Ir al contenido

Ir al índice

ÑA̱ NÁTÚʼUN XA̱ʼA̱

Kúsi̱íní-inii̱ ña̱ sa̱kúaʼi̱ xa̱ʼa̱ Jehová ta saátu ña̱ sánáʼi̱ xa̱ʼa̱ra

Kúsi̱íní-inii̱ ña̱ sa̱kúaʼi̱ xa̱ʼa̱ Jehová ta saátu ña̱ sánáʼi̱ xa̱ʼa̱ra

XA̱ʼNUI̱ chí Easton (Pensilvania, Estados Unidos). Ña̱ xi̱kuni̱i̱ keʼíi̱ kúú ña̱ kaʼvi va̱ʼi̱ ta xa̱i̱ kuumiíi̱ iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní. Xi̱kutóoníi̱ kaʼvii̱ ta va̱ʼaní calificación xi̱kuumiíi̱ xíʼin ña̱ matemática ta saátu xíʼin ña̱ ciencia. Tá ku̱i̱ya̱ 1956, iin organización ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ derecho ña̱ kúúmií na̱ yiví, na̱yóʼo ta̱xina 25 dólar ndaʼíi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní calificación xi̱kuumiíi̱ ni xi̱kui̱ ta̱ tu̱ún. Soo na̱samava ña̱ xi̱kuni̱i̱ keʼíi̱. ¿Nda̱chun?

¿NDÁA KI̱ʼVA NI̱XA̱I̱ SA̱KÚAʼI̱ XA̱ʼA̱ JEHOVÁ?

Na̱ yivái̱ ki̱xáʼana sákuaʼana xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin na̱ testigo Jehová tá ku̱i̱ya̱ 1940. Ni sa̱ndákoona ña̱ sakúaʼana, soo xi̱taxikavana revista ña̱ La Atalaya xíʼin ña̱ ¡Despertad! ndaʼa̱ siʼíi̱. Tá ku̱i̱ya̱ 1950 ni̱xi̱yo iin asamblea internacional ñuu Nueva York, ta ni̱xa̱ʼa̱n na̱ veʼi̱ asamblea yóʼo.

Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ta̱ hermano Lawrence Jeffries ki̱xáʼara sánáʼa̱ra yi̱ʼi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Tá xa̱ʼa̱, kǒo níxi̱kutói̱ ña̱ xi̱keʼé na̱ testigo Jehová ña̱ kǒo níxi̱kiʼvina xíʼin ña̱ política á ña̱ kachíñuna xíʼin na̱ soldado. Ña̱yóʼo xi̱ka̱ʼi̱n xíʼin ta̱ hermano kán, tá ndiʼi na̱ ñuu Estados Unidos ná kǒo ku̱ʼu̱nna nu̱ú ku̱a̱chi kivi ki̱ʼvi na̱ sáa̱-ini xíni miína ñuuna. Ta ta̱ hermano kán viíní xi̱sanáʼa̱ra yi̱ʼi̱, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱: “Soo tá ná kachiyó, ña̱ ndiʼi na̱ ñuu na̱ Estados Unidos ná ndasakáʼnuna Jehová ta ná kixi na̱ sáa̱-ini xíni miína ña̱ ixandi̱va̱ʼana xíʼinna, ¿ndáaña keʼé Jehová túviún?”. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ hermano xíʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíʼin xa̱ʼa̱ inkaka ña̱ʼa ni̱na̱ʼa̱ña nu̱úi̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ níxi̱ndakanixi̱níi̱, xa̱ʼa̱ ña̱kán ki̱xáʼíi̱ xi̱kutóokai̱ kunda̱a̱-inii̱ xa̱ʼa̱ inkaka ña̱ʼa.

Tá nda̱kuchii̱.

Ku̱a̱ʼání hora ka̱ʼvii̱ tutu La Atalaya xíʼin ¡Despertad! ña̱ nda̱chika̱a̱ va̱ʼa siʼíi̱. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ki̱ʼi̱n kuenta ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼvii̱, ña̱kán ki̱xáʼíi̱ káʼvii̱ xíʼin ta̱ hermano Jeffries. Ki̱xáʼíi̱ xáʼi̱n ndiʼi reunión. Xi̱kusi̱íní-inii̱ xíʼin ña̱ xi̱kaʼvii̱ ña̱kán ndu̱i̱ publicador. Tá na̱kunda̱a̱-inii̱ ña̱ xa̱a̱ yatin va̱xi “ki̱vi̱ káʼnu Jehová” na̱samai̱ ña̱ xi̱kuni̱i̱ keʼíi̱ (Sof. 1:14). Kǒo níndakanikaxi̱níi̱ ña̱ ku̱ʼi̱n ña̱ universidad chi ña̱ xi̱kuni̱i̱ kúú ña̱ chindeétáʼi̱n xíʼin na̱ yiví ña̱ sakúaʼana xa̱ʼa̱ Ndióxi̱.

