo i nkumbu antete tuwananene yau. Tuyangalalanga kikilu kala vamosi ye mpangi zeto muna kembelela yo sambila Yave wa Se dieto dianzodi.—Nku. 133:1.

4. Ekuma tuvuididi e mpangi zeto o mfunu?

⁴ Owau ke mu mvu miavioka ko, i ntangwa tufwete kala kikilu twayikakiana ye mpangi zeto. Kadi ezak’e ntangwa, mpangi zeto bekutusadisanga mu nata mazitu meto. (Roma 15:1; Ngal. 6:2) E mpangi zeto bekutukasakesanga mpe twakwamanana songa vema muna salu kia Yave yo kala ye ngwizani ambote yo yandi. (1 Tes. 5:11; Ayib. 10:23-25) Yindula una twadi mona kele vo ke tukadi ye lusadisu ko ye lutaninu lwa mpangi zeto muna nkutakani, ana bekutusadisanga mu zizidila Satana wa Nkadi ampemba ye nza yayi yambi. Sungamena vo ke kolo ko, Satana ye awana kefilanga benuanisa e selo ya Nzambi. Muna kolo kiokio, lusadisu lwa mpangi zeto kikilu tuvua o mfunu. Yindula e kiese tukala kiau mu zaya vo e mpangi zeto zamakala ye zamakento bekala ku sambu dieto muna kutusadisa.

5. Ekuma mpangi zankaka bekatikisilanga bunda e mpangi zau e vuvu?

⁵ Kansi, diampasi dikalanga kwa akaka mu bunda e vuvu kwa mpangi zau muna nkutakani. Nanga mu kuma kia sia vo ke basweka mbumba ko ngatu lungisa nsilu basia. Dilenda kala mpe vo mpangi mosi muna nkutakani wavova yovo vanga diambu diabakendeleka. Vava e mambu mama mebwanga diampasi dikalanga mu bunda mpangi zeto e vuvu. Kansi, nki kilenda kutusadisa mu kwamanana bunda mpangi zeto e vuvu?

6. Aweyi o zola kulenda kutusadisila mu bunda mpangi zeto e vuvu? (1 Korinto 13:4-8)

⁶ O zola i nsabi muna bunda e mpangi zeto e vuvu. Wantete wa Korinto kapu kia 13, kiyikanga  mambu mana o zola kufilanga muntu mu vanga. E mambu mama, malenda kutusadisa mu kwamanana bunda mpangi zeto e vuvu yovo vutukila diaka kubabunda e vuvu. (Tanga 1 Korinto 13:4-8.) Kasikil’owu, e tini kia 4 kivovanga vo “o zola kuna yo luzindalalu ye ngemba.” Kieleka, Yave okutusonganga luzindalalu kana nkutu vava tusumukanga. Ozevo, yeto mpe, tuzolele tanginina Yave muna songanga luzindalalu kwa mpangi zeto, kana nkutu vava bevovanga yovo vanga diambu ditukendelekele. E tini kia 5 mpe kivovanga vo, o zola “ke kufunganga makasi mu nzaki ko. Ke kubadikanga mbi ko.” Dialudi vo ke tuzolele badika mbi ko, i sia vo, kwamanana tanga e nkumbu zina mpangi eto katukendelekele yovo katuvangidi diambu diambi. Kadi e sono kia Kimpovi 7:9 kivovanga vo ke tufwete funga “makasi mu nzaki ko.” Muna kuma kiaki, tuzolele lemvokela e mvovo miasonama muna Efeso 4:26 vo: “Ke nufungi makasi ko yakuna ndimuk’antangwa.”

7. Landila e sono kia Matai 7:1-5, nkia nkanikinu milenda kutusadisa mu bunda mpangi zeto e vuvu?

⁷ E diambu diankaka dilenda kutusadisa mu kwamanana bunda mpangi zeto e vuvu, i kubabadikila una Yave ke kubabadikilanga. O Yave wa Nzambi zola ketoma kubazolanga ye ke sianga sungididi ko muna masumu mau. I diau mpe tufwete vanga. (Nku. 130:3) Ozevo, vana fulu kiasianga e sungididi muna mpilakanu zau, diambote twasianga e sungididi muna fu yambote ya mpangi zeto yo yindula mambu mambote balenda vanga. (Tanga Matai 7:1-5.) O zola “kukwikilanga mawonso.” Ozevo, tuzolele kwikila vo mpangi zeto ke bevangilanga mambu kuna lukanu ko muna kutukendeleka. (1 Kor. 13:7) Kansi, ke disongele ko vo tufwete bundanga e vuvu kwa konso muntu. Kadi o muntu kafwete songa vo wafwana kikilu bundwa e vuvu. *

