Ka tsuʼuw jawaʼ a tákuy

Kit kʼalej ti índice

BIOGRAFÍA

In lej kulbél kom u exóbnaʼ tin kwéntaj a Jehová ani u éjtowal ku exóbchij axi kʼeʼat

In lej kulbél kom u exóbnaʼ tin kwéntaj a Jehová ani u éjtowal ku exóbchij axi kʼeʼat

In waʼtsin ti Easton (Pensilvania, Estados Unidos). Nanáʼ u léʼak kin kʼalej ban universidad ani ku koʼoy jun i alwaʼ tʼojláb. U kulbetnálak tin exóbal, u exbayalak lej alwaʼ an matemáticas ani an ciencias. Ti 1956, an eyalchik tin pidhaʼ 25 dólares kom nanáʼ u kaldhálak i alwaʼ calificaciones. Pero tam u jalkʼuy jawaʼ u tsálpayalak ku tʼajaʼ. ¿Jaleʼ?

JANTʼINIʼ TU EXLAʼ A JEHOVÁ

U papá ani u mamá tujey in exobnál an Biblia kʼal an ólchixchik kʼal a Jehová tin tujtal an támub 1940. Jajáʼchik in jilaʼ ti exóbal pero u mamáʼ in áynanchij kin batsʼuw an revistas An Ólchix Uw ani an ¡Despertad! Ti 1950, tʼajan jun i púlik tamkuntaláb internacional ti Nueva York, ani u yanél jayej kʼalej.

Wéʼ i kʼij talbél, an epchal Lawrence Jeffries in tujchij tu ku tsaʼbiy ani tu ku exóbchij tin kwéntaj a Jehová. Tam ti kʼaʼál, nanáʼ yab u exbayalak jaleʼ ti an ólchixchik kʼal a Jehová yab in tólmiyalak an eyalchik nibal u kʼalelak ti pejex. Nanáʼ u uchálak axéʼ xi epchal: «Max patal an atikláb axi ti Estados Unidos yab ka kʼalej ti pejex, jawákits tam bichow in éjtowal tu ku otsaʼ». An epchal tin kóʼonchij yan i kʼayaʼtaláb ani tin uchaʼ: «Max patal an atikláb axi ti Estados Unidos kin kʼakʼnaʼ a Jehová, ¿yab walám tu ku kʼaniy Jajáʼ max jun i bichow ka chich tu ku otsaʼ?». Jawaʼ tin uchaʼ tin tólmiy ku exbay abal jawaʼ nanáʼ u tsálpayalak yabak tekedh. Jayej tin tólmiy abal ku léʼnaʼ ku exóbnaʼ más an Biblia.

Tam tin pujan.

U kaldhaʼ patal an revistas axi in kwaʼalak dhayach u mamá ani in kʼwajiy u ajiyal. U tʼajaʼ ti kwéntaj abal jawaʼ kʼwajatak u exobnál játs an chubaxtaláb. Jaxtám u batsʼuw abal an epchal Jeffries ti kin exóbchij kʼal an Biblia. Jayej u tujchij kin kʼalej kʼal patal an tamkuntaláb. U lej kulbétnaʼ jawaʼ kʼwajatak u exobnál ani u tujchij tin ólnom. U exbay abal in kʼichájil a Jehová kʼwajatak lej utat, jaxtám u tsápnanchij ku eyendhaʼ alwaʼ u ejatal (Sof. 1:14). Yabáts u tsálpayalak kin kʼalej ban universidad, xowéʼ u léʼak ku tólmiy an atiklábchik abal kin exóbnaʼ an Biblia.

U talabedhaʼ tin exóbal ban escuela ti 13 a junio ti 1956, ani ox a kʼicháj talbél in pujan al jun i púlik tamkuntaláb axi ti circuito. Yab jaykʼiʼ tu tsalpay abal neʼetsak ku batsʼuw yan i lablixtaláb kom u pidhaʼ u ejatal a Jehová ani in tujey ku olnaʼ an chubaxtaláb.

