Lendá lá ɔwɔmbɔ w'akambo

Lendá lá akambo lá yombasɛ́

ƆKƆNDƆ WƆ LOWIKO

Lakɔpaki ndjeka me Yehova la ndakanyɛ anto ankina akambo walendana la Nde

Lakɔpaki ndjeka me Yehova la ndakanyɛ anto ankina akambo walendana la Nde

WINÁ wɔ maafulaka lá Easton, lá ngando kɛ Pennsylvanie, l’États-Unis, ndawilelaka okoma wɔ ntshɔ t’inivɛrsite. Ndɔsaka nkano djɛ nkoma onto ɔmɔtshi w’ekekete. Lakɔpaki ndjeka edjinge mba pwɛ efula lá kuru kɛ matematikɛ la kɛ siansɛ. Lá 1956 olonghanyelo ɔmɔtshi woseelaki lotshungɔ l’anto wa ntshulu wampɛyɛka adɔlara 25 ladjikɛnde mbaka pwɛ efula ndeka ambeki ankfumɔ w’anto wa tshulu. Koko m’ɔkɔngɔ, ntshikitanyɛka ekoma wɛ moyawilelá. Lamo?

WOPO WƆ MEKE AKAMBO WALENDANA LA YEHOVA

Má bango dj’ɔnɔnyi wɔ 1940, ambotshi wami wekaki Bible l’Ewakɛ wɛ Yehova. Iwɔ watakindjɛ la wekelo wɔsɔ, koko kaanga yayale nghɔsɔ nyɔ kɛmi akindjɛki ndɔsa periodikɛ kɛ Etange k’Olami la Wetshɔ!. Lá 1950 losanghanyɛ l’ekekete l’ewila enkfumɔ lonanghemaka lá ngando kɛ New York, ko nkfumbo kɛso tawolaka djɛ ntosanghana lá losanghanyɛ lɔsɔ.

Lako mpeta ilá m’ɔkɔngɔ wɔ lasɔ, wɔnanyɔ Lawrence Jeffries awangaka ntowembola. Nde awangaka nkotshɛ́ lemi djɛ ndjewa akambo wa nsɔsɔlɔ. Má bango, ntakɔpaki kɛnɛ kɛ ndashimelaka lá kɛnɛ kelendana la ikanyi yɛ Ewakɛ wɛ Yehova, wopo wɔ yopingela lá wayi wa pɔlitikɛ la l’olemo w’angala. Ndoshimelaka ente ntsha onto onkfumɔ wɔ l’Amɛrikɛ ambotona nana mbandji, antonyi wangotingela ko wangapamela owila w’otondo. La balentshitshi nkfumɔ wɔnanyɔ Jeffries atɔnɔlaka nya lemi ante: “Okanelɛ mo, Yehova Ndjambe ndongonangha nge ntsha anto ankfumɔ welá Amɛrikɛ okambelawɔ nde nde ko antonyi wamboyɛ ndaananyɛ?” Wopo wɔ ndansipisoyɛ nkambo djɛsɔ edjinge akambo ankina ankotshɛka djɛ lemi nyɛna ente layalaki l’ikanyi yɛ nyɛtshi. Kɛsɔ ketshindaka djɛ lemi ndeka nkɔpa akambo wa nsɔsɔlɔ.

Batisimo djɛmi

Lɔsaki winá efula djɛ mbala numelo yemboheta y’Etange k’Olami la Wetshɔ! yɛ nyɔ kɛmi ndalamaka lá mvulu kel’anse kɛ looko. M’ɔkɔngɔ w’etsho efula, ndjɛka ndosipisoyɛ ente mekaka nde akambo wa nsɔsɔlɔ, ndjɛkondeke mawolaka djɛ wɔnanyɔ Jeffries ndjekɛ lemi Bible. Ntateyɛka lonkina nsanghana lá nsanghanyɛ mbala la mbala. Akambo wa nsɔsɔlɔ wakotaka oloko wɔmi, edjinge nkomaka nsakodji kɛ nsango yɛ wɔlɔ. Ekoma wɛ moyawilela wetshikitanaka winá wɔ mosipisoyɛka ente ‘lofu l’ekekete lɔ Yehova lomboyala entshupa.’ (Sef. 1:14) Ntakɔpa lonkina ntshɔ tá inivɛrsite, koko ntateyɛka nkɔpa djɛ nkotshɛ́ anto ankina djɛ ndjeka akambo wa nsɔsɔlɔ wemá Bible.

