Na ebandeli ya bamvula 1940, bibuti na munu vuandaka longuka Biblia kintuadi na Bambangi ya Yehova. Atako balembaka kulonguka Biblia, kasi mama na munu tatamanaka kubaka bazulunalo Yinzo’a zulu ya Nkengi mpe Lamuká! Na 1950 lukutakanu ya nene yina kesangisaka babuala mingi salamaka na mbanza New York, mpe dibuta na munu ndimaka mbokodoso samu na kukuenda na lukutakanu yango.

Na manima, mpangi Lawrence Jeffries bandaka kukuiza tala beto. Yandi sosaka kusadisa munu samu na kuzaba kedika. Na ebandeli, munu vuandaka sepela ve mutindu Bambangi ya Yehova vuandaka kota ve na mambu ya politiki mpe bamvita. Munu tubilaka yandi ti kana konso muntu na Amérique memanga kukota na mambu metadila mvita, bambeni kekuiza bakebaka buala na beto nionso. Na ntima yinda nionso, mpangi Jeffries yindulaka na munu mutindu yayi: “Samu na nge, yinki Yehova Nzambi zolaka sala kana bantu nionso na Amérique vuandaka sadila yandi mpe bambeni mekuiza samu na kunuanisa bau?” Bampova na yandi mpe mambu yankaka sadisaka munu na kumona ti munu vuandaka kukivuna. Yau salaka ti munu kukipesa mingi samu na kulonguka kedika ya Biblia.

Munu vuandaka lutisa bantangu mingi samu na kutanga masolo ya ntama ya Yinzo’a zulu ya Nkengi mpe Lamuká! yina mama na munu vuandaka lunda. Na manima, munu kuizaka bakusa ti munu vuandaka longuka kedika, na yau munu ndimaka kulonguka Biblia na mpangi Jeffries. Munu bandaka diaka kukuenda na balukutakanu mbala na mbala. Kedika fulukaka na ntima na munu, mpe munu kumaka nsamuni ya nsangu ya mbote. Balukanu na munu sobaka ntangu munu bakusaka ti ‘kilumbu ya nene ya Yehova [kumaka] pene.’ (Sef. 1:14) Na kisika ya kukuenda na iniversite, munu kumaka na nsatu ya kusadisa bantu yankaka balonguka kedika ya Biblia.

Munu bakaka diplome ya ekole sekondere na kilumbu ya 13 Juin 1956, mpe bilumbu tatu na manima, munu bakaka  mbotama na lukutakanu ya nene ya kizungidila. Munu zabaka ve ti munu kebaka mambu mingi ya mbote yina mekatuka na Yehova samu munu ponaka kusadila luzingu na munu samu na kulonguka mpe kulonga bantu yankaka mambu metadila Yehova.

Bangonda 6 na manima ya kubaka mbotama na munu, munu kumaka mpasudi nzila ya ngonda na ngonda. Kisalu ya Kimfumu ya Décembre 1956 na Anglais vuandaka na disolo “Nge lenda pesa maboko na kisika nsatu kele ngolo?” Diambu yango tadilaka diaka munu. Munu vuandaka na nsatu ya kupesa maboko kisika bansamuni ya nsangu ya mbote vuandaka fioti.—Mat. 24:14.

Munu kuendaka na Mbanza ya Edgefield, na Caroline du Sud. Kimvuka ya mbanza yango vuandaka kaka na bansamuni 4. Lokola munu kuendaka kuna, kimvuka yango kumaka na bansamuni 5. Beto vuandaka sala balukutakanu na shambre ya yinzo ya mpangi mosi ya bakala. Konso ngonda, munu vuandaka lutisa bawola 100 na kisalu ya kusamuna. Munu vuandaka na mambu mingi ya kusala samu munu vuandaka tuadisa kisalu ya kusamuna mpe kusala badiskur na kimvuka. Diambu ya kukamua, lokola munu vuandaka sala mingi na kimvuka, munu vuandaka longuka mambu mingi yina metadila Yehova.

Nketo mosi yina munu vuandaka longuka na yandi Biblia vuandaka na yinzo mosi yina bakedidilaka mafua na mbanza ya Johnston, yina vuandaka ntama ve na yinzo na beto. Na kimpombo nionso, yandi pesaka munu kisalu yina munu vuandaka na yau nsatu mpe yandi pesaka beto mua yinzo samu na kusadilaka yau lokola Yinzo ya Kimfumu.

