Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 38

Maa Bɛnwu Ye Kɛ Bɛkola Bɛdie Wɔ Bɛdi

Maa Bɛnwu Ye Kɛ Bɛkola Bɛdie Wɔ Bɛdi

“Sonla mɔɔ bɛdie ye bɛdi la fa edwɛkɛ sie.”​—MRƐ. 11:13.

EDWƐNE 101 Bɛva Koyɛlɛ Bɛyɛ Gyima

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanwu awie mɔɔ bɛkola bɛdie ye bɛdi la ɛ?

 AWIE mɔɔ bɛdie ye bɛdi la bɔ mɔdenle kɛ ɔbali ye ɛwɔkɛ zo yɛɛ ɔka nɔhalɛ. (Edw. 15:4) Awie mɔ ze ye kɛ bɛbahola bɛava bɛ nwo bɛado ɔ nwo zo. Yɛkulo kɛ yɛ mediema nwu yɛ kɛ kɛ yɛde la ɛne. Duzu a yɛyɛ a ɔbamaa bɛalie yɛ bɛali a?

2. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ bɛkola bɛdie yɛ bɛdi ɛ?

2 Yɛnrɛhola yɛnrɛtinlitinli awie mɔ anwo zo kɛ bɛlie yɛ bɛli. Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nyɛleɛ yɛkile kɛ bɛbahola bɛalie yɛ bɛali. Bɛka kɛ diedi mɔɔ yɛmaa awie mɔ anyia ye wɔ yɛ nu la le kɛ ezukoa. Ye ɛkpondɛlɛ yɛ se; noko ɔnyɛ se kɛ ɔbavi yɛ sa. Yɛdie Gyihova yɛdi bɔkɔɔ. Yɛbahola yɛalie ye yɛali dahuu ɔluakɛ “yɛkola yɛfa yɛ nwo yɛto debie biala mɔɔ ɔkɛyɛ la azo.” (Edw. 33:4) Na ɔkpondɛ kɛ yɛdayɛ noko yɛsukoa ye. (Ɛfɛ. 5:1) Maa yɛzuzu Gyihova azonvolɛ bie mɔ mɔɔ zukoale bɛ anwuma Selɛ ne na bɛhilele kɛ bɛkola bɛdie bɛ bɛdi la neazo ne anwo. Eza yɛbanlea subane nnu mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛayɛ menli mɔɔ bɛkola bɛdie yɛ bɛdi la.

SUKOA DEBIE FI GYIHOVA AZONVOLƐ BIE MƆ ƐKƐ

3-4. Kɛzi ngapezonli Daneɛle hilele kɛ bɛkola bɛdie ye bɛdi ɛ, na kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ ɔmaa yɛbiza yɛ nwo a?

3 Ngapezonli Daneɛle yɛle awie mɔɔ bɛkola bɛdie ye bɛdi la anwo neazo kɛnlɛma. Babelɔnoma vale ye hɔle akɛlɛzonlenlɛ nu ɛdeɛ, noko yeangyɛ, bɛnwunle ye kɛ ɔle awie mɔɔ bɛbahola bɛalie ye bɛali a. Mɔɔ Gyihova boale ye maanle ɔhilele Babelɔn Belemgbunli Nɛbukadenɛza ɛlalɛ ne abo la, akee bɛliele ye bɛlile kpole. Kenle ko bie, ɛnee ɔwɔ kɛ Daneɛle ka kile belemgbunli ne kɛ Gyihova ɛva ɔ nwo ɛya​—ɛhye ɛnle edwɛkɛ mɔɔ belemgbunli biala bahulo kɛ ɔbade a. Ɔhyia akɛnrasesebɛ na yeahola yeaha zɔhane edwɛkɛ ne, ɔluakɛ ɛnee Nɛbukadenɛza ɛngyɛ na yeava ɛya! (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Ɛvolɛ dɔɔnwo anzi, eza Daneɛle hilele kɛ bɛkola bɛdie ye bɛdi wɔ mekɛ mɔɔ ɔhilele nwanwane edwɛkɛ bie mɔɔ vindele Babelɔn belemgbunli sua nu ɛkɛ ne bane ne anwo abo wienyi la. (Dan. 5:5, 25-29) Eza nzinlii, Medeanli Dalayɛse nee ye mgbanyima nwunle kɛ “sunsum kpole kpalɛ wɔ” Daneɛle anu. Bɛnwunle ye kɛ “ɛnee ɔdi nɔhalɛ na ɔ nye bolo ye gyima nwo yɛɛ yeanyɛ ɛtane biala.” (Dan. 6:3, 4) Nɔhalɛ nu, tumivolɛma mɔɔ bɛnzonle Gyihova bɔbɔ la nwunle kɛ bɛkola bɛdie Gyihova sonvolɛ ɛhye bɛdi!