Mbaka mpɔlɔmɛ djɛ nkalasa k’imanite lá Ngɔndɔ k’asamalo 13, 1956, ko m’ɔkɔngɔ w’etsho esato, ndongolaka batisimo lá losanghanyɛ l’ekekete l’edjingadjinga. Lá winá wɔsɔ ko ntasipisoyɛki ente langowa ɛtshɔkɔ efula má wopo wɔ masɔnɛ djɛ nkamba la lowiko lɔmi djɛ ndjeka la ndakanyɛ akambo walendana la Yehova.

NDJEKAKA LA NDAKANYƐKA WINÁ WƆ MAYALAKA YAT’EKALO YƐ LOTSHINDA

Ngɔndɔ isamalo m’ɔkɔngɔ wɔ batisimo djɛmi, nkomaka yat’ekalo yɛ lotshinda. Olimu Aso wa Diolelo wɔ Ngɔndɔ kɛ djomi l’ape 1956 wayalaki la djamba mɔtshi djetepelaki ante: “Okoka ntokotshɛ́ l’edjena koyɛwɔ la djonyi efula dj’okotshɔ?” Leeta lɔsɔ lalendanaki edjinge la lemi. Lakɔpaki ntokotshɛ́ l’edjena kɛ ngo anto daambi toko ndeke lopoposanyɛ nsango yɛ wɔlɔ.​—Mat. 24:14.

Nsɛkɔka tá Edgefield, lá Caroline du Sud. Otshumano woyalaki l’eteyi woyalaki ngo l’ansakodji inɛyi toko. Lemi ndeke lotshwisá ntoyala nsakodji k’atano. Isananghaka nsanghanyɛ nde lá salɔ kɛ wɔnanyɔ ɔmɔtshi. Ngɔndɔ inkfumɔ, lananghaki winá 100 l’olemo w’ipoposanyɛ. Layalaki l’akambo efula wa nangha ladjikɛnde lemi ndeke lɔlɔndjɛki olemo w’ipoposanyɛ la lonkina lapɛyɛki wamba l’otshumano. Nkambo djɛ wɔlɔ nde, winá wɔ mayalaka l’akambo efula wa nangha l’otshumano, ndeke malekaka ndjeka akambo efula walendana la Yehova.

Wadj’odjo ɔmɔtshi wɔ mekɛka Bible isande ayalaki la mvulu kɛmɔtshi k’anto yafutelaka djɛ nangha ntshaka lá Johnston, owila woyalaki ngo lá kilɔmɛtrɛ imangha la l’edjena kɛ sayalaka. La ngandji kenkfumɔ nde ampɛyɛka ilelemo imɔtshi l’eteyi, yɛ nkambaka mfu imɔtshi edjinge atɔpɛyɛka ivuvulu yɛnde imɔtshi dj’iso nkambaka la yɛkɔ etengo Mvulu k’Onkfumi.

Wɔnanyɔ Jolly Jeffries, wɔna wɔnanyɔ wondjekisá Bible, asɛkɔka má Brooklyn, lá New York, ko ayɛka ndoyala yat’ekalo esanga la lemi. Tintasɛki lá ivuvulu yɛ wɔnanyɔ ɔmɔtshi ndatɔpɛyɛ.

