Munima ya mwaka wa 1940, bisemi bange bashangumukile kulilongesa Mbimbiliya na Bakaleho ba Yehova. Bisemi bange kubatwaleleleho kulilongesa Mbimbiliya, oloni banana batwaleleleho kutambula magazini ya Kaposhi ka Kukengela na Toneni! Mu 1950 mu New York City mwakele Ciwano ca Mafuti, naanga yetu nayo bailanyele kukakala oku ku ciwano.

Kutunda bene oho, ndolome Lawrence Jeffries washangumukile kutwendela. Washakele kunjikwasa njililongese busunga. Hakulibanga, njasinganyekele ngwange Bakaleho ba Yehova kubapandele kubyana kulikobelesa mu bupolitiki na kukobela buswalale. Njabyanene byanjilekele mwafwa njasinganyekele ngwange ngwe munu woshe mu America abyana kukobela buswalale, co bitozi basa kutukobelela na kutunyeka lifuti lyetu. Ndolome Jeffries wanjihwile ngwendi: “Ngwe banu boshe mu America bapangela Yehova Njambi, co bitozi babalwisa, usinganyeka ngwobe Yehova asa kulinga bati?” Byanjilekele ha ñanda ei na biñanda bikwabo byanjilingisile njimone ngwange biyongola byange byapwile bya kuhenga. Byanjilingisile lalo njikale na lishungu lya kulilongesa busunga.

Njakele na kutanda manene magazine a laja a Kaposhi ka Kukengela na Toneni! abakele na kwaka banana mwakutulikila mabulu. Mu kwita kwa simbu, njanangukile ngwange njakele na kulilongesa busunga, ngeci njatabele ngwange ndolome Jeffries anjilongese Mbimbiliya. Njashangumukile lalo kukunguluka simbu yoshe. Njazemene manene binjakele na kulilongesa, co njapwile muka-kwambulula muzimbu waubwa. Njatengulwile bilengo byange munjazibukile ngwange “litangwa lya Yehova lyakama lili muyehi.” (Zefa 1:14, NWT) Njatengulwile biyongola byange bya kuya ku yuniveziti mwafwa njashakele kupanga cipangi ca kulongesa banu busunga bwa mu Mbimbiliya.

 Njamanesele sikola ya sekondali ha June 13, 1956, co munima ya matangwa atatu, banjimbwitikile ha ciwano ca citingitingi. Ha simbu ije kunjazibukile ngwange Yehova akanjibezikisa nga njililongesa busunga na kulinga cipangi ca kulongesa bakwetu bya Yehova mu kuyoya kwange kwoshe.

Mukwetile bingonde kutunda habanjimbwitikilile, njapwile painiya wa simbu yoshe. Mu Chipangi Cha Vumwene ca December 1956 mwakele ñanda ya mutwe wa “Mwasa Kukapangela Kuje Kuli Bujene Bwakama Ndi?” Nange eci cihula canjikundamene. Njashakele kukambulwila kuje kwakele bujene bwa baka-kwambulula muzimbu waubwa.—Mate 24:14.

Njaile ku Edgefield ije yakala ku mbwela ya Carolina. Omu mu cikungulukilo mwakele baka-kwambulula bawana. Munjailemo yange, mwakele oni baka-kwambulula batanu. Twakele na kukungulukila mu njibo ya ndolome. Njakele na kupanga maola 100 mu cipangi ca kwambulula ngonde na ngonde. Njazezamene mu cipangi ca kwambulula na kwendeka biñanda mu cikungulukilo. Kulinga manene ebi bipangi kwanjikwasele njililongese bya Yehova.

Munakazi umo injakele na kulilongesa nendi Mbimbiliya wakele na njibo muje mubakele na kulingila bya kutsa ije yakele mu mbonge ya Johnston. Wanjanene cipangi ca kupangako matangwa amo mu calumingo, co watwaneneko njibo yendi yaindondo mwakukungulukila.