4 Mekɛ mɔɔ Daneɛle neazo ne wɔ yɛ adwenle nu la, ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ: ‘Kɛzi menli mɔɔ ɛnle asafo ne anu la nwu me ɛ? Asoo bɛze me kɛ mele awie mɔɔ medi me ɛzonlelilɛ nwo gyima yɛɛ bɛkola bɛdie me bɛdi ɔ?’ Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbua kpuya ɛhye mɔ a? Yemɔ a le kɛ, saa bɛkola bɛdie yɛ bɛdi a, ɔmaa yɛye Gyihova ayɛlɛ.

Nihɛmaya kpale mrenyia mɔɔ bɛdie bɛ bɛdi la na ɔvale gyima mɔɔ hyia la ɔwulale bɛ sa (Nea ɛdendɛkpunli 5)

5. Duzu ati a ɛnee bɛze Hananaya kɛ bɛkola bɛdie ye bɛdi a?

5 Wɔ 455 K.Y.M., mekɛ mɔɔ Amɛnlado Nihɛmaya dole Gyɛlusalɛm bane ne wiele la, ɔkpondɛle mrenyia mɔɔ bɛbahola bɛava bɛ nwo bɛado bɛ nwo zo mɔɔ bɛbanlea suakpole ne boɛ la. Ɔkpale Hananaya mɔɔ nea Aranemgbole ne azo la ɔbokale bɛ. Baebolo ne hanle Hananaya anwo edwɛkɛ kɛ, ɔle “sonla mɔɔ bɛdie ye bɛdi kpalɛ yɛɛ ɔsulo nɔhalɛ Nyamenle ne ɔtɛla menli dɔɔnwo.” (Nih. 7:2) Kɛmɔ ɛnee Hananaya kulo Gyihova na ɔngulo kɛ ɔbayɛ debie mɔɔ ɔ nye ɛnlie nwolɛ la ati, ɔvale gyima biala mɔɔ bɛvale bɛmaanle ye la anyebolo zo. Subane ɛhye mɔ baboa yɛdayɛ noko yeamaa yɛayɛ menli mɔɔ bɛkola bɛfa bɛ nwo bɛto yɛ nwo zo wɔ yɛ Nyamenle ne ɛzonlenlɛ nu a.

6. Kɛzi Tekekɛse hilele kɛ ɔle ɛzoanvolɛ Pɔɔlo agɔnwo mɔɔ ɔbahola yealie ye yeali ɛ?

6 Suzu Tekekɛse, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo agɔnwo bie mɔɔ ɔdie ye ɔdi la neazo ne anwo. Mɔɔ ɛnee Pɔɔlo la efiade wɔ ɔdaye mumua ne ye sua nu la, ɔvale ɔ nwo ɔdole Tekekɛse anwo zo, na ɔhanle kɛ ɔle “sonvolɛ mɔɔ di nɔhalɛ.” (Ɛfɛ. 6:21, 22) Tɛ ngɛlata angomekye a ɛnee Pɔɔlo maa ɔfa ɔkɔmaa mediema mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛse nee Kɔlɔsae la, emomu eza Pɔɔlo maa ɔkɔmaa bɛ anwosesebɛ na ɔkyekye bɛ rɛle. Tekekɛse maa yɛkakye mrenyia nɔhavoma mɔɔ yɛkola yɛfa yɛ nwo yɛto bɛ nwo zo mɔɔ bɛdi yɛ sunsum nu ngyianlɛ nwo gyima ɛnɛ la.​—Kɔl. 4:7-9.