Lofuto lɔ yafutaka anto lá Sidɛ layalaki l’anse efula. Tawaki ngo adɔlara ape kana asato m’olemo lá lofu l’otondo. Lofu lɔmɔtshi, ndɔsaka ikfukfuta yetshikalisá la lemi djɛ ntosomba nkete djɛ ndɛ lá lobengo. Winá wɔ mákalɔká, mpame kɛmɔtshi andjetaka ko anshimelaka ante: “Opakombola nkamba olemo? Langokofuka dɔlara mmɔ lá winá wɔ ntango.” Nde ampɛyɛka olemo wɔ mfu isato djɛ nsola mvulu kɛmɔtshi k’iyapikaka. Nyɛnaka papoo ente Yehova ndeke lonkotshɛki djɛ lemi ntshikala lá Edgefield. Kaanga mawaka ngo ikfukfuta daambi, ndjalaka l’akoka wa ntshɔ tá losanghanyɛ l’ekekete l’ewila enkfumɔ lonanghemisá lá ngando kɛ New York Iá 1958.

Lofu lɔ bala djɛso

Lofu l’epe lɔ losanghanyɛ lɔsɔ, nkambo mɔtshi djetshikitanyi djenanghemaka. Mpomanaka isa Ruby Wadlington, kanga lokambaki etengo yat’ekalo yɛ lotshinda lá Gallatin, lá ngando kɛ Tennessee. Ladjikɛnde lemi sande takombolaki nkamba etengo wa misiɔnɛrɛ, tingelaka losanghanyɛ lɔ waakɔpa ntshɔ tá Nkalasa kɛ Giliyadɛ lá losanghanyɛ lɔsɔ. M’ɔkɔngɔ, lemi sande towangaka mfunanelana enkanda. Masɔ wandjetaka djɛ ntɔpɛyɛ djamba djelá ntshandjawala lá Gallatin. Nkambaka la mbamba kɛsɔ djɛ ndɔlɔmba dj’iso ntshukana. M’ɔkɔngɔ wɔ lasɔ nsɛkɔka t’otshumano wɔ wa Ruby, ko totshukanaka lá 1959.

NDJEKAKA LA NDAKANYƐKA L’OTSHUMANO

Winá wɔ mayalaka l’ɛnɔnyi 23, wansɔnaka etengo onami wel’otshumano (kanga letawɔ etsho wɛnɛ ambɔ ilɔndjɛ y’oloyi wɔ tokokoIo) lá Gallatin. Iso ndeke loyalisá otshumano wɔ ntondo wɔ Charles Thompson ndawembola winá wɔ ndakome onami w’edjingadjinga. Nde ayalaki la balo efula, koko andjopolaki ikanyi yɛmi lá kɛnɛ kelendana l’ehomba wɛ wananyɔ edjinge wopo wɔ enami enkina wɛ djingadjinga yananghaka djɛ nseeyɛ ntshumano ehomba wɛ nghɔsɔ. Mbaka olakanyelo mende ente alekɔ djonyi ndjopolaka weepó djɛ ndjewa ikakambi inkfumɔ lá ntondo kɛ mpɛyɛ nkando kɛ nkambo mɔtshi.

Lá Ngɔndɔ k’atano 1964, mbaka leeta lɔ ntingela lá Nkalasa k’olemo w’Onkfumi kenanghemisá Iá Sidɛ kɛ Lansing, l’owila wɔ New York, l’ilá kɛ ngɔndɔ kɛmɔ. Wananyɔ walɔndjisá nkalasa kɛsɔ wampɛyɛka mposɛ k’efula kɛ ndeka ndjeka akambo walendana la Yehova la kɛ mfula lá nyuma.