Ndolome Jolly Jeffries, muna ndolome uje wakele na kunjilongesa Mbimbiliya wezile kutunda ku Brooklyn, New York, co twakele na kupangela hamo cipangi ca bupainiya. Ndolome umo watwanene tilela ya mota mangana tukalemo.

Kambongo katwakele na kutambula ku South Carolina kapwile kakandondo manene. Bakele na kutwana madola abali nambe atatu ha litangwa. Litangwa limo njapangesele kambongo kanjasalele nako mu kulanda byakulya mu cintolo. Munjatuhukile mu cintolo, munalume umo wanjihwile ngwendi: “Ushaka cipangi ndi? Njikwana-ana dola imo ha ola na ola.” Wanjanene cipangi ca kujelesa ha mwela ubakele na kutungila, co njapangele cije cipangi ha matangwa atatu. Yehova wanjimwesele ngwendi washakele njitwaleleho kupangela mu Edgefield. Nameme ngoco, mu 1958 njasele kuya ku ciwano ca mafuti cije cakele mu nganda ya New York.

Ha litangwa lyamucibali lya ciwano kwalingiwile cuma cimo cacibwa. Njaliwanene na Ruby Wadlington uje wapwile painiya wa simbu yoshe mu Gallatin, Tennessee. Twazemene manene cipangi ca bumishinali, ngeci twakungulukile ku ciwano ca baje bashaka kuya ku Ngilyande cakeleko haje ha ciwano. Kutundoho, twashangumukile kulisonekela mikanda. Co banjilanyele kukendeka ñanda ya mbunga ku cikungulukilo ca Gallatin. Njakasimutwiiye nendi bya kulyambata. Njajalukilile ku cikungulukilo mwakele na kukunguluka Ruby, co twalyambatele mu 1959.

Munjakele na myaka 23, banjangwile kupwa ngamba wa cikungulukilo mu Gallatin, uje ibatumbula ano matangwa ngwabo muka-kukwatasanesa  cibunga ca bakulunu. Cikungulukilo cetu cikeco calibangele kwendela ndolome Charles Thompson uje wapwile kanyungi wa kuzenguluka. Wazibukile byabingi oloni wanjihwile njimuleke bibatonda bandolome na bandokazi, nomwo tunyungi ba kuzenguluka bakele na kubakwasela. Njalilongeseleko ngwange kwapwa kwa seho kwihula na kutondesesa simbu kanda njangule byakulinga.

Mu May 1964, banjilanyele ku Sikola ya Cipangi ca Bumwene ya ngonde imo, ije yakelelele ku South Lansing, New York. Ei sikola yanjikwasele njikale na lishungu lya kulilongesa byabingi hali Yehova na kukanyamesa busamba bwange nendi.

Nange na Ruby batulanyele mu cipangi ca kuzenguluka mu January 1965. Citingitingi cibatwanene capwile cakama manene, kutunda ku Knoxville, Tennessee, kuya ku Richmond, Virginia. Co cambateselele bikungulukilo byakele mu North Carolina, Kentucky, na West Virginia. Njakele na kwendela lika bikungulukilo bya banu ba kuzibala mwafwa ha simbu ei ku mbwela ya United States kwakele manene kaangu, co bindele kubakele na kukungulukila hamo na banu ba kuzibala. Bandolome babangi bapwile bihutu, co twakele na kulipangela na bakwetu byuma bitwakele nabyo. Ndolome umo uje wapwile kanyungi wa kuzenguluka ha myaka yaingi wanjilekeleko simpi imo ya seho manene. Wendekele ngwendi: “Pwa ndolome. Omwo wendela bikungulukilo, keti ulinge ngwe yobe ntwama ya bandolome na bandokazi bobe. Wasa lika kubakwasa nga bakumona ngwabo u ndolome yabo keti ntwama yabo.”

