Ilo tujinoin 1940 jim̦a ko, jinõ im jema rar katak Baibõl̦ ippãn Ri-Kõnnaan ro an Jeova. Rar jab wõnm̦aanl̦o̦k ilo aer katak, bõtab jinõ ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im bõk kaape in Naan in Keeañ im Awake! magazine ko. Ilo 1950 eo, ear wõr juon kweilo̦k el̦ap ilo New York City, im baam̦le eo aõ ear etal.

Ejjabto tokãlik, Jeid im Jatid Lawrence Jeffries ear jino lotok kõm. Ear itoklimo in jipañ eõ. Ilo jinoin, iar jab errã ippãn kõn an Ri-Kõnnaan ro an Jeova jab bõk kun̦aaer ilo m̦akũtkũt ko an kien im tarin̦ae ko. Iar akwããl im ba bwe el̦aññe aolep ro ilo America rar m̦akoko in tarin̦ae, innem ri-kõjdat ro remaroñ itok im anjo̦ ioon aelõñ in ad. Jeid im Jatid Lawrence ear kijenmej ilo an kar jipañ eõ mel̦el̦e, ear ba: “Kwõl̦ak lale, ta eo Jeova Anij enaaj kar kõm̦m̦ane el̦aññe aolep armej ro ilo America rej karejar ñane im ri-kõjdat ro rej itok bwe ren ko̦kkure er?” Kõmel̦el̦e ko an kõn men in im bar men ko jet rar jipañ eõ ñan kile bwe ear ejjel̦o̦k pedpedin naanin jum̦ae ko aõ. Men in ear kal̦apl̦o̦k aõ itoklimo.

Ium̦win elõñ awa ko, iar riiti Naan in Keeañ im Awake! ko an iiõ ko l̦o̦k me jinõ ear kakon̦i ilo ruum̦ eo ilo lal̦in m̦weo. Ãlikin jet iien, iar kile bwe iar katak kõn m̦ool eo, innem iar m̦õn̦õn̦õ in jino katak Baibõl̦ ippãn Jeid im Jatid Lawrence. Iar bareinwõt jino niknik ilo aõ etal ñan iien kweilo̦k ko. M̦ool eo ear lukkuun tõpar bũruõ, im iar erom juon ri-kwal̦o̦k naan kõn ennaan eo em̦m̦an. Ear oktak mejãnkajjik ko aõ ke iar mel̦el̦e bwe “raan eo el̦ap an Jeova epaak.” (Zep. 1:14) Ijello̦kun aõ kate eõ ñan etal ñan jikuul̦ ko reutiejl̦o̦k, iar kõn̦aan jipañ ro jet katak kõn m̦ool eo ilo Baibõl̦.

Iar kadiwõjl̦o̦k jãn high school ilo Juun 13, 1956, im jilu raan tokãlik, iar peptaij ilo juon kweilo̦k el̦ap. Ilo tõre in, iar jab jel̦ã bwe inaaj bõk elõñ jeraam̦m̦an ko itok wõt jãn aõ kar pepe in kõjerbal mour e aõ ñan katak kõn Jeova im ñan jipañ ro jet katak kõn E.

Jijino allõñ ãlikin aõ kar peptaij, iar erom juon rekũl̦ar bainier. Ilo Kingdom Ministry eo an December 1956, ear wõr juon katak ie etan “Can You Serve Where the Need Is Great?” Iar maroñ kõm̦m̦ane men in. Iar kõn̦aan jipañ ilo jikin ko eiiet ri-kwal̦o̦k naan ro kõn ennaan eo em̦m̦an.​—Matu 24:14.

Iar em̦m̦akũt ñan Edgefield, South Carolina. Ilo eklejia eo ijin, ear wõr wõt emãn ri-kwal̦o̦k naan ro. Im ke iar tõparl̦o̦k, kiiõ ear wõr l̦alem. Kõmar kweilo̦k ilo juon iaan ruum̦ ko ilo m̦weo im̦õn juon jeid im jatid em̦m̦aan. Kajjojo allõñ, iar jol̦o̦k 100 awa ilo jerbalin kwal̦o̦k naan. Iar poub ilo aõ tõl jerbalin kwal̦o̦k naan im kõm̦m̦an katak ko ilo iien kweilo̦k ko. Ekãitoktoklimo bwe el̦ak l̦apl̦o̦k jerbal ko aõ ilo eklejia eo, ebar l̦apl̦o̦k aõ katak kõn Jeova.