NDJEKAKA LA NDAKANYƐKA L’OLEMO W’EDJINGADJINGA LA WƆ DISTRIKƐ

Lá Ngɔndɔ kɛ ntondo 1965 lemi sa Ruby towaka leeta lɔ nkamba l’olemo w’edjingadjinga. Watotomaka t’edjingadjinga k’ekekete efula, kewangaki má Knoxville la Tennessee tii tá Richmond la Virginie. Ndjila edjinge ntshumano djelá lá Caroline du Nord, Kentucky, la djelá Owɛstɛ wɔ Virginie. Mawembolaka ngo ntshumano dj’anto wa tshulu ladjikɛnde l’etsho wɛsɔ w’ilaka ɔlɛmbɛ lá sidɛ k’États-Unis dj’ipa anto wa ntshulu nsanghana l’asangu. Wananyɔ wayalaki ɛmvɔ, djɛkondeke tekaka djɛ nkapana l’anto wayalaki lá djonyi nkete djeyalaki laso. Onami w’edjingadjinga ɔmɔtshi w’okambisá ilá efula ampɛyɛka olakanyelo ɔmɔtshi wɔ djonyi efula ante: “Yala wɔnanyɔ. Towembolake otshumano etengo owandji. Djɛ wɛ ndjewa ndaakotshɛ́ ngo iwɔ nkɔsa etengo wɔnanyɔ wɔwɔ.”

Winá wɔ sawembolaka otshumano ɔmɔtshi wɔ daambi, Ruby atateyɛka ndjeka nya oseka ɔmɔtshi woyalaki la yana y’omoto y’ɔnɔnyi ɔmɔ. Winá wɔ lako ose otshumano wokokaki ndjeka lande, Ruby ekaki lande má mesajɛ. Lá mbembo kɛso kenkina, oseka wɔsɔ ayɛka lá nsanghanyɛ inkfumɔ. Winá wɔ ankaana ipe yɛ tat’ekalo totshikitanyi iyasɛkɔ t’eteyi, iwɔ wakindjɛka ndjeka lande, ko lako mpeta ilá nde alongolaka batisimo. Ɛnɔnyi etengo 30 m’ɔkɔngɔ, lá 1995, winá wɔ sayalaka lá Betɛlɛ djɛ Patterson, nkaana kɛmɔtshi k’oseka ayawewanyɛka le Ruby. Ndayale nde wɔna oseka wekaki nya Ruby. Nkaana kɛsɔ nya womɛde w’ingelaka lá Nkalasa kɛ Giliyadɛ kɛ 100.

Edjingadjinga kɛso k’epe iyayale nde lá ngando kɛ Floride. Lá mbamba kɛsɔ toyalaka la djonyi dj’otuka, djɛkondeke isasombe otuka ɔmɔ l’oshinga wɔ wɔlɔ efula. Koko ngo lá lobengo lɔmɔ, washi walolaka kfu lá mɔtɛrɛ. Totatayala la mfalanga yɛ ndɔngɔsɔlɔ. Ndjetaka wɔnanyɔ ɔmɔtshi wɔ makanelaka ente nde nkoka ntokotshɛ́. Nde ayɛka nya ose olemo wɔnde ɔmɔtshi djɛ ndɔtɔlɔngɔsɔla, koko atatɔlɔmba kaanga lofalanga. Ndatoshimela ngo ante: “Mpanyɔlɔmbɛ kaanga ekete.” Nde atɔpɛyɛka edjinge mfalanga! Ɔsɔ ayalaka ndjɔmbɔmba kɛ wɔlɔ efula kɛnyɛ wopo wɔ Yehova oseeyɛnde enkambi wɛnde ehomba wɛwɔ. Ketovungolaka djɛ ndjala la lokapo te anto ankina.

Djena nkfumɔ dj’isawembolaka ntshumano, isayalaka nde laka wananyɔ. Eposelo weyalisá la nkambo djɛsɔ nde, towaka tolongo tɔ wɔlɔ efula. Lofu lɔmɔtshi mfunaka alapɔlɔ w’otshumano ɔmɔtshi ko ntshikaka ngo lá mashinyi wɔmi w’etape edjinge mposaka ndambo. Winá wɔ makalɔ la nkɔlɔ, wanshimelaka ambɔ ilɛngɛ y’ɛnɔnyi esato yeyalaki lá nkfumbo kisayalaka ambɔmɔnyaka mashinyi w’etape ko wayi amɔtshi wafunamaka l’alapɔlɔ wasɔ. Lasɔkaki ilɛngɛ yɛsɔ l’ilá k’ɛnɔnyi efula.

