1. Zumhawktlakmi pakhat kha zeitindah kan hngalh khawh?

 ZUMHAWK a tlakmi nih cun a biakam ningin tuah awk le biatak chim awkah aa zuam peng. (Salm 15:4) Bochan awktlak a simi kha mi nih an hngalh. Unau pawl nih cutin kan zum hna seh ti kan duh ve. Unau pawl zumhmi si awkah zeinihdah a kan bawmh khawh?

2. Zumhawktlakmi kan si kha zeitindah kan langhter khawh?

² Kanmah zumh awkah midang kha kan hnek kho hna lo. An kan zumh khawh nakhnga kan tuahsernak in langhter a hau. Zumhnak timi cu tangka bantuk a si. Zumhmi si cu a har nain tlau cu a fawi te. Jehovah cu kan sinin zumhnak hmuh awkah aa tlak. “A ṭuanmi rian cu zumhawktlak an si dih” caah a zungzal in kan zumh khawh. (Salm 33:4) Pathian nih rak ka zohchunh hna seh ti a duh. (Efe. 5:1) Vancung an Pa an i zohchunh i zumhawktlakmi an si a langhtermi, Jehovah salle kong cheukhat kha zohhmanh hna u sih. Cun zumhawktlakmi si awkah a kan bawmmi sining panga kong zong kan i ruah hna lai.

3-4. Profet Daniel nih zumhawktlakmi a si kha zeitindah a langhter, kanmahle kanmah bia i hal awkah zeinihdah a kan forh awk a si?

³ Profet Daniel cu zumhawktlakmi sinak ah zohchunh awk ṭha taktak a si. Babilon ah sal in kalpi a si ko nain bochan awk tlakmi le zumhawktlakmi a si kha a rak langhter. Jehovah bawmhnak thawngin Babilon Siangpahrang Nebukhadnezzar mang a leh tikah mi nih an hun zumh chinchin. Voikhat cu siangpahrang nih theih a duh lo dingmi bia—Jehovah mithmai  ṭha a hmuh lonak kong kha Daniel nih a chimh a hau. Nebukhadnezzar cu a puarhrang tukmi a si caah mah kong chim awkah Daniel nih ralṭhatnak a ngeih a hau! (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Kum tampi a rauh hnuah, Babilon siangpahrang inn i vanpang ah a langmi, khuaruahhar kut in ṭialmi ca kha Daniel nih hmaan tein a lehnak thawngin zumhawktlakmi a si kha a rak langhter ṭhan. (Dan. 5:5, 25-29) Mah hnu zongah Media mi Darius le a bawi pawl zong nih Daniel i “a thil ti khawhnak” kha an hmuh. Mah lengah Daniel nih “thil ṭhalo a tuahmi kha pakhat hmanh an hmu kho lo; zeicahtiah siangpahrang nih a fialmi kha fel tein a tuah.” (Dan. 6:3, 4) A hmaan lomi pathian a biami uktu pawl hmanh nih Jehovah a biami Daniel cu zumhawktlakmi a si ti kha an hngalh.

⁴ Daniel kong kha ruat in hitin kan i hal kho: ‘Jehovah Tehte a si lomi hna nih zeitindah an ka hmuh? A rian felfai tein a ṭuan i zumhawk a tlakmi pakhat in an ka hmu maw?’ Mah biahalnak hi zeicah kan i hal awk a si? Zumhawktlakmi kan sinak nih Jehovah thang a ṭhatter khawh caah a si.

5. Hananiah cu zumhawktlakmi pakhat in zeicah hngalh a si?

⁵ BC 455 ah Uktu Bawi Nehemiah nih Jerusalem vanpang a sak ṭhan hnuah khua ṭha tein a zohkhenh hnga dingmi, zumhawk a tlakmi pa pawl kha a rak kawl hna. Nehemiah nih mi tampi lakah ralvennak inn uktu Hananiah kha a rak thim. Baibal nih Hananiah cu “midang tampi nakin zumhawktlak deuh le Pathian a ṭih deuhmi” a si tiah a ti. (Neh. 7:2) Jehovah  a dawt caah le a mithmai ṭha sungh lai a ṭih caah Hananiah nih pek a simi zei rian paoh kha felfai tein a rak ṭuan. Mah sining hna nih Pathian rian kan ṭuannak ah zumhawktlakmi si dingin a kan bawmh ve lai.

