1. Kansi tingamuziŵe tyani munthu wodalilika?

 MUNTHU wodalilika oyeja-yeja kuti akosunga malonjezo ŵake komasoti kulaŵila vachendi. (Sal. 15:4) Munthu wotetyo, ŵanthu omudalila. Tufuna kuti abale na alongo ŵasu akotiwona tetyo. Kansi n’chinji chingatiyavye kunkhala munthu wamene angamudalile?

2. Kansi tingawoneshe tyani kuti nise odalilika?

² Tingakakamijelini ayakine kuti akotikhulupilila. Mmalomwake, tufunika kuchita vinthu vamene vingachitishe kuti akotidalila. Pali mawu akuti, kudalilika kuli monga ni ndalama. Kuti ŵanthu akotiwona kuti nise odalilika pofunika khama. Koma vunkhalasoti vosavuta kuti aleke kutiwona tetyo. Yehova wankhala owonesha kuti ni wodalilika. Yove angachitelini vinthu vamene vingachitishe kuti tileke kumudalila chifukwa “ntchito zake zonse ni zodalilika.” (Sal. 33:4) Ndipo oyembekezela kuti tikomukonkheja. (Aef. 5:1) Tiyeni tiwone visanzo va atumiki a Yehova amene ekonkheja Atata ŵawo ŵakululu ndipo ewonesha kuti ni odalilika. Tikambilanesoti minkhalidwe 5 yamene ingatiyavye kuti tinkhale odalilika.

3-4. Kansi Danieli ewonesha tyani kuti enze wodalilika, lomba vamene ivi vufunika kutilimbikisa kuganizila chinji?

³ Mneneli Danieli ewonesha chisanzo chiweme ngako pa nkhani yonkhala wodalilika. Olo kuti enze etolewa monga kapolo ku Babulo, pakaliyepita nthawe eyamba kuziŵika monga munthu wodalilika. Ŵanthu eyamba kumukhulupilila ngako pechimasulila  maloto a Nebukadinezara Mfumu yaku Babulo, moyavyiwa na Yehova. Pa nthawe iyakine, yove enzefunika kuuja mfumu kuti Yehova enzesangalalalini nayo. Wamene uyu wenzelini uthenga wakuti mfumu ingakondwele kuumvwa. Kuti achite vamene ivi, enzefunika kutang’a ntima chifukwa Nebukadinezara enzechelwalini kukalipa! (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Pepapita vyaka vinyinji, Danieli ewoneshasoti kuti enze wodalilika pechimasulila vachendi uthenga wodabwisa wamene wiwonekela pa chipupa cha ng’anda yachifumu ku Babulo. (Dan. 5:5, 25-29) Papitasoti nthawe, Dariyo naye Mmedi, pamozi na ŵanthu audindo mu ufumu wake, ewona kuti Danieli “enze na luso yodabwisa.” Ove eziŵa kuti yove ‘enze wokhulupilika ndipo enzenyalanyazalini kanthu kapena kuchita vinthu vilivonse vachinyengo.’ (Dan. 6:3, 4) Tetyo, olo olamulila amene enzelambila mafano, eziŵa kuti ntumiki wa Yehova wamene uyo enze wodalilika!

⁴ Poganizila chisanzo cha Danieli, tingachite bwino kulikonsha kuti: ‘Kansi newo nili na mbili yotyani kuli ŵanthu amene ni Akhilisitulini ayangu? Kansi nuziŵika monga munthu wamene okwanilisha maudindo ŵake komasoti wamene ŵanthu angamudalile?’ Ndaŵa yanji tufunika kulikonsha makonsho amene aŵa? Ndaŵa yakuti tikankhala odalilika, ŵanthu olemekeza Yehova.

5. Ndaŵa yanji Hananiya enzeziŵika kuti ni munthu wodalilika?

⁵ Mu 455 B.C.E., Bwanankubwa Nehemiya pechisilija kumanga mpanda wa Yerusalemu, esakila analume odalilika amene eŵaika pa udindo wololela tauni yamene iyo. Pa ŵanthu ŵechisankha penzesoti Hananiya kalonga  wa m’Ng’anda ya Chitetezo Champhamvu. Baibolo yunena kuti Hananiya “enze munthu wodalilika ndipo enzeyopa ngako Mulungu wachendi kupambana ŵanthu ayakine anyinji.” (Neh. 7:2) Kukonda Yehova komasoti kuyopa kumukhumudwisa, kwechitisha Hananiya kuwona kuti utumiki uliwonse wechipasiwa wenze wofunika ngako. Minkhalidwe yamene iyi ingatiyavyesoti sewo kunkhala odalilika potumikila Mulungu.