8. Aweyi olenda bundila akaka e vuvu?

⁸ Wauna ke tulendi komekena muntu ko katuzitisa, katulendi mpe komekena muntu ko katubunda e vuvu. Kadi ntangwa divavanga muna bunda muntu e vuvu. Ozevo, aweyi olenda bundila mpangi zaku e vuvu? Muna vanga yau kikundi. Kasikil’owu, mokenanga yau vava nukalanga muna tukutakanu yo vaikanga yau muna salu kia umbangi. Kala yo luzindalalu yo kubavana e lau dia songa vo bafwana bundwa e vuvu. Kuna lubantiku, nanga dilenda kala diampasi mu zayisa kwa mpangi mambu mawonso ma zingu kiaku. Kansi, ekolo e kikundi kieno kikumamanga, olenda yantika kunzayisa mawonso mena muna ntim’aku. (Luka 16:10) Kansi, adieyi ovanga avo mpangi ndioyo uvangidi diambu difididi mu lembi kumbunda diaka e vuvu? Vana fulu kiafokola kikundi kiaku vana vau, umvana e ntangwa. Kuyambula ko mpe vo e vangu dia mpangi mosi diafila mu lembi bunda diaka e vuvu kwa mpangi zawonso. Muna kuma kiaki, yambula twabadika nona ya selo yakwikizi ya Yave kuna nz’ankulu ana bakwamanana bunda akaka e vuvu kana una vo bakendelekwa kwa akaka.

9. (a) Kana una vo akaka vilwa bavanganga, aweyi Ana kakwamanena bundila e vuvu muna Yave? (b) E nona kia Ana, adieyi kitulongele muna mpila ina o Yave kevangilanga o mambu? (Tala e fwaniswa)

⁹ Nga wakendalala kala mu kuma kia mavangu ma awana bevitanga o ntu muna nkubik’a Yave? Avo i wau, dialusadisu kikilu dikala mu badika e nona kia Ana. Muna lumbu yandi, muntu wasunda e wisa muna nkubik’a Yave kuna Isaele i Ele wa Ngang’ambuta. Kansi, esi nzo andi ke basonganga mbandu ambote ko. Kasikil’owu, o wan’andi amakala ana bakala mpe vo anganga, bayivananga muna mavangu mambi ye mansoni. Kansi, o se diau kabatumbanga ko una ufwene. Kana una vo i wau, Yave kakatula Ele ko vana vau muna kiyekwa kia kingang’ambuta. Ana kayambula kwenda muna saba ko wau vo Ele yandi  wakala se ngang’ambuta mu mvu miayingi. Lumbu kimosi, vava Ele kamona Ana wasambanga kuna ntantu zawonso, wayindula vo Ana ku nkolwa kakala. Lembi zaya e ziku kia diambu, Ele wayantika tumba Ana ona wakala mu ntantu. (1 Sam. 1:12-16) Kana una vo i wau, Ana wasia nsilu vo avo owutidi mwan’ayakala, okumvana kenda sadila kuna saba yo lungwa-lungwa kwa Ele. (1 Sam. 1:11) Nga o mavangu mambi mana wana Ele bavanganga masingikwa? Ingeta. Yave wabatumba muna ntangw’andi. (1 Sam. 4:17) Kuna kwalanda, Yave wasambula Ana yo kumvana mwan’ayakala yo kunyikila vo Samuele.—1 Sam. 1:17-20.

10. Kana una vo akaka bankendeleka, adieyi Davidi wa Ntinu kakwamanana vanga?

¹⁰ Nga wavangwa kala e diambu kwa nkundi aku dina diafila mu yambula kumbunda e vuvu? Avo i wau, o badika e nona kia Davidi wa Ntinu dikala dialusadisu. Davidi wa Ntinu, wakala ye nkundi andi ona wayikilwanga vo Akitofele. Kansi, vava Abesalome wa mwan’a ntinu kavava kutumuna kintinu kia se diandi, Akitofele wayikama Abesalome muna ukolami wau. E diambu diadi diakendeleka kikilu Davidi mu zaya vo nkundi andi yo mwan’andi ana katoma bundanga e vuvu, bantelamena. Kana una vo i wau, Davidi kayambula bunda e vuvu ko kw’akaka. Wakwamanana bunda Kusai wa nkundi andi akwikizi e vuvu ona kayikama ukolami wa Abesalome ko. Davidi kuma kiasikila kakala kiau mu bunda nkundi ndioyo e vuvu. Kadi kuna kwalanda, Kusai wasonga vo nkundi ambote kakala yo sia nkutu e moyo andi mu vonza muna sadisa Davidi.—2 Sam. 17:1-16.

