Tetik van ta 1940, lik yichʼik chanubtasel ta Vivlia yuʼun stestigotak Jeova li jtot jmeʼe. Akʼo mi laj yiktaik, li jmeʼe jech-o laj yichʼ akʼbel li revista ¡Vikʼiluk me jsatik! xchiʼuk Li Jkʼel-osil ta toyole. Li ta 1950, echʼ jun asamblea internasional li ta Nueva Yorke, vaʼun batik li kutsʼ kalale.

Ta mas tsʼakal jutuke, li ermano Lawrence Jeffries lik svulaʼanunkutik xchiʼuk la xchanubtasunkutik ta Vivlia. Ta slikebale, muʼyuk toʼox lek chkil ti muʼyuk tstikʼ sbaik ta politika xchiʼuk muʼyuk tspasik servisio militar li stestigotak Jeovae. Laj kalbe ti muʼyukuk tstikʼ sbaik ta paskʼope skotol li krixchanoetik ta Estados Unidose xuʼ van stsalatik yuʼun li yajkontraike. Pe xi laj yalbun ta slekil yoʼonton li Jeffriese: «¿Kʼusi van tspas Jeova ti skotoluk krixchanoetik ta Estados Unidos chtunikuk ta stojolal xchiʼuk ti xtal tsakatikuk ta kʼop yuʼun yajkontraike?». Li kʼusi laj yalbune la skoltaun sventa xkaʼibe smelolal ti voʼon chʼayemune, taje ayan-o mas ta koʼonton li mantale.

La jchʼakbe yorail xchanel li voʼneal revistaetik ¡Vikʼiluk me jsatik! xchiʼuk Li Jkʼel-osil ta toyol ti te snakʼoj ta jun kuarto li jmeʼe. Ta mas tsʼakale, laj kakʼ venta ti yakal xa ta jchan li kʼusi melele. Jaʼ yuʼun, la jchʼam li chanubtasel ti yalojbun xa onoʼox li ermano Jeffriese. Jech xtok, lik batkun li ta tsobajeletike. Kʼot tajek ta koʼonton xchiʼuk li-och ta jcholmantal. Jel li kʼusi oy toʼox ta koʼonton kʼalal laj kaʼibe smelolal ti «nopol xa li smukʼta kʼakʼalil Jeovae» (Sof. 1:14). Muʼyuk xa ta koʼonton chibat li ta universidade, yuʼun jaʼ xa ta jkʼan ta jkolta krixchanoetik sventa xchanik li Vivliae.

Tsuts kuʼun jchanun ta preparatoria ta 13 yuʼun junio ta 1956. Oxib kʼakʼal ta tsʼakale laj kichʼ voʼ li ta asamblea ta sirkuitoe. Muʼyuk la jnop ti ta jta  epal bendision ta skoj ti chkojtikin Jeovae xchiʼuk ti chichanubtasvane.

Kʼalaluk echʼ xa ox vakib u laj kichʼ voʼe, li-och ta prekursor regular. Li Kabteltik sventa Dios ta disiembre ta 1956 ta inglése te yichʼoj tal jun mantal ti tstijbe yoʼonton ermanoetik sventa xbat tunikuk ti bu chtun mas jcholmantaletike. Xkoʼolaj ti voʼon xa chalbeikun laj kaʼie, yuʼun ta jkʼan chibat ti bu jutuk jcholmantaletike (Mat. 24:14).

Libat ta Edgefield (Carolina del Sur) ta jun tsobobbail ti jaʼ noʼox oy voʼob jcholmantalunkutike. Li tsobajeletike te chketʼeskutik ta sna jun ermano. Jujun ue sien ora ta jchol mantal. Jaʼ mas chkakʼ ta koʼonton li cholmantale, li kʼusitik jbainoj ta tsobobbaile xchiʼuk li mantaletik ta jelubtas ta tsobajeletike. Labal sba tajek ti mas chkojtikin Jeova kʼalal mas chitun ta stojolale.

Li ta Johnstone oy jun ants ti chkakʼbe toʼox chanubtasel ta Vivliae xchiʼuk ti jchon kajon yabtele. Ta slekil yoʼonton laj yakʼbun kabtel xchiʼuk laj yakʼbunkutik ta ch’om jpʼej na ti xuʼ jtuneskutik kʼuchaʼal salone.

Li ermano Jolly Jeffries ti jaʼ xnichʼon li buchʼu laj yakʼbun estudioe te lik batel ta Brooklyn (Nueva York) sventa te jmoj xitunkutik ta prekursor ti bu oyune. Te toʼox nakalunkutik ta jun bikʼit remolke ti laj yakʼbunkutik ta chʼom jun ermanoe.