Mpangi Jolly Jeffries, muana bakala ya mpangi yina longukaka na munu Biblia, yandi katukaka na mbanza ya Brooklyn, na New York, mpe yandi kuizaka na buala yina beto vuandaka mpe beto kumaka kusamuna kintuadi lokola bampasudi nzila. Beto kumaka kuvuanda na mua yinzo mosi yina mpangi mosi pesaka beto.

Na Caroline du Sud, bantu vuandaka baka salere ya fioti mpenza. Beto vuandaka baka badolare zole to tatu konso kilumbu ya kisalu. Kilumbu mosi, munu sadilaka mua ndambu ya mbongo yina munu bikanaka na yau samu na kusumba bima ya kudia na kisika baketekaka bima ya kudia. Ntangu munu bimaka na nganda, bakala mosi pusanaka pembeni na munu mpe yandi yuvusaka: “Nge kele na nsatu ya kisalu? Munu kefuta nge dolare mosi na konso wola.” Yandi pesaka munu bilumbu tatu ya kisalu samu na kusukula kisika yina bavuandaka tunga bayinzo. Yamonanaka puelele ti Yehova vuandaka sadisa munu munu bikana na Edgefield. Na yau, na 1958, munu kuendaka na lukutakanu ya nene yina kesangisaka babuala mingi yina salamaka na mbanza ya New York.

Na kilumbu ya zole ya lukutakanu yango, diambu mosi ya mfunu salamaka. Munu kutanaka na Ruby Wadlington, yina vuandaka sala kisalu ya mpasudi nzila ya ngonda na ngonda na Gallatin, na Tennessee. Lokola beto zole beto vuandaka na nsatu ya kukuma bamisionere, na lukutakanu yango ya nene, beto kotaka na lukutakanu ya bantu yina kesepelaka kukuenda na Gilead. Na manima, beto bandaka kusolola na nzila ya baletre. Na manima, babokidisaka munu na mbanza ya Gallatin samu na kukuenda sala diskur. Munu bakaka diluaku ya kuyuvusa yandi dikuela. Na manima, munu kuendaka na kimvuka ya Ruby mpe beto kuelanaka na 1959.

Ntangu munu vuandaka na bamvula 23, munu ponamaka lokola kisadi ya kimvuka (yina bubu yayi bakebokidilaka yau ntuadisi ya kimvuka ya bankulutu) na mbanza ya Gallatin. Beto vuandaka kimvuka ya ntete yina Charles Thompson kuizaka tala lokola nkengi ya kizungidila. Yandi zabaka mambu mingi; kasi, yandi lombaka dibanza na munu na yina metadila nsatu ya bampangi mpe mutindu bankengi ya kizungidila yankaka vuandaka kokisa bansatu ya kimvuka. Munu bakaka dilongi na yandi ti yakele mbote kuyuvusa biuvu mpe kuzaba ntete mambu nionso tekila ya kubaka nzengolo.

Na ngonda ya Mai 1964, babokidisaka munu samu munu kota Kalasi ya kisalu ya Kimfumu ya ngonda mosi yina salamaka na Lansing du sud, na New York. Bampangi yina vuandaka tuadisa kalasi yango kudisaka na munu nsatu ya ngolo ya kulonguka mingi mambu metadila Yehova mpe kupusana penepene na yandi.

Ruby mpe munu, beto bakaka mbokodoso ya kukota na kisalu ya kizungidila na ngonda ya Janvier 1965. Kizungidila na beto ya ntete vuandaka ya nene. Yakuendaka tii na Knoxville, Tennessee, kitini ya nene ya Richmond, mpe Virginie. Yasangisaka bimvuka ya Caroline du Nord, Kentucky, mpe Virginie-Occidentale. Munu vuandaka kuenda tala kaka bimvuka ya bantu ya nkanda ya ndombe, samu na ntangu yina yavuandaka na bansiku na États-Unis, yina vuandaka pesa ve nzila ti bantu ya nkanda ya ndombe sala lukutakanu kintuadi na mindele. Bampangi vuandaka bamputu, mpe beto longukaka kukabula bima yina beto vuandaka na yau na bantu yina vuandaka na yau nsatu. Na kisalu yango, nkengi mosi ya kizungidila yina salaka bamvula mingi na kisalu yango longaka munu dilongi mosi ya mfunu: “Vuanda mpangi samu na bau. Kana nge mekuenda tala bimvuka, kukimonisa ve lokola mfumu na bau. Nge lenda sadisa bau kaka kana bakena kutadila nge lokola mpangi na bau.”