U EXÓBNAʼ YAN JANTʼOJ ANI IN TÓLMIXIN TAM TI PELAK IN PRECURSOR

Akak a ítsʼ talbél tin pujnének, u tujchij tin precursor regular. An Ministerio del Reino axi ti diciembre ti 1956 axi ti inglés in chiʼdhálak jun i artículo juʼtáj tu kaniyábak an epchalchik abal ka kʼalej ti tolmix juʼtáj tu yejenchábak más i ólnom. U atsʼaʼ ejtíl max nanáʼ axi kʼwajatak tin uchnal, jaxtám u tsalpay kin kʼalej tin ólnom juʼtáj ti más u yejencháb (Mat. 24:14).

In kʼalej ti Edgefield (Carolina del Sur), al nixéʼ xi tamkuntaláb expidh waʼatsak tseʼ i ólnom. I tʼajálak an tamkuntaláb tin kʼimáʼ jun i epchal. Ta ítsʼ in ólnomak 100 i horas. In kʼwajatak lej tʼojlidh tin ólnom, tin exóbal ani ku tʼojojoy an tʼilomtaláb. U tʼajálak ti kwéntaj abal tam más u tʼojonchalak a Jehová, más u exobnálak tin kwéntaj Jajáʼ.

Jun i mimláb axi u exóbchalak kʼal an Biblia, in kwaʼalak jun i nujnél, in nújuwalak i pokʼteʼ abal an tsemélom. Axéʼ kʼwajatak ti Johnston, jun i kwenchal axi tanáʼ utat. Jajáʼ tin tʼojondhaʼ talchik a kʼicháj al an semana, jayej in mátiy in kʼimáʼ abal tanáʼ ka tʼajan an tamkuntaláb.

An epchal Jolly Jeffries, kʼalej ti Brooklyn (Nueva York) juʼtáj tin tólmixak nanáʼ jantʼiniʼ i precursor, jajáʼ pelak u junek abal tin ólnom. U kʼwajilak al jun i remolque axi tu matinchij jun i epchal.

Ban sur in kʼal a Estados Unidos lej wéʼ u jalbiyábak al jawákits tam tʼojláb. Jun i kʼicháj tam ti nanáʼ yabáts u kwaʼalak i tumín, tam tin neʼetsak tin kalel al jun i tienda, utey jun i inik ani tin uchaʼ: «¿A léʼ ta tʼojnal? Neʼets tu jálbinchij an hora ti jun i dólar». Tin tʼojondhaʼ ox a kʼicháj, in kʼwajiy u wejchal jun i pejach i tsabál. U tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová in léʼak abal nanáʼ ku áynanchij tin tolmix ti Edgefield. Ma u ejtow kin kʼalej al jun i púlik tamkuntaláb internacional axi tʼajan ti 1958 ti Nueva York.

Tam ti in tómkin.

Ban tsabchíl kʼicháj in kʼal an púlik tamkuntaláb, watʼey jantʼoj axi u lej tʼilál. U exlaʼ a Ruby Wadlington, jajáʼ u tólmixak jantʼiniʼ i precursora regular ti Gallatin (Tennessee). Ti tsablom i léʼak ku tólmixin jantʼiniʼ u misioneros, jaxtám u kʼalej i atsʼál an tʼilomtaláb axi u bináb abal jitaʼchik in léʼ ka kʼalej ti Galaad. Talbél i tujchij ku tʼilmáts más. Jun a kʼicháj in kániyat ku bínaʼ jun i tʼilomtaláb ti Gallatin, ani tʼajat u konoy a Ruby max in léʼak ka tomkin kʼal nanáʼ. In kʼalej tin tolmix tin tamkuntalábil ani u tomkin ti 1959.