6. Tikhikas nih lamkaltu Paul caah zumhawktlakmi hawikom a si kha zeitindah a langhter?

⁶ Lamkaltu Paul i zumhawktlakmi a hawi, Tikhikas kong hi zohhmanh. Paul nih innthong a tlak lioah Tikhikas kha a rak i bochan i “Bawipa rian ah zumhawktlak a simi” tiah a ti. (Efe. 6:21, 22) Paul nih Tikhikas kha Efesa le Kolose i unau pawl sin cakuat phorh awk ca lawngah si loin unau pawl thazaang pek awk le hnemh awk ca zongah a rak zumh. Tikhikas kong nih tuchan ah thlaraulei kan herhmi a kan zohkhenhtu bochan awk a tlakmi le zumhfekmi pa pawl kong kha a kan hngalhter ṭhan.—Kol. 4:7-9.

7. Zumhawktlakmi sinak kong he aa tlaiin Khrihfa upa le bu rianṭuantu hna sinin zeidah na cawn khawh?

⁷ Tuchan i zumhawktlakmi Khrihfa upa le bu rianṭuantu pawl kha kan sunsak tuk hna. Daniel, Hananiah le Tikhikas bantukin an rian kha felfai tein an ṭuan. Tahchunhnak ah, zarhlai pumhnak i kan i pumh tikah pumhnak program dihlak caah rian pek a si ti kha kan hngalh. Rian pekmi unau pawl nih ṭha tein an i timhtuahmi le pumhnak ah an rian an ṭuanmi kha Khrihfa upa nih an hmuh tikah an sunsak tuk! Tahchunhnak ah, zarhdongh pumhnak ah pakhatkhat nih zapi ca phungchimnak kha a philh sual lai ti phan ruangah Baibal kan cawnpiakmi pawl pumh sawm lai kha kan i cungcang lo. Cun phungchim rianṭuannak caah kan herhmi cauk zong a um lai ti kha kan zumh. Mah zumhfekmi unaupa hna nih ṭha tein an kan zohkhenh caah Jehovah cungah kan i lawm tuk! Cu a si ah zumhawktlakmi kan si kha zei ti lam hna in dah kan langhter khawh?

8. Midang kong hngalh duhnak kan langhter tikah zeitindah a tlarimi kan si awk a si? (Phungthlukbia 11:13)

⁸ Unau pawl kha kan dawt hna caah an kong ṭha tein hngalh kan duh. Asinain a tlarimi kan si a hau i pumpak an kong he aa tlaiin upatnak kan ngeih awk a si. Kumzabu pakhatnak i Khrihfa cheukhat cu “mi congoih kha an thiam i a kenkip ah khan an va sawh i chim awk a si lomi zong kha an chim lengmang.” (1 Tim. 5:13) Anmah bantuk si kan duh lai lo ti cu a fiang ko. Pakhatkhat nih amah pumpak kong a kan chimh i midang sin chim ṭhan lo awkah a kan fial hei ti u sih. Tahchunhnak ah, unaunu pakhat nih a ngeihmi zawtnak kong asiloah a dang a tonmi buaibainak kong a kan chimh i ahohmanh chim hna hlah tiah a kan ti men lai. Unaunu i a duhnak kha kan upat awk a si. * (Phungthlukbia 11:13 rel.) Biathli phuan lo awkah a biapi tukmi a dang thil sining kong kha i ruah hna u sih.

9. Chungkharmi pakhat cio nih zumhawktlakmi an si kha zeitindah an langhter khawh?

⁹ Innchungkhar ah. Chungkharmi pakhat cio nih chungkhar kong kha midang sin chim lo awkah rian an ngei. Tahchunhnak ah, nihchuak a simi zia a nupi nih a ngeihmi kha a vapa nih a hngalh men lai. Mah kong kha midang sinah chim in a nupi kha a ning a zahter lai maw? Cutin a tuah hrimhrim lai lo! A nupi kha a dawt caah a lung a fahter hngami zeithil hmanh tuah a duh lai lo. (Efe. 5:33) Kumhra fai pawl nih upatnak he pehtlaih kha an duh. Mah kha nulepa nih an i cinken awk a si. An fale nih palhnak an tuahmi kong kha midang  sinah chim in mual an phoh hna awk a si lo. (Kol. 3:21) Ngakchia pawl nih an chungkharmi an ning a zahter khomi kong kha midang sinah chim lo dingin fimkhur tein an cawn a hau. (Deut. 5:16) Chungkharmi pakhat cio nih chungkhar biathli an phuan lonak thawngin chungkhar pehtlaihnak kha an fehter.