Ntangu beto vuandaka tala kimvuka mosi ya fioti, Ruby bandaka kulonguka kintuadi na ntuenia mosi ya nketo yina vuandaka na muana mosi ya nketo ya mvula mosi. Ntangu muntu mosi ve na kimvuka vuandaka na dikoki ya kutuadisa ndongokolo, Ruby bandaka kusala yau na nzila ya mesaje. Na viziti na beto yina landaka, nketo yango kumaka kukutakana ntangu nionso. Ntangu bampangi zole ya banketo yina vuandaka bampasudi nzila ya nene kuizaka, batatamanaka kulonguka, mpe ntangu fioti na manima yandi bakaka mbotama. Bamvula 30 na manima na 1995, na Betele ya Patterson, ntuenia mosi ya nketo kuizaka kusolola na Ruby. Yavuandaka muana ya mama yina Ruby longukaka na yandi Biblia. Muana yango ya nketo mpe bakala na yandi kotaka na kalasi ya mbala 100 ya Gilead.

Kizungidila na beto ya zole vuandaka na Floride central. Na ntangu yina beto vuandaka na nsatu ya ntomabilu, na yau beto sumbaka mosi mpe na ntalu mosi ya mbote. Kasi, na sabala ya ntete, kima mosi na kati ya montere ya ntomabilu bebaka. Beto vuandaka ve na mbongo samu na kubongisisa yau. Munu bokilaka mpangi mosi yina munu kanisaka ti yandi vuandaka na dikoki ya kusadisa beto. Mpangi yango lombaka na mosi ya bisadi na yandi samu yandi bongisa ntomabilu na beto. Na manima mpangi yango mangaka beto futa yandi mbongo ya kubongisila ntomabilu. Yandi tubaka kaka, “Beno pesa munu kima ve.” Yandi pesaka beto ndambu ya mbongo lokola kado! Yavuandaka kifuani mosi ya kitoko na mutindu Yehova ketaninaka bisadi na yandi. Yabambulaka beto kikadulu ya kukabila bantu yankaka.

Konso ntangu yina beto vuandaka tala konso kimvuka, beto vuandaka vuanda na bayinzo ya bampangi. Yau salaka ti, beto sala kinkundi yina vuandaka zingila. Kilumbu mosi, munu bandaka kusonika lapolo ya kimvuka mosi na mashine na munu, munu salaka bika yau na mashine yango kondua kumanisa kusonika mpe munu bimaka. Ntangu munu vutukaka na nkokila, bazabisaka munu ti muana mosi ya bamvula tatu ya dibuta yango vuandaka niema babuton ya mashine mpe yau salaka ti lapolo yina munu bandaka kusala yabeba. Diambu muana yango salaka bikanaka na makanisi na munu samu na bamvula mingi.

Na 1971, munu bakaka letre mosi yina basonikinaka munu ti munu kebanda kusala lokola nkengi ya distriki na mbanza ya New York. Yasalaka beto mpasi! Ntangu beto kuendaka kuna, munu vuandaka kaka na bamvula 34. Lokola munu vuandaka nkengi ya distriki na bau ya ntete ya nkanda ya ndombe, bampangi yambaka munu na tiya nionso.

Lokola nkengi ya distriki, munu vuandaka sepela kulonga mambu metadila Yehova konso sabala na lukutakanu mosi ya nene ya kizungidila. Bankengi mingi ya kizungidila vuandaka na makoki mingi kuluta munu. Mosi kati na bau salaka diskur ya mbotama na munu. Mpangi yankaka, Theodore Jaracz, kumaka na manima mosi ya bampangi ya Kimvuka ya Ntuadisi. Yavuandaka diaka na bampangi mingi ya makoki yina vuandaka sala na Betele ya Brooklyn. Munu vuandaka na butondi na mutindu bankengi ya kizungidila mpe bampangi yina vuandaka sala na Betele salaka ti munu kukimona mbote. Munu mosi munu monaka ti bavuandaka bamvungi ya mameme ya  nzola yina vuandaka kangama na Mpova ya Nzambi mpe yina vuandaka pesa nkubukulu maboko na kukuikama nionso. Kumikitisa na bau salaka ti yavuanda pete samu na munu na kusala lokola nkengi ya distriki.

