1. Ndaŵa yanji n’zosadabwisa kuona kuti ŵanthu anyinji oona kuti angakhulupilile lini munthu aliyense?

 ŴANTHU m’calo cino ca Satana oziŵa lini munthu waangakhulupilile. Zili teti cifukwa cakuti ankhala otalizhyiwa wenye na azamalonda, azandale koma soti asogoleli a vipembezo. Izi zacitisha soti kuti aleke kukhulupilila ayao, maneba koma soti abanja ŵao. Koma izi zufunika lini kutidabwisa cifukwa Baibo yelosela kuti: “M’masiku osilizhya . . . , ŵanthu akankhale . . . osakhulupilika, . . . onenela ayao viipa, . . . aciwembu.” M’mau ayakine tingalaŵile kuti ŵanthu akoonesha minkhalidwe monga ni ya Satana, wamene ni mulungu wa nthawi ino koma soti wamene tingamukhulupilile lini.​—2 Tim. 3:1-4; 2 Akor. 4:4.

2. (a) Ni ŵani ŵatingakhulupilile na mtima wonse? (b) Kansi Akhristu ayakine angavutike kucita cinji?

² Monga Akhristu, tukhulupilila Yehova na mtima wasu wonse. (Yer. 17:7, 8) Tuziŵa kuti yove otikonda na kuti ‘angatisiye lini.’ (Sal. 9:10) Tukhulupilila soti Yesu Khristu na mtima wonse cifukwa cakuti etifwila. (1 Pet. 3:18) Ndipo tukhulupilila Baibo cifukwa tuziŵa kuti ili na malangizo odalilika. (2 Tim. 3:16, 17) Koma Akhristu ayakine angavutike kukhulupilila akwasu na azilongosi mumpingo. Lomba ndaŵa yanji tufunika kuŵakhulupilila?

3. Ni mwai wapadela wotyani watili nao? (Maliko 10:29, 30)

³ Yehova watisankha kunkhala mbali ya banja yake ya pacalo conse. Uyu ni mwai wapadela ndipo utiyavya kupeza madaliso anyinji. (Ŵelengani Maliko 10:29, 30.) Pacalo conse, tili na akwasu na azilongosi amene okonda Yehova monga ni mwatumukondela seo, ndipo ocita zonse zaangakwanishe pokonkha malamulo ŵake. Tuŵakonda ngako mosasamala kanthu kuti tusiyana vilaŵilo, cinkhalidwe na kavwalidwe. Ndipo tunkhala okatizhyana mosasamala kanthu kuti nikuyamba kukumana nao. Tusangalala  ngako kunkhala okatizhyana potamanda nolambila Ausuwasu akululu.​—Sal. 133:1.

4. Ndaŵa yanji tufunikila thandizo ya akwasu na azilongosi?

⁴ Kupambana kale, ino niye nthawi yatufunika kunkhala okatizhyana na akwasu na azilongosi. Ndaŵa yanji talaŵila teti? N’cifukwa cakuti nthawi ziyakine otiyavya kulimbana na mavuto. (Aro. 15:1; Aga. 6:2) Kuyangizhyila apo, otilimbikisha kuti tipitilizhye kutumikila Yehova nopitilizhya kunkhala otang’a mwauzimu. (1 Ates. 5:11; Aheb. 10:23-25) Kulaŵila cendi, mpingo utiyavya kuti tipitilizhye kunkhala otang’a patuyesewa na Satana Maleŵania koma soti calo ici ciipa. Lombapano, Satana na ŵanthu ali ku mbali yake akaukile atumiki a Mulungu. Koma tufunika lini kucita nkhaŵa cifukwa akwasu na azilongosi akatiyavye pa nthawi yamene iyo.

5. Ndaŵa yanji Akhristu ayakine ovutika kukhulupilila akwasu na azilongosi?

⁵ Ayakine angavutike kukhulupilila akwasu na azilongosi cifukwa cakuti Mkhristu muyakine ekangiwa kusunga cisinsi olo ekangiwa kukwanilisha lonjezo. Olo payakine Mkhristu muyakine mumpingo elaŵila olo kucita zinthu zamene zeŵakhumudwisha. Zocitika zoteti zupangisha kuti cinkhale covuta kukhulupilila ŵanthu ayakine. Lomba kansi n’cinji cingatiyavye kuti tikokhulupilila akwasu na azilongosi?