7. Kɛ ɔkɛyɛ na bɛalie wɔ bɛali la anwo debie boni a ɛsukoa ɛfi asafo nu mgbanyima nee azonvolɛ mɔɔ wɔ wɔ asafo ne anu la ɛkɛ a?

7 Ɛnɛ, yɛ nye sɔ gyima mɔɔ mgbanyima nee azonvolɛ yɛ la kpalɛ. Mediema ɛhye mɔ fa bɛ ɛzonlelilɛ ne anyebolo zo kɛ mɔɔ Daneɛle, Hananaya yɛɛ Tekekɛse yɛle la. Kɛ neazo la, saa yɛkɔ dapɛne avinli debiezukoalɛ a, yɛze ye wienyi kɛ, bɛhyɛ gyimalilɛ ne mɔ bɛmaa mediema dɛba. Yɛɛ saa mgbanyima ne mɔ ze kɛ bɛbahola bɛava bɛ nwo bɛado mediema mɔɔ bɛvale gyimalilɛ ne bɛmaanle bɛ la anwo zo kɛ bɛbaziezie bɛ nwo na bɛayɛ a, nea kɛzi ɔmaa bɛ nye die a! Eza yɛto yɛ sa yɛfɛlɛ yɛ Baebolo sukoavoma yɛmaa bɛba dapɛne awieleɛ debiezukoalɛ ne ɔluakɛ yɛze kɛ awie bamaa bagua nu ɛdendɛlɛ ne. Yɛɛ yɛdie yɛdi kɛ yɛ sa baha mbuluku mɔɔ yɛfa yɛkɔ daselɛlilɛ la. Mediema ɛhye mɔ nea yɛ kpalɛ, na yɛyɛ Gyihova mo kɛ yɛva bɛ yemaa yɛ la! Noko kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ bɛkola bɛdie yɛ bɛdi ɛ?

FA FEALERANU EDWƐKƐ SIE FA KILE KƐ BƐKOLA BƐDIE WƆ BƐDI

8. Saa yɛlɛkile awie mɔ anwo anyelielɛ la a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛala ndelebɛbo ali ɛ? (Mrɛlɛbulɛ 11:13)

8 Yɛkulo yɛ mediema yɛɛ yɛdwenle bɛ boɛyɛlɛ nwo. Noko ɔwɔ kɛ yɛda ndelebɛbo ali na ɔnle kɛ yɛfa yɛ nwo yɛwulowula bɛ edwɛkɛ nu. Ɛnee menli bie mɔɔ wɔ alimoa Kilisiene asafo ne anu la ka “awie mɔ anwo edwɛkɛ, bɛfa bɛ nloa bɛwulowula awie mɔ edwɛkɛ nu na bɛkeha edwɛkɛ mɔɔ ɔnle kɛ bɛka la.” (1 Tim. 5:13) Yɛngulo kɛ yɛyɛ kɛ bɛdabɛ la. Noko yɛva ye kɛ awie ɛha ye fealeranu edwɛkɛ ɛhile yɛ na ɔngulo kɛ awie gyɛne biala te. Kɛ neazo la, adiema raalɛ bie bahola aha ye kpɔkɛdelɛ anzɛɛ sɔnea gyɛne bie mɔɔ ɔlɛyia la anwo edwɛkɛ yeahile yɛ na yeaha kɛ yɛmmaka yɛkile awie biala. Ɔwɔ kɛ yɛdi ye edwɛkɛ ne azo. * (Kenga Mrɛlɛbulɛ 11:13.) Akee maa yɛzuzu tɛnlabelɛ ngakyile mɔɔ ɔhyia kɛ yɛfa nwolɛ fealeranu edwɛkɛ yɛsie la anwo.

