Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ

Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya dzaw ya mehˬ gaˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ

Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya dzaw ya mehˬ gaˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ

Ngaˇ Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ Peˬsiˬgʼoeˬniˬ˗yaˬ gahˬ kaˬ Iˇsaꞈ˗tamꞈ meuˬ˗ahˇ dehꞈ le˗awˇ, huiˬ laˇ˗euˬ ma. Ngaˇ sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗awˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ jeˬ paˬ mˇ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ ma. Ngaˇ sahˬ boꞈ dzaw gaˇ ya leˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ˗euˬ nui gahˇ paw hawˇ˗eu sawˇ˗eu paw heu nyiˬ jeˬ paw nya˗eu ma. 1956 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ shaˬ jiˇ yaw naˆ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh naˬ ba tiꞈ dzaw za˗euˬ miˇ neh, tsawˇ haˬ˗ahˇ caw ba˗eu aˇ muˇ tiˬ muˇ ngaˬ˗ahˇ dawˬlaˬ 25 baꞈ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ ngaˬ neh noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ jeˬ paˇ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga lehˇ nymˬ˗mˇ ngaˇ dzawˇ nehˬ ma.

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya laˇ˗euˬ

1940 kʼoꞈ˗ahˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ ngaˬ da ngaˬ ma Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ maˬ paˇ dzaw˗euˬ kʼawꞈ, ngaˬ ma Loꞈ˗eu nymˇgoˇ hawˇ˗eu Noeˬlaˇ˗awˬ! maˬgaˬziˇ paˇ dmˬ lawˬ muˇ yuˇ yuˇ˗ehˇ jawˇ˗euˬ meh. 1950 kʼoꞈ˗ahˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ meuˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ deuˬ uiˬ laˇ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ gaˇ nga pehˬ˗ahˇ kuˇ˗eu miˇ neh iˇ˗euˬ ma.

Teu gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ mehˇ nmˇ Lawˇleˬ˗suiꞈ Jehˇpaˬ˗liˬ˗suiꞈ nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ gʼa laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ nehˬ˗eu leh jeh˗eu meh. Dahˬ beh ngeh ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ gaˇ, yehˇ maˬ geuꞈ gaˇ maˬ ya leˇ nya. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Aˬmeˬliˇkaˬ tsawˇ haˬ deuˬ yehˇ maˬ geuꞈ, guiˇ maˬ deuˆ˗iˇ naˇ aˬ cawˬ aˬ dui˗euˬ miˇ kʼahˬ yuˇ geuꞈ laˇ nga lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Jehˇpaˬ˗liˬ˗suiꞈ ngaˬ˗ahˇ “Aˬmeˬliˇkaˬ tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗euˬ naˇ muiˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ deuˆ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ jahˇ nga lehˇ noeˬ nya?” lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Heu kawˆ hawˇ˗eu yawˬ kawˆ yawˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ yawꞈ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, ngaˬ neh noeˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ yaw lehˬ jeˬ pyeuꞈ nga lehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ nui ma yaw kʼaˆ˗ehˇ ahˇ laˇ˗euˬ meh.

Ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh

Ngaˇ ngaˬ ma neh miˇ tsaˬ dawˬ dah dawˆ ahˇ taˬ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ hawˇ˗eu Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ yaw oeˇ deuˬ˗ahˇ naˬ liˬ gʼawˬ mya laꞈ ya gui˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ heu naˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ jah ziꞈ laˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˇ, mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ daˆ laˇ˗euˬ ma. Ngaˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gaˬ laˇ˗awˇ, guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ ma. Ngaˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗euˬ aˇ nah nah huiˬ, yaw kawˇ kawˇ˗ehˇ keuˆ le luꞈ˗eu’ lehˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh, ngaˬ neh noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ jeˬ paˇ˗iˇ˗euˬ meh. (Zeˬpaˬniˇ 1:14) Ngaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ maˬ paˇ dzaw goˇ mawꞈ ni, aˬ cawˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ mawꞈ laˇ˗euˬ meh.

