Taq xechapatäj pä ri junaʼ 40, ri nteʼ ntataʼ xkichäp kitjoxik chrij le Biblia kikʼë ri testigos de Jehová. Tapeʼ xkiyaʼ qa ri tjonïk riʼ, ri nteʼ kʼa xapon na ri wuj La Atalaya chqä ¡Despertad! rkʼë. Pa junaʼ 1950, xbʼan jun asamblea internacional pa tinamït Nueva York, y n-familia chqä rïn xqbʼä.

Jbʼaʼ chrij riʼ, ri qachʼalal Lawrence Jeffries chaq taqïl xapon chqachʼbʼexik. Ryä xtäj ruqʼij rchë xkʼüt ri kantzij taq naʼoj chi nwäch. Pa naʼäy, rïn ma ütz ta wä ntzʼët chë ri testigos de Jehová ma nkitïtzʼ ta kiʼ pa política nixta yeʼok soldados. Rïn xinbʼij che rä qachʼalal chë, xa ta jontir ri aj Estados Unidos ma yebʼä ta pa chʼaʼoj, ri qakʼulel rkʼë jbʼaʼ yekanaj qa rkʼë ri qatinamit. Ri qachʼalal Jeffries xkanuj rubʼanik rchë rïn xqʼax pa njolon achkë rma Jehová ma nqä ta chwäch nqaʼän riʼ. Ryä xuʼij chwä: «¿Achkë ta komä xtuʼän Jehová xa ta jontir winäq aj Estados Unidos nkiyaʼ ruqʼij y yepë kikʼulel rchë yekitzʼlaʼ?». Ri rubʼanik xqʼalajsaj reʼ chqä ri nkʼaj chik nkʼutunik, xkʼüt chi nwäch chë xa yïn rïn ri yïn sachnäq. Riʼ xuʼän chë xinwajoʼ xintamaj más chrij le Biblia.

Rïn kan kïy wä horas xinskʼij kiwäch ri wuj La Atalaya chqä ¡Despertad! ri yerukʼolon wä qa nteʼ pa sótano. Taq xqʼax ri tiempo, xqʼax chi nwäch chë najin wä ntamaj ri kantzij taq naʼoj chrij Jehová. Rma riʼ xinkʼän ri tjonïk ri rutzjun wä ri qachʼalal Jeffries chwä chqä xinchäp xibʼä chkipan ri moloj. Rïn kowan xqä chi nwäch ri najin wä ntamaj, rma riʼ xinok publicador. Ri nwajoʼ wä nbʼän pa nkʼaslemal xjalatäj taq xqʼax chi nwäch chë «ri ruqʼij Jehová xa naqaj chik kʼo pä» (Sof. 1:14). Riʼ xuʼän chë ma xinwajoʼ ta chik xibʼä pa universidad. Pa rukʼexel riʼ, nwajoʼ wä yentoʼ ri nkʼaj chik rchë nkitamaj chrij le Biblia.

Xinbʼän graduar wiʼ pa 13 de junio rchë ri junaʼ 1956, y oxiʼ qʼij chrij riʼ xiqasäx pa yaʼ chpan jun  nimamoloj rchë circuito. Ma nchʼobʼon ta wä rïn chë kan kʼïy utzil xtinwïl xa rma nksan pä nkʼaslemal rchë ntamaj ruwäch Jehová chqä rchë nkʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik chrij ryä.

Taq 6 ikʼ yïn qasan chik pa yaʼ, xinok precursor regular. Chpan ri wuj Ministerio del Reino rchë diciembre, 1956, pan inglés, xpë jun tzijonem ri akuchï xuʼij chkë ri qachʼalal chë, we ütz nuʼän chkiwäch, kebʼetoʼon akuchï yekʼatzin wä más publicadores. Rïn xinnaʼ chë yikowin wä nbʼän riʼ, chqä nwajoʼ wä yitoʼon akuchï ma kan ta ye kʼïy ye kʼo rchë nkitzjoj ri utziläj taq rutzjol (Mat. 24:14).