9. Kɛ ɔkɛyɛ na abusua ne anu amra amuala ahile kɛ bɛkola bɛdie bɛ bɛdi ɛ?

9 Wɔ abusua ne anu. Ɔle awie biala mɔɔ wɔ abusua ne anu la ɛzonlelilɛ kɛ ɔbava abusua ne anu fealeranu edwɛkɛ yeazie. Kɛ neazo la, bie a Kilisienenli raalɛ bie lɛ subane mɔɔ maa ɔ nwo yɛ ɔ hu ɛzelekɛ a. Asoo ɔbaha nwolɛ edwɛkɛ yeahile awie mɔ na yeamaa ɔ ye anyunlu agua aze ɔ? Kyɛkyɛ! Ɔkulo ɔ ye na ɔnrɛyɛ debie biala mɔɔ bamaa yeali nyane la ɛlɛ. (Ɛfɛ. 5:33) Ngakula mɔɔ bɛlɛnyi la kulo kɛ bɛbu bɛ. Ɔwɔ kɛ awovolɛ nwu ye zɔ. Bɛnrɛha bɛ mra ne mɔ nvonleɛ bɛnrɛhile awie mɔ bɛnrɛva bɛnrɛgua bɛ nyunlu aze. (Kɔl. 3:21) Ɔwɔ kɛ ngakula yɛ badwema, na ɔnle kɛ bɛka abusua ne anu fealeranu edwɛkɛ mɔɔ bahola amaa abusua ne anu amra gyɛne ati azi aze la bɛkile awie mɔ. (Dit. 5:16) Saa abusua ne anu amra biala yɛ ye afoa nu ɛdeɛ fa bɛ fealeranu edwɛkɛ sie a, ɔbamaa koyɛlɛ mɔɔ wɔ bɛ nu la anu amia.

10. Duzu a maa awie yɛ agɔnwolɛ kpalɛ a? (Mrɛlɛbulɛ 17:17)

10 Wɔ yɛ agɔnwolɛvalɛ nu. Ɔdwu mekɛ ne bie a, yɛ nuhua dɔɔnwo kulo kɛ yɛka yɛ fealeranu edwɛkɛ yɛkile yɛ gɔnwo bie mɔɔ bikye yɛ la. Ɔyɛ a ɛhye ɛyɛlɛ yɛ se. Bie a ɔnle yɛ subane kɛ yɛbaha yɛ ahonle nu edwɛkɛ yɛahile awie, ɔti saa nzinlii yɛte kɛ, yɛ gɔnwo ne ɛha edwɛkɛ mɔɔ yɛhanle yɛhilele ye la ɛhile awie gyɛne a, ɔbayɛ yɛ nyane. Noko saa awie kola fa fealeranu edwɛkɛ sie a, nea kɛzi yɛ nye die a! Ɔle “agɔnwolɛ kpalɛ.”​—Kenga Mrɛlɛbulɛ 17:17.

Mgbanyima ɛnga fealeranu edwɛkɛ ɛngile bɛ mbusuafoɔ (Nea ɛdendɛkpunli 11) *

11. (a) Kɛzi mgbanyima nee bɛ ye mɔ kile kɛ bɛkola bɛfa bɛ nwo bɛto bɛ nwo zo ɛ? (b) Duzu a yɛsukoa yɛfi kpanyinli bie mɔɔ hɔlile asafo ne anu fealeranu edwɛkɛ bie anwo gyima na nzinlii ɔwɔ ye abusua ne anwo ɛkɛ la anu a? (Nea nvoninli ne.)