10. Hawikom ṭha sinak ah zeidah aa tel? (Phungthlukbia 17:17)

¹⁰ Hawikomhnak ah. Kan hawikom ṭha sinah kan intuarnak kong chim kan duh caan a um men lai. A caan ah mah cu kan i harh men lai. Kan intuarmi taktak kong pakhatkhat sinah chim cu a fawi men lai lo. Cun a hnuah kan hawikom nih kan chimhmi kong kha midang sinah a chim ti kan hngalh tikah kan ngaih a chia tuk men lai. Asinain kan intuarnak kong kan chimh khawhmi le midang sinah chim ṭhan a hmang lomi hawikom kan ngeih caah kan i lawm tuk! Mah cu “hawikom” ṭha taktak an si.—Phungthlukbia 17:17 rel.

11. (a) Khrihfa upa le an nupile nih zumhawktlakmi an si kha zeitindah an langhter? (b) Khrihfabu biathli a tawngtham i a hnuah a chungkhar sinah a chim lomi Khrihfa upa pakhat sinin zeidah kan cawn khawh? (Hmanthlak zoh.)

¹¹ Khrihfabu ah. Mi biathli a thupmi Khrihfa upa cu unau pawl caah “thlitu a hran tikah dornak le . . . i thuhnak hmun” bantuk an si. (Isa. 32:2) An sinah kan chimmi kan biathli kha an phuang lai lo ti kan hngalh caah zalong tein zeipaoh kan chimh khawh hna. An chim awk a si lomi kong kha chim ding zongin kan hnek hna lo. Mah lengah Khrihfa upa pawl kha an nupile nih biathli chim awkah an virhkhoih hna lo caah an nupile kha kan upat tuk hna. Khrihfa upa nupi pakhat kha unau pumpak kong chimh a si lomi cu thluachuah taktak a si. Khrihfa upa nupi pakhat nih hitin a ti: “Ka vapa nih thlaraulei ah bawmh a haumi unau pawl kong kha a ka chim lo i an min hmanh a ka theihter lo caah kaa lawm tuk. Zeihmanh ka tuah khawh lomi kongkau ah thilrit khinh ka si lo caah kaa lawm tuk. Khrihfabu ah a ummi unau dihlak he zalong  tein kaa chawnbia kho. Mah lengah keimah pumpak intuarnak asiloah ka tonmi buaibainak hna kha ka va sin ka chim tikah midang sinah a phuang lai lo timi zumhnak ka ngei.” Kan dihlak in zumhawktlakmi si kan duh ti cu a fiang ko. Mah hmuitinh phanh awkah zeinihdah a kan bawmh khawh? A kong panga in i ruah hna u sih.

12. Zumhawktlakmi sinak ah dawtnak cu a hrampi a si tiah zeicah kan ti khawh? Tahchunhnak pe.

¹² Zumhawktlakmi sinak ah dawtnak cu a hrampi a si. Jesuh nih a ngan bikmi nawlbia pahnih cu Jehovah dawt le innpa dawt kha a si tiah a ti. (Matt. 22:37-39) Jehovah kan dawtnak nih zumhawktlakmi a sinak kha i zohchunh dingin a kan forh. Tahchunhnak ah, unau pawl kan dawt hnanak nih pumpak an kong biathli kha chim lo awkah a kan forh. An caah ṭih a nungmi, an ning a zahtermi le an lung a fahter khomi kong kha zeitikhmanh ah phuan kan duh lai lo.—Johan 15:12.

13. Zumhawktlakmi si awkah toidornak nih zei ti lam in dah a kan bawmh?

¹³ Toidornak nih zumhawktlakmi si awkah a kan bawmh lai. Aa toidormi Khrihfa pakhat nih a kong pakhat kha a phuang hmasami sinak in midang lunglak awkah aa zuam lo. (Fil. 2:3) Cun a chim awk a si lomi, a biapi tukmi biathli kong a hngalh tiah mi nih an ruah nakhnga zong aa zuam lo. Toidornak nih Baibal asiloah Baibal hrambunhmi cauk ah a um lomi, kanmah pumpak hmuhnak kha karhter lo awk zongah a kan bawmh lai.

