Ku ntuadijilu kua bidimu bia 1940, baledi banyi bavua balonga Bible ne Bantemu ba Yehowa. Kadi dilonga adi kadiakatungunuka to, tshibi mamu uvua anu upeta Tshibumba tshia Nsentedi ne Tabulukayi. Mu 1950, bakenza mpungilu wa bantu bafume mu matunga a bungi mu tshimenga tshia New York; dîku dietu diakabuelamu padi.

Matuku makese pashishe, muanetu wa balume Lawrence Jeffries wakabanga kulua kututangila. Uvua udienzeja bua kungambuluisha bua mmanye bulelela. Kumpala tshivua ngitaba dipangadika dia Bantemu ba Yehowa dia kubenga kubuelakana mu malu a tshididi anyi kubuela ku busalayi to. Ngakamuambila ne: mu Amerike emu muntu yeye mubenge kuya ku mvita, baluishi badi mua kulua kutunyenga ditunga dijima. Muanetu Jeffries wakangeleshisha meji ne lutulu luonso, wamba ne: “Tuteke ne: bena mu Amerike bonso bavua batendelela Yehowa, mpindieu baluishi badi balua kubela mvita; buebe wewe, Yehowa neenze tshinyi?” Mushindu uvuaye mungeleshishe meji eu ne malu makuabu kabidi biakangambuluisha bua kumona ne: mvua nditekela tshipumbishi patupu. Biakampetesha dijinga dikole dia kulonga bulelela bua mu Bible.

Nkavua mpitshisha mêba a bungi mbala Tshibumba tshia Nsentedi ne Tabulukayi! bia kale bivua mamuanyi muteke mu kaba ka muinshi mua buloba. Mu kupita kua matuku, ngakamona ne: tshivua bulelela bumvua ngenda ndonga, ke meme kuitaba dilomba dia muanetu Jeffries dia kulonga nende Bible. Ngakatuadija kabidi kubuela mu bisangilu pa tshibidilu. Bulelela buakuwula mu muoyo wanyi, meme kulua muambi wa lumu luimpe. Ngakashintulula bipatshila bianyi pangakumvua ne: ‘Dituku dinene dia Yehowa divua pabuipi!’ (Sef. 1:14) Tshivua kabidi musue  kuya mu iniversite to, nkavua musue kuambuluisha bakuabu bua bamanye bulelela bua mu Bible.

Ngakajikija tulasa tuanyi tua bikadilu mu dia 13/6/1956, matuku asatu pashishe, meme kubatijibua mu mpuilu wa tshijengu. Tshivua mumanye nangananga ne: kudifila bua kulonga malu a Yehowa ne kualongesha bantu nekumpeteshe masanka a bungi menemene to.

Ngondo isambombo panyima pa batismo wanyi, ngakalua mpanda-njila wa pa tshibidilu. Mu Mudimu wa Bukalenge wa ngondo wa 12/1956 (Mu Mfualansa) muvua tshiena-bualu tshia ne: “Udi mua kuya kuyisha muaba udibu dijinga ne bamanyishi ba bungi anyi?” Lukonko alu luvua bu lungela panyi. Mvua musue kuya kuambuluisha muaba uvua bamanyishi ba lumu luimpe bakese.​—Mat. 24:14.

Ngakaya kusombela mu Edgefield, mu Caroline wa ku Sud. Tshisumbu tshingakapetamu tshivua anu ne bamanyishi 4. Pangakafika, tuetu kulua 5. Tuvua tuenzela bisangilu mu nzubu wa tshisombedi wa muanetu kampanda. Mvua nyisha mêba 100 ngondo yonso. Mvua ne bia bungi bia kuenza bua kulombola mudimu wa buambi ne kuenza midimu ya mu bisangilu. Bu mumvua ntamba kuenza malu aa, ngakamanya malu a Yehowa a bungi.