11. Aweyi selo kimosi kia Nabale kasongela vo wabundanga akaka e vuvu?

¹¹ Badika mpe nona kia selo kimosi kia Nabale. Lumbu kimosi, Davidi ye makesa mandi balunga-lunga yo tanina selo ya mvuama mosi wa musi Isaele wayikilwanga vo Nabale. Kuna kwalanda, Davidi ye makesa mandi balomba madia kwa Nabale. Kana una vo Davidi kalomba madia mayingi ko, Nabale katonda ndomba yayi ko. Muna kuma kiaki, Davidi wafunga kikilu makasi yo baka e nzengo za fukisa wan’amakala awonso a nzo a Nabale. Kansi selo kimosi kia Nabale, wanata e nsangu zazi kwa Abingaile wa nkaz’a Nabale. Wau vo yandi mpe selo kia Nabale kakala o moyo andi mu vonza wakala ye wazaya wo vo Abingaile ovanga diambu. Vana fulu kia tina kwandi, selo kiaki wakala ye vuvu vo Abingaile ovanga mawonso muna singika e diambu diadi.  Wakala ye vuvu kiaki kadi wazaya wo vo Abingaile nkento angangu kakala. Dina diabwa kuna kwalanda, diasonga vo e selo kiaki kuma kiasikila kikilu kakala kiau muna kumbunda e vuvu. Kadi kuna unkabu wawonso, Abingaile wakwikidisa Davidi vo kavangi diambu diadi ko diansoki. (1 Sam. 25:2-35) Abingaile mpe wabunda e vuvu vo Davidi ke vanga diambu diadi ko diansoki.

12. Aweyi Yesu kasongela vo wabundanga alongoki andi e vuvu kana una vo bavanganga vilwa?

¹² E nona kiankaka i kia Yesu ona wabundanga e vuvu kwa alongoki andi kana una vo bavanganga vilwa. (Yoa. 15:15, 16) Kasikil’owu, vava Yakobo yo Yoane balomba fulu kiamfunu kwa Yesu muna Kintinu, Yesu kakatikisa e kani diau ko dia sambila Yave ngatu kubavovesa vo ke bekala diaka ntumwa zandi ko. (Maku 10:35-40) Kuna kwalanda, alongoki andi awonso bambembola vava kakangwa muna fuku. (Mat. 26:56) Kana una vo i wau, Yesu kayambula kubabunda e vuvu ko. Wazaya wo vo oyau wantu alembi lunga ye wakwamanana “kubazola yakuna nsuka.” (Yoa. 13:1) Vava kafuluka, Yesu wavana nkutu ntumwa zandi 11 zakwikizi kiyekwa kiamfunu kia vita o ntu muna salu kia kitula wantu se alongoki yo lunga-lunga mameme mandi mantalu. (Mat. 28:19, 20; Yoa. 21:15-17) Yesu kuma kiasikila kakala kiau mu bunda e vuvu kwa wantu awaya alembi lunga. Yau awonso basadila Yave ye kwikizi kiawonso yakuna nsuka a zingu kiau ova ntoto. Kieleka, Ana, Davidi, selo kia Nabale, Abingaile yo Yesu mbandu ambote kikilu batusisila ya bunda e vuvu kwa wantu alembi lunga.

13. Nki kilenda fila mpangi mu lembi bunda akaka e vuvu?

¹³ Nga wavovesa kala mpangi diambu diambumba, i bosi owidi vo wele dio zayisa diaka kwa mpangi ankaka? Kieleka, e diambu diadi, dilenda kukendeleka kikilu. Muna bonga e nona, yindula vo mpangi ankento wele mokena yo nkuluntu mu kuma kia diambu dimosi diambumba. I bosi, muna lumbu kilende o nkento a nkuluntu ndioyo obokele mpangi ankento muna kunkasakesa mu kuma kia diambu dina yakala diandi kamvovese. Muna moko kiaki, o mpangi ankento obakwidi vo o nkuluntu ozayisi dio kwa nkento andi. Ka lukatikisu ko vo diampasi dikala kwa mpangi ankento muna bunda diaka e vuvu kwa nkuluntu ndioyo. Kansi, kana una vo i wau, mpangi ankento wele vava diaka lusadisu kwa nkuluntu ankaka yo kunzayisa dina divangamene. Muna mpila yayi, o nkuluntu ndioyo unsadisi mu vutuka bunda diaka akuluntu e vuvu kumosi yo ndiona unkendelekele.

14. Nki kiasadisa mpangi ayakala mu vutuka bunda diaka e vuvu kwa akuluntu?

¹⁴ Mu mvu miayingi, mpangi mosi ayakala kabundanga diaka akuluntu wole e vuvu ko. Kansi kuna kwa landa, wayindula diambu dimosi kawa kwa mpangi mosi ona otoma zitiswanga. O mpangi ndioyo wavova vo: “Satana yandi i mbeni eto, kansi ke mpangi zeto ko.” E mvovo miami miafila mpangi ndioyo mu toma yindula yo zaya dina kafwete vanga. I bosi, wasamba kwa Yave yo vutuka bunda diaka akuluntu awaya e vuvu.