6. Kansi cikondi cingatiyavye tyani kuti tikokhulupilila ayakine? (1 Akorinto 13:4-8)

⁶ Kukonda akwasu na azilongosi niye kungatiyavye kuti tikoŵakhulupilila. Lemba ya 1 Akorinto caputa 13 yufotokoza mbali zosiyanasiyana za cikondi zamene zingatiyavye kuti tikokhulupilila ayakine. (Ŵelengani 1 Akorinto 13:4-8.) Mwacisanzo, vesi 4 yulaŵila kuti “cikondi n’coleza mtima ndipo n’ciweme mtima.” Yehova otilezela mtima olo kuti nthawi ziyakine tumucimwila. Tetyo, tufunika kunkhala oleza mtima ngati mkwasu olo kalongosi walaŵila olo  kucita zinthu zamene zatikhumudwisha. Vesi 5 yulaŵila kuti: “[Cikondi] cukalipa lini. Cusunga lini vifukwa.” Tetyo, tufunika kupewa ‘kusungila akwasu na azilongosi vifukwa.’ Izi zutanthauza kuti tufunika kupewa kukumbukila zinthu zecitilakwila na colinga cakuti tikaŵakumbushe akayotilakwila soti. Lemba ya Mlaliki 7:9 yulaŵila kuti tufunika “kupewa kukalipa kamangu.” Ndipo tufunika soti kuseŵenzesha malangizo opezeka pa Aefeso 4:26 akuti: “Musalole kuti zuŵa iloŵe mukali okalipa.”

7. Kansi malangizo opezeka pa Mateyu 7:1-5 angatiyavye tyani kuti tikokhulupilila ayakine?

⁷ Cinthu ciyakine cingatiyavye kuti tikokhulupilila akwasu na azilongosi ni kuŵaona monga ni mwakuŵaonela Yehova. Mulungu oŵakonda ndipo okumbukila lini macimo ŵao. Nase tufunika kucita cimozimozi. (Sal. 130:3) M’malo moika maganizo ŵasu pa zinthu zakulakwisa, tufunika kuyesayesa kuona minkhalidwe yao iweme na zinthu ziweme zaangakwanishe kucita. (Ŵelengani Mateyu 7:1-5.) Tukhulupilila kuti ocitila lini lona kutikhumudwisha cifukwa cikondi “cukhulupilila zinthu zonse.” (1 Akor. 13:7) Izi zutanthauza lini kuti Yehova ofuna kuti tikokhulupilila ayakine paliye vifukwa. M’malo mwake, otiyembekezela kuti tikoŵakhulupilila cifukwa cakuti oonesha kuti ni okhulupilika kupitila m’zocita zao. b

8. N’cinji cingatiyavye kuti tikokhulupilila akwasu na azilongosi?

⁸ Tufunika kucita khama kuti tiyambe kukhulupilila ayakine. Ndipo izi zingatole nthawi. Kansi tingacite tyani kuti tikokhulupilila akwasu na azilongosi? Tufunika kuŵaziŵa bwino. Kuti tikwanishe kucita izi, tufunika kupatula nthawi yokamba nao pa misonkhano ya mpingo nolalikila nao pamozi. Tufunika soti kunkhala oleza mtima noŵapasa mwai woonesha kuti ni okhulupilika kupitila m’zocita zao. Ngati munthu tikaliyomuziŵa bwino, tufunika kupewa kumuuzhya zinthu za cisinsi. Koma pavuli pakuti tamuziŵa bwino, tingankhale omasuka kumuuzhya zilizonse. (Luka 16:10) Lomba tingacite tyani ngati mkwasu olo kalongosi wacita zinthu zamene zapangisha kuti tileke kumukhulupilila? Tufunika lini kuutukila kusilizhya ushamwali wasu. M’malo mwake, tufunika kumupasa nthawi. Ndipo tufunika lini kulola zocita za munthu muyakine kutipangisha kuti tileke kukhulupilila akwasu onse. Lomba, tiyeni tilaŵizhyane visanzo va atumiki okhulupilika a Yehova amene epitilizhya kukhulupilila ŵanthu ayakine olo pavuli pakuti aŵakhumudwisha.