Mamu mukuabu umvua ndongesha Bible uvua ne nzubu wa dienzela malu a madilu mu tshimenga tshia Johnston tshivua mu kilometre mikese ne muaba utuvua. Wakampesha mudimu wa bianza wa mêba makese bua kudiambuluisha; yeye kutulekeela kazubu kende kampanda bua kashale bu Nzubu wetu wa Bukalenge.

Muanetu Jolly, muana wa Jeffries uvua mundongeshe Bible wakalua muaba utuvua, ufumina ku Brooklyn, mu New York. Tuakalua bampanda-njila babidi. Tuetu kusombela nende mu kazubu ka dikadika dia nkata kavua muanetu wa balume mukuabu muanji kutupesha.

Ku Sud kutuvua aku kabavua bafutangana makuta a bungi ku mudimu to. Bavua batufuta ndola ibidi anyi isatu ku dituku. Umue musangu, mvua mfuma ku ditula tukuta tumvua mushale natu bua kusumba biakudia muaba uvuabu babipanyina. Pankavua mpatukamu, muntu mukuabu kusemena pamvua, ungebeja ne: “Udi musue kuenza mudimu anyi? Nenkufute ndola umue ku dîba dimue.” Wakampesha matuku asatu bua kumbusha bintu bia manyanu muaba uvuabu benza mudimu wa dibaka. Bivua bimueneke bimpe ne: Yehowa uvua wenda ungambuluisha bua nshale mu Edgefield. Kadi ngakaya mu mpungilu wa bantu bafume mu matunga a bungi wa mu 1958, mu New York City.

Mu dituku dibidi dia mpungilu, bualu bua pa buabu buakenzeka. Ngakatuilangana ne muanetu wa bakaji Ruby Wadlington uvua mpanda-njila mu Gallatin, Tennessee. Bu mutuvua tuetu bonso babidi basue kulua bamisionere, tuakabuela mu tshisangilu tshivua tshienzeke bua Kalasa ka Gilada mu mpungilu au. Pashishe tuakabanga kufundilangana. Pakandombabu bua kuya kuenza muyuki wa patoke mu Gallatin, ngakamuela dîyi bua kumusela. Ngakalua kushala muena mu tshisumbu tshivua Ruby, tuetu kuselangana mu 1959.

Pangakakumbaja bidimu 23, bakanteka musadidi wa tshisumbu (udibu babikila lelu ne: mutangidi wa malu a kasumbu ka bakulu) mu Gallatin. Tshisumbu tshietu tshivua tshia kumpala tshivua Charles Thompson mukumbule bu mutangidi wa tshijengu. Uvua ne dimonamona dia malu dia bungi. Kadi uvua undomba lungenyi lua mua kuambuluisha bana betu ne ukeba kumanya muvua batangidi ba bijengu bakuabu bapita ne malu. Tshilejilu tshiende ntshindongeshe ne: mbimpe kuela nkonko ne kumanya malu onso mudiwu kumpala kua kukosa tshilumbu.

Mu ngondo 5/1964, bakambikila bua kubuela mu Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge ka ngondo umue, ku South Lansing, mu New York. Bana betu bavua batulongeshamu bakanjula dijinga dia kulonga bua kumanya malu a bungi ne kulua muntu wa mu nyuma.

Meme ne Ruby tuakapeta dibikila dia kuenza mudimu wa butangidi bua tshijengu mu ngondo 1/1965. Bakatupesha tshijengu tshivua ne teritware munene. Uvua wangata Knoxville, Tennessee, usua kufika too ne ku Richmond, mu Virginie. Uvua kabidi ne bisumbu bia mu Caroline wa ku Nord, bia mu Kentucky, ne bia ku ouest kua Virginie. Mvua nkumbula anu bisumbu bia bana betu bafiike bualu tshikondo atshi mikenji ya disunguluja bantu ivua ku sud kua États-Unis kayivua itabila bafiike bua kudisangisha ne batoke to. Bana betu abu bavua bapele, nunku tuakalonga mua kuabanyangana tshikese tshituvua ne bana betu bavua natshi dijinga. Mutangidi wa tshijengu wa bidimu bia bungi uvua mundongeshe bualu bua mushinga mukole ebu: “Paudi ukumbula bisumbu, wikale bu bana betu bonso, ki mbu mfumuabu to. Bobu bakumona bu muanabu, udi mua kubambuluisha bipepele.”