Juon kõrã me iar katak Baibõl̦ ippãn ear wõr juon an im̦õn ilomej ilo Johnston, juon bukwõn me ear jejjo m̦ail̦ ettol̦o̦kin jãn ijo iar pãd ie. Ear jouj ilo an kar letok ñan eõ juon jerbalin part-time ke iar lukkuun aikuji, im ear kõtl̦o̦k ad kõjerbal juon iaan m̦õko im̦õn reddik bwe jen kweilo̦k ie.

Jeid im Jatid Jolly Jeffries, l̦eo nejin em̦m̦aan eo me iar katak ippãn, ear em̦m̦akũttok jãn Brooklyn, New York, im kõm̦ro ear bainier ippãn doon. Kom̦ro ear jokwe ilo juon trailer jidikdik me juon jeid im jatid em̦m̦aan ear kõtl̦o̦k am̦ro kõjerbale.

Ear dik on̦ããn ri-jerbal ilo ijo iar jokwe ie ilo iturõkin America. On̦ããn kar juon ri-jerbal ilo juon raan ej ruo ak jilu tal̦a. Juon iien, ej kab m̦õj aõ kõjerbal aolepen jããn jidik ko aõ ñan wia kijõ m̦õñã ilo juon m̦õn wia. Ke iar diwõj jãn m̦õn wia eo, juon em̦m̦aan ear kepaak eõ im kajjitõk ippa: “Kokõn̦aan ke juon am̦ jerbal? Inaaj kõl̦l̦ãiki eok juon tal̦a ilo juon awa.” Iar jerbal ñane ium̦win jilu raan ilo aõ kar karreoiki juon jikin ekkal. Ear lukkuun alikkar ñan ña bwe Jeova ej jipañ eõ bwe in pãdwõt ilo Edgefield. Bõtab ilo kar 1958 eo, iar etal ñan juon kweilo̦k el̦ap ilo New York City.

Ilo raan eo kein karuo ilo kweilo̦k el̦ap eo, juon men elukkuun em̦m̦an ear wal̦o̦k. Iar iioone Ruby Wadlington, eo me ear juon rekũl̦ar bainier ilo Gallatin, Tennessee. Kõnke kõm̦ro jim̦or ear itoklimo ilo jerbalin mijinede, kõm̦ro ear etal ñan kweilo̦k in jikuul̦in Giliad ilo kweilo̦k el̦ap in. Tokãlik, kõm̦ro ear jino jeje lõta ñan doon. Innem kar kũr eõ bwe in kõm̦m̦ane juon public talk ilo Gallatin. Iar kõjerbal iien in epel̦l̦o̦k ñan kajjitõk ippãn el̦aññe ekõn̦aan m̦areiki ña. Iar em̦m̦akũt ñan eklejia eo an Ruby, im kõm̦ro ear m̦are ilo 1959 eo.

Ke ear 23 aõ iiõ, kar jitõñ eõ bwe in loloodjake jerbal ko an em̦m̦aan ro rej lale eklejia (kar m̦okta jekõn ba congregation servant) ilo Gallatin. Charles Thompson ej kab erom juon eo ej lol̦o̦k eklejia ko ke ear lotok eklejia eo ammim. Meñe ear lukkuun l̦ap imminene ko ippãn, ak ear kajjitõk ippa kõn aikuj ko an ro jeid im jatid im wãween an em̦m̦aan ro jet me rej lol̦o̦k eklejia ko katõpraki aikuj kein aer. Iar katak jãne bwe ej juon men em̦m̦an ñan kwal̦o̦k kajjitõk ko im bõk aolep mel̦el̦e ko m̦okta jãn aõ kõm̦m̦ane juon pepe.

Ilo Mãe 1964 eo, kar kũr eõ bwe in etal ñan Jikuul̦  eo ñan Em̦m̦aan ro Rej Lale Eklejia ium̦win juon allõñ ilo South Lansing, New York. Em̦m̦aan ro jeid im jatid me rar katakin ilo jikuul̦ in rar likũt ilo bũruõ juon kõn̦aan ekajoor ñan kal̦apl̦o̦k aõ katak im ñan rũttol̦o̦k wõt ilo tõmak.