9. (a) Kansi Hana eonesha tyani kuti enzokhulupilila ŵanthu ŵecisankha Yehova posogolela gulu yake olo kuti enzolakwisa zinthu ziyakine? (b) Kansi mwaphunzilapo cinji pa cisanzo ca Hana pa nkhani yokhulupilila ŵanthu amene osogolela gulu ya Yehova? (Onani cithunzithunzi.)

⁹ Kansi mwekhumudwishiwapo kale na munthu waudindo? Ngati n’tetyo, mungapindule mwa kuganizila cisanzo ca Hana. Pa nthawi iyo, Mkulu wa Ansembe Eli niye enzosogolela pa nkhani yolambila Yehova mu Isiraeli. Koma ŵanthu a m’banja mwake enzeve cisanzo ciweme. Ŵana ŵake amene enzotumikila monga ansembe enzocita vinthu viipa. Koma yove aliyoŵaongolele. Yehova aliyocose Eli pa udindo wake nthawi yamene iyo. Olo kuti Eli enze akalutumikila monga Mkulu wa Ansembe, Hana aliyoleke kulambila Yehova pa cihema. Siku iyakine Eli peciona kuti Hana opemphela mokhuzika, eganiza kuti wakolwa. M’malo momukonsha kuti aziŵe zenezene, yove eyamba kuimba mlandu Hana olo kuti pa nthawi iyi enzokumana na mavuto. (1 Sam. 1:12-16) Olo n’tetyo, Hana elonjeza kuti ngati Mulungu amupase mwana, akamupeleke  kuti akotumikila pa cihema pamozi na Eli. (1 Sam. 1:11) Lomba kansi ŵana ŵa Eli enzofunika kupasiwa cilango? Eee, ndipo Yehova eŵalanga pa nthawi yoyenela. (1 Sam. 4:17) M’kuluta kwa nthawi, Mulungu edalisa Hana mwa kum’pasa mwana munalume, ndipo mwana uyu emupasa zina yakuti Samueli.​—1 Sam. 1:17-20.

10. Kansi Mfumu Davide epitilizhya tyani kukhulupilila ŵanthu ayakine olo kuti ayakine emuukila?

¹⁰ Kansi mwekhumudwishiwapo kale na muyanu wa pamtima? Ngati n’tetyo, ganizilani cisanzo ca Mfumu Davide. M’mozi mwa ashamwali ŵake enze Ahitofeli. Koma Abisalomu mwana wa Davide pecimupandukila na colinga cakuti amulonde ufumu, Ahitofeli enkhala ku mbali ya Abisalomu. N’zoonekelatu kuti Davide ekhumudwa ngako poona kuti mwana wake koma soti shamwali wake amupandukila. Olo n’tetyo, izi ziliyocitishe Davide kuleka kukhulupilila ŵanthu ayakine. Yove epitilizhya kukhulupilila muyake wokhulupilika Husai wamene aliyonkhale ku mbali ya ŵanthu emuukila. Davide enze na vifukwa vomvwika vomucitisha kupitilizhya kukhulupilila Husai. Husai eonesha kuti enze shamwali muweme cifukwa efwika mpaka poika moyo wake pa ngozi na colinga cofuna kuyavya Davide.​—2 Sam. 17:1-16.

11. Kansi mtumiki wa Nabala eonesha tyani kuti enzokhulupilila ŵanthu ayakine?

¹¹ Ganizilani soti cisanzo ca m’mozi mwa atumiki a Nabala. Mwacikondi, Davide na masoja ŵake eteteza atumiki a Mwiisiraeli muyakine wa zina yakuti Nabala. Pa nthawi iyakine, Davide esenga Nabala, wamene enze wolemela kuti apaseko vakulya masoja ŵake. Koma yove ekana. Cifukwa ca izi Davide ekalipa ngako ndipo esimikizhya mtima kuti apaye munalume aliyense wa m’ng’anda ya Nabala. Mtumiki wa Nabala peecimvwa izi, efotokozela Abigayeli wamene enze mkazi wa Nabala za nkhani iyi. Pofwana kuti enze m’mozi mwa ŵanthu a m’ng’anda ya Nabala, mtumiki uyu eziŵa kuti moyo wake wenze pa ngozi. M’malo mothaŵa kuti apulumuse moyo wake, yove ekhulupilila kuti Abigayeli acitepo kanthu kuti aŵapulumuse. Ecita izi cifukwa enzoziŵa kuti Abigayeli enze munakazi wanzelu. Ndipo zecitika pavuli pake zeonesha kuti enze na vifukwa vomvwika vokhulupilila Abigayeli. Abigayeli ecita  zinthu motang’a mtima poyavya Davide kuti acinje maganizo ŵake. (1 Sam. 25:2-35) Yove ekhulupilila kuti Davide acite zinthu zoyenela.