Rïn xibʼä pa tinamït Edgefield (Carolina del Sur), chpan jun congregación ri akuchï xa xuʼ kajiʼ publicadores ye kʼo. Taq rïn xinapon, xqaʼän cinco publicadores. Ri qamoloj yeqaʼän wä chpan rachoch jun qachʼalal. Ronojel ikʼ 100 wä horas nbʼän chutzjoxik le Biblia. Yïn wä rïn yinekʼwan bʼey chutzjoxik le Biblia chqä ntjoj wä wiʼ chkij ri asignaciones chqä chkij ri tzijonem ri nkʼatzin nyaʼ pa congregación. Kan ya riʼ wä bʼenäq wan chrij. Xintzʼët chë taq más yisamäj rma Jehová, más ntamaj chrij ryä.

Jun ixöq ri najin wä ntjoj chrij le Biblia, ri kʼo wä rachoch pa Johnston, jun tinamït ri kʼo wä chunaqaj akuchï yoj kʼo wä röj, xyaʼ nsamaj jojun qʼij chpan jun semana. Ryä chqä xyaʼ qʼij chqë rchë xqaksaj jun koʼöl jay ri kʼo pa rujuyuʼ rchë xqaʼän qamoloj chpan.

Ri qachʼalal Jolly Jeffries, ri rukʼajol ri qachʼalal ri xitjon chrij le Biblia, xel pä Brooklyn (Nueva York) rchë xbʼejeʼ akuchï yïn kʼo wä rïn. Ryä xok wachiʼil rchë precursorado. Ri qachoch ya riʼ wä jun chʼichʼ ri nbʼix remolque che rä, ri xyaʼ jun qachʼalal chqë rchë nqaksaj.

Pa sur che rä Estados Unidos ma kan ta nüm wä rajäl kiqʼij ri winäq. Röj nqachʼäk wä kaʼiʼ u oxiʼ dólares rma jun qʼij qasamaj. Kʼo jun qʼij kan majun ta chik nrajil xkanaj, y ri jbʼaʼ ri kʼa kʼo na wkʼë xinkʼïs qa chwäch nway. Ye kʼa, taq xinel äl akuchï xinbʼän wä nloqʼoj, jun achï xjelun pä wkʼë y xkʼutuj chwä: «¿Ma nawajoʼ ta yasamäj wkʼë? Xtintöj jun dólar chawä chwäch jun hora». Oxiʼ qʼij xisamäj rkʼë chujosqʼixik jun juyuʼ akuchï najin nkiyäk wä jun jay. Rkʼë reʼ kan xqʼalajin chi nwäch chë yë wä Jehová ri najin yitoʼö pä rchë yikanaj qa Edgefield. Tapeʼ kan kʼayewal najin nuʼän chi nwäch, rïn xikowin xibʼä chpan ri asamblea internacional ri xbʼan pa junaʼ 1958 chlaʼ Nueva York.

Ri rukaʼn qʼij rchë ri nimamoloj riʼ kʼo jun xbʼanatäj ri kan ma nmestäj ta chwä. Xintamaj ruwäch ya Ruby Wadlington, jun precursora regular aj Gallatin (Tennessee). Rma chöj kaʼiʼ nqajoʼ wä nq-ok misioneros, xqbʼä chpan ri moloj ri nbʼan chkë ri nkajoʼ yebʼä pa Galaad. Jbʼaʼ chrij riʼ xqachäp kitaqik cartas chqawäch. Chrij riʼ, xiskʼïx rchë nbʼeyaʼ jun tzijonem pa Gallatin. Ri qʼij riʼ xinkʼutuj che rä ya Ruby we nrajoʼ nkʼleʼ wkʼë. Rïn xiqʼax chpan ru-congregación, y xqkʼleʼ pa junaʼ 1959.

Rïn 23 wä njunaʼ taq xinok siervo de congregación pa Gallatin (komä coordinador pa kiwiʼ ri ukʼwäy taq bʼey nbʼix che rä ri samaj riʼ). Ri qa-congregación  röj ya riʼ wä ri naʼäy ri xtbʼerutzʼetaʼ ri qachʼalal Charles Thompson, jun kʼakʼakʼ ukʼwäy bʼey rchë circuito. Ryä kan kowan wä runaʼoj. Tapeʼ ke riʼ, xkʼutuj chwä achkë wä nkʼatzin chkë ri qachʼalal chqä achkë wä kibʼanon ri nkʼaj chik ukʼwäy taq bʼey rchë circuito rchë yekitoʼ. Chrij ryä xintamaj chë más ütz nakʼutuj na naʼäy kʼa riʼ natzʼët achkë ütz naʼän.