Mutwendelele cikungulukilo cimo, mwebwange Ruby washangumukile kulilongesa Mbimbiliya na munakazi umo uje wakele na mwana wa munakazi wa mwaka umo. Ha simbu ije kukwakele ndokazi wakulilongesa nendi Mbimbiliya mu cikungulukilo, mwebwange Ruby wakele na kulilongesa nendi kupangesa mikanda. Mutwendelele cije cikungulukilo lwamucibali, uje munakazi wakungulukile ku biwano byoshe. Bandokazi babali baje bapwile bapainiya ba kulitila mubakapangelele muje mu cikungulukilo, batwaleleleho kulilongesa nendi, co mukwetile simbu yaindondo bamumbwitikile. Munima ya myaka 30 mutwakele ha Mbetele ya Patterson, ndokazi umo wa mumbanda walizimbwile kuli Ruby. Baina you ndokazi bakebo bakele na kulilongesa na Ruby. Ou ndokazi na munalume wendi baile ku Sikola ya Ngilyande mu kilasi ya bu 100.

Kutundaho, batutumine kukendela bikungulukilo bya hakati-kati ka Florida. Ha simbu ei kwatondekele mota, ngeci twalandeleko imo ha ndando yaibwa. Oloni mu calumingo cakulibanga, injini ya mota yetu yatsile. Calubinda, kutwakele na bimbongo bya kuibwahesesa. Njatuminine ndolome umo injasinganyekele ngwange asa kutukwasa. Watumine munalume umo uje wakele na kupanga kuli ikeye mangana akutubwahesele mota, co katufwetesele bimbongo. Wendekele lika ngwendi, “Bukalu bwahi.” Watwanene na bimbongo. Twalimwenenene mwamubwa Yehova mwakanyungila bangamba bendi. Byalingile uje ndolome byatwanukisile kupwa baka-kwana.

Mutwakele na kwendela bikungulukilo, twakele na kukala mu binjibo bya bandolome na bandokazi. Oku kwatulingisile tukale na babusamba babangi. Litangwa limo njakele na kutaipa lipoti lya cikungulukilo, oloni njatundile ha njibo oku kanda njimanese kulitaipa. Mangwezi munjelukile, njakuwanene mwanike wa myaka itatu wa mu njibo mutwetelele nataipa byuma kubyapandele haje ha lipoti, ngeci njashangumukile kutaipa lalo lipoti lyeka. Ha myaka yaingi njakele na kulinga nendi lyepe ha byuma byalingile.

Mu 1971 njatambwile mukanda wa kunjilomba kupwa kanyungi wa mbongi mu New York City. Twalikomokelele. Mutwaile ku New York City, njakele lika na myaka 34. Bandolome banjitambwile mwamubwa mwafwa yange njapwile kanyungi wa mbongi wa kuzibala wakulibanga.

Ha kupwa kanyungi wa mbongi, njakele na kulikuwa kulongesa bakwetu bya Yehova ku mamaneselelo a calumingo na calumingo ha ciwano ca citingitingi. Tunyungi ba kuzenguluka babangi bakele na ceke kunjitubakana. Umo wabo ikeye wendekele ñanda ya cimbwitiko mubanjimbwitikile. Co mu kwita kwa simbu ndolome Theodore Jaracz uje wapwile kanyungi wa kuzenguluka bamwangwile kukala mu Cibunga ca Kutwamenena. Kwakele lalo bandolome babangi baje bakele na ceke bakele na kupangela ha Mbetele ya Brooklyn. Njakandelelele manene mwafwa tunyungi ba kuzenguluka na baka-naanga ya Mbetele banjitambwile mwamubwa. Njalimwenenene ngwange aba tunyungi ba cizemo bakulahelele Lijwi lya  Njambi, co lalo bakele na kukundwiya munga yendi mu kulongwa. Kulikehesa kwabo kwanjikwasele njipange mwamubwa cipangi cange.