12. Kansi Yesu eonesha tyani kuti enzokhulupilila ophunzila ŵake olo kuti nthawi ziyakine enzolakwisa zinthu?

¹² Yesu enzokhulupilila ophunzila ŵake olo kuti enzolakwisa zinthu nthawi ziyakine. (Yoh. 15:15, 16) Yakobo na Yohane pecimusenga kuti akaŵapase udindo wapadela mu Ufumu wa Mulungu, Yesu aliyokaikile colinga cao potumikila Yehova olo kuŵacosa pa gulu ya atumwi. (Mko. 10:35-40) Pa usiku wecimangiwa, ophunzila ŵake onse emuutuka Yesu nomusiya yeka. (Mat. 26:56) Olo n’tetyo, Yesu aliyoleke kuŵakhulupilila. Olo kuti enzoziŵa kuti ophunzila ŵake enzeve ungwilo, yove “epitilizhya kuŵakonda mpaka posilizhyila.” (Yoh. 13:1) Pavuli pakuti waukishiwa, Yesu epasa atumwi ŵake okhulupilika 11 udindo wapadela wosogolela pa nchito yopanga ophunzila nosamalila mbelele zake. (Mat. 28:19, 20; Yoh. 21:15-17) Yove enze na vifukwa vomvwika vopitilizhyila kukhulupilila analume aŵa. Onse epitilizhya kutumikila Yehova mokhulupilika mpaka pecisilizhya utumiki wao wa pacalo. Kulaŵila cendi, Hana, Davide, mtumiki wa Nabala, Abigayeli na Yesu etisiila cisanzo ciweme ngako pa nkhani yokhulupilila ŵanthu amene aliye ungwilo.

13. N’cinji cingacitishe kuti nthawi ziyakine cinkhale covuta kukhulupilila ŵanthu ayakine?

¹³ Kansi pa nthawi iyakine mweuzhyako mkwasu muyakine nkhani ya cisinsi koma pavuli pake yove euzhyako ŵanthu ayakine? Zoteti zikacitika, zukhumudwisha ngako. Ganizilani cisanzo ici. Pa nthawi iyakine, kalongosi muyakine euzhyako mkulu muyakine nkhani ya cisinsi. Koma m’mawa mwake, mkazi wa mkulu uyu emutumila foni na colinga cakuti amulimbikishe. Zenze zoonekelatu kuti mkulu uyu euzhyako mkazi wake nkhani yecimuuzhya. Kulaŵila cendi, kalongosi uyu enze na cifukwa comvwika colekela kukhulupilila mkulu uyu. Koma kalongosi uyu ecita zinthu zoyenela mwa kusenga thandizo kuli mkulu muyakine. Ndipo mkulu uyu emuyavya kuti ayambe soti kukhulupilila akulu.

14. N’cinji ceyavya mkwasu muyakine kuyamba soti kukhulupilila ayakine?

¹⁴ Kwa nthawi itali, mkwasu muyakine enze ekhumudwa na akulu ayakine aŵili ndipo enzoona kuti angaŵakhulupilile lini. Koma ecinja maganizo ŵake pavuli poganizila mau yecilaŵila mkwasu muyakine weenzolemekeza ngako. Mau aŵa enze akuti: “Satana niye mdani wasu, osati akwasu na azilongosi.” Mkwasu uyu eiganizila ngako mfundo iyi. Ndipo pavuli popeleka pemphelo kwa Yehova, ekwanisha kunkhazikisha soti mtendele na akulu aŵa.