Pa mayo rchë ri junaʼ 1964, xiskʼïx rchë yibʼä pa Escuela del Ministerio del Reino, ri jun ikʼ xyalöj chqä pa South Lansing (Nueva York) xbʼan wä. Ri qatijonelaʼ xkiʼän chë más xinrayij xintamaj chrij Jehová chqä rchë xkʼuqeʼ más nkʼuʼx chpan ruchʼaʼäl.

Pa enero rchë ri junaʼ 1965, xyaʼöx chik jun qasamaj: xqtaq chkichʼbʼexik ri congregaciones. Xqyaʼöx rchë xqatzʼët jun mamaʼ circuito, ri nchapatäj wä äl chriʼ pa Knoxville (Tennessee) y jbʼaʼ ma napon Richmond (Virginia). Chpan ri circuito riʼ ye kʼo wä congregaciones ri ye kʼo Carolina del Norte, Kentucky y Virginia Occidental. Xa xuʼ wä yeqabʼetzʼetaʼ congregaciones ri akuchï ruyon qachʼalal ri qʼäq ki-color ye kʼo, rma chkipan ri qʼij riʼ ri qʼatbʼäl taq tzij ri ye kʼo pa sur che rä Estados Unidos yekijachon wä ri winäq rma ki-color, rma riʼ ma yekowin ta wä junan nkimöl kiʼ. Ri qachʼalal riʼ ma kan ta más wä kirajil kʼo. Rma riʼ nqayaʼ wä ri achkë kʼo qkʼë röj chkë ri nkʼatzin kitoʼik. Jun ukʼwäy bʼey rchë circuito ri kan ojer chik rubʼanon pä re samaj reʼ xkʼüt jun naʼoj chi nwäch ri kan kowan rejqalen. Ryä xuʼij chwä: «Taq xkatapon chpan jun congregación, takʼutuʼ chë yïx iwachʼalal iwiʼ. Ma taʼän ta chë ri nkʼaj chik nkiquʼ chë yït ki-patrón. Xa xuʼ xkakowin xkeʼatoʼ we ryeʼ jun kichʼalal xkatkitzʼët».

Kʼo jmul, taq najin wä nqabʼechʼaʼej jun koʼöl congregación, ya Ruby xchäp rutjoxik jun qʼopoj ixöq ri kʼo wä jun ti ral ri jun rujunaʼ. Rma majun ta jun ri kʼo pa congregación ri ütz xuʼän chwäch xtoʼ ri ixöq riʼ, ya Ruby ronojel mul xerutäq äl cartas che rä rchë ma xtnabʼaʼ ta qa rutjonik. Taq xqapon chik jmul chpan ri congregación riʼ, ri ixöq riʼ xbʼä chkipan jontir ri moloj. Chrij riʼ, kaʼiʼ precursoras especiales xeʼapon chpan ri tinamït riʼ y yë chik ryeʼ xetjon rchë kʼa taq xqasäx pa yaʼ. Jun 30 junaʼ chrij riʼ, pa junaʼ 1995, pa Betel ri kʼo Patterson, jun qachʼalal qʼopoj xchʼaʼej ya Ruby. Ri qachʼalal riʼ ya riʼ wä ral ri ixöq ri xtjöx rma ya Ruby. Ryä chqä rachjil ye kʼo wä chriʼ rma ye kʼo wä chpan ri clase 100 rchë ri Tijobʼäl rubʼiniʼan Galaad.

Ri rukaʼn circuito xqbʼä wä, kʼo wä pa runikʼajal ri estado rubʼiniʼan Florida. Chkipan qa ri qʼij riʼ, nkʼatzin wä jun qachʼichʼ. Rma riʼ xqalöqʼ jun qchë y ma kan ta nüm xqayaʼ wä. Ye kʼa, kʼa riʼ jun semana qaksan taq kʼo jun xuʼän itzel che rä y majun ta wä qarajil rchë nqaʼän rubʼanik. Xnatäj chwä chë kʼo jun qachʼalal ri nkowin wä nqrtoʼ, rma riʼ xinskʼij äl. Ryä xuʼij che rä jun chkë rusamajelaʼ chë tbʼanaʼ rubʼanik qachʼichʼ y ma xrajoʼ ta xqatöj che rä. Xa xuʼ xuʼij chqë: «Majun ta laʼ». Pa rukʼexel riʼ, xa xspaj äl jbʼaʼ qarajil. Kan jaʼäl xqanaʼ rma xqatzʼët chë Jehová kan yeruchajij rusamajelaʼ chqä xnataj chqë chë kan kowan rejqalen ri yaspan.