Ki̱tai̱ escuela 13 tí junio ña̱ ku̱i̱ya̱ 1956 ta va̱ása níxa̱ʼa̱nkai̱ ña̱ universidad. Ta tá ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱, nda̱kuchii̱ ti̱xin iin asamblea ña̱ circuito. Va̱ása níndakanixi̱níi̱ ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ndakiʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱kúaʼi̱ xa̱ʼa̱ Jehová xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ sanáʼi̱ inkana xa̱ʼa̱ra.

SA̱KUAʼI̱ TA XI̱SANÁʼI̱ TÁ XI̱KUI̱ PRECURSOR

Tá ni̱ya̱ʼa i̱ñu̱ yo̱o̱ ña̱ nda̱kuchii̱, ki̱xáʼíi̱ kúi̱ precursor ta nu̱ú iin tutu ña̱ naní Ministerio del Reino ña̱ ku̱i̱ya̱ 1956 ña̱ yo̱o̱ diciembre, ka̱na iin artículo ña̱ tu̱ʼun inglés ta ña̱yóʼo xi̱ka̱ʼa̱nña xíʼin na̱ hermano ná chika̱a̱na ndee̱ ña̱ natúʼunna xíʼin na̱ yiví nu̱ú kúma̱ní na̱ natúʼun xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱. Ta xíʼin miíi̱ ni̱ka̱ʼa̱n ña̱yóʼo túvii̱, saáchi xi̱kuni̱i̱ natúʼi̱n xíʼin na̱ yiví nu̱ú kúma̱ní na̱ natúʼun xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ (Mat. 24:14).

Ku̱a̱ʼi̱n koi̱ chí Edgefield (Carolina del Sur), ki̱ʼva 4 kúú na̱ publicador congregación nu̱ú ni̱xa̱i̱, ta xíʼin miíi̱ ndu̱undi̱ u̱ʼu̱n. Xi̱keʼéndi̱ reunión veʼe iin ta̱ hermano, ta 100 hora kúú ña̱ xi̱natúʼi̱n xíʼin ña̱ yiví yo̱o̱ tá yo̱o̱. Ña̱ xi̱ndi̱ʼi̱níka-inii̱ xa̱ʼa̱ kúú ña̱ natúʼi̱n xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, ta saátu chiñu ña̱ íyo ti̱xin congregación tá kúú ña̱ taxii̱ discurso. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱a̱ʼáka tiempo xi̱kachíñui̱ nu̱ú Jehová ku̱a̱ʼáka xi̱sakúaʼi̱ xa̱ʼa̱ra.

Iin nána ñá xi̱sanáʼi̱ xi̱kuumiíñá iin funeraria chí Johnston ta va̱ʼaní ni̱xi̱yo iniñá chi ta̱xiñá chiñu ndaʼíi̱ ta saátu ta̱xinaʼañá veʼeñá ña̱ va̱ʼa koo reunión.

Ta̱ hermano Jolly Jeffries, xi̱kuura se̱ʼe iin ta̱ hermano ta̱ xi̱sanáʼa̱ yi̱ʼi̱ xa̱ʼa̱ Biblia, ta̱yóʼo sa̱ndákoora Brooklyn (Nueva York) ta ni̱xa̱a̱ra ni̱xi̱yora xíʼi̱n ta u̱vi̱ saándi̱ xi̱kuu precursor ta ni̱xi̱yondi̱ ti̱xin iin remolque ña̱ ta̱xi iin ta̱ hermano.