Li ta sural Estados Unidose yalem tajek li tojolile, yuʼun jaʼ noʼox ta jpaskutik kanal chib o oxib dolar ta kʼakʼal (te van 40 o 60 peso). Jun velta kʼalal jaʼo ay jman jveʼelkutike te laj-o li jtakʼine, pe kʼalal naka to’ox chilokʼ tal ta manolajele, te tal jun vinik ti xi laj yalbune: «¿Mi yakal chasaʼ avabtel? Li ta jun ora cha-abteje, ta jtojot jun dolar (te van 20 peso)». Li-abtej oxib kʼakʼal ta xchʼubael jun osil ti bu tsvaʼanik jpʼej nae. Te laj kakʼ venta ti yakal tskoltaun Jeova sventa teuk xitun li ta Edgefielde. La skoltaun xtok sventa xibat li ta asamblea internasional ti te echʼ ta Nueva York li ta 1958.

Li ta xchibal kʼakʼal asambleae oy kʼusi lek kʼot ta pasel. Te laj kojtikin Rubi Wadlington ti te chtun ta prekursora ta Gallatin (Tennessee). Jchaʼvoʼalkutik ta jkʼan chitunkutik ta misioneroal, jaʼ yuʼun li-aykutik li ta tsobajel sventa buchʼu tskʼan chbatik li ta chanob vun ta Galaade. Ta mas tsʼakale, lik jtakbe jbakutik karta. Jun veltae la stakikun ta ikʼel sventa xbat jelubtas jun mantal sventa skotol krixchanoetik li ta Gallatine. Te la jakʼbe-o Rubi mi tskʼan chnupun xchiʼuk voʼon. Te lijelav batel li ta stsobobbaile, vaʼun linupunkutik ta 1959.

Kʼalal 23 xa ox jabilale, li ta Gallatine la sbiiltasikun ta siervo de congregación (li avie kordinador yuʼun moletik ta tsobobbail xa sbi). Li jkʼelvanej ta sirkuito ti Charles Thompson sbie jaʼ baʼyel tal svulaʼan li jtsobobbailkutike. Akʼo mi jaʼ jun ermano ti ep kʼusi xchanoje, la sjakʼbun kʼusitik chtun li ta tsobobbaile xchiʼuk kʼusi spasojik yantik  jkʼelvanejetik ta sirkuito sventa skoltaik li ermanoetike. Jaʼ te la jchan ti baʼyel skʼan xichʼ jakʼel kʼalal skʼan toʼox oy kʼusi chichʼ nopele.

Li ta mayo ta 1964, la stakikun ta ikʼel li ta Chanob vun sventa j-abteletik yuʼun Ajvalilal yuʼun Dios ti chjalij toʼox jun u xchiʼuk ti te echʼ li ta South Lansing (Nueva York). Li chanob vune la stij koʼonton sventa jechuk-o xkojtikin batel mas li Jeovae xchiʼuk ti masuk xichʼi ta mantale.

Li ta enero ta 1965, la stakikun ta ikʼel sventa xitun ta jkʼelvanej ta sirkuito xchiʼuk li Rubie. Laj kichʼkutik takel batel ta jun sirkuito ti mukʼ yosilale, chlik ta Knoxville (Tennessee) te to chpaj ta Richmond (Virginia). Te smakoj li tsobobbailetik ta Carolina del Norte, Kentucky xchiʼuk Virginia Occidental. Jaʼ noʼox ta jvulaʼan li tsobobbailetik ti ikʼ skoloral li ermanoetik ta skoj ti toj ep pʼajbail li ta sural Estados Unidose. Jaʼ yuʼun, mu stakʼ koʼol stsob sbaik li krixchanoetik ti ikʼ skoloralik xchiʼuk li buchʼutik sak skoloralike. Li ermanoetik tee povreik noʼox, jaʼ yuʼun chkakʼbekutik li kʼusitik oy kuʼunkutik li buchʼu chtun yuʼunike. Oy kʼusi tsots skʼoplal laj yakʼbun jchan jun jkʼelvanej ta sirkuito ti lek xa chaneme. Xi laj yalbune: «Mu me voʼkotuk jpas mantal xavaʼi aba kʼalal chakʼot ta junuk tsobobbaile. Yuʼun mi jech atalelal kʼuchaʼal li yan ermanoetike, xuʼ me xakoltaan».