Ronojel mul ri yeqabʼechʼaʼej wä ri congregaciones, nqkanaj wä qa kikʼë qachʼalal pa kachoch. Ya riʼ xuʼän chë kan ye kʼïy utziläj qachiʼil xeqïl. Kʼo jun qʼij, taq kʼo chë xinel äl, xinyaʼ qa chpan n-máquina de escribir jun rutzjol ri kʼo chë ntäq äl pa sucursal. Taq xitzolin pä, xintzʼët chë ri kalkʼwal ri qachʼalal ri akuchï yoj kʼo wä, ri oxiʼ wä taq rujunaʼ, xuʼän qa jun mamaʼ rumak chwä: ryä chaq tzij xerupïtzʼ qa ru-teclas ri n-máquina. Ryä chqä rïn kan kʼïy mul xqtzeʼen taq xnatäj chqë ri xuʼän.

Pa junaʼ 1971, xtaq pä jun carta chwä ri akuchï nuʼij chë xkinok ukʼwäy bʼey rchë distrito pa tinamït Nueva York. Kan ma qayoʼen ta wä riʼ. Rïn kʼa riʼ wä 34 njunaʼ chqä yïn wä rïn ri naʼäy ukʼwäy bʼey rchë distrito ri qʼäq ru-color. Tapeʼ ke riʼ, ri qachʼalal kan ütz qakʼulik xkiʼän apü.

Jun ri kʼo chë nuʼän jun ukʼwäy bʼey rchë distrito ri kowan xqä chi nwäch ya riʼ nkʼüt chrij Jehová chkipan ri nimamoloj rchë circuito, ri yebʼan wä pa taq sábados chqä domingos. Ye kʼïy chkë ri ukʼwäy taq bʼey rchë circuito más wä kʼïy junaʼ kibʼanon pä ri samaj riʼ chi nwäch rïn. Jun chkë ryeʼ xyaʼ ri tzijonem taq rïn xiqasäx pa yaʼ. Jun chik, Theodore Jaracz, xbʼeʼok jun chkë ri Molaj Ukʼwäy Bʼey. Chqä ye kʼo wä ye kʼïy qachʼalal ri kan kʼïy chik junaʼ kiyaʼon pä ruqʼij Jehová ri ye kʼo wä pa Betel ri xjeʼ Brooklyn. Kan jaʼäl xinnaʼ rma ri ukʼwäy taq bʼey rchë circuito chqä ri betelitas xkiʼän chë kan ütz xinnaʼ xinbʼän nsamaj. Rïn xintzʼët chë ri qachʼalal riʼ kan kowan yejowan, nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Ruchʼaʼäl Dios chqä nkinmaj  rutzij rutinamit Dios. Rma kan ma nkinaʼ ta wä kiʼ, rïn ma kʼayewal ta xuʼän chi nwäch xinok ukʼwäy bʼey rchë distrito.

Pa junaʼ 1974, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xuʼän chë jun molaj ukʼwäy bʼey rchë circuito xeʼok ukʼwäy taq bʼey rchë distrito. Rma riʼ rïn xikowin xinok chik jmul ukʼwäy bʼey rchë circuito. Re mul reʼ xitaq pa Carolina del Sur. Chkipan qa ri qʼij riʼ, ri congregaciones chqä ri circuitos ma yejachon ta wä chik rma ki-color ri winäq. Rma riʼ ri qachʼalal kan kowan wä kiʼ kikʼuʼx.

Taq jbʼaʼ ma nkʼis ri junaʼ 1976, xitaq Georgia, chpan jun circuito ri kʼo chukojöl Atlanta chqä Columbus. Ma nmestaj ta ri qʼij taq kʼo chë xinyaʼ jun tzijonem rma xemuq ye cinco akʼalaʼ ri qʼäq ki-color ri xekäm rma kʼo jun xkʼatö kachoch. Ri teʼej kʼo chë xekʼwäx pan hospital rma kowan xkʼat. Pan hospital chaq taqïl xeʼapon ri qachʼalal, chë säq chë qʼäq ki-color, rchë xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal riʼ. Xqʼalajin chi nwäch chë chpan rutinamit Jehová kantzij nqajoʼ qiʼ. Ya riʼ nuʼän chë nqkowin nqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal nukʼüt pä riʼ chqawäch.