Lá 1971, mbaka onkanda wotepeIaki djɛ wambototoma etengo onami wɔ distrikɛ lá ngando kɛ New York. Tokamɔka efula! Winá wɔ sasɛkɔ t’eteyi, layalaki ngo l’ɛnɔnyi 34 toko. Wananyɔ watolongolaka l’osasalo efula ladjikɛnde ndjalaka onami wɔwɔ wɔ distrikɛ wɔ ntondo w’onto wɔ tshulu.

Etengo onami wɔ distrikɛ, layalaki l’osasa wɔ ndakanyɛ akamba walendana la Yehova l’ekomo kɛ mbengo inkfumɔ lá nsanghanyɛ yɛ nkekete yɛ djingadjinga. Efula k’enami wɛ djingadjinga weyalaki lá distrikɛ djɛsɔ wayalaki la balo efula ndeka lemi. Ɔmɔtshi l’anteyi kɛwɔ ndeke lɔpɛyisá djamba djɛ batisimo djɛmi. Wɔnanyɔ onkina le, Theodore Jaracz, ayɛka ndokoma ose Iloyi yɛ lɔdjɛ. Wananyɔ ankina wayalaki la balo efula wakambaki lá Betɛlɛ djelá Brooklyn wayalaka l’eteyi. Ndjalaka la djedjɛ má wopo wɔ enami wɛ djingadjinga wɛsɔ la wananyɔ welá Betɛlɛ wasɔ yankotshɛ́ djɛ ndawoka etengo oyɛmi nde lakami. Nyɛnaka mɔmɛlɛ ente anami w’ɛnkɔkɔ w’okanaki ngandji, wayawɛkɛki tá Otepela wɔ Ndjambe la wasukaki olonghanyelo la nkɔmano nkfumɔ. Okitshakitshɛ wɔwɔ wonkotshɛka djɛ lemi nkamba etengo onami wɔ distrikɛ ipa l’okakasano.

TOMBOKALƆ LONKINA L’OLEMO W’EDJINGADJINGA

Lá 1974 Iloyi yɛ lɔndjɛ atomaka oloyi onkina w’anami wɛ djingadjinga l’olemo wɔ distrikɛ, ko lemi nkalɔka lonkina l’olemo w’edjingadjinga lá Caroline du Sud. Nkambo dj’osasa nde, lá winá wɔsɔ ntshumano dj’anto wa tshulu la dj’asungu djakokaki nsanghana lonkina, nkambo djɛsɔ mpɛyɛka wananyɔ osasa w’efula.

T’ekomo kɛ 1976, wantomaka tá edjingadjinga kɛ Géorgie keyalaki l’antenyɛ Atlanta la Columbus. Mvungɔka mbala kɛkɔ kɛmɔ winá wɔ mapɛyɛka djamba dj’okfundjelo djɛ wana atano w’anto wa tshulu wavwisá winá wɔ anto amɔtshi iyaatshumbela mvulu kɛwɔ. Nyɔ kɛwɔ ingelaka opitalo ladjikɛnde ahotalaka. Ewakɛ wɛ Yehova efula ayale w’anto wa tshulu kana w’asungu, wayɛki l’opitalo djɛ ndokembɛ ambotshi wawɔ. Nyɛnaka papoo ente wananyɔ wokanaki ngandji k’efula. Ngandji kɛ nghɔsɔ nkotshɛka enkambi wɛ Ndjambe djɛ nkfulumeyɛ kaanga ekakasano wɛ wolo efula.

NDJEKAKA LA NDAKANYƐKA LÁ BETƐLƐ

Lá 1977 watɔlɔmbaka djɛ ntokotshɛ́ ngɔndɔ imangha l’olemo ɔmɔtshi lá Betɛlɛ djelá Brooklyn. Winá wɔ olemo wɔsɔ iyayale entshupa djɛ nshila, wananyɔ ape wase Iloyi yɛ lɔndjɛ wayɛka ndosawola la lemi djɛ ntopola ntsha lemi isa Ruby tongawola ntshikala lotshinda lá Betɛlɛ. Tawolaka ikanyi yɛsɔ.