6. Kansi Tukiko ewonesha tyani kuti enze muyake wodalilika wa ntumwi Paulo?

⁶ Ganizilani chisanzo cha Tukiko, wamene enze muyake wodalilika wa ntumwi Paulo. Paulo penze pa djeli yosafuma pang’anda enzedalila Tukiko, ndipo emufotokoza kuti enze “ntumiki wokhulupilika.” (Aef. 6:21, 22) Sikuti Paulo enzekungomudalila pa nkhani yopeleka makalata ku Efeso na ku Kolose, koma enzemudalilasoti kuti akalimbikise Akhilisitu kwamene uko noŵatonthoja. Tukiko otikumbusha za abale okhulupilika komasoti odalilika masiku ŵano, amene otiyavya kunkhala pa ushamwali wotang’a na Yehova.—Akol. 4:7-9.

7. Kansi mungaphunzile chinji kufumila kuli akulu na atumiki othandiza a mumpingo mwanu pa nkhani yonkhala odalilika?

⁷ Masiku ŵano, tutembeja ngako kuti tili na akulu na atumiki othandiza odalilika. Molingana na Danieli, Hananiya, na Tukiko, ove owona kuti udindo wawo ni wofunika ngako. Mwachisanzo, tikafwika pamisonkhano ya nkati mwa sondo tukaikilalini kuti nkhani iliyonse ilaŵiliwe. Ndipo akulu otembeja keno ŵala amene apasiwa nkhani akonzekela luweme mbali zawo! Komasoti tuyopalini kuitila ŵanthu ŵatuphunzila nawo Baibolo kumisonkhano ya kumapeto kwa sondo poyopa kuti payakine wala wamene wapasiwa nkhani ya onse awelelini. Ndipo tukhulupilila kuti mabuku ŵatufuna kukatishila ntchito mu utumiki apezeke. Abale okhulupilika amene aŵa, otisamalila bwino ngako ndipo tutembeja Yehova chifukwa cha vamene ivi! Lomba kansi sewo tingawoneshe mu njila zotyani kuti nise odalilika?

8. Kansi tingachite tyani kuti osati tikopitilila malile tikafuna kuziŵa mwavilili vinthu pa moyo wa ŵanthu ayakine? (Miyambo 11:13)

⁸ Tukonda abale na alongo ŵasu, ndipo tuchita chidwi na vuchitika pa moyo wawo. Olo n’tetyo, tufunikalini kupitilila malile ndipo tulemekeza nkhani zawo zachisinsi. Ayakine mumpingo wa m’nthawe ya atumwi enze “atonjo na oloŵelela nkhani za ayakine, nolaŵila vinthu vamene enzefunikilalini kuvilaŵila.” (1 Tim. 5:13) Sewo tingafunelini kunkhala monga ni ŵanthu amene aŵa. Koma tiyelekezele kuti munthu muyakine watiuja nkhani yake yachisinsi ndipo watisenga kuti osati tiuje aliyense. Mwachisanzo, payakine mulongo muyakine watifotokozela za matenda ayakine ŵakulwala olo mayeselo ayakine ŵakukumana nawo ndipo ofuna kuti osati tiuje ŵanthu ayakine. Vikachitika tetyo, tufunika kuchita vamene ivo vawatisenga. * (Ŵelengani Miyambo 11:13.) Lomba tiyeni tikambilane vochitika viyakine vamene n’vofunika kuti tikosunga chisinsi.

9. Kansi aliyense m’banja angawoneshe tyani kuti ni wodalilila?

⁹ M’banja. Aliyense m’banja ali na udindo wowoneshesha kuti osunga chisinsi chokhuza banja yawo. Mwachisanzo, tiyelekezele kuti m’bale muyakine nkazi wake ali na nkhalidwe yamene yumukondweleshalini. Kansi angokungouja ŵanthu ayakine za nkhalidwe ya mwanakazi wake kuti amuchitishe nsoni? Yayi  angachitelini tetyo! Yove omukonda nkazi wake wamene uyo, ndipo angachitelini vinthu vamene vingamukhumudwise. (Aef. 5:33) Nawo achilumbwana ofuna kulemekezewa. Makolo angachite bwino kukumbukila vamene ivi. Ofunikalini kuchitisha nsoni ŵana ŵawo pouja ŵanthu ayakine vakuphoniyesha. (Akol. 3:21) Ŵana nawo ofunika kuchita vinthu mozindikila kuti osati akoulula kuli ŵanthu ayakine nkhani zamene zingachitishe nsoni ŵanthu a m’banja yawo. (Deut. 5:16) Keno aliyense oyeja-yeja kusunga chisinsi pa nkhani zokhuza banja yawo, vuyavya kuti onse m’banja mwamene umo akonkhala mogwilizana.