Patuvua tukumbula tshisumbu tshikese kampanda, Ruby wakabanga kulonga ne mukaji musele kampanda wa bidimu 17 ukavua ne kana ka bakaji ka tshidimu tshimue. Bu muvuaku kakuyi muntu uvua ukumbana bua kushala kumulongesha Bible, Ruby wakatungunuka ne kumulongesha mu mesage a mu tshiamu. Mu dikumbula dibidi, nsongakaji wakabuela mu bisangilu bionso. Pakalua bampanda-njila ba pa buabu babidi mu tshisumbu atshi, bakatungunuka ne kulonga nende; mu matuku makese yeye kubatijibua. Bidimu bitue ku 30, mmumue ne: mu 1995, muanetu wa bakaji kampanda wakadimanyisha kudi Ruby mu betele wa Patterson. Uvua muana wa bakaji uvua Ruby mulonge nende Bible. Muana wa bakaji au bavua ne bayende mu Kalasa ka Gilada ka 100.

Tshijengu tshietu tshibidi tshivua mu munkatshi mua Floride. Bua mpindieu bivua bikengela tuikale ne mashinyi, ke tuetu kusumba mashinga kampanda ku mushinga muimpe menemene. Kadi lumingu lua kumpala, akanyanguka pompe wa mâyi. Katuvua bashale ne makuta a kumulongoluesha to. Ngakabikila muanetu wa balume uvua mua kutuambuluisha, yeye kutuma umue wa ku bena mudimu bende bua kutulongoluela mashinyi kayi utulomba makuta. Wakamba anu ne: “tudi tunulongoluelawu tshianana.” Wakatupesha ne makuta bu dipa! Ntshilejilu tshimpe tshia mudi Yehowa utabalela batendeledi bende. Tshiakatuvuluija bua kuikala batshipapayi.

Mu makumbula etu onso tuvua tusombela mu nzubu ya bana betu. Ke bualu kayi tudi bapete balunda bimpe ba bungi. Dimue dituku, ngakashiya luapolu lua tshisumbu lumvua mfunda mu mashinyi a mikanda kaluyi lujike. Pangakapingana dilolo, bakangambila ne: kana ka balume ka bidimu 3 ka mu dîku divua dituakidile kavua “kangambuluishe” bua kulujikija (kavua katua mbote tshianana tshianana pa dibeji adi). Mvua nkayobola bua bualu abu munkatshi mua bidimu bia bungi.

Mu 1971, bakantumina mukanda bua kuenza mudimu wa butangidi bua distrikte mu New York. Biakatutonda bikole! Patuakafikamu, mvua anu ne bidimu 34. Bana betu bakangakidila ne musangelu, meme mutangidi wabu wa distrike wa kumpala uvua mufiike.

Pamvua mutangidi wa distrikte, mvua musue kuyisha malu a Yehowa ku ndekelu kua lumingu luonso pamvua nya mu mpuilu wa tshijengu. Batangidi ba bungi mbapete pabu malu a bungi. Umue wa kudibu ke uvua muenze muyuki wetu wa batismo. Muanetu mukuabu, diende Theodore Jaracz, wakalua kulua muena mu Kasumbu kaludiki. Nansha ku betele wa Brooklyn kuvua bana betu bavua ne dimonamona dia malu dia bungi. Mvua ne disanka dia bungi bua  muvua batangidi ba bijengu ne bena ku betele benza bua ne: ndiumvue bimpe. Ngakadimuenena muvuabu balami ba dinanga bavua beyemena Dîyi dia Nzambi ne batua bulongolodi mpanda ne lulamatu luonso. Didipuekesha diabu diakampepejila malu bua kuenza mudimu bu mutangidi wa distrikte.