Chí sur ña̱ Estados Unidos loʼoní xi̱chaʼvina na̱ yiví ki̱ʼva 2 á 3 dólar xi̱taxina ndaʼíi̱ ña̱ xi̱kachiñui̱ iin ki̱vi̱. Iin yichi̱ tá ni̱xa̱ʼi̱n sa̱tái̱ ña̱ kuxui̱ kán ndi̱ʼi xu̱ʼíi̱n ta nda̱ni̱ʼíi̱ iin táta ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunra yi̱ʼi̱, ¿á kúni̱ún kachíñún xíʼi̱n? Iin dólar chaʼvii̱ yóʼó xa̱ʼa̱ iin hora. U̱ni̱ ki̱vi̱ ka̱chíñui̱ nu̱úra ña̱ nda̱saviíi̱ nu̱ú ñuʼúra. Ta kán ku̱nda̱a̱-ini ña̱ xi̱kuni̱ Jehová ná kindo̱i̱ chí Edgefield. Ta nda̱a̱ va̱ʼa ni̱xa̱ʼi̱n asamblea regional ña̱ ni̱xi̱yo Nueva York tá ku̱i̱ya̱ 1958.

Tá ti̱ndaʼa̱ndi̱.

Ki̱vi̱ u̱vi̱ ña̱ ni̱xi̱yo asamblea especial ku̱u iin ña̱ʼa ña̱ liviní chi xi̱nitáʼi̱n xíʼin ñá Ruby Wadlington, ñáyóʼo xi̱kuuñá precursora regular chí Gallatin (Tennessee). U̱vi̱ saándi̱ xi̱kuni̱ndi̱ koondi̱ misionero ña̱kán ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ iin reunión ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Tándi̱ʼi, xi̱chindaʼándi̱ carta nu̱ú táʼanndi̱. Iin ki̱vi̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ná ku̱ʼi̱n taxii̱ iin discurso ñuu nu̱ú ni̱xi̱yoñá, ta kán ni̱ka̱ʼi̱n xíʼin ñá Ruby á kúni̱ña tindaʼa̱ñá xíʼi̱n. Tá ni̱ya̱ʼi̱ loʼo tiempo, saá ni̱xa̱i̱ congregaciónñá ta ti̱ndaʼa̱ndi̱ ku̱i̱ya̱ 1959.

SA̱KÚAʼI̱ TA SA̱NÁʼI̱ TI̱XIN CONGREGACIÓN

Tá kúúmiíi̱ 23 ku̱i̱ya̱ ta̱xina chiñu ndaʼíi̱ ña̱ koi̱ siervo ña̱ congregación (na̱ káʼa̱nna xíʼin vitin coordinador na̱ anciano) chí Gallatin. Congregación ndi̱ʼi̱ kúú ña̱ nu̱ú ni̱xa̱ʼa̱n ta̱ superintendente ta̱ xi̱naní Charles Thompson xi̱tora, ta ta̱kán xi̱xini̱níra. Soo saá ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunra yi̱ʼi̱, ¿ndáaña xíniñúʼu na̱ hermano ta ndáaña xa̱a̱ kéʼé inka na̱ superintendente xa̱ʼa̱na ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanna xíʼinna? Xíʼin ña̱yóʼo sa̱kúaʼi̱ ña̱ ndáyáʼviní nda̱ka̱tu̱ʼunyó na̱ hermano ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniyó ndáaña kúú ña̱ ndóʼona tasaá kotoyó ndáaña keʼéyó.

Tá mayo ña̱ ku̱i̱ya̱ 1964, ka̱nana yi̱ʼi̱ ña̱ ku̱ʼi̱n Escuela del Ministerio del Reino ña̱ ni̱xi̱yo iin yo̱o̱ chí South Lansing (Nueva York). Ta na̱ xi̱sanáʼa̱ ndi̱ʼi̱ xi̱chika̱a̱nína ndee̱ xíʼi̱n ña̱ ndakundeéi̱ sakúaʼi̱ xa̱ʼa̱ Jehová.