Ngaˇ 1956 kʼoꞈ, Koꞈ siˬ ba la 13 nah˗ahˇ sahˬ boꞈ tseˇ daˇ dzaw gʼaˬ˗euˬ ma. Teu gaˇ neh smˬ nah naˇ, ngaˇ tiˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ ma. Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzaw˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ mehˬ nehˬ˗eu heu naˇ guiˬ lahˬ heu myaˆ myaˆ˗ehˇ za˗eu paˬ lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ noeˬ haw˗aˬ.

Huˬ mehˬ mehˬ ngeh dzaw law mehˬ law˗ehˇ

Ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ ba la koꞈ siˬ naˇ, aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laˇ˗euˬ ma. Ngaˇ 1956 kʼoꞈ, Tseˇ nyiꞈ siˬ ba la Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu aˇ taꞈ laꞈ kʼoeˇ “Nawˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ loˬ dzehˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗iˇ nya ma loˇ?” lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gui ngeh, teu naˇ ngaˬ˗ahˇ naˇ haˬ luꞈ gaˇ duˇ nya. Ngaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ loˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ mawꞈ˗eu ma.—Maꞈtehˬ 24:14.

Teu miˇ neh ngaˇ Kehˬloˬlaiˇnaˬ laꞈ oˆ paw jaˆ˗eu Eˇ˗cuiˬpiˬ˗oˬ meuˬ˗ahˇ pawˇ˗iˇ˗euˬ ma. Teu gaˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 4 gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ meh. Ngaˇ gui ahˇ kʼawꞈ 5 gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ meh. Nga maꞈ mehˇ nmˇ tiˬ pehˬ˗euˬ daˬ yah ha˗eu kuˆ lawˆ˗ahˇ mehˬ bawˬ jahˇ˗eu ma. Ngaˇ ba la yawˬ siˬ na luꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu naˬ liˬ aˇ laꞈ 100 laꞈ mˇ za˗eu ma. Ngaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ kaꞈ gʼa luꞈ˗eu ma. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ ngehˬ˗ehˇ mˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya dzehˬ laˇ˗eu miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Ngaˇ Jaˇliꞈ mehˬ luꞈ˗eu miˬ coeˬ miˬ ma tiˬ gʼaˬ heu gaˇ neh gʼawˬ mahˇ maˬ kaˬ gaˇ jaˆ˗eu Jawˇsaꞈ˗tamꞈ meuˬ˗ahˇ tsawˇ shiˇ baꞈ taˬ˗eu nymˇ ma tiˬ nymˇ jaˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ aˇ yamˬ yaw nymˇ nymˇ lehˇ mˇ nya˗eu gaˇ tiˬ hmˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ iˇ kahˇ kahˇ zaˬ˗ahˇ jiˇ ni Bawˬdzaˬnymˇ lehˇ bi zmˬ laꞈ˗euˬ meh.

Ngaˇ mehˇ nmˇ Jawˇliˬ Jehˇpaˬ˗liˬ˗suiꞈ lehˇ kuˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ za˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ naˇ ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ˗eu gʼaˬ˗euˬ aˬ li pyeuꞈ˗awˇ, Niˬ˗yuˬ Yawˇ Buˇkiˬ˗liˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ neh bi zmˬ taˬ˗euˬ yaw tiˇ tiˇ lehˇ gʼeh˗eu lawˬ liˬ iˇ kahˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ jawˇ˗euˬ ma.

Aˬmeˬliˇkaˬ˗euˬ laꞈ oˆ paw gʼaˬ gaˇ aˇ poeˬ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ za˗eu meh. Tiˬ nah˗euˬ gʼaˬ gaˇ dawˬlaˬ 2 baꞈ 3 baꞈ tehꞈ˗ehˇ za˗eu meh. Tiˬ poˆ ngaˇ dzeˇ luꞈ˗eu pyuˇ ui cuiˆ neh dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ zeuˇ˗awˇ siˬ daˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ luꞈ ngeh, aˬ da tiˬ da ngaˬ˗euˬ dawˬ peh laˇ˗awˇ, “Nawˇ gaˇ mˇ mawꞈ miˇ˗a loˇ? Naˬ liˬ tiˬ laꞈ 1 dawˬlaˬ biꞈ nehˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Gaˇ teu naˇ iˇ kahˇ tsoˆ˗euˬ gaˇ laˆ luiˆ laˆ buˇ˗eu gaˇ pyeuꞈ˗awˇ, tiˬ jaw laꞈ kʼoeˇ smˬ nah ya mˇ˗eu meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ Eˇ˗cuiˬpiˬ˗oˬ meuˬ˗ahˇ bi jawˇ daˆ leꞈ˗eu gʼaˇ duˬ caw ba nehˬ˗euˬ yaw duˬ baw ngaˇ. Ngaˇ 1958 kʼoꞈ˗ahˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ meuˬ˗ahˇ jahˇ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ uiˬ laˇ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma.