11 Wɔ asafo ne anu. Mgbanyima mɔɔ bɛze bɛ kɛ bɛkola bɛfa fealeranu edwɛkɛ bɛsie la le kɛ “ɛvealeka wɔ anwoma ɛdulɛ mekɛ nu” yɛɛ “feabelɛ” maa bɛ mediema. (Aye. 32:2) Yɛbahola yɛavi yɛ ahonle nu yɛaha yɛ edwɛkɛ yɛahile mrenyia ɛhye mɔ ɔluakɛ yɛze kɛ bɛnrɛha bɛnrɛhile awie biala. Yɛnrɛtinlitinli bɛ nwo zo kɛ bɛha ninyɛne mɔɔ le fealeranu edwɛkɛ la bɛhile yɛ. Eza yɛbu asafo nu mgbanyima aye mɔ ɔluakɛ bɛmbɔ mɔdenle kɛ bɛmaa bɛ hu mɔ aha awie mɔ fealeranu edwɛkɛ ahile bɛ. Nɔhalɛ nu, ɔle kpalɛ kɛ kpanyinli bie ɛnrɛha mediema fealeranu edwɛkɛ ɛnrɛhile ɔ ye. Kpanyinli ko aye hanle kɛ: “Ɔyɛ me fɛ kɛ me hu ɛnga mediema mɔɔ bɛkɔkpɔla bɛ anzɛɛ bɛhyia sunsum nu moalɛ la fealeranu edwɛkɛ anzɛɛ ɔmbɔ bɛ aluma bɔbɔ ɔngile me la. Ɔyɛ me fɛ kɛ ɔnva edwɛkɛ mɔɔ menrɛhola menrɛyɛ nwolɛ ɛhwee la ɔngyegye me la. Ɔmaa mekola me nee awie biala mɔɔ wɔ asafo ne anu la bɔ adawu. Na medie medi kɛ, saa medame noko meka me fealeranu edwɛkɛ anzɛɛ me ngyegyelɛ mekile ye a, ɔnrɛbɔ zolɛ ɔnrɛhile awie biala.” Nɔhalɛ nu, yɛ muala yɛkulo kɛ bɛdie yɛ bɛdi. Subane boni mɔ a bahola aboa yɛ yeamaa yɛadwu zɔhane bodane ne anwo a? Maa yɛzuzu nuhua nnu anwo.

NYIA SUBANE MƆƆ BAMAA BƐALIE WƆ BƐALI LA

12. Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ ɛlɔlɛ a maa bɛdie yɛ bɛdi a? Maa neazo.

12 Ɛlɔlɛ a maa bɛdie yɛ bɛdi a. Gyisɛse hanle kɛ mɛla ne anu titili nwiɔ ne a le kɛ ɛbahulo Gyihova nee ɛ gɔnwo. (Mat. 22:37-39) Ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la ka yɛ maa yɛsukoa ye neazo ne mɔɔ di munli la. Kɛ neazo la, ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa yɛ mediema la ka yɛ maa yɛfa bɛ fealeranu edwɛkɛ yɛsie. Ɔnle kɛ yɛka bɛ fealeranu edwɛkɛ mɔɔ ɔbagyegye bɛ, ɔbamaa bɛ ti azi aze anzɛɛ bɛali nyane la ɛlɛ.​—Dwɔn 15:12.

13. Kɛzi mɛlɛbɛnwoaze boa maa bɛdie yɛ bɛdi ɛ?

13 Mɛlɛbɛnwoaze baboa yɛ yeamaa bɛalie yɛ bɛali. Kilisienenli mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la ɛmbɔ mɔdenle kɛ ɔdaye a ɔbalimoa yeala edwɛkɛ bie ali amaa awie mɔ anye alie ɔ nwo. (Fel. 2:3) Ɔmbɔ mɔdenle kɛ ɔbaha edwɛkɛ mɔɔ ɔnlɛ nwolɛ adenle ɔnga la amaa yeava yeahile kɛ ɔ nwo hyia kpole. Eza saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a, yɛnrɛha adwenle mɔɔ yɛdayɛ mumua ne yɛlɛ wɔ ninyɛne nwo, ninyɛne mɔɔ bɛtɛkanle nwolɛ edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anzɛɛ yɛ mbuluku ne mɔ anu la anwo edwɛkɛ yɛnrɛhile menli dɔɔnwo.