SA̱KÚAʼI̱ TA SA̱NÁʼI̱ TÁ NI̱XI̱YOI̱ SUPERINTENDENTE ÑA̱ CIRCUITO XÍʼIN DISTRITO

Tá enero ña̱ ku̱i̱ya̱ 1965, ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ña̱ koi̱ superintendente ña̱ circuito. Ta ña̱ circuito yóʼo káʼnuní ni̱xi̱yoña, xi̱kixáʼaña chí Knoxville (Tennessee) iin saá nda̱a̱ Richmond (Virginia). Ta ti̱xin ña̱ circuito yóʼo xi̱ñuʼu congregación ña̱ ni̱xi̱yo chí Carolina del Norte, Kentucky xíʼin Virginia Occidental. Xi̱xaʼi̱n xi̱xitoi̱ congregación nu̱ú xi̱xa̱ʼa̱n na̱ hermano na̱ tu̱ún. Saáchi tiempo saá chí sur ña̱ Estados Unidos na̱ yaa va̱ása níxi̱ndakutáʼanna xíʼin na̱ tu̱ún. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ ndáʼviní ni̱xi̱yo na̱ hermano kán xi̱taxindi̱ ña̱ xi̱kuumiíndi̱ ndaʼa̱ táʼanndi̱. Iin ta̱ superintendente ña̱ circuito ta̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ káchíñu ti̱xin ñuu Ndióxi̱ sa̱náʼa̱ra yi̱ʼi̱ iin ña̱ʼa ña̱ ndáyáʼviní, ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Kǒo xa̱ún kaʼndaún chiñu ti̱xin congregación nu̱ú ku̱ʼún, koún nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ hermano chi saá kúú ña̱ kivi chindeétáʼún xíʼinna”.

Iin yichi̱ tá ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ xi̱tondi̱ iin congregación, ñá Ruby ki̱xáʼañá káʼviñá xíʼin iin nána ta ñáyóʼo ni̱xi̱yo iin ñá loʼo se̱ʼeñá ñá iin ku̱i̱ya̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo na̱ kaʼvi xíʼin ñá nána yóʼo, ñá Ruby nda̱kundeéñá ka̱ʼviñá xíʼinñá xíʼin carta. Ta tá ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ xi̱tondi̱ ña̱ congregación kán inka yichi̱, ñá nána yóʼo ni̱xa̱ʼa̱nñá ndiʼi reunión. Ta tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo u̱vi̱ ná precursora especial ka̱ʼviná xíʼinñá nda̱a̱ tá nda̱kuchiñá. Tá ni̱ya̱ʼa 30 ku̱i̱ya̱, tá ku̱i̱ya̱ 1995 ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ Betel ña̱ Patterson, kán ku̱yatin iin ñá hermana loʼo ta chi̱ndeéñá ñá Ruby. Ñá loʼo yóʼo se̱ʼe nána ñá ka̱ʼvi ñá Ruby xíʼin kúúñá ta ndíka̱a̱ñá clase 100 ña̱ Galaad xíʼin yiíñá.

Inka circuito ña̱ ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ xi̱tondi̱ chí Florida xi̱ndika̱a̱ña. Ta tiempo saá xi̱xiniñúʼundi̱ iin carro tasaá sa̱tándi̱nú. Soo tá semana nu̱ú, ni̱ti̱vínú ta kǒo xu̱ʼúnndi̱ ña̱ sandáʼandi̱nú. Ta nda̱kaʼíi̱n xa̱ʼa̱ iin ta̱ hermano ta̱ kivi chindeétáʼan xíʼinndi̱ ña̱ sandáʼaranú ta ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra. Ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ káchíñu nu̱úra ña̱ sandáʼaranú ta kǒo xu̱ʼún níkiʼinra ndaʼa̱ndi̱ ta nda̱a̱ sa̱níʼi̱ra xu̱ʼún ndi̱ʼi̱. Kán sa̱kúaʼi̱ ña̱ kúʼvi̱ní-ini Jehová xínira na̱ ñuura ta ndáyáʼviní ña̱ va̱ʼa koo iniyó xíʼin inkana.

Tá xi̱xa̱ʼa̱nndi̱ xi̱xitondi̱ na̱ congregación, veʼe na̱ hermano xi̱kindo̱ondi̱, ña̱kán va̱ʼaní xi̱kitáʼanndi xíʼinna. Iin yichi̱, nu̱ú máquina nu̱ú káʼyi i̱ nda̱koi̱ informe ña̱ congregación ta kúma̱ní sandíʼi̱ña. Ta tá nda̱ndikói̱ iin ta̱ loʼo ta̱ u̱ni̱ ku̱i̱ya̱ se̱ʼe na̱ hermano kán ka̱ʼyí ndiʼira nu̱ú tutui̱. Ta̱ loʼo yóʼo xíʼin yi̱ʼi̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ nda̱kaʼánndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ña̱kán xi̱xakuníndi̱.