Pa junaʼ 1977, xqskʼïx pa Betel ri kʼo Brooklyn rchë nqtoʼon rkʼë jun samaj ri xtyalöj jun kayoxiʼ ikʼ. Taq jbʼaʼ ma nkʼis ri samaj riʼ, kaʼiʼ chkë ri qachʼalal ri ye kʼo chpan ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xkikʼutuj chwä we ya Ruby chqä rïn nqajoʼ nqkanaj qa pa Betel. Röj xqajoʼ xqkanaj qa.

Rïn 24 junaʼ xisamäj chpan ri Departamento rchë Servicio, ri akuchï kʼïy mul nkanüx kiqʼalajsaxik kʼutunïk ri kʼayewal nawïl kiqʼalajsaxik. Chkipan ri junaʼ ye qʼaxnäq pä, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey kiyaʼon kʼïy qatoʼik ri chpan le Biblia kesan wä pä. Ri toʼïk riʼ yeksäx rchë yeqʼalajsäx kʼutunïk, ye kʼa yeksäx chqä rchë yetjöx ukʼwäy taq bʼey rchë circuito, ukʼwäy taq bʼey chkipan congregaciones chqä precursores. Re tjonïk reʼ yerutoʼon ye kʼïy rchë más kʼuqül kikʼuʼx chpan ruchʼaʼäl Dios, ya riʼ rubʼanon chë ri qachʼalal pa taq congregaciones más kuw rubʼanon kikʼuqbʼäl kʼuʼx.

Pa junaʼ 1995 kʼa pa 2018, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xirutäq rchë yenbʼechʼaʼej jalajöj sucursales (rubʼanon qa superintendente de zona nbʼix che rä ri nbʼanö re samaj reʼ). Rïn yijeʼ wä kikʼë ri comités rchë sucursales, ri betelitas chqä ri misioneros rchë nkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqä rchë yentoʼ rkʼë xa bʼa achkë kʼayewal najin nkiqʼaxaj. Ye kʼa ya Ruby chqä rïn kan kʼo utzil xqïl, rma ki-experiencias ri qachʼalal kan xkikʼuqbʼaʼ chqä qakʼuʼx röj. Jun ri nnatäj chwä ya riʼ taq xqbʼä Ruanda pa junaʼ 2000. Kan xqajyowaj kiwäch ri qachʼalal chqä ri betelitas taq xkitzjoj chqë achkë xkiqʼaxaj pa junaʼ 1994 taq xekamsäx ye kʼïy winäq. Ye kʼïy xekamsäx kichʼalal chqä kichiʼil. Tapeʼ ke riʼ, ri qachʼalal riʼ kan kiʼ kikʼuʼx, kuw kikʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová chqä nqʼalajin chkij chë kʼo ütz kiyoʼen apü.

Komä más 80 chik qajunaʼ. Y jun 20 junaʼ yïn kʼo pä chpan ri Comité rchë Sucursal ri kʼo Estados Unidos. Majun bʼëy xibʼä ta pa universidad, ye kʼa majun ta jun tjonïk ri njunmatäj rkʼë ri ruyaʼon Jehová chqä rutinamit chwä. Reʼ yirutoʼon rchë ntzjoj chkë ri winäq ri kantzij taq naʼoj ye kʼo chpan le Biblia ri xkerutoʼ xa bʼa jaruʼ junaʼ xkeqʼax (2 Cor. 3:5; 2 Tim. 2:2). Rïn ntzʼeton achkë rubʼanik ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia yerutoʼon ri winäq rchë más ütz yebʼä pa kikʼaslemal chqä rchë yeʼok rachiʼil Jehová (Sant. 4:8). Ya Ruby chqä rïn nqatäj qaqʼij rchë nqaʼij chkë ri nkʼaj chik chë tkiloqʼoqʼej chë yaʼon qʼij chkë rchë nkitamaj chrij Jehová chqä rchë nkikʼüt chrij ryä chkiwäch ri nkʼaj chik. Majun ta chik jun utzil más nüm ri nkowin nrïl jun rusamajel Jehová.