Nga nyaꞈ jiˇ cehˇ baˇ ngeh nah

Teu˗euˬ mehˬ bawˬ nyiˬ nah aˬ yawꞈ nah˗ahˇ ngaˇ muiˬ dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Ngaˇ Tehˇneˇsiˬ gahˬ kaˬ Gaˬlaˬtiˬ meuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ Luˇbiˬ Gʼoeˇliˬtamꞈ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ dzoeˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ mˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ iˇ mawꞈ˗eu deuˬ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma. Aˇ nah naˇ nga nyaꞈ sahˬ boꞈ boꞈ boꞈ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗euˬ ma. Tiˬ nah ngaˬ˗ahˇ Gaˬlaˬtiˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ baˬ maꞈ mehˬ shiˬ dawˬ mehˬ mehˬ le lehˇ kuˇ˗eu meh. Ngaˇ teu gaˇ iˇ taˬ ngeh, Luˇbiˬ˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ dahˬ dzaˬ laˇ ma laˬ lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Aˇ nah naˇ ngaˇ Luˇbiˬ maꞈ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ pawˇ˗iˇ˗awˇ, nga nyaꞈ 1959 kʼoꞈ˗ahˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ ma.

Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ dzaw law mehˬ law˗ehˇ

Ngaˇ 23 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh Gaˬlaˬtiˬ aˇ muˇ˗ahˇ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˬ (nymˬ˗mˇ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ ja uˇ˗eu aˬ yuiꞈ gʼaˬ lehˇ kuˇ) biꞈ geuꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ Caˇlawꞈ˗suiˬ Tamˇsahˬ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ gʼa dahˬ beh laˇ˗euˬ aˇ muˇ naˇ nga maꞈ˗euˬ aˇ muˇ ma. Aˬ yawꞈ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ kʼawꞈ, ngaˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ aˬ jeˬ loˬ˗eu nga, yaw beh aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ mˇ˗aˬ, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nya lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ neh gaˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ maˬ dawꞈ leˇ mi naˆ˗ehˇ jeˬ hu ya naˇ haˬ˗awˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni ya jahˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma.

1964 kʼoꞈ, Ngaˬ siˬ ba la˗ahˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ Lehˬsiˬ laꞈ oˆ paw jahˇ˗eu ba la tiˬ siˬ ga leˇ˗eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu dzaw nymˇ˗ahˇ daˆ le lehˇ kuˇ˗eu meh. Dzaw nymˇ teu˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ ngaˬ˗ahˇ dzaw mawꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ, nui jah paw noeˬ dahˇ doe dzehˬ laˇ ni jiˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ hawˇ˗eu gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ laꞈ kʼoeˇ dzaw law mehˬ law˗ehˇ