Tá ku̱i̱ya̱ 1971 ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ña̱ koi̱ superintendente ña̱ distrito chí Nueva York. Nda̱kanda̱ní-inii̱ xíʼin ña̱yóʼo. Sa̱kán 34 ku̱i̱ya̱i̱ tá nda̱kiʼinndi̱ ku̱a̱ʼa̱nndi̱ chí Nueva York. Yi̱ʼi̱ kuu ta̱ nu̱ú ta̱ xi̱kuu superintendente ña̱ distrito ta̱ tu̱ún ta̱ ni̱xa̱a̱ ñuu kán. Soo na̱ hermano va̱ʼaníva nda̱kiʼinna yi̱ʼi̱.

Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kui̱ superintendente ña̱ distrito xi̱kutóoníi̱ taxii̱ discurso ti̱xin asamblea ña̱ circuito. Ta kán xi̱xa̱ʼa̱n ku̱a̱ʼání na̱ superintendente ña̱ circuito na̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ñúʼu ti̱xin ñuu Ndióxi̱. Tá kúú iin ta̱ hermano ta̱ ta̱xi discurso tá nda̱kuchii̱. Ta saátu ta̱ hermano Theodore Jaracz, tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ta̱kán ndu̱ura Cuerpo Gobernante. Saátu xi̱xa̱ʼa̱n na̱ hermano na̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ xi̱ñuʼu Betel ña̱ Brooklyn. Xi̱kutóoníi̱ kutáʼi̱n xíʼin na̱ hermano kán, ta ki̱ʼi̱n kuenta ña̱ va̱ʼaní xi̱kandíxana ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ ta xi̱chindeétáʼanna xíʼin na̱ hermano ña̱ va̱ʼa nda̱kú koo inina xíʼin Ndióxi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ vitá ni̱xi̱yo inina va̱ása ní ixayo̱ʼvi̱ña xíʼi̱n ña̱ koi̱ superintendente ña̱ distrito.

NDI̱KÓI̱ TI̱XIN CIRCUITO

Tá ku̱i̱ya̱ 1974, na̱ Cuerpo Gobernante ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin iin grupo na̱ superintendente ña̱ circuito ña̱ nduuna superintendente ña̱ distrito. Ta yi̱ʼi̱ ndu̱i̱ ta̱ superintendente ña̱ circuito, ta chi̱ndaʼána yi̱ʼi̱ ku̱a̱ʼi̱n chí Carolina del Sur. Ta ni̱kusi̱íní-inii̱ chi xa̱a̱ va̱ʼaní kítáʼan na̱ hermano na̱ tu̱ún xíʼin na̱ yaa ti̱xin congregación ta saátu ti̱xin circuito, ta ndiʼina xi̱kusi̱íní-ini xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.

Tá ndi̱ʼi ña̱ ku̱i̱ya̱ 1976, chi̱ndaʼána yi̱ʼi̱ ku̱a̱ʼi̱n chí estado ña̱ Georgia, iin circuito ña̱ íyo yatin Atlanta xíʼin Columbus. Va̱ása nándósói̱ ña̱ ta̱xii̱ iin discurso nu̱ú ni̱xi̱ʼi̱ u̱ʼu̱n na̱ va̱lí na̱ tu̱ún xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱ʼmina veʼena. Ta siʼí na̱ va̱lí yóʼo ndeéní ni̱xi̱xi̱ñá. Ta tá ni̱xa̱ʼa̱nna xíʼinñá hospital, ku̱a̱ʼání na̱ hermano ni̱xa̱ʼa̱nna xi̱tonana ña̱ va̱ʼa sandíkona-inina. Kán ki̱ʼi̱n kuenta ña̱ kúʼvi̱ní-iniyó xínitáʼanyó. Ña̱kán ña̱ kúʼvi̱ní-iniyó xínitáʼanyó chíndeéña miíyó ña̱ yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo.

SA̱KÚAʼI̱ TA SA̱NÁʼI̱ TI̱XIN BETEL

Tá ku̱i̱ya̱ 1977, ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinndi̱ ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ kachíñundi̱ sava yo̱o̱ chí Betel ña̱ Brooklyn. Ta tá xa̱a̱ ndi̱ʼi ke̱ʼéndi̱ chiñu kán, u̱vi̱ na̱ Cuerpo Gobernante nda̱kutáʼanna xíʼinndi̱ ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ndi̱ʼi̱ á kúni̱ndi̱ kindo̱ondi̱ kachíñundi̱ Betel. Ta ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼinna ña̱ kindo̱ovandi̱.