15. Yika nona kisonganga vo ntangwa divavanga muna vutuka bunda diaka mpangi zeto e vuvu.

¹⁵ Nga wavidisa kala e kiyekwa wakala kiau muna nkutakani? Avo i wau, mpasi zayingi kikilu wamona. Tala e nona kia mpangi ankento Grete yo ngudi andi ana bakala vo Mbangi za Yave muna kolo kia luyalu lwa Nazi kuna Alemanha muna mvu mia 1930 vava e salu kieto kiasimwa. Mpangi Grete wayangalelanga e lau kakala diau dia soneka e kopi za Eyingidilu mu kuma kia mpangi zankaka. Kansi, vava ampangi bawa vo o se dia mpangi Grete kazolanga Mbangi za Yave ko, bankatula e kiyekwa kiaki, kadi wonga bakala wau vo o se diandi olenda yekola ampangi kwa luyalu. E diambu diadi diampasi ke diau kaka ko kawanana diau mpangi Grete. Muna kolo kia Vita Yanzole ya Nz’amvimba, ampangi ke babundanga diaka vuvu ko kwa mpangi Grete yo ngudi andi,  ke babavananga diaka kopi kia Eyingidilu ko ngatu kubakayisa. Kieleka, batoma kendalala kikilu mu kuma kia diambu diadi. Muna kuma kia lukendalalu lwalu, mpangi Grete wavova vo, ntangwa yayingi yavioka muna loloka ampangi yo vutuka diaka kubabunda e vuvu. Kansi, kuna kwalanda, mpangi Grete wabakula vo Yave waloloka mpangi zazi. Muna kuma kiaki, yandi mpe wabaloloka.

16. Ekuma tufwete vangilanga mawonso muna bundanga mpangi zeto e vuvu?

¹⁶ Avo wabwila kala e diambu nze dina diabwila mpangi Grete, vanga mawonso kimana wavutuka bunda diaka mpangi zaku e vuvu. Dialudi vo ntangwa divava, kansi e ngolo ovanga ke zankatu ko. Badika e nona eki. Yindula vo lembi wo zaya odidi madia mambi ye matwasidi e mpasi. Nga disongele vo kudia diaka ko? Ve. Dialudi vo kudia diaka kidie-kidie ko, kansi kuyambula dia ko. Diau adimosi, ke tufwete yambula ko vo e diambu diambi tuvangilu kwa mpangi mosi diatufila mu lembi bunda diaka mpangi zeto zawonso e vuvu. Kadi tuzeye wo vo yeto awonso tu wantu alembi lunga. Vava tubundanga diaka mpangi zeto e vuvu, tukala ye kiese ye diasazu dikala mu sia e sungididi muna dina tulenda vanga kimana twasiamisa luvuvamu muna nkutakani yo bundaziana e vuvu.

17. Ekuma dinina diamfunu mu bundanga mpangi zeto e vuvu? Nkia mambu tulongoka muna longi dilanda?

¹⁷ Omu nza yayi ya Satana, diampasi kikilu kwa wantu mu bunda akaka e vuvu. Kansi, diakiese kikilu mu zaya vo tulenda bunda mpangi zeto e vuvu kadi zola kikilu tukubazolanga, oyau mpe zola bekutuzolanga. E vuvu tubundanga kwa mpangi zeto kikutusadisanga mu zingila mu luvuvamu ye kiese. Kikututanina mpe kuna sentu vava tuwanana ye mpasi. Kansi, adieyi tuvova avo mpangi wavanga diambu diakendeleka yo kufila mu lembi kumbunda diaka e vuvu? Vanga mawonso mu badikila o mambu nze una Yave kebadikilanga mo. Sadila nkanikinu mia Bibila, wokesa o zola kwaku muna mpangi zaku yo tanginina e selo ya Yave beyikwanga muna Bibila ana babunda akaka e vuvu. Kieleka, tulenda sunda konso lukendalalu tuna lwau muna ntima yo vutuka diaka bunda mpangi zeto e vuvu. Avo tuvangidi wo, nsambu zayingi tuvua ye tukala ye akundi ayingi ambote ana balutidi nkutu mpangi ona twawutuka yandi. (Nga. 18:24) Kansi, o bunda mpangi zeto e vuvu, ke diau kaka ko divavuanga. Oyau mpe bafwete zaya vo yeto mpe twafwana bundwa e vuvu. Muna longi dilanda, tulongoka una tulenda songela kwa mpangi zeto vo twafwana bundwa e vuvu.