Kar kũr kõm̦ro Ruby ñan del̦o̦ñ ilo jerbalin lol̦o̦k eklejia ko ilo Jãnwõde 1965 eo. Jikin eo me kar jitõñ kõm̦ro ñan jerbal ie ear bwe an kilep, ekar jãn Knoxville, Tennessee, l̦o̦k ñan ijo epaakel̦o̦k Richmond, Virginia. Ear kitibuj eklejia ko ilo North Carolina, Kentucky, im West Virginia. Iar lol̦o̦k wõt eklejia ko an ro jeid im jatid me rej rũkkilmeej kõnke ilo tõre eo, kien ko ilo iturõkin America rar jab kõtl̦o̦k an rũkkilmeej ro kobal̦o̦k ippãn ri-pãlle ro. Rũttõmak ro jeid im jatid rar jeram̦õl, im kõm̦ro ear katak ñan jipañ ro rej pãd ilo aikuj kõn men ko ewõr ippãd. Juon jeid im jatid em̦m̦aan me eto an ito-itak im lol̦o̦k eklejia ko ear katakin eõ juon men elukkuun aorõk, ear ba: “Kwõn ãinwõt juon jeier im jatier ñan er. Jab etal ñan juon eklejia im kõm̦m̦an ãinwõt ñe kwõj juon bo̦o̦j ñan er. Kwõmaroñ jipañ er el̦aññe rej watõk eok juon iaan ro jeier im jatier.”

Ke kõm̦ro ear lol̦o̦k juon eklejia jidikdik, Ruby ear jino katak Baibõl̦ ippãn juon jiroñ me ear wõr juon nejin leddik me 1 an iiõ. Ke ejjel̦o̦k juon ilo eklejia eo ear maroñ katak ippãn jiroñ eo, Ruby ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im katak ippãn ikijjeen lõta. Ilo lotok eo am̦ro tok juon, jiroñ in ear itok ñan aolep iien kweilo̦k ko. Ke ruo jeid im jatid kõrã me rej jipejel̦ bainier rar em̦m̦akũt ñan eklejia in ñan jipañ, erro ear wõnm̦aanl̦o̦k kõn katak eo, im ejjabto tokãlik, jiroñ in ear peptaij. Enañin 30 iiõ ko tokãlik ilo kar 1995 eo, ilo Betel̦ eo ilo Patterson, juon jeid im jatid jiroñ ear kepaake Ruby im kwal̦o̦k kajjien ñane. Jiroñ in jeid im jatid ear nejin jiroñ eo me Ruby ear katak Baibõl̦ ippãn. Erro l̦eo ippãn rar uwaan ri-jikuul̦ ro ilo kilaaj eo kein ka 100 ilo Jikuul̦in Giliad.

Jikin eo kein karuo me kar jitõñ kõm̦ro ñan lol̦o̦k eklejia ko ie ear pãd ilo bukwõn ko ituiol̦apen Florida. Ilo kar tõre in, kõm̦ro ear aikuji juon wa, innem kõm̦ro ear wiaiki juon me ear lukkuun em̦m̦an on̦ããn. Bõtab, ilo wiik eo kein kajuon in am̦ro kõjerbale, juon iaan baat ko ilo injin eo ear jorrããn. Ekar ejjel̦o̦k am̦ro jããn ñan kõm̦adm̦õde. Iar call e juon jeid im jatid em̦m̦aan me iar l̦õmn̦ak emaroñ jipañ kõm̦ro. Em̦m̦aan in ear jilkintok juon iaan ri-jerbal ro an ñan kõm̦adm̦õde wa eo im ear m̦akoko in bõk on̦ããn an kar kõm̦m̦ane wa eo. Men eo de eo ear ba ej: “Em̦m̦an wõt.” Ejjab men in wõt, ak ear letok jidik jããn ãinwõt juon menin letok! Men eo ear wal̦o̦k ej juon waanjoñak elukkuun aiboojoj kõn wãween an Jeova lale ri-karejar ro an. Ear kakeememej kõm̦ro ñan m̦õn̦õn̦õ in lel̦o̦k ñan ro jet.