Ta 24 ku̱i̱ya̱ ka̱chíñui̱ ti̱xin Departamento ña̱ Servicio, xi̱ndakuii̱n pregunta ña̱ yo̱ʼvi̱ní ña̱ xi̱kuumií na̱ hermano. Xa̱a̱ ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ va̱ʼaní chíndeétáʼan na̱ Cuerpo Gobernante xíʼinndi̱ ta xíniñúʼuna tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ chindeétáʼanna xíʼinndi̱ ña̱ ndakuiinndi̱ pregunta yóʼo. Ta xíniñúʼundi̱ ña̱yóʼo ña̱ sanáʼa̱ndi̱ na̱ superintendente ña̱ circuito, na̱ anciano xíʼin na̱ precursor. Ña̱yóʼo chíndeétáʼanníña xíʼin na̱ hermano ña̱ vií kutáʼanna xíʼin Jehová ta saátu ña̱ va̱ʼaní kutáʼan na̱ ñuura.

Nda̱a̱ tá ku̱i̱ya̱ 1995 iin saá nda̱a̱ ku̱i̱ya̱ 2018, ni̱xa̱ʼi̱n xi̱toi̱ sava Betel xa̱ʼa̱ ña̱ kúi̱ representante ña̱ central mundial, tá ya̱chi̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna superintendente de zona. Xi̱ndakutáʼi̱n xíʼin na̱ comité ña̱ sucursal, na̱ betelita ta saátu xíʼin na̱ misionero ña̱ va̱ʼa chika̱i̱ ndee̱ xíʼinna ta saátu ña̱ chindeétáʼi̱n xíʼinna xíʼin ña̱ xi̱sandíʼi̱-inina. Soo saátu va̱ʼaní xi̱chika̱a̱ na̱kán ndee̱ xíʼinndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱natúʼunna xíʼinndi̱. Tá kúú, ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ xi̱tondi̱ na̱ hermano na̱ ndóo Ruanda ña̱ ku̱i̱ya̱ 2000. Kusuchíní-inindi̱ tá na̱túʼun na̱ hermano kán xíʼinndi̱ ta saátu na̱ hermano na̱ ñúʼu Betel, xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ ndeéní ku̱u ñuu kán tá ku̱i̱ya̱ 1994. Ku̱a̱ʼání na̱ veʼe na̱ hermano yóʼo ni̱xi̱ʼi̱. Soo ni saá, xi̱kusi̱íva-ini na̱ hermano yóʼo chi xi̱kandíxana ña̱ sandátaku Jehová na̱ veʼena na̱ ni̱xi̱ʼi̱.

Tá ni̱xi̱nu 50 ku̱i̱ya̱ ña̱ ti̱ndaʼa̱ndi̱.

Vitin yáʼaka 80 ku̱i̱ya̱ndi̱. Ta xa̱a̱ 20 ku̱i̱ya̱ ndíka̱i̱ xíʼin na̱ Comité ña̱ Sucursal ña̱ Estados Unidos. Va̱ása níxa̱ʼa̱nkai̱ universidad, soo ña̱ sa̱náʼa̱ Jehová yi̱ʼi̱ xíʼin na̱ ñuura va̱ʼaníka ña̱yóʼo. Ta ña̱ sa̱kúaʼi̱ yóʼo va̱ʼaní chíndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ sanáʼi̱ inkana ña̱ va̱ʼa ni̱ʼína ña̱ kutakuna ndiʼi tiempo (2 Cor. 3:5; 2 Tim. 2:2). Kíʼi̱n kuenta ña̱ va̱ʼaní chíndeétáʼan tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví ña̱ va̱ʼa kundoona ta saátu ña̱ vií kutáʼanna xíʼin Jehová (Sant. 4:8). Ñá Ruby xíʼin yi̱ʼi̱ chíka̱a̱ndi̱ ndee̱ xíʼin na̱ hermano ña̱ chindayáʼvina ña̱ sákuaʼana xa̱ʼa̱ Jehová ta saátu ná chindayáʼvina ña̱ nátúʼunna xa̱ʼa̱ tu̱ʼunra… chi chiñu yóʼo kúú ña̱ ndáyáʼviníka nu̱ú miíyó na̱ ndásakáʼnu Jehová.