Na 1974 Kimvuka ya Ntuadisi pesaka kisalu ya distriki na grupe yankaka ya bankengi ya kizungidila, mpe yalombaka munu sala diaka lokola nkengi ya kizungidila—mbala yayi na Caroline du Sud. Na ntangu yango, bimvuka ya mindele mpe ya bantu ya nkanda ya ndombe ya sud ya États-Unis vuandaka diaka ve ya kukabuka mpe bampangi vuandaka na kiese samu na yau.

Na nsuka ya 1976, bapesaka munu kiyekua na kizungidila ya Géorgie yina vuandaka kati na Atlanta mpe Columbus. Munu kena kubambuka diaka puelele ntangu munu salaka diskur ya mafua samu na bana 5 ya nkanda ya ndombe yina kufuaka ntangu bantu mosi tulaka yinzo na bau tiya. Mama kotaka opitale samu na bamputa yina yandi lualaka. Bampangi mingi ya nkanda ya ndombe mpe ya mindele yina vuandaka Bambangi ya Yehova, kuizaka tala bibuti yango na opitale samu na kubomba bau. Munu monaka ti nzola ya bampangi vuanda ngolo. Kana bisadi ya Nzambi kena kumonasana ntima kiadi ya mutindu yina, balenda nunga mambu ya mpasi yina balenda kutana na yau.

Na 1977 babokidisaka beto na Betele ya Brooklyn samu na mua bangonda samu na kukuenda pesa maboko na proje mosi. Ntangu proje yango kumaka na nsuka, bampangi zole ya Kimvuka ya Ntuadisi kutanaka na munu mpe bayuvusaka munu kana Ruby na munu kesepela kusala samu na ntangu ya yinda na Betele. Beto ndimaka mbokodoso yango.

Beto salaka na Departema ya kisalu bamvula 24, kuna bampangi ketadilaka mpe kepesaka ntangu nionso lusadusu na mambu ya mpasi mingi kuluta. Na manima ya bamvula, Kimvuka ya Ntuadisi pesaka lutuadusu na nguizani na bansikudukusu ya Biblia. Yau vuandaka sadisa mingi samu na kupesa bamvutu na biuvu, kasi yavuandaka sadisa diaka samu na kupesa bankengi ya kizungidila, bankulutu, mpe bampasudi nzila formasion. Formasion yango sadisaka bampangi mingi samu bakuma Baklisto yina meyela na kimpeve. Yau salaka ti nkubukulu ya Yehova kula mpe yakuenda na ntuala.

Kubanda na 1995 tii na 2018, munu vuandaka kuenda tala bafiliale mingi lokola monisi ya biro ya nene, yina bavuandaka bokidila na ntama nkengi ya zone. Munu kutanaka na bampangi ya Bakomite ya filiale, bampangi ya dibuta ya Betele, mpe bamisionere samu na kukindisa mpe kusadisa bau na konso diambu ya mpasi yina bavuandaka kutana na yau. Mpe bampangi ya babakala mpe ya banketo yina vuandaka tubila ntangu nionso munu mpe Ruby masolo na bau, vuandaka kindisa beto. Na kifuani, na mvula 2000 beto kuendaka tala filiale ya Rwanda. Kuwa mutindu bampangi mpe dibuta ya Betele vukaka na bamvita ya bana buala yina salamaka na mvula 1994 simbaka mpenza bantima na beto. Bampangi mingi zimbisaka bantu yina bavuandaka zola mingi. Bampangi yango monisaka kiminu, taninaka kivuvu mpe kiese na bau atako bakutanaka na mambu ya mpasi.

Bubu yayi beto kele na bamvula 80. Samu na bamvula 20 yina mekatuka luta, munu kena kusala lokola mosi ya bampangi ya Komite ya filiale ya États-Unis. Munu salaka baka ata fioti ve malongi na iniversite; kasi, munu mebaka malongi ya mbote kuluta yina mekatuka na Yehova mpe na nkubukulu na yandi. Yau sadisaka munu munu longa bantu yankaka kedika ya Biblia yina balenda bakila yau mambote samu na mvimbamvimba. (2 Bk. 3:5; 2 Tm. 2:2) Munu monaka mutindu nsangu ya Biblia sadisaka bantu samu babongisa luzingu na bau mpe bakuma na kinkundi ya ngolo na Mvangi na bau. (Yak. 4:8) Na kutadila makoki na beto, Ruby mpe munu beto kena tatamana kukindisa bantu yankaka batanina diluaku na bau ya kulonguka mambu metadila Yehova mpe kulonga bakedika ya Biblia na bantu yankaka—diluaku yina meluta nene yina kisadi ya Yehova lenda vuanda na yau!