L’ilá k’ɛnɔnyi 24, nkambaka lá Departɛma dj’Olemo, I’eteyi wananyɔ wakadjimolaki mbala la mbala lá weepó wɛ djonyi la wɛ wolo efula. L’ilá k’ɛnɔnyi efula, Iloyi yɛ lɔndjɛ atɔpɛyɛki ɛlɔndjɛlɔ k’okana la tɔkfɔ telá Bible. Ɛlɔndjɛlɔ kɛsɔ ndeke isakambaka la kɛkɔ djɛ nkadjimola lá weepó wɛsɔ, koko takambaki la kɛkɔ lonkina djɛ nkfumba enami wɛ djingadjinga, tokokolo la tat’ekalo. Okfumbelo wɔsɔ wokotshɛ́ka anto efula djɛ mfula lá nyuma. L’onkoko onkina, wokembɛka edjinge olonghanyelo wɔ Yehova.

Má 1995 tii lá 2018, mbembolaka wa Betɛlɛ efula etengo otomami wemá biro dj’ekekete djɛ lɔndjɛ olemo w’Ewakɛ wɛ Yehova, kanga yetaka ntondo ambɔ onami wɔ zɔnɛ. Lasanghanaki mbala la mbala l’ase Kɔmite yɛ Filialɛ, l’ase Betɛlɛ edjinge la misiɔnɛrɛ djɛ ndakembɛ la ndakotshɛ́ lá ekakasano enkfumɔ wepomanaki lawɔ. L’onkoko wɔso, lemi isa Ruby tawaki lokembo winá enkfumɔ má ndjɔmbɔmba yɛ wɔlɔ yɛ wananyɔ l’ankaana. Ndjɔmbɔmba, towembolaka Rwanda lá 2 000. Eloko wɛsɔ wekotamaka efula má ndjoka wopo wɔ wananyɔ l’ase nkfumbo kɛ Betɛlɛ yakfulumeyɛ lá winá w’oyakanelo wonanghemisá lá 1994. Efula wavusɛka anto wawɔ wa ngandji. Kaanga iyakfulumeyɛka ekakasano wɛsɔ, wananyɔ wakindjɛka nyɛnyɛ djawo, nkongi, edjinge osasa.

Ɔnɔnyi wɔ 50 wɔ bala djɛso

Winá wɔsɔ tombowa ɛnɔnyi ndekana 80. L’ɛnɔnyi 20 w’ekomo, nkambaka lá kɔmite kɛ filialɛ kelá États-Unis. Lemi lako ndjingela nkalasa y’inivɛrsite kaanga ndambo; koko, mbaka onkfumbelo welá djiko me Yehova la me olonghanyelo wɔnde. Kɛsɔ kenkotshɛka djɛ ndjala l’akoka wa ndakanyɛ anto ankina akambo wa nsɔsɔlɔ wemá Bible wakoka ndakotshɛ́ djɛ mba lowiko l’etshinda. (2 Kɔ. 3:5; 2 Ti. 2:2) Nyɛnaka wopo wɔ losango lɔ Bible ndakotshɛ́ anto djɛ ndɔngɔsɔla mbiko yɛwɔ la ndjala la djokanelo djɛ wɔlɔ l’Ontongi wɔwɔ. (Dja. 4:8) Winá enkfumɔ wowaso mbamba, lemi isa Ruby tokindjɛ nkembɛ anto ankina djɛ nsasanga la mpeyi k’okotshɛwɔ kɛ ndjeka akambo walendana la Yehova la kɛ ndakanyɛ anto ankina akambo wa nsɔsɔlɔ wemá Bible, ɔsɔ ndeke mpeyi keleka ekekete kɛ onkambi wɔ Yehova okokande nsasanga la kɛkɔ!