Jun velta kʼalal yakal ta jvulaʼankutik jun bikʼit tsobobbail xchiʼuk li Rubie, lik yakʼbe chanubtasel ta Vivlia jun tsebal ants ti oy jun stseb ti jun jabil yichʼoje. Ta skoj ti muʼyuk buchʼu x-akʼbat-o chanubtasel li ta tsobobbaile, li Rubie laj yakʼilanbe-o chanubtasel ta karta. Kʼalal ay jvulaʼankutik yan velta li tsobobbaile, li ants taje ay li ta tsobajeletike. Ta tsʼakale, te bat tunikuk chib prekursora espesialetik xchiʼuk laj yakʼbeik-o chanubtasel li ants taje jaʼ to ti kʼuxi laj yichʼ voʼe. Kʼalal jelav te van 30 jabile, li ta 1995 li ta Betel ta Pattersone tal kʼoponatuk yuʼun jun ermana li Rubie. Jaʼ stseb li ants ti laj yakʼbe toʼox chanubtasel ta Vivliae. Li tseb xchiʼuk smalale jaʼik xa jchanunetik ta Galaad numero 100.

Li ta xchibal sirkuito ay jvulaʼankutike, te smakoj li yutil Floridae. Chtun kuʼunkutik jkot karro, jaʼ yuʼun la jmankutik jkot ti yalel noʼox stojole. Pe kʼalal echʼ jun xemanae, sok xchiʼuk muʼyuk jtakʼinkutik sventa xkakʼkutik ta meltsanel. La jnop ti xuʼ skoltaunkutik jun ermanoe, vaʼun la jkʼopon batel. Li ermanoe laj yalbe jun yaj-abtel ti smeltsan li karroe xchiʼuk muʼyuk laj yakʼ jtojkutik. Xi noʼox laj yale: «Muʼyuk bu chatoj». Laj to skʼelanbunkutik takʼin. Laj kilkutik kʼu yelan chchabi yajtuneltak li Jeovae xchiʼuk la svules ta jolkutik ti toj tsots skʼoplal ti xkakʼtik ta ilel slekil koʼontontike.

Kʼalal ta jvulaʼankutik jujukoj li tsobobbailetike, te chikomkutik ta snaik li ermanoetike, vaʼun jech laj kamigoin jbakutik. Jun velta kʼalal jaʼo yakal ta jpasbe yaʼyejal li tsobobbaile, muʼyuk tsuts kuʼun, vaʼun te laj kikta li ta jmakina yoʼ bu chitsʼibaje. Kʼalal lisut talel ta bat kʼakʼal ta sna li ermanoetike, laj kakʼ venta ti stsʼibaoj xa jvun li yuni keremik ti oxib sjabilale. Akʼo mi jal xa yechʼel, jech-o chitseʼinkutik.

Li ta 1971, laj yakʼbikun jlik karta ti chal ti te chbat tunkun ta jkʼelvanej ta distrito li ta Nueva Yorke. Labal tajek sba laj kaʼikutik, yuʼun kʼajomal toʼox 34 jabil kichʼoj kʼalal bat naklikunkutik tee. Sba to velta ikʼ skoloral li jkʼelvanej ta distrito yuʼunike, pe li ermanoetike xmuyubajik tajek la xchʼamikun.

Ta jkʼupin tajek chichanubtasvan ta sventa Jeova li ta asambleaetik ta sirkuito kʼalal chitun toʼox ta jkʼelvanej ta distritoe. Jutuk mu skotoluk li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe mas xtojobik. Jech kʼuchaʼal li ermano la sjelubtas mantal kʼalal laj kichʼ voʼe, li ermano Theodore Jaracz ti laj yichʼ biiltasel ta Jtsop Jbeiltasvanej ta tsʼakale xchiʼuk li ermanoetik ti jal xa tunemik ta Betel ta Brooklyne. Ta jtojbeik ta vokol li jkʼelvanejetik ta sirkuito xchiʼuk jbetelitaetik ti jun koʼonton laj kaʼi jba yuʼunike. Laj kil jtuk ti kʼanvanemike, ti spatoj yoʼontonik ta Skʼop Diose xchiʼuk ti tukʼ chakʼ sbaik ta stojolal li organisasione. Ta skoj ti bikʼit yakʼoj sbaike, mas kʼun laj kaʼi ti chitun ta jkʼelvanej ta distritoe.

Li ta 1974, li Jtsop Jbeiltasvaneje la stʼuj jtsop jkʼelvanejetik ta sirkuito sventa xtunik ta jkʼelvanej  ta distrito. Li voʼone litun yan velta ta jkʼelvanej ta sirkuito, te xa laj kichʼkutik takel batel ta Carolina del Sur. Ximuyubajkutik tajek, yuʼun li tsobobbailetik xchiʼuk li sirkuitoetike muʼyuk xa chʼakajtik ta skoj skoloralik, jaʼ yuʼun li ermanoetik eke xmuyubajik tajek.