Mu 1974, Kasumbu kaludiki kakatuma batangidi ba tshijengu bakuabu mu mudimu wa butangidi bua distrikte, meme mvua ne bua kupingana mu mudimu wa butangidi bua tshijengu, musangu eu ku Sud kua Caroline. Diakalenga, bisumbu bia bafiike ne bia batoke bikavua mpindieu bibuelakanangana.

Ku ndekelu kua 1976, bakantuma mu tshijengu tshia mu Géorgie pankatshi pa Atlanta ne Columbus. Ndi mvuluka bimpe musangu umvua ngambuluisha bua kujika bana ba bafiike batanu bavua bafue mu mudilu wa bombe buvuabu bele nzubu wabu. Mamuende uvua mu lupitadi bua njiwu mibi ivuaye mupete. Bana betu bafiike ne batoke ba bungi bavua anu baya kusamba baledi abu. Ngakamona ne: bana betu bavua banangangane bikole. Diumvuilangana luse mushindu eu didi mua kuambuluisha batendeledi ba Nzambi bua kutantamena nsombelu mikole menemene.

Mu 1977, bakatulomba bua kuya ku Betele wa Brooklyn bua ngondo mikese bua kuenza mudimu kampanda. Pakavua mudimu au muenze bu mujike, bena mu Kasumbu kaludiki babidi bakatukonka ni tuvua mua kuitaba bua kushala bua kashidi ku Betele aku. Tuakitaba.

Ngakenza bidimu 24 mu Tshibambalu tshia mudimu muvua bana betu ne mudimu wa kuandamuna nkonko mikole. Mu kupita kua bidimu, Kasumbu kaludiki kavua kafile buludiki mu diumvuangana ne mêyi manene a mu Bible. Buludiki ebu ke buvua buambuluisha Tshibambalu tshia mudimu bua kuandamuna nkonko ne bua kulongesha batangidi ba bijengu, bakulu, ne bampanda-njila. Biakambuluisha ba bungi bua kukola mu nyuma, ne bulongolodi bua Yehowa buakashindama.

Kumbukila mu 1995 too ne 2018 mvua nkumbula betele mishilashilangane bu muleji-mpala wa Kasumbu kaludiki, utuvua tubikila kumpala ne: mutangidi wa zone. Mvua ntuilangana ne bena mu Komite ya filiale mishilangane, bena ku Betele, ne bamisionere bua kubakankamija ne kubambuluisha bilondeshile ntatu yabu. Malu abu mamonamona avuabu pabu batulondela avua atukolesha, meme ne Ruby. Tshilejilu, patuakakumbula Betele wa Rwanda mu 2000, biakatulenga bikole patuakumvua muvua bana betu ne bena mu dîku dia Betele bapanduke ku dishipa dia bantu ba bungi divua dienzeke mu 1994. Ba bungi bavua bafuishe balela babu. Nansha muvuabu bapete ntatu ayi, bavua baleje ditabuja, ditekemena, ne disanka.

Lelu tukadi ne bidimu 80 ne bia mu njila. Bidimu 20 bishale ebi, mvua mu Komite wa filiale mu États-Unis. Tshiena mulonge iniversite to; kadi mbandongeshe bimpe menemene kudi Yehowa ne kudi bulongolodi buende. Mbimpeteshe bionso bidi bikengela bua kulongesha bakuabu bulelela bua mu Bible budi mua kubambuluisha bua kashidi. (2 Kol. 3:5; 2 Tim. 2:2) Ndi mumone mudi mukenji wa mu Bible muambuluishe bantu bua kuakaja nsombelu wabu ne kudia malanda ne Mufuki wabu. (Yak. 4:8) Patuku mushindu, meme ne Ruby tutu tutungunuka ne kukankamija bakuabu bua banange diakalenga didibu nadi dia kulonga malu a Yehowa ne kulongesha bakuabu bulelela bua mu Bible. Edi ndiakalenga ditambe bunene didi mutendeledi wa Yehowa mua kuikala nadi!