1965 kʼoꞈ, Tiˬ siˬ ba la˗ahˇ Luˇbiˬ nga nyaꞈ˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ mˇ laˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ ya mˇ˗iˇ˗eu jawˇ duˬ naˇ, Tehˇneˇsiˬ gahˬ kaˬ Nawˇsaꞈ˗beˬ meuˬ˗ahˇ neh Baˬjiˇniˬ˗yaˬ gahˬ kaˬ Liˇ˗ciˬmoˬ meuˬ˗ahˇ keuˆ ni meh. Kʼoeˇ naˇ Kehˬloˬlaiˇnaˬ laꞈ taˆ paw, Keˬtamˇkiˬ, Baˬjiˇniˬ˗yaˬ naˇ kʼahˬ paw heu gaˇ˗euˬ aˇ muˇ deuˬ jiˇ keuˬ˗eu meh. Aˬmeˬliˇkaˬ laꞈ oˆ paw pyawˬ˗ahˇ shaˬ jiˇ yaw naˆ yaw ba lehˇ biˇ paˆ˗eu zahˇ jaˆ luꞈ˗eu miˇ neh, ngaˇ shaˬ jiˇ yaw naˆ aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya gʼa˗iˇ˗eu meh. Teu gaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ iˇ shaˬ shaˬ˗eu miˇ neh, nga nyaꞈ shaˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu jeˬ biˇ paˆ nehˬ nya laˇ˗euˬ ma. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ mˇ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ “Aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ gʼa˗iˇ ngeh baw leˬ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗awˇ gʼa˗iˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ nya meh” lehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Nga nyaꞈ aˇ muˇ muˇ zaˬ tiˬ muˇ˗ahˇ gʼa˗iˇ ngeh, Luˇbiˬ aˇ kʼoꞈ tiˬ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni kʼawˆ laˇ˗euˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu aˬ ma ma zaˬ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw dahˬ beh˗euˬ meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗eu miˇ neh, Luˇbiˬ sahˬ boꞈ boꞈ boꞈ˗ehˇ dzaw mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ aˇ muˇ heu muˇ˗ahˇ dzaˇ˗i tiˬ poˆ paˇ gʼa le ngeh, aˬ ma ma zaˬ heu gʼaˬ mehˬ bawˬ yawˬ hmˬ na luꞈ˗ahˇ daˆ laˇ luꞈ˗eu meh. Aˇ nah naˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ nyiˬ gʼaˬ aˇ muˇ heu muˇ˗ahˇ jawˇ laˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ ma ma zaˬ heu gʼaˬ teu nyiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ dzaw daˆ leꞈ˗euˬ meh. Tiˬ kʼehˬ naˇ aˬ yawꞈ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh 30 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ ngeh, 1995 kʼoꞈ˗ahˇ Pehˇteu saˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ Luˇbiˬ˗ahˇ dawˬ cawˬ puˬ laˇ˗eu meh. Aˬ buˇ heu gʼaˬ naˇ Luˇbiˬ neh Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ˗euˬ aˬ ma ma zaˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗euˬ aˬ buˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ heu gʼaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ naˇ, 100 poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗euˬ Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ daˆ laˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh.

Nga nyaꞈ˗euˬ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ nyiˬ tsahˇ aˬ yawꞈ tsahˇ naˇ, Poˇ˗loˇliˬdaˬ gʼahˇ ceh kaˬ˗ahˇ meh. Teu gaˇ nga nyaꞈ lawˬ liˬ tiˬ laˆ loˬ˗eu miˇ neh, yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ poeˬ˗eu lawˬ liˬ tiˬ laˆ zeuˇ˗euˬ ma. Aˇ dahˬ beh jaw˗ahˇ neh nga nyaꞈ˗euˬ lawˬ liˬ caˆ cawˆ˗iˇ˗euˬ meh. Laˆ saˆ˗eu pyuˇ baꞈ maˬ ahˇ˗eu miˇ neh, caw ba nehˬ nya paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ jawˇ gaˇ naˬ gaˬ ngehˬ gʼeh˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ lawˬ liˬ laˆ saˆ nya˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ neh bi laˆ saˆ˗euˬ meh. Pyuˇ baꞈ biꞈ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ maˬ yuˇ˗aˬ. “Za dzeuˇ shaw maˬ˗aˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Pyuˇ baꞈ maˬ yuˇ˗eu uˬ taꞈ, nga nyaꞈ˗ahˇ jiˇ ui cuiˆ paˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ngehˬ gʼeh luꞈ˗eu lehˇ ngaˬ neh ya puˬ ya mawˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ ma. Heu naˇ nga nyaꞈ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗awˇ biˇ paˆ nehˬ ni mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Yawˬ poˆ na luꞈ nga nyaꞈ aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ gʼa˗iˇ ngeh, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ ya yaꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh nga nyaꞈ muiˬ˗eu cawˬ gʼawˬ mya ni jawˇ laˇ˗euˬ ma. Tiˬ nah ngaˇ sahˬ boꞈ deh caˆ neh aˇ muˇ tiˬ muˇ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ ngehˬ boꞈ paˆ˗ehˇ laꞈ nyiˇ doˆ˗iˇ˗euˬ ma. Ngaˇ uˬ ciꞈ taw paw gʼoꞈ keuˆ laˇ ngeh, ngaˇ yaꞈ˗eu teu pehˬ nymˇ˗euˬ 3 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ aˬ li zaˬ tiˬ gʼaˬ neh ngaˬ˗euˬ sahˬ boꞈ “deh” gʼaˬ jiˇ nehˬ taˬ˗awˇ jaˆ˗eu meh. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼaˇ mawˇ le ngeh, gaˇ kawˆ heu ehˇ niˇ gʼa nehˬ˗eu ma.