U EXÓBNAʼ YAN JANTʼOJ ANI IN TÓLMIXIN TI TAMKUNTALÁB

Tam tu kwaʼalak 23 i támub in bíjiyat ti siervo de congregación ti Gallatin (xowéʼ u bijiyáb coordinador del cuerpo de ancianos). An ókʼnom axi ti circuito axi neʼetsak tu ku tsaʼbiy pelak an epchal Charles Thompson, ani wawáʼ játsak an kʼaʼál tamkuntaláb axi in tsaʼbiyal. Jajáʼ in neʼdhálakits yan i támub in tʼójonchal a Jehová. Belits antsanáʼ jajáʼ tin konoy jantʼoj in yéjenchalak an epchalchik ani jayej jantʼoj in tʼajámal kʼeʼat i ókʼnomchik kʼal an circuito axi in tsaʼbiyámal axéʼ xi tamkuntaláb. Kʼal jawaʼ in tʼajaʼ an epchal u exóbnaʼ abal kwaʼal ku tʼajaʼ i konowixtaláb abal antsanáʼ ku exlaʼ jantʼoj ku tʼajaʼ.

Ti mayo ti 1964, in kániyat ban Escuela del Ministerio del Reino, axéʼ in tʼojonchalak jun a ítsʼ ani tʼajan ti South Lansing (Nueva York). An epchalchik axi tu exóbchalak tin tólmiy abal ku léʼnaʼ ku exóbnaʼ más tin kwéntaj a Jehová ani ku tʼojonchij.

U EXÓBNAʼ YAN JANTʼOJ ANI IN TÓLMIXIN BAN CIRCUITO ANI BAN DISTRITO

Ti enero ti 1965, u kániyat ki tsaʼbiy an tamkuntaláb jantʼiniʼ u ókʼnom kʼal an circuito. An tamkuntalábchik axi i tsaʼbiyalak kʼwajatak ti Knoxville (Tennessee) ani in bajuwalak utat ti Richmond (Virginia). Jayej i tsaʼbiyalak i tamkuntaláb axi ti Carolina del Norte, ti Kentucky ani ti Virginia Occidental. Expidh i tsaʼbiyalak i tamkuntalábchik juʼtáj tu támkunalak i epchalchik axi tʼunuʼ, kom al nixéʼ xi kʼij ti Estados Unidos yab u jílnalak an atiklábchik axi tʼunuʼ ka tamkun kʼal axi dhakniʼ. An epchalchik wéʼ tsʼejwantál jaxtám i ujnaʼ ki bínaʼ jawaʼ i kwaʼal. Jun i epchal axi ti circuito axi in neʼdhálits yan i támub in tʼójonchal a Jehová tin exóbchij jantʼoj lej exbadh. Tin uchaʼ: «Yab ka kʼadhatnaʼ ta báʼ. Yab ka tsalpay abal tatáʼ játs axi i ábatnom ban tamkuntaláb. Max tatáʼ ka jaʼúbnaʼ an epchalchik tam neʼets ka ejtow ka tólmiy».

Jun i kʼicháj tam ti kʼwajatak i tsaʼbiyal jun i tamkuntaláb, a Ruby tujey in exóbchal kʼal an Biblia jun i mimláb axi in kwaʼalak jun i tsakam tsʼikʼách, axi in kwaʼalak jun i támub. Kom nibal jun i epchal in ejtow kin tsaʼbiy, a Ruby in áynanchij kin abchij i cartas abal kin exóbchij kʼal an Biblia. Tam tu wichiy ki tsaʼbiy nixéʼ xi tamkuntaláb i tsuʼuw abal an mimláb kʼalej al patal an tamkuntaláb. Talbél ulits al nixéʼ xi tamkuntaláb tsab i precursoras especiales ani játs axi in áynanchij kin exóbchij ma ti pujan. Ti 1995 tam tu kʼwajatak ti Betel axi ti Patterson, utey ti tsapnedháb u kʼimádhil kʼal jun i epchal. Pelak in tsʼikʼáchil an mimláb axi u exóbalak kʼal a Ruby in tʼajál 30 i támub okʼxidh. An epchal ani in tomkíl kʼwájatakchik tanáʼ kom kániyat ban clase 100 in kʼál a Galaad.