15. Ndaŵa yanji nthawi ziyakine zingatole nthawi kuti tiyambe soti kukhulupilila ŵanthu ayakine? Fotokozani cisanzo.

¹⁵ Kansi mwetaikiliwapo mwai wa utumiki wemwenzokonda ngako? Zoteti zikacitika zukhumudwisha ngako. Ganizilani cisanzo ca kalongosi Grete na amai ŵake. Ove enze Mboni zokhulupilika ku Germany, ndipo enkhalako m’vyaka va m’ma 1930 pamene nchito yasu yenze yoleshewa pansi pa ulamulilo wa Nazi. Kalongosi Grete enzosangalala ngako kutaipa Nsanja za Mulonda za okhulupilila ayake. Koma akwasu pecizindikila kuti ausuwake enzokatizhyana lini na cendi, emulonda mwai uyu poyopa kuti ausuwake angapeleke nkhani iyi ku ŵanthu osusha. Koma ziliyosilile apa. Pa nthawi yonse ya Nkhondo Yaciŵili ya Pacalo Conse, akwasu enze eleka kupasa kalongosi Grete na amai ŵake Nsanja za Mulonda. Ndipo enzoŵalaŵizhya lini akakumana pa njila. Izi zemukhumudwisha ngako kalongosi Grete. Ndipo elaŵila kuti zetola nthawi itali kuti aŵakhululukile akwasu aŵa noyamba soti kuŵakhulupilila. Olo n’tetyo, m’kuluta kwa  nthawi ezindikila kuti Yehova eŵakhululukila, ndipo naye ecita cimozimozi. c

16. Ndaŵa yanji tufunika kucita khama kuti tiyambe soti kukhulupilila akwasu na azilongosi?

¹⁶ Ngati zoteti zekucitikilamponi, mungafunike kucita khama kuti muyambe soti kukhulupilila ŵanthu ayakine. Izi zingatole nthawi. Koma mungapindule ngako ngati mungacite izi. Mwacisanzo, ngati pa nthawi iyakine mwelyako vakulya viyakine vamene vekulwalikani, mungankhale wosamala ngako posankha vakulya vamungalye. Koma izi zutanthauza lini kuti mufunika kuleka kulya vakulya vonse. Molingana na izi, tufunika lini kulola zocitika ziyakine kutipangisha kuti tileke kukhulupilila akwasu na azilongosi amene tuziŵa bwino kuti aliye ungwilo. Ngati tuyesayesa kuyamba soti kukhulupilila ŵanthu ayakine, tinkhale acimwemwe ndipo tikoika maganizo ŵasu pa zinthu zatukwanisha kucita poyavya kuti tikokhulupililana mumpingo.

17. Ndaŵa yanji kukhulupilila ŵanthu ayakine n’kofunika, ndipo tikaphunzile cinji m’nkhani yokonkhapo?

¹⁷ M’calo ici ca Satana, ŵanthu anyinji okhulupilila lini ŵanthu ayakine. Koma seo tukhulupilila akwasu na azilongosi cifukwa cakuti tuŵakonda ndipo nao otikonda. Izi zuticitisha kuti tikonkhala acimwemwe koma soti okatizhyana pakati pasu. Ndipo msogolo pati tikakumane na mavuto, zikatiyavye kuti tikankhale otetezeka. Lomba kansi tufunika kucitanji ngati Mkhristu muyakine etikhumudwisha ndipo tuona kuti tingamukhulupilile lini soti? Tufunika kuona zinthu monga ni mwakuzionela Yehova, kuseŵenzesha mfundo za m’Baibo, kukulisha cikondi casu pa akwasu nophunzilapo kanthu pa visanzo va ŵanthu otomolewa m’Baibo. Tingakwanishe kukhululukila akwasu na azilongosi noyamba soti kuŵakhulupilila. Tikacita izi, Yehova atidalise ndipo tinkhale na ashamwali anyinji ati ‘apitilizhye kunkhala nase pafupi kupambana abululu ŵasu.’ (Miy. 18:24) Kukhulupilila ŵanthu ayakine pakweka, n’kosakwanila. Nase tufunika kucita zinthu zamene zingacitishe ŵanthu ayakine kuti akotikhulupilila. M’nkhani yokonkhapo, tikaphunzile mwatingacitile izi.