14. Kɛzi adwenlenunwunlɛ boa maa bɛdie yɛ bɛdi ɛ?

14 Adwenlenunwunlɛ baboa Kilisienenli yeamaa yeanwu “mekɛ mɔɔ bɛyɛ koonwu yɛɛ mekɛ mɔɔ bɛtendɛ” la. (Nol. 3:7) Bɛbu ɛrɛlɛ bie kɛ, “ɛnloanlɛ ɛnze kɛ ɔ menle le akɛlɛ.” Wɔ adenle fofolɛ zo, ɔdwu mekɛ ne bie a ɔle kpalɛ kɛ ɛbayɛ koonwu tɛla kɛ ɛbadendɛ. Ɛhye ati a Mrɛlɛbulɛ 11:12 tu yɛ folɛ kɛ: “Sonla mɔɔ lɛ nɔhalɛ adwenlenunwunlɛ la yɛ koonwu” la. Neazo bie ɛne. Ɛnee bɛta bɛka bɛkile asafo nu kpanyinli bie mɔɔ lɛ anwubielɛ la kɛ ɔboa asafo mɔɔ bɛlɛyia ngyegyelɛ mgbole la ɔmaa bɛli nwolɛ gyima. Ɔ gɔnwo kpanyinli ko hanle ɔ nwo edwɛkɛ kɛ, “Dahuu ɔnea boɛ kɛ ɔnrɛha asafo gyɛne fealeranu edwɛkɛ ɔnrɛhile yɛ ɛlɛ.” Kpanyinli ne adwenlenunwunlɛ ne maa mgbanyima gyɛne mɔɔ ɔ nee bɛ wɔ asafo ko anu la bu ye kpalɛ. Bɛze ye wienyi kɛ ɔnrɛha bɛ fealeranu edwɛkɛ ɔnrɛhile awie mɔ.

15. Maa neazo mɔɔ kile kɛ nɔhalɛlilɛ kola maa awie mɔ die yɛ di la.

15 Nɔhalɛlilɛ le debie bieko mɔɔ maa bɛdie yɛ bɛdi a. Yɛdie awie mɔɔ di nɔhalɛ la yɛdi ɔluakɛ yɛze kɛ dahuu ɔbaha nɔhalɛ. (Ɛfɛ. 4:25; Hib. 13:18) Kɛ neazo la, fa ye kɛ ɛkulo kɛ ɛnyia anyuhɔlɛ wɔ kɛzi ɛkilehile la anu. Ɛhye ati ɛhanle ɛhilele awie kɛ ɔdie wɔ ɛdendɛlɛ ne na ɔva nzuzulɛ mɔɔ bamaa wɔanyia anyuhɔlɛ la ɔmaa wɔ. Nwane a ɛdie ɛdi kɛ ɔbaboa wɔ a? Awie mɔɔ ka mɔɔ ɛkulo kɛ ɛte la ɔkile wɔ anzɛɛ awie mɔɔ fi atiakunlukɛnlɛma nu ka nɔhalɛ ne la? Ɛze mualɛ ne. Baebolo ne ka kɛ: “Ahwibɛnyunlu wɔ wienyi nu le kpalɛ tɛla ɛlɔlɛ mɔɔ vea la. Agɔnwolɛ boda wɔ a ɔvi nɔhalɛlilɛ nu.” (Mrɛ. 27:5, 6) Bie a mɔlebɛbo ne, nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ ɛ gɔnwo ne baha la ɛnrɛyɛ wɔ fɛ noko yemɔ a baboa wɔ a.