10. Kansi munthu angawoneshe tyani kuti ni shamwali ngaye-ngaye? (Miyambo 17:17)

¹⁰ Azishamwali ŵasu. Tonse nthawe ziyakine, tufuna kuujako shamwali wasu wapantima mwatumvwila. Koma nthawe ziyakine kuchita vamene ivi kungakhale kovuta. Vingachitike kuti tiliyeyoloŵele kufotokozela ayakine mwatumvwila, ndipo tingakhumudwe keno pavuli pake taziŵa kuti shamwali wasu wauja ayakine vinthu vetimuuja. Olo n’tetyo, tutembeja munthu muyakine akatisungila chisinsi pa nkhani iyakine! Yove owonesha kuti ni “shamwali ngaye-ngaye.”—Ŵelengani Miyambo 17:17.

11. (a) Kansi akulu na azinakazi ŵawo owonesha tyani kuti ni odalilika? (b) Kansi tingaphunzile chinji kufumila kuli nkulu wamene osamalila nkhani yachisinsi mumpingo ndipo ali na banja yake? (Onani chithunzi.)

¹¹ Mumpingo. Akulu amene oziŵika kuti osunga chisinsi, ali “monga ni malo ofisamilapo ku chimphepo, na malo outukilapo ku chimvula champhamvu” kuli abale ŵawo. (Yes. 32:2) Tuziŵa kuti tingamasuke kuŵafotokozela nkhani iliyonse, ndipo tukhulupilila kuti aujelini aliyense. Tuŵakakamijalini kuti atifotokozele nkhani zachisinsi. Kuyangijila pamene apo, tuŵatembeja azinakazi ŵa akulu chifukwa okakamijalini azinalume ŵawo kuti aŵauje nkhani zamene ofunikalini kuziziŵa. Kulaŵila chendi, vunkhala bwino keno mwanakazi wa nkulu oujiwalini nkhani zachisinsi zokhuza abale na alongo. Mwanakazi wa nkulu muyakine efotokoza kuti: “Nutembeja ngako kuti mwanalume wangu onifokozelalini nkhani zachisinsi  zokhuza ŵanthu awatandala nawo pa ulwendo wa uchiŵeta olo kuŵayavya mwauzimu, ndipo oniujalini olo patontho mazina ŵawo. Nutembeja chifukwa nupanikizikalini na nkhani zamene ningachitepolini kanthu. Vamene ivi vuniyavya kuti nikotandala momasuka na aliyense mumpingo. Ndipo nukhulupilila kuti nikamuuja nkhani olo vuto iyakine mwanalume wangu yokhuza newo, angaujelini ŵanthu ayakine.” Kulaŵila chendi, tonse tufuna kuziŵika monga ŵanthu odalilika. Lomba kansi ni minkhalidwe yotyani yamene ingatiyavye kuti tikwanilishe cholinga chamene ichi? Tiyeni tikambilane minkhalidwe yokwana 5 pa minkhalidwe yamene iyi.

12. Ndaŵa yanji tinganene kuti chikondi ni nkhalidwe yofunika ngako pa nkhani yokhulupililana? Pelekani chisanzo.

¹² Chikondi ni nkhalidwe yofunika ngako yamene yuchitisha kuti ŵanthu akokhulupililana. Yesu enena kuti malamulo aŵili akulu-akulu ni akuti tikokonda Yehova komasoti tikokonda ayasu. (Mt. 22:37-39) Chikondi chasu pa Yehova chutichitisha kuti tikomukonkheja pa nkhani yonkhala odalilika. Mwachisanzo, kukonda abale na alongo ŵasu kuchitisha kuti tikoŵasungila chisinsi. Tingafunelini kuulula nkhani zamene zingaŵachitishe kuti akumane na mavuto, achite nsoni olo kumvwa kuŵaŵiwa.—Yoh. 15:12.

13. Kansi kulichefya kungatiyavye tyani kunkhala odalilika?

¹³ Kulichefya kungatiyavye kuti tinkhale odalilika. Mkhilisitu wolichefya ofunalini kuliwoneshela kuli ayakine ponkhala woyamba kuŵauja nkhani iyakine. (Afil. 2:3) Yove oliwoneshelalini kuti ni wofunika ngako pouja ayakine kuti oziŵa nkhani iyakine yamene ofunikalini kuiulula. Kulichefya kungatiyavyesoti kuti tikopewa kufalisa nkhani zamene ziliyefotokozewe m’Baibolo olo m’mabuku ŵasu.