Jabdewõt iien kõm̦ro ear lol̦o̦k juon eklejia, kõm̦ro kõn jokwe ilo m̦õko mõn ro jeid im jatid. Tokjãn men in, kõm̦ro ear maroñ ejaake elõñ jem̦jerã ko rem̦m̦an. Juon iien, iar jino taipi ripoot eo aõ ikijjeen eklejia eo im iar likũti wõt ilo typewriter eo ke iar etal jãn m̦weo. Ke iar bar ro̦o̦l jo̦teen eo, iar kile bwe l̦adik eo nejin baam̦le eo me kõm̦ro ear jokwe ippãer me 3 an iiõ, em̦õj an “jipañ” eõ kam̦õje ripoot eo. Iar kakũtõtõiki kõn men in ium̦win elõñ iiõ ko.

Ilo 1971 eo, kar jilkintok juon lõta me ej kwal̦o̦k bwe em̦õj jitõñ eõ bwe in juon district overseer ilo New York City. Kõm̦ro ear lukkuun bwilõñ! Ke kõm̦ro ear em̦m̦akũtl̦o̦k ñan ijen̦, ekar 34 wõt aõ iiõ. Ro jeid im jatid ijo rar lukkuun karwaineneik eõ; ikar district overseer eo aer jinointata me ej juon rũkkilmeej.

Ke iar jerbal ãinwõt juon district overseer, iar lukkuun m̦õn̦õn̦õ ilo aõ kar katakin ro jet kõn Jeova kajjojo wiikããn ilo juon kweilo̦k el̦ap. Enañin aolep em̦m̦aan ro rej lol̦o̦k eklejia ear l̦apl̦o̦k aer jel̦ã im imminene jãn ña. Juon iaaer ear kõm̦m̦ane katak in peptaij eo aõ. Bar juon iaaer, etan Theodore Jaracz, ear erom uwaan Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia Ko. Bareinwõt, ear lõñ em̦m̦aan ro jet me el̦ap jel̦ã im imminene ko ippãer me rar jerbal ilo Betel̦ eo ilo Brooklyn. Ear l̦ap aõ kam̦m̦oolol bwe em̦m̦aan ro rej lol̦o̦k eklejia ko im ro ilo Betel̦ rar lukkuun jouj im kwal̦o̦k karwainene ñan ña. Iar lo kõn meja bwe em̦m̦aan rein rar jabõt ro el̦ap yokwe ippãer me rar atartar ioon Naanin Anij im rar tiljek ilo aer rejetake doulul eo an. An ettã bũrueer ear lukkuun jipañ eõ ñan jerbal ãinwõt juon district overseer.

Ilo 1974 eo, Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia Ko ear jitõñ bar jet em̦m̦aan ro rej lol̦o̦k eklejia ñan bõk jerbalin district overseer, innem iar bar ro̦o̦l im jerbal  ãinwõt juon eo ej lol̦o̦k eklejia ko—ijoke kiiõ, enaaj ilo South Carolina. Ilo tõre in, ear juon iien elem̦õn̦õn̦õ kõnke eklejia ko an ri-pãlle im rũkkilmeej ro rar maroñ kiiõ kobal̦o̦k ippãn doon; men in ear lukkuun kam̦õn̦õn̦õik bũruon ro jeid im jatid.

Ilo jem̦l̦o̦kinl̦o̦k 1976 eo, iar lol̦o̦k eklejia ko ikõtaan bukwõn ko etaer Atlanta im Columbus ilo Georgia. Ij lukkuun keememej wõt iien eo iar kõm̦m̦ane katak in ilomej eo an l̦alem ajri ro me rej rũkkilmeej; rar mej ke ri-nana ro rar tile m̦weo im̦weer. Kar bõkl̦o̦k jinen ajri ro ñan aujpitõl̦ kõn kinej ko an. Elukkuun lõñ ro jeid im jatid, rũkkilmeej im ri-pãlle jim̦or, rar itok ñan aujpitõl̦ eo ñan kaenõm̦m̦an jemãn im jinen ajri ro. Iar lo bwe ear lukkuun l̦ap yokwe eo an ro jeid im jatid. Kain tũriam̦o rot in emaroñ jipañ ri-karejar ro an Anij ñan kijenmej wõt ium̦win wãween ko relukkuun pen.