Li ta slajebaltik 1976, la stakikun bal ta Georgia ta jun sirkuito ti tetik xkom ta Atlanta xchiʼuk Colombus. Mu xchʼay ta jol ti laj ketʼes jun mantal sventa muklomal ta sventa voʼob ololetik ti ikʼ skoloralike ti chamik ta skoj ti laj yichʼik chikʼbel snaike. Li smeʼike laj yichʼ ikʼel batel ta ospital ta skoj li skʼakʼemale. Li ta ospitale xlokʼ x-ochik noʼox li ermanoetike akʼo mi sak o ikʼ skoloralik sventa spatbeik yoʼonton li totil meʼile. Labal sba laj kil kʼu yelan skʼanoj sbaik li ermanoetike. Li kʼanelal taje xuʼ skolta li yajtuneltak Dios sventa xkuch yuʼunik kʼalal oy kʼusi tsots tsnuptanike.

Li ta 1977, laj kichʼkutik albel ti xibatkutik ta Betel ta Brooklyn jayibuk u sventa jkolta jbakutik ta jun abtelal. Kʼalal jutuk xa ox skʼan stsuts li abtelale, la skʼoponunkutik chaʼvoʼ ermanoetik ti chtunik li ta Jtsop Jbeiltasvaneje. La sjakʼbunkutik mi xuʼ xikomkutik ta Betel xchiʼuk li Rubie, laj kalkutik ti xuʼ xikomkutike.

Li-abtej 24 jabil li ta Departamento sventa Cholmantal (Departamento de Servicio). Te ch-abtej jtsop ermanoetik ti tstakʼik li sjakʼobiltak ti tsotsik xchiʼuk ti vokolik ta aʼibel smelolale. Ti kʼu xa sjalil echʼem tale, yakʼoj talel beiltaseletik ti te lokʼem ta Vivlia li Jtsop Jbeiltasvaneje. Li beiltaseletik taje chtun sventa xichʼ takʼel li kʼusi tsjakʼik talele xchiʼuk sventa xichʼik chanubtasel li jkʼelvanejetik ta sirkuito, moletik ta tsobobbail xchiʼuk li prekursoretike. Li chanubtasel chichʼ akʼele ep buchʼutik skoltaoj sventa xchʼiik tal ta mantal xchiʼuk ti lekuk noʼox tsots ta mantal li s-organisasion Jeovae.

Li ta 1995 kʼalal ta 2018, la jvulaʼan jayib Beteletik kʼuchaʼal yajkʼopojel smeʼ nail abtelal ti jkʼelvanej ta sona toʼox chichʼ albele. La jchiʼinan ta loʼil li komite sventa Beteletike, li jbetelitaetike xchiʼuk li misioneroetik sventa jpatbeik yoʼonton xchiʼuk jkoltaik mi oy kʼusi vokol chaʼiike. Tspatbun koʼontonkutik xchiʼuk Rubi kʼalal chalbunkutik sloʼil xkuxlejalik li ermanoetik xchiʼuk ermanaetike. Li ta sjabilal 2000, li-aykutik ta vulaʼal ta Ruanda. La stij tajek koʼontonkutik kʼalal laj kaʼikutik li kʼusi la snuptanik li ermanoetik xchiʼuk li jbetelitaetik ti kuxul komik kʼalal jaʼo ep laj yichʼik milel ta 1994. Ep buchʼutik cham yutsʼ yalalik o yamigotakik. Akʼo mi jech, xvinaj ti oy xchʼunel yoʼontonik, spatobil yoʼontonik xchiʼuk ti xmuyubajik noʼoxe.

Avie, mas xa ta 80 jabil kichʼojkutik. Tunemun tal 20 jabil ta Komite sventa Betel ta Estados Unidos. Muʼyuk li-ay ta universidad, pe muʼyuk kʼusi xkoʼolaj-o li chanubtasel yakʼojbun Jeova xchiʼuk li s-organisasione. Taje skoltaojun sventa xitojobuk lek xchanubtasel yantik ta sventa li kʼusi melel chal Vivliae xchiʼuk ti stabeik sbalil ta sbatel osile (2 Kor. 3:5; 2 Tim. 2:2). Kiloj kʼuxi koltabilik yuʼun Vivlia li krixchanoetik sventa xlekub xkuxlejalik xchiʼuk ti xkʼotik ta yamigo Jeovae (Sant. 4:8). Kʼalal jaʼo xuʼ kuʼunkutik xchiʼuk Rubie, ta jtijbekutik yoʼonton yantik sventa oyuk sbalil xilik li k’usi chchanik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti oyuk sbalil xilik ti chchanubtasik yantik ta sventa li Vivliae... ti jaʼ jun muk’ta matanal jtaojtike.