An tsabchíl circuito axi i tsaʼbiy pelak jun axi kʼwajatak ti Florida. I yéjenchalak jun i carro jaxtám i tsʼaʼiy jun axi wéʼ tsaʼat. Pero tam ti in bajuw an semana odhej an bomba ani yab i kwaʼalak i tumín abal ka tsʼejkáj. Tam u tʼilaʼ abal jun i epchal in éjtowalak kin tsʼejkaʼ ani u tawnaʼ. Jajáʼ in uchaʼ jun in tʼojnálil kin tsʼejkaʼ ani yab in batsʼuw ki jálbinchij. Expidh in uluw: «Jiláts antsanáʼ». Ani ma tu tsʼejwaliy kʼal i tumín. Nixéʼ tu tʼilchij abal a Jehová etsʼey in beletnál in tʼojnálil ani abal lej exbadh ki bínaʼ jawaʼ i kwaʼal.

Tam i tsaʼbiyalak an tamkuntalábchik u jílkʼonalak tin kʼimáʼ an epchalchik, jaxtám i ejtow ki jaʼúbnaʼ. Jun i kʼicháj tam tu talabedhaʼ ku tsaʼbiy jun i tamkuntaláb, kʼwajatak u tsʼejkál an informe pero yab u bajuw ku talabedhaʼ. U jilaʼ an uw eblim ban maquina de escribir. Tam tin wichiy u tʼajaʼ ti kwéntaj abal an tsakam kwitól axi in kwaʼalak ox i támub, kʼwajiy in níʼchikinchal an maquina de escribir, kom in léʼak ti kin tólmiy ku talabedhaʼ an informe. Al yan i támub u lej kʼijidhbélak tam ki tʼilaʼ nixéʼ.

Ti 1971 u batsʼuw jun i carta juʼtáj tin uchnalak abal kin kʼalej ti Nueva York ku tsaʼbiy an tamkuntalábchik jantʼiniʼ in ókʼnom kʼal an distrito. U lej jikʼpaʼ ku kániyat kom nanáʼ expidh u kwaʼalak 34 i támub. Nanáʼ játsak an kʼaʼál axi neʼetsak kin tsaʼbiy an epchalchik axi dhakniʼ, pero an epchalchik tin batsʼuw lej alwaʼ.

U lej kulbetnálak ku bínaʼ i tʼilomtaláb tin taltal an semana ban púlik tamkuntaláb axi ti circuito. Tanáʼ waʼatsak yan i ókʼnom kʼal an circuito axi más biyálits in tʼójonchal a Jehová. Jun kʼal axéʼ xi epchalchik játs axi in bínaʼ an tʼilomtaláb tam ti nanáʼ in pujan. Kʼeʼat i ókʼnom kʼal an circuito pelak a Theodore Jaracz, talbél tólmixin ban Kwenél i Ókʼnom. Jayej waʼatsak kʼeʼat i epchalchik axi u tólmixak ban Betel axi ti Brooklyn. U lej kʼakʼnálak kom an ókʼnomchik kʼal an circuito ani an betelitas etsʼey in tejwamedhálak i tsaʼataláb ani nixéʼ tin lej tólmiy. U tʼajaʼ ti kwéntaj abal axéʼchik xi ókʼnom in lej kʼanidhálak a Jehová, in lej belálak kʼal an Biblia ani in tólmiyalak in bichówil a Jehová. Kom jajáʼchik tsaʼat in ey, nixéʼ tin tólmiy abal ku ejtow ku putuw u uchbíl jantʼiniʼ in ókʼnom kʼal an distrito.

JUNÍLEKʼIJ IN ABAN JANTʼINIʼ IN ÓKʼNOM KʼAL AN CIRCUITO

Ti 1974, an Kwenél i Ókʼnom in uchbiy talchik i ókʼnom axi kʼal an circuito abal kin tsaʼbiy an distrito. Tam in bíjiyat junílekʼij tin ókʼnom kʼal an circuito, ani in aban ti Carolina del Sur. Al nixéʼ xi kʼij an atiklábchik axi tʼunuʼ ani axi dhakniʼ in ejtowalakits ka tamkun, jaxtám an epchalchik kʼwajatak lej kulbél.