14. Thleidan khawhnak nih zumhawktlakmi si awkah zeitindah a kan bawmh?

¹⁴ Thleidan khawhnak nih Khrihfa pakhat kha “dai tein um caan a um, chim caan a um” ti kha hngalhthiam awkah a bawmh lai. (Pct. 3:7) Nunphung cheukhat ah “biachim cu ngun bantuk a si i dai tein um cu sui bantuk a si” timi phungthluk an ngei. Phundang cun, biachimnak nakin dai tein um a ṭhat deuh caan a um tinak a si. Cucaah Phungthlukbia 11:12 nih hitin a ti: “Hngalhthiamnak a ngeimi cu dai tein a um tawn.” Tahchunhnak pakhat hi ruathmanh. Hmuhtonnak a ngeimi Khrihfa upa pakhat cu buaibainak a ngeimi a dang Khrihfabu pawl bawmh awkah fial a si tawn. Mah unaupa kong he aa tlaiin a dang Khrihfa upa pakhat nih hitin a chim: “A dang Khrihfabu biathli a phuan nakhnga lo aa ralring peng.” Cutin thleidan khawhnak a ngeih caah an Khrihfabu i a dang Khrihfa upa pawl zong nih an upat. An biathli kong midang sinah a chim lai lo ti kha an zumh.

15. Dinfelnak nih midang zumhmi a siter ning a langhtermi tahchunhnak pakhat in pe.

¹⁵ Zumhawktlakmi sinak ah a dang a herhmi pakhat cu dinfelnak a si. A dingfelmi pakhat nih cun biatak lawng a chim caah kan zumh. (Efe. 4:25; Heb. 13:18) Tahchunhnak ah, na cawnpiak ning ṭhancho na duh hei ti u sih. Cucaah pakhatkhat kha phung na chimmi ngaih awk le na ṭhancho khawh ning he aa tlaiin ruahnak cheuhnak na hal. Aho nih dah a hmaan ning tein ruahnak cheuhnak a ka pek lai tiah na zumh? Theih na duhmi ningin a chimmi nih maw asiloah dawtnak he biatak a chimmi dah? A phi cu a fiang ko. Baibal nih hitin a ti: “Thuhmi dawtnak nakin lenglang sik a ṭha deuh. Kan hawikom nih cun an kan hliam sual hmanhah kan ca i ṭhatnak an duh ruangah a si.” (Ptb. 27:5, 6) A hmasa ahcun a hmaanmi ruahnak cheuhnak cu ngaih awkah a har ko lai nain mah nih hmailei kan nunnak caah ṭhathnemhnak a chuahter lai.

16. Mahle mah i uk a herh kha Phungthlukbia 10:19 nih zeitindah a langhter?

¹⁶ Midang zumhmi si kan duh ahcun mahle  mah i uk cu a biapi tukmi a si. Mah sining nih biathli phuan dingin lemsoi kan si tikah dai tein um peng awkah a kan bawmh lai. (Phungthlukbia 10:19 rel.) Social media kan hman tikah mahle mah i uk cu a har kho men. Kan i ralrin lo ahcun ruahlopi in mi tampi sinah biathli kan phuan sual khawh. Internet in a kong pakhat kan kuat tikah mah cu zeitindah hman a si lai asiloah zeitluk in dah buaibainak a chuahter lai ti kha kan uk kho lo. Unau pawl harnak a pe khomi kong hna phuan dingin ralchanhtu pawl nih an kan hlen tikah dai tein um awkah mahle mah i uk khawhnak nih a kan bawmh lai. Kan rian khenkham asiloah rikhiahpiak a sinak hmun ah palik nih biahalnak an kan tuah tikah cu bantuk thil a cang kho. Mah bantuk thil sining le a dang thil sining hna ah “zeihmanh ka chim lai lo” timi Baibal phunglam kha kan zulh khawh. (Salm 39:1) Kan chungkharmi, kan hawikom, kan unau pawl asiloah pakhatkhat he pehtlaihnak kan tuah tikah zumhawktlakmi kan si a hau. Zumhawktlakmi si awkah mahle mah aa uk khomi kan si a hau.

17. Khirhfabu ah kan i zumhnak kha zeitindah kan karhter khawh?

¹⁷ Dawtnak a ngei i zumhawktlak a simi unaurual sinah Jehovah nih a kan hnuh caah kan i lawm tuk! Kan dihlak in unau pawl zumhmi si awkah i zuam dingin rian kan ngei. Pakhat cio nih dawtnak, toidornak, thleidan khawhnak, dinfelnak le mahle mah i uk khawhnak ngeih dingin kan i zuam caah Khrihfabu ah kan i zumhnak a karh. Zumhawktlakmi sinak cu ṭhanchoter peng a hau. Kan Pathian Jehovah kha i zohchunh in zumhawktlakmi kan si kha langhter peng hna u sih.