16. Kɛzi Mrɛlɛbulɛ 10:19 maa yɛnwu deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛkomo yɛ nwo zo la ɛ?

16 Saa awie mɔ balie yɛ ali a, ɔhyia kɛ yɛkomo yɛ nwo zo. Saa ɔyɛ se kɛ yɛbava fealeranu edwɛkɛ bie yɛazie a, zɔhane subane ne baboa yɛ yeamaa yɛamua yɛ nloa azo. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 10:19.) Bie a yɛnwu kɛ saa yɛlɛfa sohyia media yɛali gyima a, ɔyɛ se kɛ yɛbahomo yɛ nwo zo. Saa yɛannea boɛ a, yɛbaha fealeranu edwɛkɛ bie yɛahile menli dɔɔnwo mɔɔ yɛnrɛnwu ye a. Na saa yɛfa edwɛkɛ yɛto sohyia media ne azo a, yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ kɛzi menli bava ali gyima anzɛɛ ngyegyelɛ mɔɔ ɔbava yeara la anwo ɛhwee. Eza saa dwazotiama bɔ mɔdenle kɛ bɛbɛlɛbɛla yɛ bɛamaa yɛaha fealeranu edwɛkɛ mɔɔ bava yɛ mediema ngoane ado esiane nu la a, bɛnwozohomonlɛ boa yɛ maa yɛmua yɛ nloa. Ɛhye bahola azi wɔ mekɛ mɔɔ yɛwɔ ɛleka mɔɔ bɛva bɛ sa bɛdo yɛ gyima ne azo anzɛɛ bɛmmaa yɛ adenle bɛmmaa yɛnyɛ ninyɛne bie mɔ na kpolisima ɛlɛbizebiza yɛ edwɛkɛ la. Yɛbahola yɛava ngyinlazo ɛhye mɔɔ se ‘yɛva debie yɛkyekye yɛ nloa’ la yɛali gyima wɔ tɛnlabelɛ ɛhye mɔ nee gyɛne nu. (Edw. 39:1) Saa yɛ nee yɛ mbusuafoɔ, yɛ gɔnwo mɔ anzɛɛ awie gyɛne biala ɛlɛdi a, ɔwɔ kɛ yɛmaa bɛnwu kɛ bɛbahola bɛalie yɛ bɛali. Na saa bɛbalie yɛ bɛali a, ɔwɔ kɛ yɛkola yɛkomo yɛ nwo zo.

17. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaboa yɛ asafo ne anu amra yɛamaa yɛalie yɛ nwo ngoko yɛali ɛ?

17 Nea kɛzi yɛ nye die kɛ Gyihova ɛhwe yɛ ɛraboka ewiade amuala mediemayɛlɛ mɔɔ menli mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ na yɛkola yɛdie bɛ yɛdi la a wɔ nu la anwo a! Ɔle yɛ muala yɛ ɛzonlelilɛ kɛ yɛbamaa yɛ mediema alie yɛ ali. Saa yɛ nuhua ko biala bɔ mɔdenle kɛ ɔbala ɛlɔlɛ, mɛlɛbɛnwoaze, adwenlenunwunlɛ, nɔhalɛlilɛ yɛɛ bɛnwozohomonlɛ ali a, ɔbaboa asafo ne anu amra yeamaa yɛalie yɛ nwo ngoko yɛali. Saa awie mɔ balie yɛ ali a, ɔnle kenle ko debie. Bɛmaa yɛzukoa yɛ Nyamenle Gyihova, na yɛhɔ zo yɛmaa awie mɔ ɛnwu ye kɛ bɛbahola bɛalie yɛ bɛali.

EDWƐNE 123 Bɛlɛ Ɛ Nwo Aze Maa Teokelase Ngyehyɛleɛ

^ Saa yɛkulo kɛ awie mɔ die yɛ di a, ɔwɔ kɛ yɛdimoa yɛmaa bɛnwu ye kɛ bɛbahola bɛalie yɛ bɛali. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛdie awie mɔ yɛdi nee subane mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛayɛ menli mɔɔ awie mɔ kola die yɛ di la anwo.

^ Saa yɛnwu kɛ awie bie mɔɔ wɔ asafo ne anu la ɛyɛ ɛtane kpole a, ɔwɔ kɛ yɛka yɛkile ye kɛ ɔhɔnwu mgbanyima ne mɔ ɔmaa bɛboa ye. Saa yeanyɛ a, ɔwɔ kɛ nɔhalɛ mɔɔ yɛdi yɛamaa Gyihova nee Kilisiene asafo ne la ka yɛ maa yɛka yɛkile mgbanyima ne mɔ.

^ NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Asafo nu kpanyinli bie anga fealeranu edwɛkɛ bie mɔɔ ɔboka nwo a bɛhɔlile la angile ye abusua ne.