Mu 1974, Cibunga ca Kutwamenena cangwileko tunyungi ba kuzenguluka bamo bapwe bantwama ba mbongi. Ngeci, banjilekele ngwabo njilukile mu cipangi ca kuzenguluka, co njakapangelele ku South Carolina. Ha simbu ije, bandolome ba bindele bakele na kukungulukila hamo na bandolome ba kuzibala, co babwahelelele manene.

Ku mamaneselelo a mwaka wa 1976, banjitumine kukapangela bikungulukilo bya mu citingitingi ca Georgia cije cakele mukati ka Atlanta na Columbus. Njikanuka litangwa linjendekele ñanda ha byakutsa bya banike baje batsile omwo mbomba yatubikilile ha njibo yabo. Baina bakele mu cipatela mwafwa babulumukile. Bandolome na bandokazi babangi ba bindele na ba kuzibala bakele na kwija ku cipatela kwakuzembeleka bisemi ba aba banike. Njalimwenenene ngwange bandolome na bandokazi bakamwesa cizemo mu ngila ya kulitila. Kumwesa cizemo mu ngila ei kukakwasa bangamba ba Njambi bakolese nameme banaliwana na bukalu bwakama manene.

Mu 1977 batulombele ngwabo tukakwaseko mu cipangi cimo ha Mbetele ya Brooklyn ha bingonde bya kupwamo. Oco cipangi mucetele ku mamaneselelo, bandolome babali ba mu Cibunga ca Kutwamenena batwihwile indi nange na Ruby tushaka kutwalelelaho kupangela ha Mbetele. Twatabele.

Ha myaka 24, njapangelele ku Dipatimenti ya Bipangi ije ikakumbulula bihula byabikalu bya kuliseza-seza. Ha myaka yaingi, Cibunga ca Kutwamenena cikatuleke byakulinga bije binemana ha binangulo bya mu Mbimbiliya. Co biñanda bibakatutumina bikebyo bitukapangesa mu kukumbulula bihula, kulongesa tunyungi ba kuzenguluka na bakulunu na bapainiya. Ebi bilongesa bikakwasa babangi bakole ku sipilitu. Co oku kunalingisa bandolome na bandokazi mu kaye koshe bakanyame ku sipilitu.

Banjangwile kupwa muka-kwimanena ofisi yakama uje ibakele na kutumbula ngwabo kanyungi wa kwendela minango, ngeci kushwa mu 1995 kutwala mu 2018 njendelele minango yaingi. Njakele na kuliwana na Bikomiti bya Munango, Baka-naanga ya Mbetele na bamishinali, co njakele na kubatakamesa na kubakwasa mu bukalu bwoshe-bwoshe. Co bandolome na bandokazi mubakele na kutuleka bibakele na kuliwana nabyo, batutakamesele manene. Cakumwenako, mu 2000 twendelele Mbetele ya Rwanda. Bandolome na baka-naanga ya Mbetele batutakamesele manene mubatulekele mubakoleselele ha simbu ikwakele kulitsiyanga mu 1994. Bwingi bwabo batsisile banu babazema. Nameme ngoco, aba bandolome na bandokazi bapwile ba kubwahelela, co bamwesele ngwabo bakele na likulahelo na lilabelelo.

Ha simbu ino tuli na myaka ya kutubakana 80. Njinapangela mu Komiti ya Munango wa United States ha myaka 20. Kunjaile ku Yuniveziti, oloni Yehova nanjilongesa byabingi kwitila mu munga yendi. Binjinalilongesa byanjikwasa njilongese bakwetu busunga bwa mu Mbimbiliya buje bwasa kubakwasa bakawane mwonyo wa myaka yoshe. (2 Koli 3:5; 2 Timo 2:2) Njalimwena omwo busunga bwa mu Mbimbiliya bunakwasela banu batengulule buyoye bwabo na kulikuta busamba na Ishamatanga yabo. (Jemu 4:8) Ruby nange tukeseka mutwasela mwoshe kushongangeya bakwetu bamone ngwabo kupwa ngamba ya Yehova na kulongesa banu busunga bwa mu Mbimbiliya kwapwa kubezika kwakama manene.