Tin taltal an támub 1976, in aban ti Georgia, axéʼ xi circuito kʼwajatak ti Atlanta ani ti Columbus. Jun i kʼicháj koʼoy ku bínaʼ jun i tʼilomtaláb kom tsemets boʼ i tsakam axi chikchat in kʼimáʼ. In mim an tsakamchik, kóʼoyat ka neʼdháj ti hospital kom jayej tʼaʼiy. An epchalchik axi tʼunuʼ ani dhakniʼ u kʼalelak ban hospital abal kin kanatbédhaʼ an tatalábchik. U tʼajaʼ ti kwéntaj abal an epchalchik chubax u lej kʼanidháx. Axéʼ xi kʼanidhomtaláb in éjtowal kin tólmiy an epchalchik abal kin tamétnaʼ jawákits tam kʼibataláb, belits max lej yajchik.

U EXÓBNAʼ YAN JANTʼOJ ANI IN TOLMIX TI BETEL

Ti 1977 u kániyat ku kʼalej ban Betel axi ti Brooklyn abal ku tolmixin talchik a ítsʼ. Tam ti wéʼakits neʼetsak ki talabedháj an tʼojláb, tsab i epchal axi u tolmix ban Kwenél i Ókʼnom utey ani tu konoy max i léʼak ku jilkʼon tu tolmix ti Betel, i batsʼuw ku jilkʼon.

Al 24 i támub in tólmixin ban Departamento de Servicio, tanáʼ an epchalchik in tókʼtsiyalak i konowixtaláb axi wéʼ kʼibat. Al yan i támub, an Kwenél i Ókʼnom in binámal yan i exobchixtaláb abal jantʼiniʼ ka tʼajan an tʼojláb ani patal axéʼ kaldhach ban tsalpadh kaw axi ti Biblia. Axéʼ xi exobchixtaláb u eyendháb abal ka tókʼtsiyat i konowixtalábchik, jayej abal ka exóbchat an ókʼnomchik kʼal an circuito, an ókʼnomchik ani an precursores. Axéʼ in tʼajámal abal an epchalchik ka utey más kʼal a Jehová ani in bichówil ka púwey más.

Ti 1995 ma ti 2018 u tsaʼbiy talchik i sucursales kom in aban jantʼiniʼ i representante de la central mundial. In támkunalak kʼal an comités de sucursales, an betelitas ani an misioneros abal ku kanatbédhaʼ ani ku tólmiy max in kwaʼalak jun i kʼibataláb. Pero jayej an epchalchik tu lej kanatbedhálak kʼal patal jawaʼ tu tʼílchalak. Ban támub 2000 u kʼalej i tsaʼbiyal jun i bichow axi in bij Ruanda. An epchalchik axi u kʼwajíl tanáʼ ani an betelitas tu tʼilchij jawaʼ watʼey ti 1994, tam ti dhaykʼan jun i pextaláb. Yan i epchal tsémdhanchat in yanél. Pero belits antsanáʼ tejwaʼ abal tsapik in bélomtal, ani u kulbél kʼal an aychixtaláb axi in kwaʼal.

Tam ti i putuw 50 i támub tu tómkidh.

U kʼimádhil ani nanáʼ i kwaʼalits watʼadh 80 i támub. In tʼajálits 20 i támub tin tolmix kʼal an Comité de Sucursal axi ti Estados Unidos. Yab jaykʼiʼ tin kʼalej ban universidad, pero a Jehová in eyendhámal in bichówil abal ti kin exóbchij. Jaxtám u ejtowamal ku exóbchij kʼeʼat i atiklábchik tin kwéntaj jawaʼ in ulal an Biblia (2 Cor. 3:5; 2 Tim. 2:2). U tsuʼúmal jantʼiniʼ an Biblia in tolmiyámal an atiklábchik abal kin jalkʼuy in ejatal ani kin jaʼúbnaʼ a Jehová (Sant. 4:8). A Ruby ani nanáʼ i tsápnanchal ki tólmiy an epchalchik abal kin pidhaʼ in jalbíl an exobchixtaláb axi ti Biblia, jayej abal kin léʼnaʼ kin ólchij axi más an atiklábchik, kom játs an tʼojláb axi más alabél.