Ilo 1977 eo, kar kajjitõk ippemro ñan etal ñan Betel̦ eo ilo Brooklyn ñan jipañ kõn juon bũrojããk ium̦win jejjo allõñ. Ke ear tõn m̦õj bũrojããk eo, ruo iaan em̦m̦aan ro rej uwaan Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia Ko rar kweilo̦k ippa im kajjitõk el̦aññe kõm̦ro Ruby ear m̦õn̦õn̦õ in pãdwõt im jerbal ilo Betel̦. Kõm̦ro ear m̦õn̦õn̦õ in kõm̦m̦ane men in.

Ium̦win 24 iiõ ko, iar jerbal ilo Service Department eo, ijo me ekkã an em̦m̦aan ro jeid im jatid aikuj lel̦o̦k jipañ ikijjeen kajjitõk ko reppen. Ium̦win elõñ iiõ ko m̦aantak, em̦õj an Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia Ko letok naanin tõl ko me rej pedped ioon naanin kakapilõk ko ilo Baibõl̦. Men kein rej jipañ ro ilo Service Department eo ñan uwaaki kajjitõk ko, im ej bareinwõt jipañ lel̦o̦k kamminene ñan em̦m̦aan ro rej lol̦o̦k eklejia, em̦m̦an ro rej lale eklejia, im bainier ro. Kein kamminene kein em̦õj aer jipañ elõñ ro jeid im jatid ñan rũttol̦o̦k ilo tõmak. Men in ej kõm̦m̦an bwe en kajoorl̦o̦k doulul eo an Jeova.

Jãn 1995 l̦o̦k ñan 2018, iar lol̦o̦k elõñ ra ko ãinwõt juon ri-kõnono jãn ra eo el̦ap, me m̦oktal̦o̦k jekõn ba zone overseer. Iar lol̦o̦k Em̦m̦aan ro Rej Lale Ra Eo, ro ilo Betel̦, ekoba mijinede ro ñan kõkajoor er im jipañ er kõn jabdewõt men rar inepata kaki. Tokjãn men in, aolep iien kõm̦ro Ruby ej lukkuun bõk kõketak ñe kõm̦ro ej roñ bwebwenato kein an rein jeid im jatid. Ñan waanjoñak, kõm̦ro ear etal ñan Rwanda ilo 2000 eo. Ke kõm̦ro ear roñ kõn wãween an kar ro jeid im jatid ekoba ro ilo Betel̦ eo ijo kar el̦l̦ã im mour jãn tarin̦ae eo ilo kar 1994 eo, men in ear lukkuun kõm̦akũt bũruom̦ro. Elõñ ro rar luuji ro rejitõnbõro ippãer. Meñe rar aikuj kijenmej ium̦win apañ ko rel̦l̦ap, ak rein jeid im jatid rar kwal̦o̦k aer tõmak, kõjatdikdik, im lañlõñ.

Kiiõ, 80 jim̦a am̦ro iiõ. Ium̦win 20 iiõ ko rej kab mootl̦o̦k tok ñan kiiõ, ij jerbal ãinwõt juon iaan Em̦m̦aan ro Rej Lale Ra Eo ilo America. Ikar jab etal ñan jikuul̦ ko reutiejl̦o̦k, ak em̦õj aõ bõk jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo em̦m̦antata jãn Jeova im doulul eo an. Men in ear kõmaroñ eõ ñan katakin ro jet kõn katak ko rem̦ool ilo Baibõl̦ me renaaj bõk tokjãer jãni ñan indeeo. (2 Kor. 3:5; 2 Tim. 2:2) Em̦õj aõ loe wãween an ennaan eo ilo Baibõl̦ jipañ armej ro ñan kakõm̦anm̦anl̦o̦k mour ko aer im ñan ejaak juon jem̦jerã ippãn ri-Kõm̦anm̦an eo aer. (Jem. 4:8) Jabdewõt iien ñe kõm̦ro maroñ, kõm̦ro Ruby ej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im rõjañ ro jet ñan lukkuun kaorõk jeraam̦m̦an eo ñan katak kõn Jeova im katakin ro jet kõn katak ko rem̦ool ilo Baibõl̦—jeraam̦m̦an eo el̦aptata me ewõr ippãn juon ri-karejar ñan Jeova!