14. Kansi kuzindikila kutiyavya tyani kuti tinkhale odalilika?

¹⁴ Kuzindikila kungamuyavye Mkhilisitu kuziŵa “nthawe yonkhala chelele na nthawe yolaŵila.” (Mlal. 3:7) M’vinkhalidwe viyakine muli mawu oziŵika bwino akuti, “kulaŵila kuli monga ni siliva koma kunkhala chelele kuli monga ni golide.” Mmawu ayakine tinganene kuti, pali nthawe yamene vingankhale bwino kunkhala chelele mmalo molaŵila. N’chifukwa chake lemba ya Miyambo 11:12 yutilangiza kuti: “Munthu wozindikila bwino ni wala onkhala chelele.” Ganizilani chisanzo ichi: Nkulu muyakine wamene oziŵa vinthu vinyinji, kanyinji-kanyinji osengewa kuyayavya mipingo iyakine pa nkhani zovuta. Polaŵila za m’bale wamene uyu, nkulu muyake enena kuti, “Nthawe zonse onkhala wosamala kuti osati aulule nkhani zachisinsi zokhuza mipingo iyakine.” Pakuti nkulu wamene uyu ochita vinthu mozindikila, vuchitisha kuti abale ŵakutumikila nawo pamozi m’bungwe ya akulu akomulemekeza. Ove omudalila kuti angaululelini nkhani zawo zachisinsi kuli ŵanthu ayakine.

15. Pelekani chisanzo chuwonesha kuti kuchita vinthu mwachilungamo kungachitishe kuti ayakine akotidalila.

¹⁵ Kuchita vinthu mwachilungamo ni nkhalidwe iyakine yofunika kuti tinkhale odalilika. Tukhulupilila munthu ochita vinthu mwachilungamo chifukwa tuziŵa kuti nthawe zonse olaŵila vachendi. (Aef. 4:25; Ahe. 13:18). Mwachisanzo, tiyelekezele kuti mufuna kuyangijila luso yanu yophunzisa. Lomba mwasenga munthu muyakine kuti amvwishile nkhani yanu komasoti akupaseni malangizo amene angakuyavyeni. Kansi ni munthu wotyani wamungakhulupilile kuti akuujeni vinthu mwachilungamo? Kansi angankhale munthu wamene  okuujani vamufuna kumvwa olo wamene mowama ntima okuujani vachendi? Yankho yake ni yoziŵikilatu. Baibolo yunena kuti: “Kuzuzula munthu mosafisa mawu, kuli bwino kusiyana na kumukonda koma osamuwonesha chikondi chamene icho. Vilonda vochitiwa na munthu wamene okukonda vunkhala vokhulupilika.” (Miy. 27:5, 6) Olo kuti poyamba vingatikondweleshelini, vinthu vangatiuje muyasu mwachilungamo m’kupita kwa nthawe vingatiyavye.

16. Kansi lemba ya Miyambo 10:19 yuwonesha tyani kufunika konkhala olilesha?

¹⁶ Kulilesha n’kofunikasoti ngako kuti tinkhale munthu wodalilika. Nkhalidwe yamene iyi ingatiyavye kuti tikonkhala chelele patuyesewa kuti tiulule nkhani ziyakine zachisinsi. (Ŵelengani Miyambo 10:19.) Nthawe ziyakine, kulilesha kungankhale kovuta keno tukatishila ntchito malo otandalila apa intaneti. Keno tingalekesamala, mosaziŵa tingaulule nkhani zachisinsi kuli ŵanthu anyinji. Tikangotumija uthenga pa malo otandalila apa intaneti, tingaziŵelini mwangaukatishilile ntchito ŵanthu amene alondela uthenga wamene uyo, komasoti tingachitepolini kanthu pa mavuto angankhalepo. Komasoti, kulilesha kungatiyavye kuti tinkhale chelele, keno oshusha otinyengelela kuti tiulule vinthu vamene vingaike pa ngozi moyo wa abale na alongo ŵasu. Vamene ivi vingachitike keno tukonshewa makonsho na mapolisi m’chalo chamene ntchito yasu ni yoleshewa. Tingakonkheje mfundo yakuti ‘timange pakamwa pasu kuti patetezeke’ pa vochitika monga n’vamene ivi komasoti viyakine. (Sal. 39:1) Tufunika kunkhala odalilika keno tuchita vinthu na ŵanthu a m’banja mwasu, azishamwali ŵasu, abale na alongo, olo munthu aliyense. Ndipo kuti tinkhale odalilika tufunika kunkhala olilesha.

17. Kansi tingayavye tyani kuti ŵanthu mumpingo akodalilana?

¹⁷ Tumutembeja ngako Yehova chifukwa chotileta m’banja yake yamene muli ŵanthu achikondi komasoti odalilika! Tonse tili na udindo wowoneshesha kuti nise odalilika kuli abale na alongo ŵasu. Aliyense payeka keno oyeja-yeja kuwonesha chikondi, kulichefya, kuzindikila, kuchita vinthu mwachilungamo, komasoti kulilesha, tuyavya kuti ŵanthu mumpingo akodalilana. Tufunika kupitilija kuchita khama kuti ŵanthu ayakine akotidalila. Tiyeni tikokonkheja Mulungu wasu Yehova, nopitilija kuwonesha kuti nise odalilika.