1971 kʼoꞈ˗ahˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ meuˬ˗ahˇ gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ bi mˇ˗eu sahˬ boꞈ sha laꞈ˗euˬ miˇ neh, nga nyaꞈ˗ahˇ zahˬ leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Teu gaˇ pawˇ˗iˇ ngeh ngaˇ 34 kʼoꞈ tehꞈ de siˬ. Teu gaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ shaˬ jiˇ yaw naˆ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ beh beh laˇ˗euˬ ngaˬ˗ahˇ lmˇ boˬ ni ha nehˬ laꞈ˗eu meh.

Gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ mˇ ngeh, ngaˬ˗ahˇ yawˬ jaw na luꞈ tiˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya mehˬ gaˇ ya leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ myaˬ tiˬ paˆ ngaˇ naˆ maˬ tseˇ noeˬ dahˇ doe˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ naˇ, ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh dawˬ mehˬ mehˬ˗euˬ meh. Dzaˇ˗i tiˬ gʼaˬ naˇ, aˇ nah naˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Ti˗oˬdaw Jehˇlaˬ˗suiꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ Buˇkiˬ˗liˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ yaw myaˬ gʼaˬ jiˇ ahˇ˗eu meh. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu Beˬdeˬlaˇ nymˇ jiˇ deuˬ ngaˬ˗ahˇ jawˇ maˬ saˇ paˬ˗ehˇ maˬ jahˇ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˇ mehˇ nmˇ teu deuˬ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ bo saˆ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗awˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gʼoe˗eu uˬ taꞈ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ caw ba luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ baˬ da neh ngaˇ gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ nya˗euˬ ma.

Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ

1974 kʼoꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˇ muˇ tiˬ muˇ˗ahˇ gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ bi mˇ laˇ˗euˬ meh. Ngaˇ naˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ paˇ ya geuꞈ kʼoꞈ˗iˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ Kehˬloˬlaiˇnaˬ˗euˬ laꞈ oˆ paw aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ paˇ ya mˇ kʼoꞈ˗iˇ˗euˬ ma. Nymˬ˗mˇ poˆ naˇ tsawˇ haˬ yaw naˆ yaw ba lehˇ biˇ paˆ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ miˇ neh, mehˇ nmˇ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh.

1976 kʼoꞈ jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ ngaˇ Ehˬlehˇtaꞈ hawˇ˗eu Koˬlamˇbaˇ yaw kaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu Jawˇjeˬ˗yaˬ gahˬ kaˬ˗ahˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ miˬ dzaˬ neh bi puiˆ sehꞈ˗euˬ shaˬ jiˇ yaw naˆ deuˬ pyeuꞈ˗eu zaˬ 5 gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dawˬ mehˬ ya mehˬ˗euˬ gaˇ nymˬ˗mˇ keuˆ ni noeˬ luꞈ nya siˬ. Aˬ ma gʼaˬ kʼawꞈ laˆ naˇ˗euˬ miˇ neh, naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ˗ahˇ ya daˇ˗iˇ˗euˬ meh. Shaˬ jiˇ yaw ba mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, yaw naˆ deuˬ maˬ ehˇ, gʼawˬ mya ni naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ˗ahˇ laˇ laˇ˗ehˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nui gaˬ teu baˬ da neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.

Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ dzaw law˗ehˇ mehˬ law˗ehˇ

1977 kʼoꞈ˗ahˇ Buˇkiˬ˗liˬ Beˬdeˬlaˇ ngaˬ˗ahˇ ba la myaˆ siˬ ga leˇ˗eu gaˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ caw ba le lehˇ kuˇ˗eu meh. Gaˇ teu mˇ jiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ 2 gʼaˬ ngaˇ jawˇ gaˇ oe˗awˇ, Luˇbiˬ naw nyaꞈ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ maˇ maˇ le mawꞈ ma laˬ lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Nga nyaꞈ jiˇ mˇ le mawꞈ miˇ˗a lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma.

Ngaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu paw haw piˇ˗eu gaˇ˗ahˇ uˬ taꞈ 24 kʼoꞈ ya mˇ˗euˬ ma. Gaˇ heu naˇ shaˬ dui dui˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ ya biꞈ˗eu meh. Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh, nga maꞈ heu paw dzeˇ mˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ shaˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ mˇ piˇ nya˗awˇ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yaw muiˬ˗ehˇ dzaw nehˬ nya˗euˬ ma. Heu loꞈ˗ehˇ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗eu jeˬ teu naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ jiˇ bi huiˬ bi mahˇ laˇ˗eu meh.

1995 kʼoꞈ˗ahˇ neh 2018 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni, ngaˇ saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗euˬ dah zaˇ Beˬdeˬlaˇ doe ni˗ahˇ gʼa˗iˇ˗euˬ ma. Yaw beh naˇ gaˇ heu˗ahˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ zoˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ lehˇ kuˇ˗eu meh. Ngaˇ Saˇ naˇ˗euˬ Gawˬmiˬtiꞈ hawˇ˗eu Beˬdeˬlaˇ˗euˬ nymˇ jiˇ deuˬ uˬ taꞈ, miˇshaˬnaˬliˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ nya ni ya caw ba nehˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ neh puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ heu naˇ, Luˇbiˬ nga nyaꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nga nyaꞈ 2000 kʼoꞈ˗ahˇ Laˬgʼawˇdaˬ˗ahˇ gʼa˗iˇ˗euˬ ma. Teu gaˇ 1994 kʼoꞈ˗ahˇ tsawˇ jeuˬ sehꞈ byoˆ˗eu teu poˆ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ˗eu Beˬdeˬlaˇ˗euˬ nymˇ jiˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ shaˬ dzeuˇ laꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ laꞈ ngeh nui ma˗ahˇ zaw laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Myaˬ tiˬ paˆ naˇ yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ bi shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya kamˬ daˬ luꞈ kʼawꞈ, nui jah ziꞈ dah gʼeh˗awˇ, noeˬ tmˬ˗eu jeˬ bya cehˆ ni jaˆ˗eu uˬ taꞈ, laˬ kʼaˬ cehˇ luꞈ meh siˬ.

Nga nyaꞈ˗euˬ 50 kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ jiˇ cehˇ baˇ˗eu aˇ nah

Nymˬ˗mˇ nga nyaꞈ 80 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ taˬ˗awˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ Saˇ naˇ˗euˬ Gawˬmiˬtiꞈ geuꞈ luꞈ˗eu 20 kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ ma. Ngaˇ sahˬ boꞈ maˬ ya dzaw goˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ neh mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ muiˬ dui dui˗eu nui gahˇ ya dzaw˗euˬ ma. Heu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gaˇ dahˇ tsoeˬ gʼeh˗eu Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 3:5; 2 Tiˆmoˇseˬ 2:2) Ngaˇ Jaˇliꞈ˗euˬ dawˬ kawˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ bi muiˬ daˆ laˇ˗awˇ, Beh˗eu yaw sahˇ nehˬ˗ehˇ jiˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ bi jaˆ laˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. (Yaˬkoˆ 4:8) Nga nyaꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya dzaw˗awˇ, Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ ya mehˬ˗eu aˬ kamˬ˗aˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw lehˇ aˬ myah luꞈ gʼaˬ biꞈ˗eu ma. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, huiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ pyeuꞈ meh.